CAPUT III.

Quod talis vita pretiosissima est et nobilissima.

Talis autem vita quae secundum operationes speculationis est, melior est quam vita hominis. Hominis autem dico vitam quae secundum hominis est operationes. Homo enim duo homines est secundum intellectum, scilicet secundum quem Deo connexus est (ut dicit Hermes Trismegistus) ni hil brutale habens in seipso : et secundum rationem inquisitam, secundum quam tempori et continuo conjunctus est, secundum quam quidem etiam homo est excellens bestias. Secundum autem eamdem nihil nisi humanum habet. Vivere igitur secundum intellectum speculativum supra homines est. Secundum enim illum intellectum non vivit secundum quod homo est, sed vivit secundum quod aliquid divinum in ipso est. Et quanto differt tale vivere a vivere compositi quod continuo et tempori commixtum est, tanto differt etiam operatio quae secundum sapientiam et intellectum est, a vivere illo quod secundum aliam virtutem est. Haec autem virtus est prudentia in ratione electa consistens, et circa particularia negotialis.

Si ergo intellectus divinum est, quando comparatur ad hominem, sequitur etiam quod intellectus vita sit divina comparata ad vitam humanam. Oportet autem in talibus non intendere suasionibus Theon- gindis et Salonis, qui suadent humana debere sapere eum qui homo est, et mortalem debere sapere ea quae mori alium sunt. Haec enim suasio avertit a perfectissimo. Quinimo omni mortali contingit et expedit immortale aliquid facere de seipso, et convenit homini omnia sua facere et referre ad illud vivere quod convenit ei secundum optimum quod est in ipso. Hoc autem, sicut saepe ante diximus, est secundum intellectum adeptum, quem adipiscitur in seipso, molem corporis excedens et subjiciens. Quamvis enim ille intellectus moie quidem quanti parvus et indivisibilis sit, et nullam habens magnitudinem : tamen potentiae valore et pretiositate nobilitatis centies millies superexcellit omnia quae in homine sunt.

Et hic quidem intellectus totus homo est. Videtur enim unumquodque esse hoc quod in ipso excellentius et melius est. Si enim est principale et principans, sequitur quod et melius sit, sicut politicus in civitate principans et formans est. Et si quis viderit virgines, matronas, viros, officia, personas formatas ad rectum, in omnibus considerabit politicum, qui secundum virtutem politicam, quae in ipso est, omnibus talem impressit formam rectitudinis. Et similiter intellectus qui in homine excellentissimum est, omnes animae particulas et corporis ad se format, secundum congruam uniuscujusque distributionem, sicut saepius jam ante dixisse nos meminimus. Est ergo talis intellectus homini proprius secundum naturam. Si enim quaeram ab aliquo, quid. sit secundum esse hominis, non dicet quod substantia sit, nec quod substantia animata sit, nec quod vivum sit, nec quod sensibile sit, sed dicet quod intellectuale sit. In omnibus enim praeter ultimum non est homo nisi in potentia : per ultimum autem hominis accipit esse in actu secundum quod homo est. Proprium igitur hominis est, quod et convertibile est, intellectuale esse et intellectuale vivere. Inconveniens igitur et con-

tra naturam est, si aliquis non suiipsius vitam eligat propriam, sed. eligit alicujus alterius vitam, VIVI, scilicet tantum, vel sentientis scilicet tantum. Quod et in primo libro dictum est : sed etiam nunc dicere congruit, quia saepe dicendum est. Quidam enim sunt vitam pecudum eligentes. Unicuique enim proprium est id quod secundum naturam est optimum et ultimum : et hoc etiam secundum naturam unicuique est delectabilissimum. Homini ergo et optimum et delectabilissimum est vita secundum intellectum. speculativa : haec enim maxime est homo. Talis igitur homo felicissimus est prima et dignissima felicitate.

