CAPUT I.

De causis propter quas tractandum est de delectatione.

Cum autem jam habitum sit de principiis virtutum et omnibus virtutum differentiis, moralium scilicet et intellectualium, et imperfectarum et heroicarum, et differentiis eorum quae adjuncta sunt virtuti, sicut sunt genera amicitiarum et genera impedimentorum amicitiae, post haec omnia de delectatione forte sequitur pertransire. Rationes enim ethicae necessitatem non habent, sed sub motu liberi arbitrii sunt : quod quamvis fortuitu movetur, eo quod in electione et ratione electionis posita frequenter avertunt. In ipso enim est facere vel non facere, nec cogi potest ad sic vel non, nec agitur a natura nec communiter ratione. Et ideo per liberum arbitrium homo est dominus suorum actuum. Sub forte ergo et non sub necessitate determinare quae de moribus dicuntur : pertranseundo autem oportet dicere et figuraliter et typo pingere, et de nullo requirere subtilem rationem. Primo autem de delectatione dicemus : quia ipsa in felicitate contemplativa se habet, sicut genus, et operatio quae felicitas est, sicut differentia specifica. Est enim diffinitio felicitatis sicut diffinitio simi, in cujus diffinitione curvi-

tas pro genere est, nasus autem differentia, sicut et genus determinatur ad differentiam. Felicitatis diffinitio est " operatio intellectus cum delectatione vel non sine delectatione. " Et ideo delectatio se habet ad operationem felicitati s sicut ad subjectum per quod specificatur et determinatur : ipsa autem est sicut genus determinatum. Cum ergo a communioribus sit procedendum, a delectatione procedendum est, et sic ad determinationem operationis quae felicitas est, procedendum.

Est enim delectatio quasi quoddam . principium directivum in moribus : et - quia homo etiam secundum animam et secundum complexionem corporis magis perceptivus est omnibus aliis animalibus: ex perceptione autem convenientium causatur delectatio : propter hoc delectatio maxime inter omnia animalia videtur coappropriari generi nostro. Propter quod in tertio hujus scientiae libro diximus, quod complantata est vitae. Propter hoc etiam gubernatores juvenum et instructores erudiunt ad mores consideratione delectationis et tristitiae. Tales autem gubernatores Graeci oiax^ovuec vocant. Sicut enim per o"xxa id est, gubernacula, navigia circumacta et directa, ad portus salvantur : sic et juvenes consuetudines discentes, delectatione, quasi a temone quodam directi ad portum veniunt virtutis, assuescentes gaudere in quibus oportet, et tristari in quibus oportet. Adhuc autem ad moris virtutem maximum inter omnia principia videtur esse gaudere quibus oportet gaudere, odire quae odire oportet tam secundum corpus quam secundum intellectum. Haec enim pertendunt et pertingunt a fine usque in finem per omnem vitam, sive sit vita Intellectualis, sive rationalis. Rationalis dico quae secundum essentiam ratio est, sive illius quae ratio est, quia participat qualiter rationem. Et haec habent incli- nationem maximam et potentiam ad omnem virtutis differentiam et ad vitam felicem, sive quis civiliter felix sit, sive contemplativo. In omnibus enim his omnia delectabilia quidem eligunt, triste autem fugiunt. Delectabilia autem et tristia dico communiter, sive sint delectabilia simpliciter, sive sibi et ut hic et nunc. Pro talibus enim considerationibus delectationis et tristitiae, quia scilicet per totam vitam pertingunt, et Inclinationem habent ad virtutem, quibusdam videbatur quod delectatio nequaquam eligenda esset, sicut paulo post ostendetur.

Adhuc autem aliter considerando prin- T yipia morum de delectatione determinan-

dum est: eo quod multam inter Antiquos accepit dubitationem, quibusdam dicentibus eam esse bonum, quibusdam autem malum et pravum, quibusdam autem nec bonum nec pravum, nec non bonum, sed virtutis impeditivum. Ut autem hoc perfectius intelligatur, scire oportet quod Antiqui per se bonum in tria distinxerunt. Dixerunt etiam quod per se bonum dividitur contra participatum bonum, et contra per accidens bonum, et contra bonum propter aliud. Et primo modo per se bonum ipsa bonitas est separata, quae quasi fons et centrum est, a quo derivatur bonum in omnia quae participantur bonum : simile ponentes in colore, cujus causa fontalis extremitas est perspicui, a quo fluit color iste vel ille, secundum quod extremitas perspicui diffunditur sic vel sic in determinato corpore. Unde ipsius perspicui essentia simplex (cujus substantia nulla nisi perspicuum et lumen est) quasi centrum est, et quasi fons essentialiter constituens omnem colorem per sui diffusionem, et dixerunt in omni natura quae absoluta est, quod intellectus primae causae est extremitas ejus ad hoc vel illud. Et illa extremitas ejus nihil aliud est nisi intellectus primae causae et lumen ejus, licet secundum esse differat. Esse enim intellecto primae causae adest et aliud est extremitatis ejus quae proxima est effectui ipsius : et illa extremitas

