QUAESTIO LXIV,

Utrum dilectio qua Deus diligit creaturam sit eadem cum dilectione qua Pater diligit Filium, et e converso ?

Deinde quaeritur de dilectione qua Deus diligit creaturam, de quo dicitur, Sapient, xi, 25: Diligis enim omnia quae sunt, et nihil odisti eorum quae fecisti: nec enim odiens aliquid constituisti, aut fecisti.

Quaeratur ergo, Utrum haec dilectio qua diligit Deus omnia, sit eadem cum ea qua Pater diligit Filium, et Filius Patrem ?

Et videtur, quod sic.

Quidquid enim convenit omnibus personis, essentiale est et unum illis: diligere omnem creaturam convenit tam Patri quam Filio quam Spiritui sancto: ergo haec dilectio essentialis est.

Similiter Pater diligit Filium, et Filius Patrem, et Pater et Filius Spiritum sanctum, ei e converso. Unde dilectio qua diligit persona personam, etiam communis est tribus. Ergo essentialis. Essentiale autem cum essentiali non facit numerum. Ergo dilectio qua diligit persona personam, eadem est cum ea qua personae diligunt omnem creaturam.

In contrarium hujus est, quod cum diligit Deus creaturam, sensus est, quod diligit bonum quod fecit in creatura: hoc autem bonum creatum est. Cum autem, dicitur, Pater diligit Filium, et e converso, ibi diligitur bonum increatum. Non autem potest eadem dilectione diligi bonum creatum et increatum: quia dilectio speciem trahit a diligibili. Ergo videtur, quod non eadem dilectio sit qua diligit omnem creaturam, et qua persona diligit personam.

Ulterius quaeritur, Quid sit Deum diligere creaturam, et maxime secundum quod diligit creaturam ab aeterno ?

1. Dicit enim Hugo, quod " tanta est vis amoris, quod necesse est amantem talem esse quale est id quod amat. " Ergo si Deus amat creaturam, necesse est eum transformari in creaturam. Sed hoc est impossibile, Ergo impossibile est Deum diligere creaturam.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Divinis nominibus: " Est autem et exstasim faciens divinus amor, et non sinens laudatores esse suiipsorum . " Ergo verus, laudator amoris per amorem patitur exstasim, hoc est, positionem sui extra seipsum, et transponitur in amatum, et efficitur non suus, sed amati. Hoc autem impossibile est Deum pati ad creaturam. Ergo impossibile est Deum diligere creaturam.

In contrarium hujus est quod dicitur, Genes, i, 31: Vidit Deus cuncta

quae fecerat: et erant valde bona. Bonum autem, sicut in quaestione de bono habitum est. motivum est dilectionis. Ergo diligit creaturam.

Ulterius quaeritur, Si Deus ab aeterno dilexerit creaturam ?

Et videtur, quod non.

1. Quia cum dicitur, Deus ab aeterno dilexit creaturam: aut dilexit creaturam quae fuit, aut quae non fuit. Non quae non fuit: quia illa non est diligibilis: ergo dilexit eam quae fuit: et cum ab aeterno dilexerit, sequitur quod ab aeterno creatura fuerit.

2. Si quis dicat, quod ab aeterno dilexit creaturam ut ab aeterno fuit, hoc est, in causa. Tunc cum dicat Anselmus, quod " creatura in creatore est creatrix essentia, " nihil aliud videtur dictum, ab aeterno dilexit creaturam, quam ab aeterno dilexit seipsum.

Ulterius quaeritur, Si Deus aeque diligit omne quod diligit ?

Et videtur, quod sic.

i. Constat enim, quod ex parte diligentis non potest intendi vel remitti dilectio Dei. Si ergo esset major et minor, oporteret quod esset ex parte diligibilis: sed hoc non est.

2. Adhuc, Non diligitur nisi cognitum, ut dicit Augustinus. Ergo aequaliter cognitorum aequalis est dilectio. Sed Deus omnia cognoscit aequaliter et creata et increata. Ergo aequaliter diligit omnia et creata et increata.

