▾
Albert the Great, Commentarii In Libri Sententiarum
⎗←→⎘
▾
COMMENTARII IN LIBRI SENTENTIARUM.
IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM.
A. Prooemium. De materia hujus Libri, et Librorum divisione.
ARTICULUS II. Quid sit subjectum Theologiae ?
ARTICULUS V. De modis exponendi sacram Scripturam.
ARTICULUS VI. An divisio bona sit in
ARTICULUS IX. An beatitudine sit fruendum ?
ARTICULUS XIII. An prima diffinitio verbi uti sit bona ?
ARTICULUS XVII. An secunda diffinitio
D. Determinatio eorum, quae videntur contraria,
F. Utrum hominibus sit utendum, vel fruendum ?
ARTICULUS XVIII. Utrum homine sit fruendum ?
G. Hic quaeritur, An Deus fruatur, an utatur nobis ?
ARTICULUS XIX. An Deus fruatur seipso ?
ARTICULUS XXIII. An per omnes potentias animae fruemur ?
A. De Trinitate et unitate secundum quod creditur.
B. Quae fuerit intentio scribentium de Trinitate ?
C. Quis ordo sit servandus cum de Trinitate agitur?
D. Testimonia sanctorum de Trinitate,
ARTICULUS XI. An Deus sit nomen naturae ?
ARTICULUS XV. An Dominus sit nomen potestatis ?
ARTICULUS XVI. An Deus sit nominabilis a nobis ?
E. Aperte ostendit quod nec solitudo, nec diversitas, nec singularitas ibi est,
F. Ad idem quod coeperat redit, ut alias auctoritates supponat.
G. Specialia testimonia de Spiritu sancto.
H. De testimoniis Novi Testamenti,
A. Incipit ostendere quomodo per creaturam potuerit cognosci Creator.
B. Prima ratio, vel modus quomodo potuit cognosci Deus.
C. Secunda radio qua potuit cognosci, vel modus quo noverunt.
ARTICULUS X. De alio modo cognoscendi Deum.
F. Quomodo in creaturis apparet vestigium Trinitatis?
G. Quomodo in anima sit imago Trinitatis
ARTICULUS XIX. Quid sit imago ?
ARTICULUS XXV. Utrum imago potest amitti ?
H. Quomodo aequalia sunt, quia capiuntur a singulis omnia et iota?
.I. Quomodo tota illa tria memoria capiat 2
K. Quomodo illa tria tota capiat intelligentia
L. Quomodo illa tota capiat voluntas
N. Quod etiam ad se invicem dicuntur relative.
P. Quod in illa similitudine est dissimilitudo.
S. Alia assignatio trinitatis in anima, scilicet mens, notitia, amor.
T. Quia mens, vice Patris : notitia, Filii : amor, Spiritus sancti accipitur,
V. Quod non est minor mente notitia, nec amor utroque.
X. Quod haec tria in seipsis sunt.
Y. Quomodo mens per ista proficit ad intelligendum Deum ?
Z, Hic de summa Trinitatis unitate.
A. Hic quaeritur, Utrum concedendam sit quod Deus se genuerit?
ARTICULUS II. Quid sit generatio ?
D. Redii ad praemissam quaestionem, scilicet, An Deus Pater se Deum, an
ARTICULUS VIII. An de Deo potest formari propositio ?
D. Hic adversari videtur Augustinus.
E. Alias paries quaestionis exsequitur.
F. Quae videantur praedictis esse contraria.
G. Quod videtur praedictae expositioni contrarium.
H. Quomodo sint intelligenda praemissa verba Hilarii?
I. Quod legitur Pater de sua substantia genuisse Filium, et Filium
K. Colligens summam praedictorum, aperit ex quo sensu accipienda sint.
L. Quod nec Filius, nec Spiritus sanctus est de nihilo, sed de
M. Quare Verbum Patris dicatur Filius naturae?
B. Oppositio contra praedicta.
B. Ponit quaedam verba Augustini, unde potest moveri auditor.
C. Opponitur praedictis verbis Augustini.
D. Hic quaeritur. Quomodo intelligenda sint?
E. Hic aperitur ex quo sensu accipienda sint.
F. Utrum Pater natura sit potens gignere Filium, et an hoc sit aliqua potentia quae sit in Filio ?
G. Quomodo intelligendum sit, Filius habet, vel non habet potentiam
ARTICULUS VI. An sapientia dicitur a sapere ?
B. Qualiter intelligenda sint verba Hieronymi, quaerendum est,
ARTICULUS XVII. An Deus moveat se ?
ARTICULUS XXIV. An solius Dei natura simplex est ?
E. Hic de spirituali creatura ostendit quomodo sit multiplex,
F. Qualiter Deus cum sit simplex, multiplex tamen, dicatur?
G. Tanta est Dei simplicitas, quod nulli praedicamentorum subjicitur.
I. Quod non est aliquid in Deo quod non sit Deus.
ARTICULUS IV. An Filius sit alius a Patre ?
B. Hic de coaeternitate Filii cum Patre.
ARTICULUS V. Utrum Pater sit ante Filium ?
D. Responsio Augustini Catholica,
E. Oppositio Augustini contra haereticum.
F. Responsio Ambrosii ad idem, auctoritate fulta.
G. Invectio Ambrosii contra haereticam.
I. Quidam praesumunt discutere generationis seriem.
ARTICULUS XIV. An.Angeli omnia loquantur?
ARTICULUS XVII. An licet scrutari superna mysteria ?
K. Utrum debeat dici, semper gignitur, vel semper genitus est Filius ?
L. Origenes videtur dicere contrarium
M. Exponit praemissa verba Gregorii, ne putetur inter Doctores esse contrarietas.
N. Quod Filius semper generatur, confirmatur ex dictis Hilarii,
ARTICULUS XXII. An vivum tantum nascatur ex vivo ?
E. Auctoritatem ponit, quod Filius proprie dicitur sapientia.
G. Quid sit Spiritus sanctus, hic aperitur.
H. Quod Spiritus sanctus sicut communis est Patri et Filio, ita commune nomen habet proprium.
ARTICULUS I. Quid sit procedere ?
B. Quod Graeci non concedunt Spiritum sanctum procedere a Filio.
G. Responsio, ubi determinantur praedicta.
D. Quod Graeci in sensu nobiscum conveniunt, etsi verbis differant.
E. Auctoritatibus Graecorum ostendit Spiritum sanctum procedere
D. Ex eodem sensu etiam dicitur Spiritus sanctus proprie procedere
B. Cum Spiritus sanctus non dicatur genitus, cur Filius dicatur procedere?
G. Quod non potest distingui a nobis inter generationem Filii, et processionem Spiritus sancti.
F. Quod Hieronymus dicit Spiritum sanctum ingenitum, quod videtur
G. Determinatio, secundum diversas acceptiones dicit eos locutos.
H. Ex verbis Hieronymi ostenditur, ex quo sensu dixit Spiritum sanctum
ARTICULUS II. Quid sit temporalis apparitio ?
ARTICULUS III. Quid sit mitti, et quid sit missio ?
B. De temporali processione Spiritus sancti specialiter agitur.
G. Quod aliqui dicunt ipsum Spiritum satio tum non dari, sed
E. Quod non possunt dare Spiritum sanctum, hic docet.
G: Quomodo intelligenda sit missio utriusque
I). Quod a Spiritu sancto Filius sit missus, auctoritatibus confirmatur.
E. Quod Filius sit datus etiam a seipso,
F. Quod Filius sit missus a se.
G. Summatim colligit quae ex praedictis adstruuntur.
H. Quaestio, Cur dicit, A meipso non veni
ARTICULUS XIII. An Filius potest dici venisse a seipso?
I. Utrum semel tantum missus sit Filius, an saepe
K. Quod duobus modis dicitur Filius mitti.
ARTICULUS XV. An aeterna generatio etiam sit missio?
M. Quod secundum alterum modum dicitur missus in mundum, secundum
N. Cur Pater non dicitur missus, cum ab aliquo cognoscitur ut Filius
ARTICULUS XXI. An pater det se, vel detur a se ?
B. Prius de illo modo missionis qui fit visibiliter, agit.
E. Hilarius aliter dicit, scilicet quod Pater sit major, nec
C Auctoritatibus ita esse confirmat.
D. Quod fraterna dilectio cum sit Deus, non est Pater vel Filius vel tantum Spiritus sanctus.
F. Quomodo Spiritus sanctus mittatur, vel detur nobis
H. Responsio ad primam quaestionem,
K. Auctoritate confirmat utramque responsionem.
L. Quod aliqui dicunt Spiritum sanctum non esse charitatem qua diligimus Deum et proximum.
M. Responsio ad praedicta, determinans auctoritates.
N. Determinatio primae auctoritatis.
R. Quod charitas est motus vel affectio animi.
S. Responsio determinans auctoritates.
B. Utrum eadem ratione Spiritus sanctus dicatur donum, et datum sive
G. Quod sicut Filius nascendo accepit non lanium ut esset Filius, sed etiam
K. Quod Spiritus sanctus dicitur donum et donatum secundum duos praedictos modos processionis.
M. An Filius cum sit nobis datus, possit dici noster ut Spiritus sanctus?
N. Utrum, Spiritus sanctus ad seipsum referatur
G. Hic de magnitudine, quod ea aliqua personarum aliam non excedit.
D. Quod non est major una persona alia, nec majus aliquid duae quam
F. Ad id quod caeperat redit, scilicet ut ostendat quod magnitudine alius
G. Quod nulla personarum pars est in Trinitate.
L. Nec secundum materialem causam dicuntur tres personae una essentia.
M. Nec ita dicuntur tres personae una essentia, ut tres homines una natura, vel unius naturae.
N. Quae videntur adversari praedictis.
ARTICULUS XVI. Utrum in divinis essentia sit genus ?
P. Ex quo sensu dixerit personas differre numero.
S. Ratione utitur subtilissima ad ostendendum quod ita sit.
T. Quod Deus non est dicendus triplex, sed trinus.
U. Quod non est ita in rebus corporeis, ut in Trinitate.
B. Quod non potest minus Filius quam Pater.
C. Hoc verum fatebatur hiaereticus, ex quo progrediebatur ad falsa.
D. Quaestio Augustini, qua arctat haereticum.
E. Aliter probat Filium aequalem Patri,
F. Per simile ostendit, quod non minorem, Pater Filium genuit.
G. Opinionem haeretici ponit, ut destruat.
ARTICULUS VII. An in divinis sit ordo ?
C. Quomodo dicitur Trinitas solus Deus, cum ipsa sit cum spiritibus et
I). De aliis nominibus quae temporaliter Deo congruunt, et non relative
Deinde quaeritur de hoc quod dicit in quarto capitulo, ibi, D, Qua necessitate nan solum Latinus,
G. Alia quaestio, Cur non dicimus tres essentias, ut tres personas, cum
K. Quod non debet dici Deus multiplex.
ARTICULUS I. An numerus sit in divinis ?
B. Magis illa dicuntur ad excludendum ea quae non sunt in Deo, quam ad
D. Quo sensu dicitur, unus est Pater, vel unus est Filius?
E. Quid per ternarium significetur cum dicitur,
ae quo sensu dicitur in personis distinctio, vel personae distinctae ?
I. Quomodo Trinitas ibi accipiatur
ARTICULUS VII. Quid sit distingui in divinis ?
K. Hoc videtur contrarium esse praedictis.
B. Quod videtur secundum essentiam dici, Alia est persona Patris
C. Aliter etiam ridetur esse ostendi, quod secundum essentiam dicatur
F. Ostendit verba Augustini convenire huic sententiae.
H. Quid tres res, et quid una res hic dicitur?
K. Quomodo haec intelligantur, Alius in persona Pater, alius Filius, alius
L. Quomodo secundum hunc modum etiam in praedictis locutionibus
M. Auctoritatibus Sanctorum ostendit quod dixit.
B. De proprietatibus personarum, et de nominibus earum relativis.
ARTICULUS XII. An supposita persona supponitur notio ?
D. Quare dicatur esse proprium unigeniti quod est Filius Dei, eum etiam homines
E. Quod homo dicitur filius Trinitatis, et Trinitas potest dici pater hominum.
G. An Pater, vel Filius, vel Trinitas ipsapossit dici Spiritus sanctus ?
B. Responsio, ubi ostendit easdem esse proprietates.
C. Quomodo non est omnino idem dioere, esse patrem, et genuisse vel habere filium,
D. Quod proprietates determinant hypostases, non substantiam, id est, naturam.
F. Breviter summam colligit intelligentiae praedictorum.
ARTICULUS III. Quid sit verbum ?
ARTICULUS V. Quid est dioere summo spiritui ?
I. Quod tantum secundum nomen substantiae dicitur illud de illo, non secundum nomina personarum.
B. An sicut solus Pater dicitur ingenitus, dici debeat non genitus, vel non filius ?
ARTICULUS II. An innascibilitas sit notio Patris ?
C. Quae sit proprietas secundum quam dicitur Pater ingenitus ?
ARTICULUS VII. An origo etiam possit dici notio ?
F. Quomodo dicatur sapientia genita vel nata : an secundum relationem, an substantiam ?
G. Quod imago aliquando dicitur secundum essentiam.
ARTICULUS I: An aliquid dicatur de Deo temporaliter ?
