S. AURELII AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI IN JOANNIS EVANGELIUM TRACTATUS CXXIV .

 2. Erat enim iste Joannes, fratres charissimi, de illis montibus, de quibus scriptum est: Suscipiant montes pacem populo tuo, et colles justitiam (Psa

 3. Sunt enim alii montes naufragosi, quo quisque navim cum impulerit, solvitur. Facile est enim cum videtur terra a periclitantibus, quasi conari ad t

 1381 4. Qui autem susceperunt pacem nuntiandam populo, contemplati sunt ipsam Sapientiam, quantum humanis cordibus potuit contingi quod nec oculus vid

 5. Ergo, fratres, de his montibus et Joannes erat, qui dixit, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Susceperat pace

 6. Videte ergo, fratres, ne forte de ipsis montibus est Joannes, de quibus paulo ante cantavimus, Levavi oculos meos in montes, unde veniet auxilium m

 7. Ergo, fratres, ad hoc ista monuerim, ut quando erexistis cor ad Scripturas, cum sonaret Evangelium, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud D

 8. Nam ecce quid prodest, quia sonuerunt verba, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum? Et nos diximus verba, cum loq

 9. Refer animum ad illud verbum. Si tu potes habere verbum in corde tuo, tanquam consilium natum in mente tua, ut mens tua pariat consilium, et 1384 i

 10. Respondet mihi modo forte nescio quis: Et quis hoc Verbum cogitat? Noli ergo tibi quasi vile aliquid formare, cum audis Verbum, et conjicere verba

 11. Exeat nunc nescio quis infidelis Arianus, et dicat quia Verbum Dei factum est. Quomodo potest fieri ut Verbum Dei factum sit, quando Deus per Verb

 1385 12. Noli ergo credere factum, per quod facta sunt omnia: ne non reficiaris per Verbum, per quod reficiuntur omnia. Jam enim factus es per Verbum,

 13. Sane, fratres, quod sequitur, Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, videte ne sic cogitetis, quia nihil aliquid est. Solent e

 14. Nemo ergo vos fallat, quando forte taedium patimini ad muscas . Etenim aliqui derisi sunt a diabolo, et ad muscas capti sunt. Solent enim aucupes

 15. Quid igitur, fratres? quare ista dixi? Claudite aures cordis vestri adversus dolos inimici intelligite quia Deus fecit omnia, et in suis gradibus

 16. Omnia ergo, fratres, omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Quod factum est, in illo vita est. Quod factum est in illo, vita e

 17. Quomodo possum, dicam Charitati vestrae. Faber facit arcam. Primo in arte habet arcam: si enim in arte arcam non haberet, unde illam fabricando pr

 18. Hoc enim sequitur, Et vita erat lux hominum et ex ipsa vita homines illuminantur. Pecora non illuminantur, quia pecora non habent rationales ment

 19. Sed forte stulta corda adhuc capere istam lucem non possunt, quia peccatis suis aggravantur, ut eam videre non possint. Non ideo cogitent quasi ab

 TRACTATUS II. De eo quod scriptum est, Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes, etc., usque ad id, Cap.

 2. Sequitur, Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes. Et enim ea quae dicta sunt superius, fratres charissimi, de divinitate Christi dicta sunt

 3. Itaque, fratres mei, hoc insinuaverim cordibus 1390 vestris: si vultis pie et christiane vivere, haerete Christo secundum id quod pro nobis factus

 4. At vero quidam philosophi hujus mundi exstiterunt, et inquisierunt Creatorem per creaturam: quia potest inveniri per creaturam, evidenter dicente A

 5. Quia ergo sic erat homo, ut lateret in illo Deus, missus est ante illum magnus homo, per cujus testimonium inveniretur plus quam homo. Et quis est

 6. Quare igitur venit? Sed ut testimonium perhiberet de lumine. Utquid hoc? Ut omnes crederent per illum. Erat lux vera. vera? Fuistis aliquando teneb

 7. Ubi autem est ipsa lux? Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Si 1392 Qui illuminat, omnem hominem venientem in mun

 8. Quid ergo? Si venit huc, ubi erat? In hoc mundo erat. Et hic erat, et huc venit: hic erat per divinitatem huc venit per carnem: quia cum hic esset