AdminBookmark

AdminBookmark

intellectus primae causae prout se diffundit in hoc vel illo, fons est et centrum constitutionis specierum. Unde forma prius est prout extremitas luminis primae causae, quam sit in eo quod formatur per ipsam, sicut prius est participatum secundum se, quam participatio ejus in participante. Talis autem differentia extremitatum primo fecit differentiam formarum quas Plato ideas vocavit. Sicut enim in coloribus si extremitas constituens colores referatur ad primum illuminans, indifferens est, et unitae sunt in primo illuminante omnes extremitates et immateriales et immobiles et purissimae et sincerissimae : ita extremitates primi intellectus qui largitur omnes formas, si referantur ad ipsum intellectum, unitae sunt et immateriales et simplices et purae et immobiles. Si autem ad res referantur in quibus diffunditur secundum esse, multiplices sunt, differentes, materiales, inpuritatibus permixtae, et mobiles.

Aliud exemplum de hoc dederunt in lineis mathematicis protractis ab uno centro : hae enim omnes essentialiter fluxu centri constituuntur, sicut lumen causae primae fluit in effectum et formae constitutionem. Lineae autem reductae ad centrum, unitae sunt, simplices et distantes : effluentes autem quo plus effluunt, vel distant, et plus compositae sunt, et plus materiales et mobiles.

Tertium exemplum dederunt, quod et nos ante induximus, de quolibet puncto potari sphaerae luminosae, a quo omnes lineae radiales egrediuntur ad cingulum sphaerae pyramidaliter : et quo plus accedunt ad cingulum sphaerae, plus distant, et materiales sunt et plus luminosae : quo plus autem recolliguntur ad polum, plus sincerae sunt et plus unitae et plus immateriales.

Hoc igitur modo Plato posuit formas quas per se esse dixit: eo quod vidit totum opus naturae esse opus intelligentiae, nisi per diffusionem intelligentiae in ipso, nec diffundi posse intelligentiam, nec esse opus intelligentiae, nisi per lumen in- tellectuale quod est in ipsa. Quod autem diffunditur sic, aliquando necesse est esse in extremo diffusionis. In extremo autem proprium est : quia in extremo tangit in quo diffunditur, quamvis in ipso extremo nihil aliud sit nisi lumen intellectus primi. Nec hoc dicebat Plato,quod intelligeret distantiam loci esse et inter intellectum primi et causata ab ipso, sed quia distantia causae est quod negari non potest: et hinc est quod in fine Timaei dicitur de paterno intellectu, et prole paterni intellectus, quae est extremitas luminis paterni intellectus ad rerum constitutionem : et hinc est quod in secundo Timaei dicitur, quod mundus ideo mundus dicitur, quia a mundissimo procedit exemplari, quod exemplar archetypus mundus vocatur. Et Boetius in Consolatione philosophiae,

Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus

[ipse, similique imagine formans. Et hoc est quod dixit, asinum esse ex asino, et hominem ex homine, et hoc vocavit universale ante rem. Et ideo etiam Aristoteles in septimo philosophiae primae dicit esse hominem ex homine, et capram ex capra, sicut domum ex domo, et sanitatem ex sanitate. Sic ergo dixit esse per se vitam, per se sensum, per se intellectum, per se bonum, et quodlibet aliud, et ex quodam sigillo percipitur in. participantibus. Tale autem bonum Graeci pronomine discretivo significabant AdminBookmark quod Latine sonat ipsum : dicentes AdminBookmark hoc est, ipsum bonum, quod primae naturae bonitatis nihil habet admixtum. Quidam enim posterorum articulo praeposito significabant dicentes AdminBookmark

AdminBookmark : et articulus discretivus est sicut et pronomen : idem enim est AdminBookmark quod AdminBookmark Succedentes autem his

Stoici AdminBookmark , dicebant per synalimpham. Vocalis autem post vocalem continue posita ex multo sono pronuntiationem facit difficilem. Et ideo voluerunt, quod prima vocalis synalimpham pateretur.