B. Oppositio quod non ex tempore sit dominus, quia est Dominus
C. Hic solvitur quaestio qua quaerebatur, Utrum Spiritus sanctus dicatur datum relative
C. De sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate personarum propria ostendit.
D. Hic de Spiritu sancto quare
E. Quod secundum hanc expositionem non distinguuntur ibi proprietates personarum tres.
ARTICULUS V. Quare aeternitas appropriatur Patri ?
ARTICULUS VIII. Utrum Filius bene dicatur
H. Quare Patri attribuatur unitas, et Filio aequalitas ?
ARTICULUS IX. Quare Patri attribuitur unitas ?
K. Quare dicatur esse aequalitas in Filio, cum sit una aequalitas trium ?
L. Quare in Spiritu sancto dicatur esse utriusque concordia vel connexio ?
B. Haec quaestio insolubilis est, humanum superans sensum : in qua auctoritates sibi
C. Utrum Pater sit sapiens sapientia quam genuit, sicut diligit amore qui ab ipso
D. Utrum Filius sit sapiens sapientia genita, vel ingenita ?
E. An Filius sit sapiens seipso vel per seipsum ?
I. Quod et haec quaestio inexplicabilis est, quae
ARTICULUS VIII. Utrum una tantum sit sapientia Patris ?
B. Quod proprietates sint divina essentia.
C. Auctoritate adstruit, quod proprietas sit natura.
e converso : ergo essentialia de notionalibus.
D. Quidam negant, scilicet proprietates esse personas et divinam naturam, et
E, Responsio ad praemissa auctoritate nitens.
F. Quomodo improbi haeretici insistant alia addentes ?
H. Quaeritur, Quomodo proprietates possunt esse in natura, ut tamen eam non determinent ?
C. Quod propter res creatas illud dixerit, non idem est natura ei res natura.
G. Quare id fiat, scilioet quod Patri potentia, Filio sapientia attribuatur ?
H. Quare Spiritui sancto bonitas attribuatur ?
K. De nominibus quae translative ei per similitudinem de Deo dicuntur.
L. Nihil dignum exoellentia ineffabilis Trinitatis se tradidisse dicit, ad alia trans.
D. Quod scientia Dei non tantum est de temporalibus, sed etiam de aeternis.
E. Quare omnia dicantur esse in Deo, et quod factum est habet vitam
ARTICULUS VII. An in mente divina sunt ideae ?
F. Quod eadem ratione dicuntur omnia ei praesentia.
D. Quod idem est omnia esse ex Deo, et per ipsum, et in ipso.
F. Quod non omnia quae ex Deo sunt, eliam de ipso sunt: sed e converso.
G. Quae dicta sunt summatim colligit.
ARTICULUS XII. An sit idem dicere,
B. Quod in Sanctis non modo est, sed etiam habitat, qui non ubicumque est, ibi
C. Ubi erat vel habitabat Deus antequam esset creatura.
D. Multa hic breviter dooet quae confirmant praedicta.
E. Quod Deus inhabitator est quorumdam nondum cognosoentium Deum, et non quorumdam cognosoentium.
ARTICULUS XV. An parvuli periment ad templum Dei ?
F. Quomodo Deus lotus ubique sit per essentiam, non potest intelligi ab humano
K. Quid sit mutari secundum tempus ?
L. Opinio quorumdam qui dicunt spiritus creatos non moveri loco, nec esse
P. Oppositio, qua videtur probari quod Deus mutetur loco.
Q. Epilogus, ubi exponitur quare in praedictam venerit disoeptationem.
ARTICULUS I: An praescientia Dei sit causa rerum ?
C. Quod res futurae non sunt causa scientiae vel praescientiae Dei.
D. Quid ex praedictis tenendum sit, cum determinatione auctoritatum.
E. Contra hoc quod dictum est praescientiam Dei non posse falli, oppositio.
ARTICULUS I. An scientia Dei potest augeri ?
ARTICULUS IV. An Deus sciat actu infinita ?
B. Oppositio, an Deus possit noviter vel ex tempore scire vel praescire aliquid ?
ARTICULUS V. Utrum scientia Dei sit enuntiabilium ?
C. Utrum Deus possit scire plura quam scit?
D. Quod videtur adversum illi sententiae qua supra dictum est, Deum semper et
E. Brevis summa praedictorum, cum additione quorumdam.
ARTICULUS III. Quid est praedestinatio diffinitione?
B. An aliquis praedestinatorum possit damnari, vel reproborum salvari ?
C. Quomodo adhuc instant quaestioni ?
D. Quid sit reprobatio Dei, et in quibus consideretur, et quis sit praedestinationis
ARTICULUS XVIII. Quid est electio?
ARTICULUS XX. Ad quid est electio ?
B. Opinio quorumdam in qua fuit aliquando Augustinus, sed postea retractavit
C. His videtur contrarium quod alibi ait Augustinus.
D. Opinio quorumdam falsa de occultis Dei disserentium carnaliter.
G. Hic de scientia, dioens Deum semper scire quae semel scit.
ARTICULUS VII. Utrum enuntiabilia semper sint vera ?
ARTICULUS V. An potentia divina aequetur scientiae f
B. Quomodo dicatur Deus omnia posse, cum nos multa possimus quae ipse non
E. Quod omnipotentia Dei secundum duo consideratur.
G. Determinatio praemissarum auctoritatum.
E. Auctoritatibus utuntur in assertionem sua opinionis.
B. Quaestio qua illi arctantur.
C. Utrum alio vel meliori modo possit faoere quam facit ?
D. Utrum Deus semper possit omne quod olim potuit ?
B. Quod licet idem sit Deo velle quod esse, non tamen potest dici Deus esse omnia
C. Quis sit sensus horum verborum,
ARTICULUS IV. An divina voluntas sit causa ?
ARTICULUS VII. An voluntas Dei habeat causam ?
E. Quod voluntas Dei prima et summa causa est omnium.
F. Quibus modis accipitur Dei voluntas ?
ARTICULUS X. An divina voluntas sit mutabilis ?
H. Quare praeoeptio et prohibitio et consilium dicantur Dei voluntas ?
K. Quod Deus non vult ab omnibus
L. De permissione et operatione ubi dicantur Dei voluntas.
C. Quomodo intelligendum sit illud,
D. Utrum mala Dei voluntate fiant, an eo nolente ?
E. Quare dicunt quidam Deum velle mala esse vel fieri ?
F. Hic ponit rationes illorum qui dicunt Dei voluntate non fieri mala vel non esse
G. Quomodo intelligendum sit illud Augustini,
H. Quadripartita boni acoeptio.
K. Ex praedictis concludit ostendens esse bonum fieri mala multis modis.
L. Quod in Deo non est causa ut sit homo deterior.
M. Aliter probat, quod Deo auctore non fiunt mala.
ARTICULUS X An malum faciens tendat in non esse ?
N. Objectio quorumdam sophistica, qua probare nituntur ex Deo esse quod mala
ARTICULUS XII. Quot modis dicatur veritas ?
P. Partem quaestionis approbat illorum qui dicunt Deum non velle mala fieri.
ARTICULUS I. An voluntas Dei semper sit efficax ?
B. Hic aperit dioens diversis modis supra accipi Dei voluntatem.
E. Quomodo sentiendum sit de passionibus Sanctorum, an velle an nolle debeamus
IN SECUNDUM LIBRUM SENTENTIARUM.
D. Quare rationalis creatura facta sit ?
E. Quare creatus sit homo, vel angelus ?
F. Ad quid creata sit rationalis creatura ?
G. Brevissima responsio cum quaeritur, Quare, vel ad quid facta sit rationalis
H. Sicut factus est homo ut serviret Deo, sic mundus ut serviret homini.
K. Quare ita sit homo institutus, ut anima sit unita corpori ?
B. Quando facti sunt Angeli prius dicit, in quo videntur sibi obviare auctoritates
C. Quid tenendum sit docet, praemissas auctoritates determinando.
E. Quod simul cum tempore et cum mundo coepit corporalis et spiritualis creatura.
Deinde quaeritur de hoc quod dicit, ibi, C, Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul.
F. Vbi Angeli mox creati fuerint, in empyreo scilicet, quod statim factum repletum est Angelis.
H . Quomodo dicat Lucifer secundum Isaiam
ARTICULUS II. Quid sit Angelus per definitionem
ARTICULUS IV. An Angelus sit simplex substantia ?
B. An omnes Angeli fuerint aequales in tribus, scilicet
C. Quae communia et aequalia habuerunt Angeli ?
I. Quod triplex fuit sapientia in Angelis ante casum vel confirmationem,.
ARTICULUS XV. Utrum Angeli cognoscant per species ?
K. An aliquam Dei habuerint dilectionem, vel sui invicem ?
B. Quod opinando Augustinus hoc dixerit
F. Praedicta breviter tangit, addens quales fuerunt Angeli in conversione ei aversione.
B. De libero arbitrio breviter tangit docens quid sit.
ARTICULUS I. An possibile fuerit cadere Angelum ?
ARTICULUS III, Quid appctiit Angelus, quando peccavit ?
C. Post creationem aliquid datum est stantibus per quod converterentur
D. Qua gratia indigebat Angelus, et qua non?
.E. An sit imputandum illis qui aversi sunt ?
F. Qua culpa gratia non est data eis qui ceciderunt ?
C, Quod non est concessum eis habitare in caelo, vel in terra.
D. Quod daemones alii aliis praesunt, et habent etiam alias praelationes.
E. An omnes daemones sint in hoc aere caliginoso ? An aliqui sint, in inferno ?
Deinde quaeritur de hoc quod dicit, ibi, E, Quod in infernum quotidie descendant,
G. Quod Lucifer non habet potestatem quam habebit in tempore Antichristi.
H. Quod daemones semel victi a Sanctis, non accedunt amplius ad alios.
B. Quod utrique liberum arbitrium habent, nec tamen ad utrumque flecti possunt.
G. Quod boni post confirmationem liberius arbitrium abent quam ante.
E. Quod Angeli mali vivacem sensum non perdiderunt, et quibus modis sciant ?
G. Quod transgressoribus Angelis non servit ad nutum materia rerum visibilium.
H. Quod non sunt creatores, licet per eos magi ranas et alia fecerint
K. Sicut justificationem mentis, ita creationem rerum solus Deus operatur : licet
B. Quod Deus in corporalibus illis antiquis formis apparuit.
D. Quod Deus in specie ?qua est Deus numquam mortalibus apparuit.
E. Utrum daemones intrent corpora hominum substantialiter, an illabantur
E. Utrum ordines ab initio creationis ita distincti fuerint ?
F. Utrum omnes Angeli ejusdem ordinis sint aequales ?
G. Quomodo dicat Scriptura decimum ordinem ex hominibus compleri, cum non sint
I, Quidam dicunt secundum numerum lapsorum Angelorum homines reparandos,
G. Quaestio, Si omnes mittuntur, cur unus tantum ordo nomine
E. Quomodo determinent praedictas auctoritates quae ridentur adversari, qui dicunt
B. Utrum singulis hominibus singuli Angeli, an pluribus deputatus sit unus ?
C. Confirmat unum Angelum pluribus hominibus deputari, sive simul, sive
D. Utrum Angeli proficiant in merito vel in praemio usque ad judicium ?
E. Auctoritatibus confirmant quod dicunt.
F- Quod in hac sententia videtur Augustinus adversari Hieronymo,
G. Aliorum opinio qui dicunt Angelos in quibusdam praedictorum non profecisse.
H. Quaedam auctoritates videntur obviare probabiliori sententiae.
C. Quomodo per intervalla temporis res corporales conditae sint?
D. Quo sensu tenebrae dicantur non esse aliquid, et quomodo dicantur esse aliquid ?
E, Duo hic consideranda sunt: quare illa materia confusa sit dicta
F. Hic ad id quod secundo quaerebatur, respondet.
G. Ostenso qualis fuit mundi facies in ipso primordio, incipit prosequi operum sex
H. De quatuor modis divinae operationis.
B. Qualis fuerit lux illa, corporalis, an spiritualis ?
C. Quod lux illa facta est, ubi sol apparet, quae in aquis lucere poterat.
E. De naturali ordine computationis dierum, et de itlo qui pro mysterio introductus est.
F. Cur sol factus est, si lux illa sufficiebat ?
G. Quomodo accipiendum sit illud,
K. Alia praedictorum expositio.
B. Alii putant caelum illud esse igneae naturae, quibus consentit Augustinus,
C. Quae sit figura firmamenti ?
D. Quare iacuit Scriptura de opere secundae diei, quod in aliis dixit ?
E. De opere tertiae diei, quando aquae congregatae sunt in unum locum.
.B. Ante alia de ornatu caeli agitur, sicut prius factum est.
ARTICULUS I. Utrum stellae pertinent ad ornatum ?
C De opere quintae diei, quando creavit Deus ex aquis volatilia et natatilia.