 9. Ergo ostendit quia propter homines voluit per lucernam demonstrari ad fidem credentium, ut per ipsam lucernam inimici ejus confunderentur. Illi eni

 10. In mundo erat, et mundus per eum factus est. Ne putes quia sic erat in mundo, quomodo in mundo est terra, in mundo est coelum, in mundo est sol, l

 11. Quid est, mundus factus est per ipsum? Coelum, terra, mare et omnia quae in eis sunt, mundus dicitur. Iterum alia significatione, dilectores mundi

 12. In sua propria venit: quia omnia ista per eum facta sunt. Et sui eum non receperunt. In sua propria venit, et sui eum non receperunt.

 13. Sed addidit: Quotquot autem receperunt eum. Quid eis praestitit? Magna benevolentia! Magna misericordia! Unicus natus est, et noluit manere unus.

 14. Et quomodo illi nascuntur? Isti quia filii Dei fiunt et fratres Christi, utique nascuntur. Nam si non nascuntur, filii quomodo esse possunt? Sed f

 15. Hi ergo non ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Ut autem homines nascerentur ex Deo, primo ex ipsis natus est Deus

 16. Quia vero Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, ipsa nativitate collyrium fecit, unde tergerentur oculi cordis nostri, et possemus videre

 TRACTATUS III Ab eo quod scriptum est, Joannes testimonium perhibet de ipso, etc., usque ad id, Cap.

 2. Homines sumus, quod puto non diu esse suadendum Charitati vestrae, christiani et si christiani, utique ipso nomine ad Christum pertinentes. Hujus

 3. Medicus quis? Dominus noster Jesus Christus. Quis Dominus noster Jesus Christus? Ille qui visus est et ab eis a quibus crucifixus est. Ille qui app

 4. Ipse est tamen Dominus noster Jesus Christus totus, qui videbatur, et tenebatur, et crucifigebatur? Num totus hoc ipse est? Ipse est quidem, sed no

 5. Ubi erat? hic erat an apud Patrem erat, et hic non erat? an quod verius est, et apud Patrem erat, et hic erat? Si ergo hic erat, quare non videbat

 6. In propria venit, id est, in sua venit: et sui eum non receperunt. quotquot receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri? non ex sanguinib

 7. Joannes testimonium perhibet de ipso, et clamat dicens, Hic erat quem dixi, Qui post me venit, ante me factus est. Post me venit, et praecessit me.

 8. Ideo hoc sequitur: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus. Quid accepistis? Et gratiam pro gratia. Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus,

 9. Quid est ergo, gratiam pro gratia? Fide promeremur Deum et qui digni non eramus quibus peccata dimitterentur, ex eo quia tantum donum indigni acce

 10. Audi Paulum apostolum confitentem gratiam, et postea debitum expetentem. Confessio gratiae quae est in Paulo? Qui prius fui blasphemus, et persecu

 11. Lex enim per Moysen data est: quae reos tenebat. Quid enim ait Apostolus? Lex subintravit, ut abundaret delictum

 12. Si ergo deest qui impleat, unde non implet? Quia natus cum traduce peccati et mortis. De Adam natus, traxit secum quod ibi conceptum est. Cecidit

 13. Mors peccatorum poena erat : in Domino munus misericordiae erat, non poena peccati. Non enim aliquid habebat Dominus quare juste moreretur. Ipse 1

 14. Non erat ista in Veteri Testamento, quia Lex minabatur, non opitulabatur jubebat, non sanabat languorem ostendebat, non auferebat: sed illi prae

 15. De humilitate Christi loquor, fratres mei. Majestatem Christi et divinitatem Christi quis loquitur? In explicando et dicendo ut quoquomodo humilit

 16. Lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Per servum Lex data est reos fecit: per Imperatorem indulgentia data est

 1403 17. Et ne forte aliquis dicat, Et Gratia et veritas non est facta per Moysen, qui vidit Deum? statim subjecit, Deum nemo vidit unquam. Et unde in

 18. Illud autem sciatis, quia omnia quae corporaliter visa sunt, non erant illa substantia Dei. Illa enim oculis carnis videmus: Dei substantia unde v