Participative autem ,bonum dixerunt, in quo illud bonum separatum diffunditur ad esse specialis boni.

Dicebant iterum bonum esse per se, quod per sui substantiam et rationem diffinitivam bonum est, et hoc dixerunt opponi ad bonum per accidens. Bonum autem hoc modo est omnis honesti pars. Similiter omne quod in substantia sua nihil habet nisi bonum, sicut est vita, substantia, ens, et intellectus, et omnia hujusmodi. Per accidens autem bonum, quod per accidens a Deo efficitur, vel videtur bonum cum non sit, sicut est comestio carbonum, vel concubitus fornicatorum, et quodlibet aliud quod per habitum accidentalem inductum bonum efficitur vel videtur.

Tertio modo dicebant bonum per se, finale bonum in quolibet genere quod ad ulteriorem finem non refertur : et huic opponitur ad aliud esse bonum, sicut diximus felicitatem per se bonum, et divitias propter aliud esse bonum.

His sic praelibatis, sciendum quod contentio erat apud Antiquos, utrum delectatio esset per se bonum secundum primam intentionem boni per se ? et ideo quidam dicebant quod esset bonum per se, quidam autem, quod non. Erat etiam contentio, utrum delectatio esset bonum secundum secundam intentionem per se boni ? et quidam dicebant quod esset quidem per se bonum., quidam autem quod esset pravum. Et tertio etiam contentio fuit, et quidam dicebant quod esset finale bonum, ut Eudoxus : quidam autem, quod non, sed esset via in bonum, sicut in Platone. Quidam vero in aliam viam diverterunt consentientes, quod esset quidem per se bonum in prima et in secunda intentione boni per se, sed tamen esset nocivum homini tendenti ad virtutem. Multa enim per se bona, nociva tamen alicui, sicut philosophari per se bonum est, nocivum tamen volenti ditari: est enim impeditivum acquisitionis divitiarum.

Ex omnibus igitur inductis patet, quod

quidam Antiquorum delectationem dicunt per se bonum : quidam autem e contrario dicunt eam esse valde pravum. Et horum qui dicunt valde pravum esse delectationem, quidam dicunt hoc, quia forte sic persuasi sunt. Quidam autem dicunt hoc, non quod persuasi sint quod per se pravae sint, sed quia existimant quod melius et utilius sit ad conversationem vitae, quod enuntietur de delectatione quod prava sit, quam quod bona: eo quod multitudo communius facile inclinatur ad ipsam et servit delectationibus : propter quod oportet vituperio delectationis hominem in contrarium ducere, sicut in tertio hujus scientiae libro diximus eos facere qui tortuosa lignorum dirigunt. Sic enim contingit venire ad medium.

Forte autem specialiter in moribus hoc non bene dicitur de his de quibus persuadere oportet de moribus, et quorum sermones sunt in passionibus et actionibus humanis, minus credibiles et minus persuasibiles suntsermones , quam opera. Quando igitur dissonant sermones ab his quae secundum sensum videmus et experimur, contemnuntur, et contemptis eis, verum quod erat in ipsis, contemnitur : quia veri esse non creduntur. Si enim qui vituperat delectationes et dicit esse eas pravas vel nocivas, aliquando visus est appetere ipsas, ipso opere videtur inclinari ad delectationes appetendas, ac si omnis delectatio talis sit quod appetibile bonum sit: eo quod apud vulgus commune non est determinatum quae delectatio sit appetibilis et quae non. Sermones ergo veri et opere comprobati in moralibus, non solum ad scire utiles sunt, sed etiam ad totam conversationem vitae. Quando enim conveniunt cum operibus, tunc creduntur a communi multitudine, et eos qui intelligunt eos, per opera provocant ad hoc quod vivant secundum ipsos. Talium enim sermones sufficientes sunt, et dictum est sufficienter de his in secundo hujus scientiae libro, ubi diximus quod quidam fugientes ad rationem quaerunt philosophari : faciunt autem operandorum nihil, simile aliquid patientes laborantibus, qui medicos quidem audiunt studiose, et praeceptam edici non sequuntur : et quemadmodum isti nunquam bone habebunt corpus sic curati, ita illi nunquam bene habebunt animam sic philosophantes. Haec autem relinquantur, et superveniamus his quae de delectatione nostra dicta sunt ab Antiquis.