D. De opere sextae diei, quando creata sunt animalia et reptilia terrae,
F. Utrum minuta animalia tunc creata fuerint ?
G. Quare post omnia factus est homo ?
H. Quomodo intelligendum sit Deum requievisse ab omni opere suo ?
K. Quae sit benedictio et sanctificatio septimae diei ?
B. Opinio quorumdam haereticorum, qui putaverunt animam esse de substantia
C. Quando facta sit anima, an ante corpus, aut in corpore ?
D. In qua aetate Deus hominem fecerit ?
E. Quod homo extra paradisum creatus, in paradiso sit positus : et quare ita
F. De lignis paradisi, inter quae erat lignum vitae, ei lignum scientiae boni ei mali.
B. Quare virum prius, et postea de viro mulierem creavit, non simul utrumque ?
C. Quare de latere viri, non de alia corporis parte formata sit?
ARTICULUS III. Quid est miraculum per definitionem ?
H. De anima mulieris, quod non est ex anima viri, ut quidam putaverunt, dicentes
B. Utrum immortalitas quam habuit ante peccatum, esset de conditione naturae,
D. Quaestio Augustini, quomodo immortalis factus sit homo ?
E, Summatim superiorum verborum sententiam perstringit.
ARTICULUS V. Utrum sine peccato mori poterat Adam ?
B. Quare in paradiso non coierunt duobus modis solvit.
C. De termino illius inferioris vitae, Utrum natis filiis per successiones, an simul
G. Oppositio quorumdam volentium probare eos posse vivere sine alimonia.
ARTICULUS II. Quis sit tentator ?
B. Quare, in aliena forma venit ?
D). De versutia diaboli, qui ad facilius persuadendum, malum removit, et bonum
E. De duplici tentationis specie.
F. Quare homo, non Angelus, sit redemptus ?
G. Quod non soli viro praeceptum fuit datum.
B. Objectio contra illos qui dicunt elationem praecessisse in mente.
E. Quis plus peccavit, Adam vel Heva?
F. Quod praedictae sententiae adversari videtur.
ARTICULUS V. An Adam plus peccavit quam Heva ?
G. Quorumdam sententia, quod Adam, ambierit esse ut Deus, sed non crediderit
I. Quod ignorantia alia excusat
K. De triplici ignorantia : quae excusat, et quae non ?
L. Unde processerit consensus illius peccati, cum natura hominis esset incorrupta ?
M. An voluntas praecesserit illud peccatum ?
C. Quod triplicem habuit homo ante lapsum cognitionem, scilicet rerum propter
F. Utrum homo praescius fuerit eorum quae sibi futura erant
B. Qualis fuerit illa rectitudo et bonitas voluntatis in qua creatus est ?
C. Oppositio contra illud quod dictum est, hominem non potuisse proficere.
1). De adjutorio homini in creatione dato, quo state poterat.
G. Quod talis est ordo peccandi vel cadendi in nobis, qualis fuit in primis
K. Quare haec de partibus animae dixit ?
B. Quod liberum arbitrium non pertinet nisi ad futurum, nec ad omne futurum.
C. Quod supra posita descriptio liberi abitrii non convenit Deo, nec his qui glorificati sunt.
D. Qualiter in Deo accipitur liberum arbitrium ?
E. Quod Angeli et Sancti qui jam beati sunt, habent liberum arbitrium.
F. De libertatis arbitrii differentia secundum diversa tempora.
G. De quatuor statibus liberi arbitrii in homine.
H. De corruptione liberi arbitrii per peccatum.
I. De tribus modis libertatis arbitrii.
K. Qui habeant hanc libertatem, scilicet a peccato, et per quid ?
L. Quaestio de libertate ad malum, an sit ipsa libertas liberi arbitrii, an alia ?
M. Quaestio alia de libertate ad bonum, an ipsa sit libertas arbitrii, an non ?
P. Repetit de corruptione liberi arbitrii, ut addat alia.
ARTICULUS I. An gratia sit necessaria ?
ARTICULUS IV. Quid est gratia ?
ARTICULUS V. Utrum gratia est vita animae ?
C. Quod bona voluntas comitatur gratiam.
D. Quae sit gratia voluntatem praeveniens, scilicet fides cum dilectione ?
E. Quod voluntas bona quae praevenitur gratia, quaedam Dei dona praevenit
F. Quae praedictis videantur adversari, scilicet quod videatur dici fidem esse ex
G. Quaedam adhuc addit quae graviorem faciunt quaestionem, scilicet quod cogitatio
H. De illa cogitatione boni quae praecedit fidem, plene disseritur.
I. Utrum una eademque sit gratia quae dicitur operans, et cooperans ?
K. Quid sit ipsa gratia, et quomodo meretur augeri, quaeritur.
L. In quibus bonis sit liberum arbitrium ?
ARTICULUS XI. Utrum gratia sit virtus, et virtus gratia ?
B. De fide itidem dicit, quod non est ex homine, sed ex Deo tantum.
E. Quod bona voluntas gratiae principaliter est, et etiam gratia est: sicut et omne
G. De muneribus virtutum, et de gratia quae non est, sed facit meritum.
I. Quod idem usus est virtutis, et liberi arbitrii : sed virtutis principaliter.
K. Aliorum sententia hic ostenditur, qui dicunt virtutes esse honos usus liberi
L. Quibus auctoritatibus muniunt quod virtutes sint motus mentis ?
B. Hic ponit ea quibus suum confirmant errorem, verbis Augustini contra ipsum
C. Aliud testimonium Augustinus ponit quo Pelagius pro se utebatur.
D. Aliud quod videtur contradicere gratiae Dei addit.
E. Aliud testimonium ejusdem, quod videtur adversum,
G. Adhuc addit aliud quod videtur contrarium.
B. Quod homo ante lapsum virtutes habuerit.
G. De ejectione hominis de paradiso.
D. Quomodo intelligendum sit illud,
E. De flammeo gladio ante paradisum posito.
F. An homo ante peccatum comederit de ligno vitae ?
G. Quare non sunt facti immortales, si comederunt de ligno vitae ?
B. Utrum illud peccatum fuerit originale, vel actuale?
G. Quomodo intrasse in mundum dicunt ?
D. Hic aperit illud esse peccatum originale, quod transit in posteros.
E. Quid sit originale peccatum hic inquiritur.
F. Quod originale peccatum sit culpa, auctoritatibus probat.
ARTICULUS II. An originale peccatum sit culpa ?
G. Quid sit quod dicitur peccatum originale, scilicet fomes peccati, id est, concupiscentia
I. Quid sit peccatum in quo omne peccaverunt, scilicet originale, quod ex
L. Quod peccatum originale in Adam fuit, et in nobis est.
M. Objectio quorumdam contra id quod supra dictum est, omnes in Adam fuisse
G. Causam corruptionis carnis ostendit, ex qua in anima peccatum fit.
D. Quod propter corruptionem carnis quae est causa peccati, dicitur peccatum esse
E. De causa originalis peccati, quae est in carne, Utrum sit culpa, an paena ?
F. Hic aperitur quid sit foeditas tracta ex libidine coeuntium, quae vitium vel
G. Inductu similium ostendit non absurde dici filios trahere peccatum a parentibus,
B. Quod originale peccatum duobus modis dimittitur, scilicet extenuatione sui ei
C, De foeditate quam caro ex libidine coitus contrahit, utrum in baptismo
E. Qua justitia animae mundae ex creatione illud peccatum imputetur, cum non
F. Utrum illud peccatum sit voluntarium, vel necessarium?
G. Quare Deus animam corpori jungit, sciens eam inde maculari, ei ideo
H. An anima sit talis ante baptismum, qualis a Deo creatur ?
B. Quid super hoc Augustinus in
G. Eorum ponit documenta, qui dicunt transire in parvulos parentum delicta.
.D. Quod in illo uno primo peccato plura reperiuntur.
E. Ostendit Augustinum sibi fore contrarium, si id sentiret.
F. An actuale peccatum Adae sit gravius caeteris ?
G. Responsio contra illos, ubi alia peccata ostenduntur illo majora.
I. Quod peccata parentum visitantur in filios, et quod non sunt adversa quae Deus
K. Determinatio praemissarum auctoritatum convenientiam ostendens.
M. Quomodo illud Exodi intelligi debeat secundum mysterium ?
N. Per quid probatur, quod primus motus non puniatur aeternaliter
,B. Quae fuit origo et causa peccati prima ?
C. Quod mala voluntas secundaria causa fuit malorum,
E. Quod ex praemissis sequitur, scilicet quod cum dicitur malus homo, dicitur
F. Quod regula Dialecticorum de contrariis fallit in his, scilicet bono et malo.
G. Epilogum facit, ad alia transiturus.
H. Sententiae illi qua dictum est bonum esse malum opponitur de prophetia quae ait,
B. Diversorum sententias de peccato ponit,
F. Quid ex praedictis colligitur?
G. Alia probatio, quod omnis actus in quantum est, bonus est.
K. Utrum malus actus in quantum peccatum est, sit privatio vel corruptio
L. Quomodo in quantum peccatum est, possit corrumpere bonum, cum nihil
M. Quod peccatum proprie corruptio est animae, et quomodo ?
N. Qualiter homo se elongat a Deo, scilicet per dissimilitudinem quam facit, hoc
ARTICULUS VIII. De variis diffinitionibus mali,
B. Ex praedictis quaestio oritur, scilicet an in quantum peccatum est, sit paena
C. Quod cum omne peccatum possit dici paena, non tamen omne est paena peccati.
E. Quod non obviat veritati, si quis dicat ipsa peccata esse paenas peccati
G. De quibusdam quae sine dubio peccata sunt et paenae, ut ira, invidia.
H. Quod verbis Augustini praemissis quaedam sententia Hieronymi obviare videtur.
K. Epilogum facit ad alia transiturus.
B. Qualiter determinent verba Augustini praemissa quibus ait,
D. Ex parte eorum praemissae opponitur sententiae in illo verbo,
E. Quod de peccato non de paena intelligitur cum dicitur,
ARTICULUS III, An omnis paena sit a Deo
C. Quod omnes bonae voluntates unum habent finem : et tamen quaedam bonae
D. Quaedam huic sententiae videntur adversari.
E. Hic ostenditur quomodo, licet videantur, non repugnent praedicta.
F. De differentia voluntatis, intentionis, et finis.
G. An illa intentio sit voluntas
ARTICULUS V. Quid sit intentio ?
B. Quare actus voluntatis sit peccatum, si actus aliarum potentiarum non sunt
C. Quomodo intelligendum sit illud
B. Utrum omnia opera hominis ex affectu et fine sint bona vel mala ?
D. Quidam dicunt praedicta non posse fieri bono fine.
ARTICULUS III. Quid est indifferens ?
B. Quae premissae sententiae objiciuntur ex verbis Augustini.
C. Aliorum sententia de praemissa quaestione, qua quaerebatur si omnis actio eorum
F. Quod mala voluntas est voluntarium peccatum.
B. Alia contra eosdem oppositio.
G. Alia adversus eosdem objectio.
D. Si peccatum ab aliquo admissum in eo sit quousque paeniteat ?
. ARTICULUS II. In quo fundatur reatus ?
E. Quibus modis dicitur in Scriptura
F. De modis peccatorum qui multipliciter assignantur.
G. Quomodo differant delictum et peccatum ?
H. De septem principalibus vitiis.
1. De superbia, quae est radix omnis mali.
B. Utrum omnis obstinatio sit peccatum in Spiritum sanctum ?
C. Quod aliter accipitur peccatum in Spiritum sanctum.
B. Auctoritatibus adstruit potentiam peccandi esse a Deo.
G. An aliquando resistendum sit potestati ?
IN TERTIUM LIBRUM SENTENTIARUM.
ARTICULUS I. An conveniebat Deum incarnari ?
B. Quare Filius carnem assumpsit, non Pater, vel Spiritus sanctus ?
C. Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerit incarnari, vel possit ?
D. An Filius qui tantum carnem accepit
ARTICULUS II. An Angelus sit assumptibilis ?
B. De unione Verbi et carnis mediante anima.
ARTICULUS X. An sit medium rei vel congruentiae ?
C. Quod Verbum simul assumpsit carnem, et animam : neque caro prius est
ARTICULUS XX. Quid dicatur, Antiqua conspersio ?
B, Auctoritate firmat ex tunc fuisse Virginem immunem a peccato.
ARTICULUS XXIV. An gloriosa Virgo potuit peccare ?
ARTICULUS XXVII. Quid sit decimari in lumbis Abrahae ?
E. Quidam videntur adversari illi sententiae qua dictum est, carnem Christi non
B. Quo sensu dicatur Christus conceptus et natus de Spiritu sancto ?
C. Alia ratio, quare dicatur natus de Spiritu svncto.
ARTICULUS III. An assumere convenit personae divinae ?
ARTICULUS VII. Per formam Dei quid intelligitur ?
C. An divina natura debeat dici
ARTICULUS XIV. Utrum divina natura debeat dici
D. Quare non accepit personam hominis, cum hominem acceperit ?
ARTICULUS XV. Quare persona repugnat unibilitati ?
E. Contra hoc oppositio, qua probare quidam volunt personam accepisse
B. Quorumdam sententiam refert.
G. Auctoritates ponit quibus muniunt suam sententiam,
E. Auctoritates etiam ponit, quae hanc probant sententiam.
G. Auctoritates inducit quibus haec sententia roboratur.
G. Ex quo sensu dicunt Christum praedestinatum ?
E. Quaedam ponit quae praemissis videntur adversari.
ARTICULUS III. An Christus sit unum vel duo supposita ?