Secundario autem et ille felix est, qui secundum aliam virtutem quae rationis inquisitivae ultimum est, habet perfectas operationes. Haec autem virtus moralis est, sicut in primo hujus scientiae libro determinatum est : secundum hanc enim sunt operationes humanae. Quaecumque enim ad. invicem agimus in commutationibus et necessitatibus et omnimodis actionibus communitatum, justa sunt, vel fortiora, vel temperata. His enim in passionibus communioris audaciae, concupiscentiae, cupiditatis, et omnibus aliis passionibus operantes conservamus quod decet unicuique cum quo convivimus. Omnia autem haec humana esse videntur, expressa in tantum quod quaedam horum ab ipsa corporis complexione accidere videntur. Quidam enim mansueti, quidam enim fortes, alii autem temperati, nonnulli justi, multi et verecundi ab ipsa corporis videntur esse natura : quae omnia ostendunt, quod moris virtus circa passiones est et humana, et his appropriatur. Similiter autem et prudentia, quae quamvis intellectualis virtus sit, non tamen est intellectus virtus secundum scienti ficum ipsius, sed potius secundum opinativum quod est in ipso. Propter quod morali virtuti conjugata est, et moralis virtus conjugata est prudentiae, sicut in sexto hujus scientiae libro ostensum est. Principia enim quibus electionem rectificat prudentia, omnia secundum morales virtutes accepta sunt. Dictum enim est In praecedentibus, quod moralis virtus finem ostendit. Principia autem prima finales causae sunt. Omnis enim apparitio finis, ut dicit Socrates, ex habitu est qui in modum naturae tendendo In proprium finem demonstrat. Rectum autem quod est in moralibus virtutibus in recta electione contendentium ad finem a prudentia est. Et sicut ea quae sunt ad finem, ita prudentia conjugata est moralibus, et morales conjugatae sunt prudentiae. Haec autem omnia in sexto perfecte ostensa sunt. Morales autem virtutes, quibus copulata est prudentia, omnes circa passiones sunt. Passiones autem compositi sunt. Compositi autem virtutes humanae sunt. Vita ergo quae secundum has virtutes est, et felicitas quae secundum has virtutes perfecta operatio est, humana quaedam sunt. Vita autem et operatio intellectus speculativi a passionibus et composito separata est. Nec convenit homini, ut dicit Hermes Trismegistus, nisi secundum maximam aversionem intellectus a corpore. Talis igitur operatio et felicitas, non humana, sed divina est. Tantum enim de ista felicitate secundum istius scientiae proprietatem dici potest. Certitudinaliter enim determinare de ipsa, majoris et altioris scientiae est, quam sit ista quae nunc nobis in proposito est.

Dicitur autem ab Epicureis nullo exteriorum indigens esse felicitas : et hoc maxime contemplativae convenit felicitati. Videtur enim ista exteriorum largitione valde in parvum Indigere, et multo minus quam civilis felicitas. Necessariis quidem enim sine quibus non est vitae animalis sustentatio, ambobus ex aequali opus est, felici scilicet civiliter, et felici contemplative. Quamvis enim magisflaboret politicus labore corporis et labore aliorum quaecumque corporalia sunt, et propter hoc

majori indigeat cibo quam felix : contemplativo tamen tam parvum est hoc, quod non facit differentiam de qua sit curandum. Sed si uterque referatur ad operationes, tunc ad indigentiam exteriorum magnam habebunt differentiam. Liberali quidem enim opus est multis pecuniis ad agere liberalia : liberalitate autem non potest carere politice felix. Similiter autem et justo opus est pecuniis ad restitutionem et redditionem, sive ex debito reddat, sive ex amicabili communicatione.

Et si dicas quod voluntas in talibus pro facto computatur : hoc apud deos esse potest, apud homines autem non est. Virtutes enim morales in communicatione hominum ordinant humanam vitam. Voluntates autem sine operibus non sunt manifestae hominibus. Nec creditur eis apud homines, eo quod multi etiam non justi simulant se voluntatem habere ad justa agere. Nec potest distinguere homo inter simulantem et vere justum, nisi per omnia opera exteriora. Similiter autem et forti exteriorum opus est, sicut equis et armis et apparatu copioso, quae faciant Ipsum potentem et valentem ad opera fortis, si perficere debeat aliquid eorum quae sunt secundum veritatem fortis. Eodem modo et se habet In temperato, quod indiget exterioribus quae potestatem sibi tribuant ut possit perficere temperata. Qualiter enim potest esse manifestus proximo cum quo convivit vel iste temperatus, vel aliorum virtuosorum aliquis, nisi secundum opera exteriora ?

Propter quod quaeritur, quid principalius sit in more, electio voluntatis interior, vel actiones exteriores? Quaestionis autem ratio est, quod virtus moralis in utroque consistit. Cujus quaestionis solutio est, quod perfectum moralis virtutis in istis ambobus consistit. Ad actiones autem exteriores multis opus est. Et quanto aliqui majores sunt secundum virtutem politicam meliores, tanto pluribus indigent. Pluribus enim indiget dux quam miles, et pluribus indiget judex quam simplex civis. Speculanti autem secundum intellectum nullo talium opus est ad operationem. Sed etiam, si dicere liceat, superabundantia exteriorum impedimentum afferret ad speculationem : eo quod ab intentione speculationis revocat animum. Propter quod Plato dicitur de sinu projecisse aurum cum navigaret, in Academia dicens, quod melius erat perdere aurum quam animum. Felix autem civiliter secundum quod homo est, et pluribus convivit, et eligit ea agere quae secundum virtutem moralem sunt, opus habebit exterioribus quae necessaria sunt ad. humaniter cum hominibus conversari.