3. Adhuc, Sapientiae, vi, 8: aequaliter est illi cura de omnibus. Cura autem effectus dilectionis est. Ergo et ex parte diligentis et ex parte dilecti aequalis est dilectio Dei ad omnia.

4. Adhuc, Videtur in Deo esse omnium summa dilectio. Constat enim, quod dilectio qua diligit Deus, divina essentia majus bonum influitur. Et sic Deus diligit bonum, et majus bonum magis diligit, et maxime bonum maxime diligit. Objectio autem procedit ac si quantitas dilectionis accipiatur ex parte diligentis: et hoc non est verum.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, Deus aequaliter cognoscit omnia, locutio est duplex: eo quod adverbialis determinatio aequaliter potest referri ad verbum, cognoscit, in comparatione ad appositum: et sic falsa est sub hoc sensu, Deus cognoscit omnia aequaliter, supple, esse vel fore: hoc enim falsum est: quia non aequaliter sunt omnia. Potest etiam referri ad idem verbum, sed in comparatione ad suppositum: et sic adhuc est duplex, ex eo quod hoc verbum, cognoscit, potest dicere simplicem notitiam., sive causalitatem: et sic est vera: quia sic aequaliter cognoscit omnia et bona et mala. Et potest dicere notitiam practicam cum causalitate ad cognitum, quae est notitia approbationis: et sic est falsa sub hoc sensu, Deus aequaliter cognoscit omnia, hoc est, aequaliter approbat omnia: hoc enim est falsum: bona enim approbat, et non mala: et meliora magis approbat, et maxima maxime. Et de hac notitia approbationis intelligitur cum dicitur, quod aequaliter cognita aequaliter diliguntur.

Ad id quod objicitur de Sapientia, vi, 8, quod aequaliter est illi cura de omnibus, dicendum quod adverbium, aequaliter, notat aequalitatem similitudinis, et non aequalitatem dilectionis: hoc enim est, sicut diligit unum, ita diligit alterum: nec inaequalia nec dissimilia sunt in hoc: quia subjecta sunt aequaliter suae dilectioni. In omnibus enim diligit bonum quod ab ipso est et suum est: et quia hoc inaequale est, propter hoc inaequaliter diligit.

Ad aliud dicendum, quod licet divina dilectio, divina essentia sit, tamen dilectio effectum connotat in dilecta, qui nec summus, nec aequalis est in omnibus dilectis: et ratione hujus non summe diligit quid-

quid diligit. Sed Pater Filium summe diligit, et e converso: quia volunt sibi invicem summum bonum: et sic etiam Pater et Filius diligunt Spiritum sanctum, et e converso. In aliis autem tanta est dilectio, quantum est bonum quod diligitur in eis: bonum enim in dilecto ratio et signum est in diligente.

Id quod objicitur in contrarium, procedit.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod homo et Angelus tam secundum statum naturae quam secundum statum gratiam possunt comparari dupliciter, scilicet secundum statum communem, comparando scilicet hominem ut hominem, et Angelum ut Angelum: vel secundum privilegium singulare, comparando scilicet hunc hominem ad Angelum. Primo modo tam in bono naturae quam in bono gratiae melior est Angelus homine, et ita Deo magis dilectus, ut objectum est. Secundo modo unibilitas humanae naturae in Christo, cujus actus est unio, majus bonum est quam aliquid quod creaturae concessum est vel concedi potuit: et ideo hic homo magis omni Angelo dilectus est.

Dicunt tamen quidam, quod si Angelus comparatur ad hominem secundum statum creationis, majus signum dilectionis est in Angelo quam in homine, et major dilectionis effectus, et per consequens major dilectio. Si autem considerentur secundum statum recreationis, plura signa dilectionis sunt in homine quam in Angelo, et major dilectionis effectus. Et hoc est quod dicitur, Joan. iii, 16: Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret. Ad Roman, v, 8 et 9: Commendat autem charitatem suam Deus in nobis, Quoniam cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus Christus pro nobis mortuus est. Hi etiam dicunt, quod si homo et Angelus comparantur ad finem beatitudinis, aequalis est dilectio in Angelum et hominem: quia secundum modum bea- titudinis Angeli assumuntur homines. Et adducunt pro se illud Apocalypsis, xxi, 17: Mensura hominis, quae est Angeli. Et illud Deuteronomii, xxxii, 8, secundum aliam translationem: " Statuit terminos populorum juxta numerum Angelorum Dei . "

Per haec patet solutio ad sequens.