G. Auctoritate confirmat determinationem.
H. Alia etiam verba auctoritatum anno tal ut determinet.
K. Tertia sententia, quae sit praemissarum propositionum, intelligentia
L. Quo sensu secundum illos dicatur praedestinatus Christus ?
N. Quod praedicta non sufficiunt ad cognoscendam hanc quaestionem,
ARTICULUS II. An in Christo sit tantum una filiatio ?
B. De gemina Christi nativitate, qua bis natus est.
ARTICULUS IV. Utrum Christus est unus Filius ?
ARTICULUS I. Quid sit latria ?
ARTICULUS II. An latria sit virtus ?
ARTICULUS VIT. Cui debetur dulia ?
B Aliorum sententia qui unam adorationem, utrique exhibendam tradunt.
G. Alia probatio, quod Christus sit persona secundum quod homo.
ARTICULUS X. An Deo conveniat adoptare ?
E. Oppositio, quod sit adoptivus filius.
ARTICULUS XIII. An Christus fuerit filius adoptivus ?
ARTICULUS XIV. Ad quid adoptavit nos Deus ?
F. Utrum persona vel natura praedestinata sit ?
ARTICULUS III. . An in Deo creatura esse possit ?
B. Si Deus alium hominem assumere potuit, vel aliunde quam de genere Adae ?
C. Si homo ille potuit peccare, vel non esse Deus?
D. Quorumdam oppositio, quod potuerit etiam unita peccare.
ARTICULUS VII. An Christus potuit peccare in actu ?
E. Si Deus potuerit assumere hominem in sexu muliebri?
B. Auctoritatem ponit quae videtur obviare.
C. Praedictis videtur adversari quod Ambrosius ait.
D. De intelligentia praemissorum verborum.
E. Quomodo intelligendum sit illud,
B. Responsio quaestionis diffinitivam continens sententiam.
C. Quare Deus non dedit ei potentiam omnium , ut scientiam ?
D. Quomodo intelligenda sint quaedam verba Ambrosii super Lucam ?
B. Qualiter accipiendum sit illud quod ait Leo Papa ?
C. Quod ignorantia talis ei difficultas non sit peccatum.
E. Hic ponit quae praedictis adversari videntur.
F. Determinatio auctoritatum..
G. De quibusdam Hilarii capitulis valde obscuris, quae videntur communi sententiae
B. De statibus hominis, et quid de singulis Christus accepit ?
B. De voluntatibus Christi secundum duas naturas.
ARTICULUS II. An in Christo fuerit sensualitas ?
C, Auctoritatibus probat diversas in Christo voluntates.
D, De eo quod Ambrosius dicit Christum dubitasse affectu humano.
E, Verba Hilarii longe diversam exprimentia sententiam a praemissa.
ARTICULUS IX. Quomodo Christus sibi et suis oravit ?
B. Quod a conceptu meruit sibi Christus hoc quod per passionem.
D. Si Christus sine omni merito illam
E. De causa mortis ei passionis Christi.
C. Quomodo et a qua poena Christus nos redemit per mortem ?
D. Quomodo paenam nostram portavit ?
E. Si solus Christus debet dici redemptor, ut solus dicitur mediator ?
G. Secundum quam naturam sit mediator.?
B. De causa inter Deum, ei hominem, et diabolum.
C, De traditione Christi quae facta dicitur a Patre, et a Filio, a Juda, et a
D. Quod Christi passio dicitur opus Dei et Judaeorum, et quomodo?
ARTICULUS XIII. An passio Christi sit dicenda
B. Aliam ad idem inducunt auctoritatem.
C. Auctoritatibus adstruit a Verbo carnem in morte non esse divisam.
D. Qua ratione Christus dicitur mortuus et passus ?
ARTICULUS I. An Christus in triduo fuerit homo ?
C. Quod Christus ubique totus est, sed non totum ubique : ut totus est homo vel
ARTICULUS IV. An Christus in infernum descendit ?
D. Si ea quae dicuntur de Deo vel de Filio Dei possunt dici de homine illo vel de
ARTICULUS II. An fides sit virtus ?
ARTICULUS V. An fides informis sit virtus ?
D. Qiud sit credere in Deum, vel Deo, vel Deum ?
E. An illa informis qualitas mentis, quae in malo Christiano est, fiat virtus cum
ARTICULUS X. Qua forma fides formatur ?
G. Quod fides est de his quae non videntur proprie, quae tamen videntur ab eo in
ARTICULUS XX. An fides sit fundamentum ?
B. Si Petrus habuit fidem passionis, quando vidit hominem illum pati?
G. Si aliqua sciuntur quae creduntur ?
ARTICULUS I. An fides potest crescere ?
G. Quae ante adventum Christi de mediatore credere sufficiebant.
E. De aequalitate fidei, spei, charitatis, et operis, quae secundum aliquid sunt
ARTICULUS I. An spes sit in genere virtutis ?
ARTICULUS III. In qua vi animae sit spes ?
ARTICULUS I. An dilectio sive charitas sit virtus ?
F. De impletione illius mandati.
G. Quaestio de praecepti ratione.
I. Quae charitate diligenda sint ?
B. Si in illo praecepto contineatur dilectio Angelorum ?
ARTICULUS V. An Angeli diligendi sint supra nos ?
B. An omnes homines pariter diligendi sint ?
C. Quae his repugnare videntur.
D. Quod aliqui eorumdem tantum proximos quantam nos, debere diligere tradunt.
E. Secundum alios non pari affectu omnes diligendi sunt.
F. Quaestio de parentibus bonis et malis, quomodo diligendi sunt ?
G. Quaestio Augustini in libro
B. Determinatio auctoritatum praedictarum.
C. Quare fides et spes et scientia dicuntur evacuari, et non charitas, cum et ea ex
ARTICULUS VII. An fides potest evacuari ?
ARTICULUS VIII. An spes potest evacuari ?
B. Ex qua intelligentia dicitur magis vel minus diligere haec vel illa.
C. Quod duobus modis inspicienda est dilectio Dei.
E. Si Deus ab aeterno dilexit reprobos?
ARTICULUS I. De numero virtutum cardinalium.
B. Quod in Christo fuerant illa septem, dona.
C. Quod videtur obviare praemissis,
ARTICULUS I. An dona sunt virtutes ?
ARTICULUS II. Qualiter haec dona animam perficiant ?
ARTICULUS III. De numero donorum.
ARTICULUS IV. De ordine et combinatione donorum.
F. De casto et servili plenius agit, tangens interdum de initiali.
G. Quod videtur praedictis adversari.
H. Quomodo distant duo timores, per similitudinem duarum mulierum ostendit,
I. Quod timor servilis et mitiaIis dicitur initium sapientiae, sed differenter.
K. De hoc quod Augustinus dicit castum timorem esse aeternum,
L. An timor poenae qui fuit in Christo, fuerit servilis, vel initialis, vcl alius?
ARTICULUS VI. Quid sit timor ?
ARTICULUS VIII. An timor sit donum ?
ARTICULUS I. Quid sit sapientia ?
ARTICULUS V. An consilium sit donum ?
B. In quo differat sapientia ab intellectu ?
C. Quod intellectus et scientia de quibus hic agitur, non sunt illa quae naturaliter
D. Quod sapientia ista Dei est, nec est illa quae Deus est.
ARTICULUS X. De quibus est intellectus donum ?
ARTICULUS XV. Quid sit pietatis donum ?
ARTICULUS XVI. Quis sit actus doni pietatis in via ?
ARTICULUS XVII. An pietas sit unum donum, vel plura ?
ARTICULUS XVIII. Qualiter differat pietas a mansuetudine ?
ARTICULUS I. An virtutes politicae sunt connexae ?
ARTICULUS II. An virtutes theologicae sunt connexae ?
ARTICULUS III. An etiam vitia sunt connexa ?
B. Si cunctae virtutes pariter sint in quocumque sunt?
C. Repetit de charitate, ut addat quomodo tota lex ex ea pendeat.
ARTICULUS I. Quid sit praeceptum ?
ARTICULUS II. De distinctione praeceptorum.
C De mandatis secundae tabulae.
ARTICULUS XI. Quid vocatur rapina in proposito ?
ARTICULUS XIV. An in usura transferatur dominium ?
ARTICULUS III. Quid sit perjurium ?
D. De jutramento quod per creaturas fit.
E. Quae juratio magis teneatur, an quae fit per Deum, an quae fit per Evangelium
F. Quid est dicere : Per Deum juro ?
G. De illis qui jurant per falsos deos,
H. Quod juramentum quo incaute juratur, non est observandum, nec votum, nec
K. De eo qui verborum calliditate jurat.
L: De illo qui cogit aliquem jurare.
ARTICULUS IX. An perjurium coactum sit peccatum ?
B. Quid sit littera occidens ?
IN QUARTUM LIBRUM SENTENTIARUM.
ARTICULUS V. Quaeritur de diffinitionibus sacramenti.
C. De causa institutionis sacramentorum.
D. De triplici genere exercitationis.
E. De differentia sacramentorum veterum, et noxiorum.
ARTICULUS XVI. Utrum Testamentorum fuit gravius
ARTICULUS XIX. An circumcisio justificabat ?
G. De viris qui fuerunt ante circumcisionem, et de faeminis quae fuerunt ante
H. De institutione et causa circumcisionis.
L . De parvulis defunctis ante diem octavum.
B. Quare mox post hominis casum non fuerint instituta ?
C. Quod sacramentum conjugii fuit ante peccatum.
E. Quid utilitatis habebat baptismus Joannis ?
F. De forma baptismi Joannis, et de baptizatis ab eo.
C. Si in nomine Patris tantum vel Spiritus sancti possit tradi baptismus ?
E. Perstringit praemissorum intelligentiam cum determinatione cujusdam dicti.
G. De forma in qua baptizaverunt Apostoli ante passionem Christi.
ARTICULUS III. Quando baptismus est institutus ?
H. Quare in aqua tantum fiat ?
ARTICULUS IV. An conveniens materia baptismi sit aqua ?
I. De immersione, quoties fieri debeat ?
M. Quaeritur, An baptismus aperuit caelum , quod non aperuit circumcisio ?
ARTICULUS II. Quid sit fictio ?
ARTICULUS III. An fictio possit impedire baptismum ?
C. Quomodo intelligatur illud,
I). De illis qui suscipiunt rem, et non sacramentum.
E. Quae videntur obviare praedictis.
ARTICULUS IX. An orandum sit pro parvulis ?
F. Quid prosit baptismus his qui cum fide accedunt ?
G. Cujus rei rei baptismus qui datur jam justo, sit sacramentum ?
H. Si par viciis datur in baptismo gratia qua possunt in majori aetate proficere ?
B. De potestate baptismi et ministerio.
C. Quae fuit potestas baptismi quam potuit Christus dare servis.
B. Quod nullus in materno utero baptizetur .
C. Si baptismus sit verbis corrupte prolatis?
ARTICULUS II. An haereticus potest baptizare ?
ARTICULUS VIII. Quis est effectus characteris ?
E. De illo qui pro ludo immergitur.
F. Quod duo tempora erant in quibus baptizabantur homines.
ARTICULUS IX. An confirmatio imprimat characterem ?
B. De institutione sacramenti.
B. De errore quorumdam qui dicunt a bonis tantum corpus Christi sumi.
C. De intelligentia quorumdam verborum ambiguorum.
C. Quae sit intelligentia, praemissorum ?
D. Asserunt quidam dictum panem transire in corpus Christi,
E. Ubi illa accidentia fundentur ?
E. Quid illae paries significent ?
E, sig. 3 : Indignus est, qui aliter celebrat mysterium quam Christus tradidit,
F. Si illud sit sacrificium, etsi saepias immoletur Christus ?
ARTICULUS XXVII. An quotidie sit communicandum ?
ARTICULUS XXVIII. An ier in anno sit communicandum ?
ARTICULUS XXIX. An malus etiam sacerdos conficiat ?
I. Quid faciat haereticum, et quid sit haereticus ?
ARTICULUS XXXIX. Haereticus quis sit, et unde dicatur ?
ARTICULUS VIII. In qua vi animae est paenitentia ?
ARTICULUS X. Qualiter paenitentia timore concipiatur ?
B. Determinatio intelligentiae dictorum.
C. De solemni et unica paenitentia.
ARTICULUS XXVIII. Quot sint modi paenitentiae?
D. Auctoritatibus probat , quod non semel tantum, sed frequenter peccata dimittantur
ARTICULUS XXXI. An sit aliquod summum malum ?
B. Quae sit intelligentia praemissorum ?
C. Quomodo accipienda sunt praemissa ?
ARTICULUS XII. An diffinitio satisfactionis sit bona ?
ARTICULUS XV. An eleemosyna sit bene diffinita ?
ARTICULUS XVII. An eleemosyna sit pars satisfactionis ?
ARTICULUS XXII. De eleemosynis spiritualibus.
ARTICULUS XXIV. Ex quo potest vel debet fieri eleemosyna ?
D. Secundum quosdam fuit satisfactio.
E. Perstringit dictorum summam, ut alia addat.
F. Auctoritates alias inducit contra eos qui dicunt de uno peccato paenitentiam agi,
G. Repetit de vera paenitentia, ut addat.
ARTICULUS XXXIX. An ei quae sit vera paenitentia ?
ARTICULUS XLII. Quid sit restitutio ?
ARTICULUS XLIV. Cui debet fieri restitutio ?
ARTICULUS VI. Quid sit contritio in genere ?
ARTICULUS VIT. Quid sit contritio propria diffinitione ?
ARTICULUS IX. Cujus partis animae est contritio ?
ARTICULUS XXII. An circumstantiae aggravent peccatum ?
ARTICULUS XXXI. Quanta debeat esse contritio ?
ARTICULUS XXXVI. An oporteat confessionem esse integram ?
C. Item, Videtur multis esse impossi-
ARTICULUS XXXVII. An hypocrisis sit bene diffinita ?
B. Quae sit falsa satisfactio ?
G. De tribus actionibus paenitentiae.
D. De satisfactione venialium.
ARTICULUS XLVIII. An poenitentia sit ante baptismum ?
ARTICULUS L1I. An fides praecedat poenitentiam ?
ARTICULUS IX. Quid sit justificatio impii?
ARTICULUS XIII. Cujus attributi sit justificatio impii ?
ARTICULUS XVII. Quid sit sanatio mentis ?
ARTICULUS XXIV. An confessio liberet animam a morte ?
ARTICULUS XXVIII. Quare dicatur aliquod peccatum
B. Cui sententiae potius consentiendum sit ?
ARTICULUS XXXII. An oporteat confiteri homini ?
ARTICULUS XXXV. An aliquis potest confiteri suo conservo ?
ARTICULUS XXXVI. Qualis debet esse confessio ?
D. Quod non sufficit soli Deo confiteri si tempus adsit, si tamen homini possit.
ARTICULUS XLVI. An diffinitiones scandali sint bonae
ARTICULUS LI. Quorum est scandalizari ?
E. De tertio articulo, scilicet an sufficiat confiteri laico ?
F. Hic aperit qualiter supradictae auctoritates intelligendae sunt.
ARTICULUS III. Quot sint claves ?
D. Si sacerdos potest dimittere vel retinere peccata ?
ARTICULUS X. An Verbum Dei dimittat peccata ?
E. Quod sacerdotes eliam dimittunt et tenent peccata suo modo.
F. Quomodo sacerdotes ligant vel solvunt a peccatis ?
ARTICULUS XIV. An Legalis sacerdos habuit claves ?
ARTICULUS XVII. Quot modis fiat excommunicatio ?
ARTICULUS XX. Qualiter ferenda sit excommunicatio ?
I. Quae sint interiores tenebrae, et interior macula?
ARTICULUS III. Quomodo clavis se habeat ad ordinem ?
ARTICULUS IV. An ostiarii habeant claves ?
ARTICULUS V. An reges inuncti habeant claves ?
ARTICULUS XI. An Episcopus potest absolvere nolentem ?
ARTICULUS XV. An Caiphas bene dicatur prophetasse ?
D. De hoc quod scriptum est in Malachia :
E. Qualis debet esse judex Ecclesiasticus ?
ARTICULUS XXV. An omnis qui ligat alios, sit justus ?
ARTICULUS I. An in fine vitae dari potest paenitentia ?
ARTICULUS III. An Deus seram paenitentiam exaudiat ?
B. De his qui hic paenitentiam non complent.
C. De illo cui sacerdos indiscretus injungit parvam paenitentiam.
D. Quod morientibus non sit imponenda satisfactio, sed innotescenda.
E. In necessitate non est neganda paenitentia vel reconciliatio.
ARTICULUS XVI. Indulgentia sive relaxatio quid sit ?
F. Quod presbyter non reconciliet inconsulto Episcopo, nisi in necessitate cogente.
G. An oblatio ejus sit recipienda, qui currens ad paenitentiam praevenitur morte?
B. Quod alii citius, alii tardius purgantur in igne,
D. Opinio quorumdam cum objectione.
E, De generali confessione, quid prosit ?
F. Nemo confiteatur peccata quae non fecit.
G. De paenis sacerdotis qui peccatum publicat confitentis.
C. Quid sit hic sacramentum et res ?
ARTICULUS I. An extrema tinctio sit sacramentum ?
B. A quibus institutum sit hoc sacramentum ?
C. De iteratione hujus sacramenti.
ARTICULUS XX. An extrema unctio possit iterari ?
ARTICULUS V. Quae sit ordinum sufficientia ?
B. Quales assumendi sunt ad clerum ?
ARTICULUS XXI. Quis sit actus ordinis lectoratus ?
ARTICULUS XXIV. An acolythatus sit ordo ?
ARTICULUS XXV. Quando acolythis imprimitur character ?
L. De nominibus dignitatum vel officii.
M. De quadripartito ordine Episcoporum.
ARTICULUS XL, Quando et qualiter praedicta conferantur?
B. Auctoritates ponit quae videntur praemissis obviare.
C. Determinatio praemissae contradictionis auctoritatum.
D. De simonia unde dicitur, et quid sit ?
E. De his qui scienter a simoniacis ordinantur.
F. De his qui dicunt se emere corporalia, non spiritualia.
ARTICULUS II. Quid sit simonia ?
ARTICULUS III. An simonia sit haeresis ?
H. Alexander Papa de his qui violenter a simoniacis vel ab haereticis ordinantur.
I. De aetate ordinandorum ita decrevit Nicolaus Papa.
ARTICULUS I. Quare matrimonium sit institutum ?
ARTICULUS II. An Adam doluerit in ablatione costae ?
B. De duplici institutione conjugii.
C. Quando secundum praeceptum, et quando secundum indulgentiam contractum sit
D. Quibus modis accipiatur indulgentia ?
F. Cujus rei sacramentum sit conjugium ?
G. Qualiter intelligendum sit illud :
ARTICULUS I. In quo genere sit matrimonium ?
C. De consensu qui efficit conjugium,
E. Quando incipiat esse conjugium ?
H. Quod conjugatus vel conjugata nequeant continentiam profiteri sine alterius
K. Quomodo accipiatur sponsa in subditis capitulis ?
ARTICULUS XVI. Quibus modis sponsalia dirimantur ?
L. Quod aliter accipitur in his aliis capitulis sponsa.
M. Quare non statim tradantur sponsae ?
N. Quae sponsa sit vidua mortuo sponso, et quae non ?
ARTICULUS XX. Quot modis fiat bigamia ?
ARTICULUS XXI. An bigamiae adjungatur iregularitas ?
B. Quae videntur obviare praemissis.
G. De qua re sit consensus ille: an de carnali copula, an de cohabitatione, an de
ARTICULUS I. Quomodo definitur vis sive coactio ?
ARTICULUS II. Quomodo dividatur coactio ?
ARTICULUS IV. An vis evacuet matrimonii consensum ?
B. De conjugio Mariae et Joseph.
C. Quod perfectum inter eos fuit conjugium.
E. Quod malus finis non contaminat sacramentum.
ARTICULUS I. In quo genere boni sit matrimonium ?
ARTICULUS VII. An bonum nuptiale sit tripartitum ?
ARTICULUS IX. Quis sit actus hujus fidei ?
ARTICULUS XI. Quid sit divortium ?
ARTICULUS XIV. An matrimonium imprimat characterem ?
C. Haec tria non adsunt omni conjugio.
D. De his qui procurant venena sterilitatis.
E. Quando sunt homicidae qui procurant abortum ?
F. De excusatione coitus, qui fit per haec bona.
ARTICULUS XXI. Quando coitus est bonus ?
G. De indulgentia Apostoli quomodo sit accipienda ?
H. Quod non omnis delectatio carnis peccatum est.
B. Quod neuter continere valeat nisi ex communi consensu.
ARTICULUS IV. An debitum debet solvi non exigenti ?
C. Quibus temporibus cessandum sit a coitu ?
D. Hieronymus videtur dissentire a praemissis.
E. Quibus temporibus non sunt celebrandae nuptiae ?
ARTICULUS II. An habere plures uxores sit naturale ?
ARTICULUS V. An aliquando licuit habere concubinam ?
ARTICULUS XV. An gula sit bene diffinita ?
ARTICULUS XVI. An gula sit peccatum carnale ?
ARTICULUS XVII. An gula sit circa delectabile gustui ?
ARTICULUS XIX. An gula sit vitium capitale ?
ARTICULUS XXI. An filiae gulae sint bene assignatae ?
B. Non praefertur virginitas Joannis castitati Abrahae,
D. Cui licebat plures habere, vel non ?
E. De virginitate mentis et carnis.
C. De his qui maleficiis impediti coire non possunt.
ARTICULUS X. An maleficiati debent separari ?
ARTICULUS XI. An furia impediat matrimonium ?
E. De his qui cum duabus sororibus dormiunt.
F. Non est dimittenda uxor pro aliqua macula seu deformitate corporis.
B. Quod fornicariam nequit dimittere vir, nisi ipse expers fuerit, et e converso.
C. Quod possunt reconciliari qui separantur causa fornicationis.
C, Si quis autem fornicationis expers,
F. De illis qui se ante polluerunt per adulterium.
B. De copula servi ei ancillae diversorum dominorum.
C. De viro qui se facit servum ut dimittatur ab uxore.
ARTICULUS I. An Ordo impediat matrimonium ?
B. De interfectoribus suarum conjugum.
ARTICULUS I. An diffinitiones voti sint bene assignatae ?
ARTICULUS III. Qui sunt qui possunt vovere?
ARTICULUS XVI. An omne votum recipiat dispensationem ?
E. De illis qui post longam captivitatem redeunt.
B. De conjugio fidelis et infidelis, et duorum infidelium.
G. De fornicatione spir?tuali, ob quam potest dimitti conjunx,
E. Si fideli liceat aliam ducere infideli discedente vel dimissa ?
F. Quae praemissis contraria videntur.
H. Quidam dicunt conjugium non esse inter infideles, et quare ?
I. Quod legitimum sit conjugium infidelium, sed non ratum, ei quare?
ARTICULUS II. Unde dicitur consanguinitas ?
. ARTICULUS III. Quid sit linea consanguinitatis ?
ARTICULUS IV. Quae sit lineae divisio ?
B. De computatione graduum consanguinitatis .
C. Quare sex gradus computantur ?
ARTICULUS I. An affinitas sit ?
ARTICULUS IX. Quid juris est de hac propinquitate ?
C. Si conjugium sit inter eos, qui nota consanguinitate dividuntur ?
ARTICULUS X. Utrum et qui filii sint legitimi?
ARTICULUS XL Quis sit modus legitimandi ?
ARTICULUS XII. An quid valet legitimatio ?
B. Qui sint filii spirituales ?
D. De copula spiritualium, vel adoptivorum, et
ARTICULUS VII. Quid sit adoptio ?
ARTICULUS IX. Qui possunt adoptare ?
ARTICULUS X. An quilibet potest adoptari ?
ARTICULUS XL Quis sit effectus adoptionis ?
ARTICULUS XII. Quot sunt species adoptatorum ?
ARTICULUS XIII. Quid sit cognatio legalis ?
E. Si filii qui ante compaternitatem vel post nati sunt, valent conjungi ?
G. Si quis ducere possit duas commatres, unam post alteram?
I. De secundis et tertiis nuptiis, et deinceps.
ARTICULUS XVII. An secundae nuptiae sint sacramentum ?
ARTICULUS II. Quid sit resurrectio ?
ARTICULUS IV. An causa resurrectionis erit vox tubae ?
ARTICULUS IX. Quare citatio non praecedat judicium ?
ARTICULUS X. Qualiter conscientiae dicuntur
D. De memoria electorum, si tunc praecedentia mala teneat.
E. De his qui vivi reperientur.
F. Quomodo intelligitur Christus judex vivorum et mortuorum ?
B. Quod resurget quidquid fuit de substantia et natura corporis, et in eadem parte
ARTICULUS V. Quid sit veritas humanae naturae ?
C. Quod sancti sine omni deformitate resurgent.
ARTICULUS XVII. An agilitas conveniat corporis gloriosis ?
ARTICULUS XIX. A quo causatur dos agilitatis ?
ARTICULUS XXIII. An corpori glorioso conveniat subtilitas?
D. Si mali tunc habeant quas hic habuerunt deformitates ?
E. Quod non consumuntur corpora quae tunc ardebunt.
F. Si daemones corporali igne cremantur.
ARTICULUS XXXVII. An ignis corporeus cruciat daemones ?
G, Si animae sine corporibus sentiunt ignem corporalem ?
H. De abortivis faetibus et monstris.
I. ''De diversis animarum receptaculis
ARTICULUS II. An suffragia valeant defunctis ?
ARTICULUS VII. An suffragia prosint Sanctis in patria ?
ARTICULUS VIII. Quae suffragia magis valeant ?
C. De duobus aeque bonis, quorum alter plura post mortem habet auxilia.
D. Quibus suffragiis juvabuntur mediocriter boni, qui in fine invenientur ?
F. Quod dictum de Angelis, attribuit sanctis animabus.
B. Determinat praemissas auctoritates.
C. De justitia et misericordia Dei.
E. Quomodo universae viae Domini dicuntur misericordia et veritas ?
E contrario dicunt alii, quibus ego consentio, quod secunda pars objectionum vere concludit.
ARTICULUS IV. An aliqua sit vita aeterna ?