Id autem quod objicitur in contrarium., concedendum est: hominem enim Christum plus diligit omni creatura.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum plus praesenter diligat justum non praedestinatum, vel. praedestinatum praesenter non justum?

Dicendum, quod ex quo quantitas dilectionis non accipitur ex parte dilectionis, sed ex parte effectus dilectionis: tunc dicimus, quod duplex est dilectio, scilicet ut nunc, et simpliciter. Dilectione ut nunc plus diligit praesenter justum, dilectione simpliciter plus diligit praedestinatum. Ex argumento autem non sequitur, quod plus diligat, sed quod plura in eo diligit. Et si inferatur, plura diligit, ergo plus diligit, fallacia figurae dictionis est ex mutata suppositione: sub discreto enim accipitur continuum, vel quasi continuum.

Ad id quod ulterius quaeritur de justo et paenitente, dicendum quod caeteris paribus plus diligit manentem justum, quam paenitentem, hoc semper posito, quod quantitas dilectionis penes effe- ctum, et non penes affectum attendatur. Per accidens tamen quod frequenter accidit paenitenti, et per oppositum quod frequenter subrepit justo, plus potest diligere aliquem paenitentem, quam aliquem justum: verbi gratia si paenitens fervens sit, ut fervore recuperet quod amisit in tempore quando erat in peccato, et justus ex confidentia justitiae tepescat. Et ita solvit Glossa Lucae, xv, 7, dicens, quod hoc modo praedestinato omnia cooperantur in bonum: quia etiam lapsus in peccatum, in bonum cooperatur, ex eo quod occasio est majoris fervoris in paenitente. Et hoc videtur sonare littera: quia dicit sic: Plus quam nonaginta novem justis qui non indigent paenitentia, hoc est, qui se paenitenda non reputant indigere. Unde ibidem Glossa Bedae dicit: " Sicut dux in bello eum militem plus diligit qui post fugam conversus fortiter hostem premit, quam qui numquam fugit nec umquam fortiter egit. " Aliud exemplum dat Beda, quod " sicut si aqua fundatur in ignem et ignis aquam superet, ignis ex aquae infusione plus fervet et ardet, quam si aqua in ignem fusa non esset: ita paenitens ex indignatione contra peccatum quod fecit, plus fervet in dilectione Dei, quam si non peccasset. " Et ex hoc non sequitur, quod plus diligat paenitentem quam justum, sed quod plus diligat talem paenitentem quam talem justum.

QUAESTIO INCIDENS.

Utrum Christus plus dilexit Petrum quam Joannem ?

Juxta hoc ulterius quaeritur de quadam Glossa Augustini quae continetur. Joannis, xxi, 20, super illud: Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, ubi dicit Augustinus: " Tacito, nomine hoc signo discernitur Joannes a caeteris, non quod solum eum, sed quod prae caeteris diligebat eum. Hujus majoris dilectionis indicium est, quod solus super pectus Jesu recubuit. " Ex quo accipitur, quod plus aliis dilexit Joannem.