ARTICULUS V. Quid sit vita aeterna
ARTICULUS VII. An damnati vivant vita aeterna ?
B. Quod judicabunt Sancti, et quomodo ?
C. De ordinibus eorum qui judicandi erunt.
E. Si post judicium daemones praeerunt hominibus ad puniendum ?
ARTICULUS IX. Quo abibit ignis conflagrationis ?
ARTICULUS II. An divinitas sine gaudio videri potest ?
C. Quare secundum formam servi dicitur Christus suscitaturus corpora ?
E. De qualitate luminarium, et temporibus post judicium.
ARTICULUS IX. An tunc erunt vices diei et noctis ?
ARTICULUS X. An sol et luna praestabunt beatis lucem ?
ARTICULUS XL . An infernus sit in superficie terrae ?
ARTICULUS I. Quid sit mansio ?
ARTICULUS V. Quid sit videre per speciem ?
B. Si omnes homines volunt esse beati ?
ARTICULUS VII. An omnes velint esse beati ?
E. Si major sit beatitudo sanctorum post judicium?
ARTICULUS II. An daemones peccent apud inferos ?
ARTICULUS III. An damnati possint velle aliquod bonum ?
ARTICULUS V. An damnati sint penitus extra Deum ?
C. De animabus damnatorum, si quam habent notitiam eorum quae hic fiunt ?
D. Quomodo accipienda sunt quae de Lazaro et divite leguntur
F. De chaos inter bonos et malos.
ARTICULUS X. An boni et mali videbunt se invicem ?
Qualis est differentia generationis et processionis in divinis ?
Incidit autem dubium circa primum de differentia generationis et processionis. Yidetur autem nulla esse differentia multis rationibus, quarum quaedam sunt universales, et probabiles : quaedam autem propriae.
Universales sunt istae :
1. Inter speciem et genus differentia non assignatur, sed inter speciem et speciem ejusdem generis : cum ergo omne quod nascitur, procedat, et non e converso, ut dicit in ista lectione Augustinus, inter generationem et processionem nulla est differentia, ut videtur.
2. Item, Ea quae distinguunt hypostases ejusdem naturae, aut differunt numero, aut specie. Si numero : hoc non potest esse : quia differre numero, est differre materia : ergo si distinguuntur hypostases divinae naturae, per ea quae differunt specie oportet distinguere : sed procedere et nasci non differunt specie : ergo inter ea non est talis differentia quae constitutiva sit diversarum personarum.
3. Item, Quidquid secundum unam rationem sui nominis pluribus convenit, non distinguit inter illa : ergo a simili quidquid secundum unam rationem sui nominis convenit Filio et Spiritui sancto, non distinguit inter Filium et Spiritum sanctum : procedere autem secundum unam rationem sui nominis convenit Filio et Spiritui sancto : ergo non distinguit inter eos.
4. Praeterea, Ex propriis videtur probari, quod nulla differentia sit : omnis enim emanatio vel fluxus alicujus de aliquo, aut distinguitur penes terminum a quo, aut distinguitur penes terminum ad quem, aut penes ipsam emanationem, aut penes duo illorum quaecumque sint simul, aut penes omnia tria : sed in divinis sunt duae emanationes Filii et Spiritus sancti, utraque a substantia Patris, et utraque in substantia, et utraque substantiali hoc modo emanationis, quia nihil de accidente est mixtum, et nihil minus accipit unus de substantia Patris quam alius : ergo Addetur, quod in nullo differant.
5. Si forte dicas, quod Spiritus sanctus est a duobus : hoc non solvit : quia posito quod sit ab uno, adhuc Spiritus sanctus non erit Filius, sicut dicunt Graeci. Si autem dicas, quod Filius est imago Patris, et non Spiritus sanctus : et hoc iterum non solvit : quia non esse similem in his quae quasi exterius sunt convenientia, non dirimit rationem generationis et filiationis, dummodo hujusmodi emanatio sit ibi substantialiter similis : Spiritus autem sanctus in omnibus substantialibus similis est Patri : ergo non est distinctio inter Filii generationem, et processionem Spiritus sancti.
6. Si forte velles dicere, quod est differentia in modo emanationis sic : quia generatio est in simile specie et forma et ratione, processio autem non : hoc nihil est : nos enim non litigamus de nomine, sed de re ipsa : Spiritus ergo cum sit similis Patri in forma, in specie, in natura, in substantia, et in omnibus absolutis, videtur quod Spiritus erit natus sicut Filius.
Si forte dicas, quod generatio est opus naturae, processio autem est opus voluntatis, eo quod Spiritus procedit per modum dilectionis. Contra : Opus voluntatis, ut dicit Damascenus, est creatio : ergo secundum hoc Spiritus esset creatus, quod falsum est : ergo non erit processio Spiritus opus voluntatis secundum illam rationem qua dividitur opus voluntatis contra opus naturae : redit ergo adhuc, quod processio Spiritus sit opus naturae : et ita Spiritus est natus sicut Filius.
7. Item, In inferioribus est motus et mutatio, et motus et mutatio simul : et
determinant Philosophi, quod motus est de subjecto ad subjectum, eo quod non potest moveri aliqua specie motus nisi actu ens et subsistens : mutatio autem inter substantiam et non substantiam fit simpliciter : mutatio autem conjuncta motui est in materia subjecta formis habentibus contrarietatem : quae, inquam, materia procedit et exit ad actum alicujus formae. Omnes autem hujusmodi motus et mutationes determinantur et trahuntur in species penes terminum ad quem sunt. Ergo licet in divinis desit id quod motus et mutationis est, eo quod non sit ibi exitus de potentia ad actum : cum tamen non desint termini inter quos sunt emanationes divinae, videtur quod penes terminos distingui debeant : hic autem terminus utrobique non est nisi substantia et suppositum : ergo videtur, quod ambae emanationes, scilicet Filii, et Spiritus sancti, sint unius rationis : ergo nulla differentia inter unam et aliam.
8. Item, In omni natura in qua est communicatio secundum fluxum originis hypostasum, est una ratio exitus omnium hypostasum illius naturae. Hoc probatur per inductionem in singulis, homine, asino, leone, et sic de aliis : ergo cum in divinis non sit communicatio naturae pluribus hypostasibus nisi secundum fluxum originis, videbitur una ratio communicationis naturae esse in Filio et Spiritu sancto : ergo videtur, quod nulla sit differentia emanationum unius, et alterius.
9. Item, In omni natura sic video, quod ubi est eadem ratio naturae in specie, in illis est etiam eadem ratio suppositorum : quia enim Socrates et Plato sunt unius rationis in hoc communi quod est homo, sunt etiam unius rationis in hoc communi sequenti id quod suppositum est : non enim alia ratione Socrates est suppositum hominis, quam Plato : quia tunc suppositum aequivoce diceretur de illis : ergo cum natura divina non solum unius rationis, sed etiam numero sit in Filio et Spiritu sancto, videtur quod eadem ratio suppositi sit in eis : ergo si unus est Filius, et alius : vel si unus non est Filius, nec alius.
10. Item, Omne quod distinguitur ab alio, aut distinguitur substantiali differentia, aut accidentali ,: accidentalis autem differentia in divinis nulla est : ergo si differunt Filius et Spiritus sanctus, per substantiam differunt : et hoc est falsum : ergo videtur, quod si unus dicitur nasci, et alius dicetur nasci : vel si unus si unus procedere, et alius similiter procedere dicetur.
11. Item, Supra habitum est, quod non est in divinis nisi relatio originis : una autem est relatio originis in omnibus originatis in natura una, sicut probatur inducendo in singulis : ergo videtur cum ambo, scilicet Filius et Spiritus sanctus originali sint, quod habent unam originis rationem.
12. Praeterea, Similia quae inducuntur, non videntur valere : cum enim dicitur, quod ex sole procedit lumen, et calor : quorum unum attribuitur Filio, alterum Spiritui sancto : non est vera similitudo : quia licet utrumque sit ex sole, tamen alterum tantum ex eo quod est naturale soli, et disponit ipsum, scilicet lumen : calor autem non : quia sol nec calidus, nec frigidus est in natura sui, ut probatum est in naturali Philosophia : ergo secundum hoc Spiritus sanctus esset effectus Patris in natura aliena, et non in natura divina procederet, quod falsum est.
Praeterea, Si sol emittat radios per adspectum ad Saturnum vel aliam stellam, numquam calefaciet eam : ergo si divinus sol emittat lumen in id quod est naturae divinae, ex hoc non procedit calor aliquis, ut videtur : ergo nihil valet simile per quod distinguitur inter generationem et processionem.
Si forte dicas, quod ex sole procedat
radius, et lumen : et ita duo sunt distincta : tunc adhuc non valet similitudo, quia lumen est qualitas disponens radium, et solem, et non est diversae proprietatis : ergo videtur secundum hoc, quod adhuc non possit distingui inter generationem Filii, et processionem Spiritus sancti.
Si autem dicas, quod in igne invenitur similitudo vera distinctionis : quia ab igne procedit lumen, et calor, et utrumque exit ab igne. Iterum hoc non valet duabus rationibus: quarum una est, quod lux non est naturalis igni, ut dicit Alexander Philosophus : quia non lucet in sphaera sua : aliter enim tegeret a nobis stellas, quia corpora luminosa tegunt ea quae sunt post se : sicut una stella eclipsat aliam, quando subjicitur ei inter nostrum visum, et illam quae est superior. Alia ratio est : quia etsi dabimus, quod ignis de natura sua lucet, non tamen calor, et lumen reducuntur ad eamdem naturam in igne : sed unum ad lucem, et alterum ad calorem : ex hoc igitur tunc sequitur, quod Filius et Spiritus sanctus non essent ex eadem natura Patris, quod haeresis est.
13. Praeterea, Si haec distinguuntur ab invicem, sicut se habebit distinguens ad distinguens, sic distinctio ad distinctionem, et distinctum ad distinctum : sed distinguens a distinguente differt substantialiter, eo quod accidentalis distinctio in divinis nulla est : ergo distinctio a distinctione, et distinctum a distincto differunt substantialiter : sed distincti sunt Filius et Spiritus sanctus : ergo Filius et Spiritus sanctus differunt substantialiter : quaecumque autem differunt substantialiter, unum eorum habet aliquam substantiam quam non habet aliud : ergo aliqua substantia est in Filio, quae non est in Spiritu sancto, quod falsum et haereticum est : ergo non differunt emanationes duae inter se.
14. Item, In omnibus in quibus est univocatio unius communis naturae, est unus actus univocus, per quem una natura propagatur ex uno. Hoc probatur in singulis. Ergo si univocatio naturae divinae est in Filio et Spiritu sancto, erit actus univocus quo illa natura ex uno Patre est accepta : ergo si per generationem accipit Filius, per generationem accipit et Spiritus sanctus : vel si procedendo accipit Spiritus sanctus, eo modo accipiet et Filius.
Si forte aliquis velit instare primae probationi in stellis, in quibus est natura una, et tamen non propagantur ex una stella : instantia ridiculosa est : quia stellae non sunt unius naturae quae sit forma speciei : quia si hoc esset verum, cum determinatum sit quod etiam sint unius materiae non diversificatae per impressiones peregrinas, sed tantum habentis potentiam ad motum circularem, omnis stella cum omni stella esset ejusdem effectus, quod est absurdum, et contra peritos astrorum.
Si autem forte volet aliquis instare per Angelos : adhuc minus dubia est instantia : quia non est probatum, quod Angeli sint ejusdem speciei : vel si sunt, ut quidam dicunt, non est instantia : quia in eis non est natura communicabilis, ut supra probatum est '': prima autem propositio est de his in quibus natura communicabilis est per originis actum vel proprietatem.
15. Item, Non videtur esse differentia quam quidam de novo hic invenerunt, scilicet quod duo sint in divina natura, scilicet esse sive essentia, et spiritualitas ipsius : et ideo penes ista duo sunt duo actus communicationis naturae, scilicet generatio quae communicat esse et essentiam, et processio quae communicat spiritualitatem. Aut enim spiritualitas vocatur attributum divinum, quo ipsa natura divina distinguitur a natura corporali : aut spiritualitas vocatur vis spirativa, de qua habitum est supra . Si primo modo : tunc nihil est quod dicunt:
quia hoc in nulla natura communicabili est, quod alio actu originis communicetur essentia ipsius, et alio secundum rationem proprietas differentiarum ejus ab aliis naturis aliarum rerum : in generatione enim hominis nascitur hic homo, et eadem generatione per consequens habet, quod rationalis est, quod bipes, quod animal disciplinae susceptibile, et alia omnia hujusmodi : ergo videtur, quod communicatio hujusmodi spiritualitatis non admittit diversum actum communicationis suae ab actu communicationis essentiae vel naturae. Praeterea, adhuc redibit idem inconveniens quod prius fuit : quia generatione accipit Filius et naturam et spiritualitatem, et processione accipit Spiritus sanctus et naturam et spiritualitatem naturae : ergo videtur, quod idem sit generare et procedere.