In contrarium huius est quod 1. Ibidem dicit subdens: " Porro Petrus plus aliis dilexit. Unde ipse sciens quod interrogabat: Simon Joannis, diligis me plus his ? hoc est, plus aliis Apostolis. " Ex quo accipitur, quod Petrus plus dilexit Christum quam Joannes: et ex hoc sequitur, quod Deus diligit plus minus diligentem, et minus diligit plus diligentem, quod videtur valde inconveniens. Unde Augustinus ibidem disputans dicit: " Videtur melior qui plus diligit, quam qui minus diligit Christum: et sic anteponitur Petrus Joanni. " Item, Videtur melior qui plus diligitur, quam qui minus diligitur a Christo: et sic anteponitur Joannes Petro. " Constat autem, quod melior plus diligitur. Unde dubia est responsio, quis plus diligatur, maxime propter id quod dicitur, Proverbiorum, viii, 17: Ego diligentes me diligo. Si enim simpliciter sequitur ad simpliciter, secundum regulam consequentiarum traditam in logicis, et magis sequitur ad magis, et maxime ad maxime: unde si diligentes me diligo, magis diligentes magis diligo, et maxime diligentes maxime diligo.

Hanc quaestionem determinat Augustinus in eadem Glossa sic: " Videtur quidem, qui plus diligit Christum, melior: sed quem plus diligit Christus, felicior. " Et haec determinatio videtur esse dubia: quia qui melior est, non videtur esse melior nisi bonitate ad felicitatem ordinata: et sic videtur, quod melior sit felicior, cujus contrarium dicit Augustinus.

2. Adhuc, Glossa super illud Joannis, xxi, 20: Quem diligebat Jesus, dicit sic: " Diligebat et alios, sed familiarius istum dotavit potiore dulcedine sui amoris: quia virgo permansit, matrem ei commendavit. " Sed quem dotavit potiore dulcedine sui amoris, felicior fuit et majorem effectum gratiae habuit: ergo videtur, quod Joannes et felicior et melior fuit Petro, et per consequens magis dilectus: et hoc est contra praedicta. Si enim cum Christus dixit: Diligis me plus his ? interrogabat quod scivit, scivit quod Petrus plus eum omnibus diligeret: et qui plus diligit Deum, habet majorem charitatem: et qui majorem charitatem habet, et melior et felicior est et Deo magis dilectus: ergo Petrus et

melior et felicior fuit et magis dilectus a Deo, quam Joannes.

Solutio. Dicendum, quod aliud est plus diligere simpliciter, et aliud est plus diligere in hoc et ad hoc. Plus diligitur simpliciter, cui major gratia charitatis confertur ad merendam vitam aeternam: quia charitas pretiosissimum donum est, et efficacius ad merendum, et excellentius inter dona viae, et infallibiliter conducens ad vitam aeternam, quae optimum et excellentissimum donum Dei est. Et hoc modo Deus diligit plus eum qui Deum plus diligit. Illi enim majorem gratiam contulit: quia aliter eum plus diligere non posset, nisi majorem gratiam aliis accepisset charitatis. Et hoc modo intelligitur illud Proverbiorum, viii, 17: Ego diligentes me diligo. Et hoc modo Christus plus dilexit Petrum quam Joannem: de tali enim dilectione tenet consequentia inducta: quia si diligentes se diligit, magis diligentes magis diligit, et maxime diligentes maxime diligit, Dilectio autem in hoc et ad hoc est, quando effectus dile- ctionis datur in aliquo speciali et excellenti dono, et dulcius et familiarius. Et tali dilectione plus dilexit Joannem: dedit enim sibi prae caeteris haustum sapientiae, quo caeteris altius intelligeret simul et patefaceret (ut dicit Beda) suae divinitatis arcana. Dedit etiam gustum dulcedinis in sacramentis, quo ab omnibus oblectamentis hujus mundi exutus, et interiori delectatione, omnibus sensibus ad interiora revocatis, quasi resolutus et consopitus, nusquam quaereret quiescere nisi in pectore Domini: et in hoc et ad hoc plus dilexit Joannem. Et Joannes dicitur felicior, eo quod talia dona minus sentire faciunt miseriam vitae praesentis. Felicior enim est, qui a miseria immunior est. Petrus autem dicitur melior, non felicior: quia major charitas est fortior ad sustinendas miserias hujus vitae et ad merendum vitam aeternam: felix autem non est propter sensum miseriarum. Dicit enim Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium, quod " beatitudo et miseria in eodem esse non possunt actu. " Et sic patet solutio ad totum.