Si forte dicas, quod Filius secundum prius accipit naturam, et secundum posterius accipit spiritualitatem, vel per hoc quod spiritualitas est idem illi : sed Spiritus sanctus secundum prius accipit e converso, scilicet spiritualitatem, et accipit naturam per hoc quod est posterius ad illam, vel per hoc quod est idem illi, eo quod in divinis non est prius et posterius. Contra : Omne quod accipit naturam aliquam et proprietatem ipsius naturae substantialem, secundum prius et per se accipit naturam quam proprietatem quae est consequens, vel idem illi : non est ergo ratio, quod dicas Spiritum per se accipere spiritualitatem, quia hoc est contra omnem intellectum.
Item, Omnis hypostasis per se subjicitur naturae, et proprietati naturae, per consequens : cum ergo Spiritus sit hypostasis divinae naturae, per se subjicietur naturae et per consequens secundum intellectum proprietati ejusdem sive attributis.
Item, Cum in divitia natura multa sint attributa aeque notionalia sicut spiritualitas, sicut aeternitas, incommutabilitas, simplicitas, bonitas, potestas, et hujusmodi : quare non esset aliqua communi-
catio naturae penes hypostases secundum omnia ? Si dicas, quod hoc est ideo, quia illa respiciunt actum, spiritualitas autem naturam : hoc plane frivolum est: quia incommutabilitas, simplicitas, aeternitas, nullum actum determinant, sed naturam solam.
Si autem dicatur, quod spiritualitas non sumitur hic a spiritualitate naturae, sed a vi spirativa, hoc est aliud : quia vis spirativa (ut supra probatum est) est per se, vel in persona : tunc quaero si illa vis spirativa producit perfectum in ratione spiritus, et non naturae: vel perfectum in ratione naturae, et non ratione spiritus : aut perfectum in utroque : et tunc aut productio primo est de natura, et propter identitatem de ratione spiritus : aut e converso per se est productio spiritus, et propter identitatem spiritualitatis ad naturam est etiam productio naturae : quia non potest pluribus modis variari, nisi dicas quod est aeque utriusque, vel neutrius : quod autem hic dicitur propter identitatem, ideo fit quod in divinis propter omnimodam simplicitatem non est prius et posterius, sed idem : tamen ratio diversa est.
Si primo modo, scilicet quod processio dicat productionem spiritus, et non naturae, sequitur haeresis Sabellii, quod Spiritus sanctus non accipiat naturam a Patre procedendo: et est etiam contra auctoritates Augustini hic inductas. Si secundo modo, scilicet quod processio dicat productionem naturae, et non spiritus, sequitur quod Spiritus sanctus non debeat dici spiritus, sed Filius, quod iterum falsum est. Si tertio modo, scilicet quod processio dicat productionem perfectionis in natura, quae productio etiam sit spiritus propter identitatem spiritualitatis ad naturam : tunc sequitur, quod Spiritus eodem modo procedet quo Filius : generatio enim divina est productio perfecti in natura, qui etiam perfectus est spiritus, eo quod identitatem habeat spiritualitas cum natura : et hoc iterum falsum est. Si quarto modo, scilicet quod processio dicat productionem e converso spiritus, et per identitatem dicat perfectum in natura. Contra hoc est, quod omnis productio illius est per se quod immediatum est actui producenti.: hoc autem in omni communicatione naturae est suppositum naturae : ergo non est prius attributi, quam ejus qui est natura perfectus. Si quinto modo dicas, hujus exemplum nec in spirituali natura, nec in corporali natura invenitur, quod duo sint in uno ex aequo ordinata ad unum actum ut termini ejus secundum rationem. Si sexto modo dicas, tunc sequitur, quod Spiritus in divinis nulla productione producitur, quod frivolum est : ergo ista opinio novella stare non potest.
Sed forte propter istas rationes, nisi ad oppositum aliae fortiores inducerentur, haeresis confirmaretur. Unde sic proceditur ad oppositum :
1. Omnis communicatio divinae naturae possibilis danda est ei : cum ergo possibilis sit ei communicatio personarum distinctarum in amore, illa necessario danda est ei : ergo non erit illi tantum communicatio naturae per actum naturae, sed erit etiam communicatio amoris per actum amoris : amor ergo ille qui est a personis distinctis, aut est aliquid, aut nihil. Si nihil est: ergo non est amor. Si autem est aliquid, aut distinctum, aut non distinctum. Si non distinctum : ergo hoc non est persona distincta, sed potius est a natura. Si autem est distinctum, aut est proprietas, aut persona. Non proprietas : quia proprietas est in persona, non a persona : et distinguens, non distincta: ergo relinquit, quod sit persona : et sic habeo propositum in duabus conclusionibus intentis : quarum una est, quod Spiritus sanctus est persona. Secunda est, quod modus suae processionis non est modus processionis Filii.
2. Item, Pater et Filius conveniunt in
eo quod unum sunt in natura. Et si quaero a te, Quare Filius est ejusdem naturae cum Patre ? tu dices quia genitus est a Patre : et quod nascitur, nascendo accipit naturam ejus a quo nascitur. Modo quaero ulterius, Si Pater et Filius possunt habere aliquam communicationem praeter naturam ? Probo, quod sic : quia sic est inter ea quae sunt ejusdem naturae, quod in societate vitae unusquisque de proprio suo dat alii in amore et amicitia : ergo Pater distinctus de proprio suo potest dare Filio, et e converso : illud autem est amor: ergo amor est inter Patrem et Filium distinctus, et ut distincti sunt, non tamen in quantum sunt unum in natura : illud autem quod sic dat Pater, aut est a Patre distincto, aut ab eo in quantum communicat in natura cum Filio. Si primo modo : tunc habeo propositum : quia tunc amor est a Patre et Filio, et distinguitur a personis eorum aliter quam Filius a Patre. Si secundo modo : ergo ille amor non procedit ex proprio Patris, et ex proprio Filii : et sic deficientiores in amando erunt Pater et Filius, quam ego et tu : quia ego possum tibi ex proprio amorem impendere, et tu mihi. Si forte dicas, quod ille amor non est persona: hoc nihil est, quiahoc supra probatum est . ''Si autem dicas, quod amor ille est in Patre virtute essentiae divinae, et ita non est proprius : hoc iterum nihil est : quia etiam potentia generandi est in Patre virtute essentiae : et tamen generare proprium est Patris, et non essentiae : ergo licet vis spirativa amoris sit in Patre et Filio ratione essentiae, nihilominus tamen diligere quod dicit exitum hujus amoris ab utroque, erit proprium et distinctivum : ita etiam in me et te potentia amandi nos invicem, est in nobis virtute naturae communis mihi et tibi : et tamen diligere nos invicem, mihi et tibi est proprium.
3. Item, In inferiori natura nobili video duplicem modum processionis : na- tura enim processit in communicationem
per actum generationis, qui propter imperfectionem est de potentia in actum : voluntas autem unius procedit in alium per amorem, qui processus propter imperfectionem naturae est accidentalis: cum igitur natura inferior exemplata sit a superiori, videtur quod isti duo processus nobilius sunt in superiori natura : ergo erit ibi generatio sine exitu de potentia ad actum, et erit ibi processio amoris sine accidentali natura : et sic sicut Filius generatur secundum substantiam a Patre, ita Spiritus secundum substantiam procedit ab utroque : et tamen unus modus non est alter.
4. Item, Quorumcumque processuum propria principia differentia sunt, et ipsi differentes sunt: sed principium amoris est voluntas, principium generationis est natura: ergo processio Spiritus sancti differt a generatione Filii, sicut differunt voluntas et natura. Si. forte dicas, quod voluntas in Deo idem est quod natura, non est instantia : quia supra probatum est, quod licet talia attributa sint in Deo idem, tamen non sunt synonyma, et differunt in relatione ad actus : hic autem ego accipio naturam ut natura principium est generationis, et voluntatem ut principium est amoris, ergo procedit ratio inducta sine impedimento instantiae.
S. Item, Cum duae sint communiones in natura nobili, una ad esse, altera ad bene esse, ambae habebunt aliquid respondens in Deo, cum utraquetsi nobilitatis : sed illa quae est ad bene esse in creatura nobili, differt ab illa quae est ad esse in re communicata, et modo communicationis : quia res communicata in una est esse naturae, res autem communicata in alia est amor : cum ergo omnimoda sit simplicitas in superiori, si illae communicationes inferuntur in divina, oportet quod non differant re naturae, sed modo : quia aliter non essent duae : ergo in divinis modus processionis Filii differt a modo processionis Spiritus sancti : et tamen id quod communicatur utroque modo, erit substantialiter unum quod est natura vel substantia : et hoc est verum.
6. Item, Objicitur per similia : videmus enim simile in mente humana, et angelica, quae imago Trinitatis est, quod alius est processus notitiae a mente, et alius est processus amoris : et tamen re idem est amatum, et notum, quia substantia mentis : ergo similiter erit in divinis.
7, Item, Videmus a sole procedere lumen, et radium, et in radio ab eodem sole procedere virtutem vivificativam : cum ergo Spiritus vitam det, et Filius lumen scientiae infundat, patet quod ambo isti diverso modo, simul tamen a sole divino oriuntur.
8. Item, Non est idem modus procedentis ut nexus distinctorum, et procedentis ut distincti : Filius autem omnis sive in Deo, sive in natura, procedit a Patre ut distinctus, amor autem omnis procedit ut nectens distinctos : ergo non est idem modus processionis istorum duorum.
Solutio. Dicendum, quod in veritate processio Spiritus sancti differt a generatione Filii : et media istarum ultimarum rationum ostendit numerum et rationem differentiarum : et sunt in universo septem differentiae quae colligi possunt.
Prima est ex parte principii a quo : quia una est a potentia generandi in Patre, alia autem a potentia spirativa : quae licet secundum rem non differant, tamen vere et non synonyme sunt in Deo.
Secunda est quam hic tangit Augustinus, quod Filius est ab uno, Spiritus autem sanctus est a duobus : non ut a patre et a matre, sed ut una et ejusdem rationis potentia spirantibus eum.
Tertia est, quia processio Spiritus sancti est ex communione consensus Patris et Filii distinctorum : Filius autem est
pencs communicationem naturae : quae licet iterum in Deo idem sint re et subjecto, tamen haec identitas non impedit diversitatem modi in procedendo : quia identitas ex attributo simplicitatis causatur, et rationem propriam non tollit ab utraque communicatione.
Quarta est penes procedentes : quia Filius procedit ut distinctus in esse, Spiritus autem sanctus per modum bene esse distinctorum : quod tamen ab ipso non tollit naturae perfectionem : quia in divinis quidquid est per bene esse vel esse, totum perfectum in substantia et hypostasi est: et ideo dicit etiam Augustinus, quod Spiritus est jucunditas et delectatio duorum.
Quinta sumitur iterum ex parte eorum qui procedunt: quia Filius dicit rationem accipientis naturam, Spiritus autem sanctus dicit rationem accipientis et nectentis eos a quibus accipit, sicut supra est determinatum.
Sexta est sumpta penes aptitudinem procedentium : quia Filius per hoc quod hlius est, nihil dicit nisi relationem ad Patrem : et ideo non ponit aptitudinem ad hoc quod donetur, cum sit ex natura, sed aptitudinem ad hoc quod sibi impendatur : Spiritus autem sanctus per hoc quod ut amor procedit ex liberalitate Patris, ponit aptitudinem ad hoc quod ipse donetur : et ideo dicit Augustinus, quod ab aeterno ut donabilis procedit : donum enim est Patris et Filii quod sibi invicem gratuito amore impendunt : est etiam ulterius donabile nobis quamvis numquam daretur.
Septima differentia est quam etiam tangit Augustinus in libro XIV de Trinitate, quod amor est in monte, non ut natus, sed ut spiratus : quia appetitus ejus tenuis quidem est in mente, etiam antequam gignat notitiam suam : qui tamen appetitus fit amor notitiae jam natae : et ideo ipse potius est unio parentis et prolis quam natus : et differentia haec Augustini fundatur super hoc quod uniens aliqua duo, necessario distinguitur ab utroque : et ideo amor qui est unio parentis et prolis, necessario non habebit nomen et rationem parentis, nec habebit nomen et rationem prolis.
His habitis, respondendum est ad objecta per ordinem.
Ad primum ergo dicendum, quod inter genus ut genus acceptum et species non assignatur differentia : quia, genus et species sunt secundum rem magis rationes convenientiae quam differentiae, licet secundum haec nomina species et genus, quae secundae intentionis nomina sunt, opponantur relative, ut dicit Porphyrius: sed inter speciem et genus pro specie positum et loco speciei, assignatur diffe ??ntia: et ita est hic : quia processio specialem modum emanationis Spiritus sancti exprimit, Nec fiat hic vis de specie et genere: sed quaecumque communitas eorum quae non convertuntur ad invicem, vocetur habitudo generis et speciei: eo quod in divinis non est species et genus, sicut infra ostendetur.
Ad aliud dicendum, quod hoc modo sumpto procedere, ut dictum est, procedere et nasci differunt specie: et haec objectio fundatur supra falsum.
Praeterea, Hoc est etiam falsum quod differentia numero semper differant materia : quia dicit Philosophus, quod numerum etiam facit differentia causae et causati sine materia, sicut est numerus etiam in intelligentiis agentibus secundum decem ordines, quae secundum Philosophos causantur ab intelligentia prima quae est Deus. Vel, si hoc extraneum videtur, tunc innitamur verbo Damasceni dicentis, quia differentia est causa numeri, et numeri personarum erit causa distinctio personarum : et sicut dicimus numerata differre, ita dicimus differre causam numeri : et ideo sicut distinctae personae differunt personarum numero, ita proprietates distinguentes differunt numero proprietatum. Bene tamen concedo, quod in nulla una persona vel duabus vel tribus sunt duae proprietates differentes tantum nu-
mero, et non specie proprietatum : quia non sunt duae paternitates, nec duae filiationes, nec duae innascibilitates, et sic de aliis.
Ad aliud dicendum, quod id quod est principium convenientiae, non est principium distinctionis: sicut id quod probatur de pluribus, principium est convenientiae plurium de illo : sed. hoc modo non accipitur hic, quando quaeritur differentia inter generationem et processionem : sed potius verbum procedit specialiter exprimit emanationem Spiritus sancti.
Ad aliud dicendum, quod si ex propriis loquamur, sicut oportet in divinis, tunc emanatio Spiritus sancti distinguitur ab emanatione Filii, et quantum ad principium a quo, et quantum ad terminum in quem, et quantum ad ipsam emanationem. Principium enim a quo est processio Spiritus sancti, est vis spirativa, vel consensus Patris et Filii : principium autem a quo per se est generatio a Patre, est vis generativa ut generativa. Terminus similiter in quem hoc modo prout potest in divinis accipi terminus, in una parte est Filius, et in alia est amor personalis, vel donum Patris et Filii. Modus emanationis unius est generatio, alterius est dilectio notionalis vel spiratio.
Ad id autem quod objicitur de ratione imaginis, dicendum quod bene conceditur, quod hoc non operatur inuitum ad distinctionem.
Ad id quod ulterius contra objicitur, quod substantialis est fluxus Spiritus et a substantia et in substantiam, dicendum quod non impedit differentiam assignatam : ideo quia id quod in divinis est gratia simplicitatis naturae, non tollit propria a personis: sed si tolleret, tunc procederet objectio. Licet enim Pater vere sit natura divina, et Filius vere sit natura divina, non tamen Pater est Filius : et licet generatio vere sit natura divina, et processio vere sit natura divina, non ta- men generatio est spiratio vel processio hoc modo dicta, nec modus generationis est modus processionis : et hoc accidit., quia a substantia a qua procedit Filius, non eodem modo signi ii calid1i procedit Spiritus sanctus : sed Filius est ex ipsa secundum quod est vis generativa in Patre, Spiritus autem sanctus ex ea est secundum quod est vis spirativa in Patre et Filio : et hoc est quod dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus ubi dicit sic : Est autem et discretio in supersubstantialibus theologiis : non quam dixi tantum quod secundum ipsam unitionem immixte et inconfuse collocatur unaquaeque principalium personarum : sed quod et ea quae sunt supersubstantialis Dei fecunditatis, non convertuntur ad se invicem. Ex hoc accipitur, quod in unitate et simplicitate naturae sunt discretiones personarum et proprietatum immixte et inconfuse, et non convertuntur ad se invicem propter naturae simplicitatem : quia, sicut dicit ibidem Dionysius: Solus fons substantialis deitatis est Pater, nec Filius est Pater, nec Pater Filius, custodientibus hymnis propria religiose thearchicarum personarum. Ergo propria non convertuntur super se ex simplicitate essentiae : et ideo licet substantia sit amor, substantia sit Filius, et substantia sit vis spirandi, et substantia sit vis generandi, et substantia sit generatio, substantia sit etiam spiratio : non sequitur, quod non differant ab invicem generatio et spiratio : sicut non sequitur, Substantia est Pater, et eadem substantia est Filius : ergo Pater et Filius ab invicem non distinguuntur.
Ad id autem quod objicitur, utrum sic differant, quod Filius dicat secundum rationem generationis fluxum in simili specie et natura, Spiritus autem non : dicendum, quod Spiritus sanctus non sit in simili natura et substantia et ratione sicut Filius, licet modo significandi et proprietate differant, ut patet ex praehabitis.
Ad aliud dicendum, quod in inferioribus est potentia et exitus ejus ad actum qui est motus vel mutatio vel utrumque: et terminus est in quo motus est in motum esse, vel mutatum esse : et talia non est ponere in divinis. Et si dicas, quod secundum rationem intelligendi spiratio est Spiritus, sicut generatio Filii : licet non sit generatio producens Filium de non Filio, nec spiratio producens Spiritum de non Spiritu : tunc bene dico, quod Spiritus et Filius distinguuntur, quia uuus procedit ut amor, alius autem ut filius : et sic denominantur ab eis emanationes eorum, scilicet spiratio a Spiritu, et generatio a Filio. Et si objicis, quod in utroque est acceptio substantiae, jam solutum est hoc : quia hoc non impedit distinctionem.
Ad aliud dicendum, quod in inferiori natura non est communicatio in toto et perfecta : generans enim communicat naturam per generationem, et descindit partem, nec totum dat : et dat idipsum quod dat, in potentia materiali, ex quo tamen possit fieri simile in specie, et non habens eamdem naturam numero cum dante : et hoc magnae imperfectionis est: omnis enim natura quae se potest communicare eamdem in numero et specie, multo libentius facit hoc, quam se communicet in specie tantum. Et probatio hujus est : quia si in communicatione quaeratur salus et permanentia naturae quae indita est per appetitum unicuique, multo intensius quaeritur permanentia in eadem natura numero, quam in eadem specie : et hoc experimentum docet quemlibet, ut dicit Apostolus ad Boman. viii, 221. Et adhuc, II ad Corinth. v, 4: Nam et qui sumus in hoc tabernaculo, id est, corpore, ingemiscimus gravati, eo quod nolumus exspoliari, sed supervestiri, ut absorbeatur quod mortale est a vita. Similiter si quaeritur jucunditas so-
cietatis in pluribus hypostasibus, major habetur in conjunctis in eadem numero natura, quia illae hypostases a se dissentire non possunt, quam in eadem specie et non numero : et ideo cum in inferioribus ista optima naturae communicatio esse non possit, appetitur ea quae est post eam possibilis inferiori naturae, scilicet ut communicetur in specie. Similiter inferior natura quando communicat affectum intimum, libenter in affectu vellet quod substantia ejus procederet in illum quem sicut se diligit, et in amore ipso esset substantia : sed propter materialitatem et ignobilitatem esse non potest : et ideo duo modi communicandi imperfecti in inferioribus, sunt in superiori natura secundum perfectam rationem, scilicet communicatio naturae, ita quod genitus et generans sunt in eadem natura : et communicatio consensus, ita quod ipse consensus sit substantia et suppositum : unde quod in inferiori natura est tantum unus modus communicationis naturae, hoc est ex imperfectione, sicut ostensum est.
Ad aliud dicendum, quod licet unius rationis sit communicatio suppositi, non tamen oportet quod idem sit distinguens supposita : hoc enim in nulla natura est, quod eadem proprietas quae singularitatem conferendo supponit huic naturae, sit singularitatem conferens etiam alii qui substat eidem naturae : et ideo illa objectio sophistica fuit, tamquam ex ratione suppositi posset haberi una ratio distinguendi supposita.
An aliud dicendum, quod hoc nihil est quaerere, utrum isti modi differant differentia substantiali vel accidentali: sicut nec aliquid est dictu in divinis, utrum personae differant differentiis substantialibus, vel accidentalibus : quia sermones secundum materiam inquirendi sunt : unde dicendum, quod differunt proprie- talibus quae non sunt accidentia, sed propter omnimodam simplicitatem sunt substantia: non tamen sunt differentiae substantiales, quia non faciunt differre secundum substantiam et essentiam, quae una numero est in divinis, sed faciunt distingui personas suis proprietatibus : et ipsae proprietates distinguuntur seipsis, quia aliter iretur in infinitum.
Ad aliud dicendum, quod hoc verum est, quod nulla distinctio est in divinis nisi per relationes originis : sed jam ostensum est, quod ratio originis in divinis non est una, sed duplex : est enim Pater origo Filii per generationem, et Pater et Filius origo Spiritus sancti per processionem : et ostensum est, quod in natura omnimodae perfectionis communicatio amoris conjunctam habet sibi communicationem naturae in ipso amore et dono.
Ad id quod objicitur contra similitudines inductas, dicendum quod utrumque simile satis bonum est, dummodo debite intelligatur : sicut enim supra diximus ex auctoritate Hilarii, comparatio terrenorum ad Deum nulla est : et si qua nos interdum afferimus exempla, nemo putet ea in se perfectionem rationis continere. Unde dicimus, quod ex sole est lumen, et calor : sed calor aequivoce dicitur ad calorem elementi, et calorem solis : nisi enim esset ex sole calor, non diceret Philosophus in libro XVI Animalium, quod semen movet calore caeli, et calore elementi, et calore animae : sed verum est, quod ille calor, ut dixi, non est unius rationis cum calore inferiorum : sicut enim motus secundum locum refertur ad immobile primum, ita necesse est quod alterans omne referatur ad alterans primum, non motum secundum qualitatem alterantem : omnis enim vera alteratio reducitur ad alterationem primarum qualitatum, et alteratio primarum qualitatum ad elementa, et haec ulterius ad virtutes stellarum quae alterant et non alterantur, sicut dicit Philosophus in libro de Natura orbis. Sed verum est, quod in hoc deficit simile, quod ad unam simplicem essen-
tiam solis non possunt reduci lumen et calor : quia sicut dicit Dionysius, causata recipiunt bonitatem causae inferiori modo quam sit in causa ipsa. Et ideo unum numero quod est in sole operans haec duo significat quantum potest etiam unum simplex in natura divina.
Eodem modo dico ad id quod objicitur contra simile acceptum ab igne : quia ad minus in inferiori igne una species ignis lux est, ut dicit Philosophus, et unus ignis est lucens et calens, licet non simplici virtute. Sed quia per eminentiam a causato ad causam assurgimus, intelligimus processionem personarum esse in natura simplici in Creatore.
Ad aliud dicendum, quod haec non est vera, Si generatio et spiratio in divinis differunt, quod substantialiter differunt, nec etiam accidentaliter : ostensum est enim supra, quod in divinis non sunt illae propriae differentiae : sed est ibi proprietas quae substantia est : unde generatio quae est substantia, differt a processione quae est substantia, et tamen non differunt substantialiter : et ratio hujus patuit supra.
Ad aliud dicendum, quod prima propositio vera est, licet quidam ferant instantias quas posuimus, et quidam evadere eam volentes ferunt instantiam in Heva, quae non per generationem naturam humanam accepit. Sed instantia nulla est : quia miracula Dei nihil variant in habitudinibus naturalibus praedicatorum ad sua subjecta in propositionibus. Concedendo ergo primam, dicimus quod hoc quod in inferioribus non est nisi unus modus communicationis naturae, et non communicationis naturae per amorem ei quem diligimus, hoc est imperfectionis, ut supra ostensum est : quae si detrahatur, et aliud quod nobilitatis est, Deo attribuatur, erit vera propositio : et tamen in Deo erit duplex modus communicationis naturae per consensum voluntatum, et per generationem.
Ad id quod objicitur, quod ista communicatio non sit penes spiritualitatem quae naturae divinae attributum est, quantum possum intelligere, videtur esse concedendum. Sed bene concedo, quod est penes spiritualitatem quae est vis spirativa, ut supra determinatum est.
Ad hoc autem quod quaeritur, Utrem sit primo et per se naturae vel spiritualitatis, sive spiritus, dicendum quod in divinis nihil est prius, et nihil est posterius : sed penes intentiones nominum quibus significatur emanatio, ponit vis spirativa per se rationem ad spiritum in eo quod spiritus vel amor est : sed omne quod procedit in divinis a persona distincta, perfectum in substantia et distinctum est, ideo per identitatem hypostasis cum tali ratione amoris, est ille amor qui procedit, hypostasis perfecta et distincta : et haec videtur esse intentio Augustini in libro VI de Trinitate, ubi dicit sic : Spiritus commune est aliquid Patris et Filii, quidquid illud est : at ipsa communio, consubstantialis et coaeterna est : quae si amicitia convenienter dici potest, dicatur, sed aptius dicitur charitas : et haec quoque substantia, quia Deus substaiitiaest, et Deus charitas est . Hic innuit, quod per intentionem nominis virtutis spirandi per se ponatur processio amoris : sed quia totum perfectum est quod est in divinis, ideo amor est substantia et hypostasis perfecta : et ideo videtur concedendum, quod, productio per se est spiritus, et propter perfectionem naturae divinae et identitatem substantiae cum amore, sit spiritus productus persona perfecta : et hic est quartus sex modorum quos tangit objectio.
Ad id autem quod contra objicitur, dicendum quod immediatum et mediatum non est in divinis : sed bene concedo, quod secundum rationem intelligendi per nomen, vis spirativa per se est ad spiritum : et hoc est actus non terminus, sed quasi terminus : et hoc potest bene esse in divinis, ubi est communicatio natura duplex, sicut diximus : sicut cum dico,
Ego diligo id quod per se procedit a me, in actu verbi significatum est amor.
Et quod objicitur, quod actui communicationis naturae immediata est hypostasis ut est haec substantia, dicendum quod hoc est verum in actu in quo natura communicatur in natura, hoc est, in generatione : in alio vero modo communicationis non est verum : sed potius est e converso.