 1404 19. Expellite ergo de cordibus vestris carnales cogitationes, ut vere sitis sub gratia, ut ad Novum Testamentum pertineatis. Ideo vita aeterna pr

 20. Ea ibi jubentur in decalogo Legis quae et nobis sed non ea promittuntur quae nobis. Nobis quid promittitur? Vita aeterna. Haec est autem vita aet

 21. Fratres mei, unde clamatis, unde exsultatis, unde amatis, nisi quia ibi est scintilla hujus charitatis? Quid desideratis, rogo vos? Videri potest

 TRACTATUS IV. Ab eo quod scriptum est, Et hoc est testimonium Joannis, quando miserunt Judaei ab Jerosolymis sacerdotes, etc., usque ad id, etc. Cap.

 2. Sed qui primo venit occultus, quia venit humilis, numquid deinceps non est venturus manifestus, quia excelsus? Audistis modo Psalmum: Deus manifest

 3. Tamen quia quasi in nocte apparuit in corpore mortali, lucernam sibi accendit unde videretur. Ipsa lucerna Joannes erat (Joan. V, 35), de quo jam m

 4. Et interrogaverunt eum, Quid ergo? Elias es tu? Noverant enim quia praecessurus erat Elias Christum. Non enim alicui incognitum erat nomen Christi

 5. Ergo viderunt humilem, et non cognoverunt. Demonstrabatur illis per lucernam. Nam primo ille, quo major nemo surrexerat in natis mulierum, dixit, N

 6. Namque intendat Charitas vestra quam verum dicam. Quando conceptus est Joannes, vel potius quando natus est, Spiritus sanctus hoc de illo homine im

 7. Et interrogaverunt eum: Quid ergo? Elias es tu? Et dixit: Non. Et dixerunt ei: Propheta es tu? Et respondit? Non. Dixerunt ergo ei: Quis es tu? ut

 8. Et qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis: id est, ex principibus Judaeorum. Et interrogaverunt, et dixerunt ei: Quid ergo baptizas, si tu non es C

 9. Quid ergo tu baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta? Respondit eis Joannes, et dixit: Ego baptizo in aqua medius autem vestr

 10. Haec in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans. Altera die vidit Joannes Jesum venientem ad se, et ait: Ecce Agnus Dei, ec

 11. Nostis quia quidam homines dicunt aliquando: Nos tollimus peccata hominibus, qui sancti sumus: si enim non fuerit sanctus qui baptizat, quomodo to

 12. «Et ego nesciebam eum, dixit: sed ut manifestaretur Israeli, propterea veni ego in aqua baptizans. Et testimonium perhibuit Joannes, dicens, Quia

 13. Et opus erat Domino baptizari? Et ego interrogans cito respondeo: Opus erat Domino nasci? opus erat Domino crucifigi? opus erat Domino mori? opus

 14. Nam ut noveritis, fratres mei, quia non ex necessitate alicujus vinculi peccati Dominus veniebat ad ipsum Joannem sicut dicunt alii evangelistae,

 15. Sed noverat Christum, an non noverat? Si non noverat, quare dicebat quando venit ad fluvium Christus: Ego a te debeo baptizari? hoc est, Scio qui

 16. Fratres, ista quaestio si hodie solvatur, gravat vos, non dubito, quia jam multa dicta sunt. Sciatis autem talem istam quaestionem esse, ut haec s

 TRACTATUS V. Rursum in illud, Et ego nesciebam eum, etc. Quid novi Joannes didicerit de Domino per columbam. Cap.

 2. Hoc audivit Joannes, ut nosset eum quem non noverat, an ut plenius nosset quem jam noverat? Si enim omni ex parte non nosset, non venienti ad fluvi

 3. Quare missus est Joannes baptizans? Jam memini me quantum potui dixisse Charitati vestrae. Si enim baptismus Joannis necessarius erat saluti nostra

 4. Hoc attendat, et distinguat, et noverit Charitas vestra. Baptismus quem accepit Joannes, baptismus 1416 Joannis dictus est: solus tale donum accepi

 5. Ad hoc ergo accepit baptismum a Joanne, ut accipiens quod inferius erat ab inferiore, ad id quod superius erat hortaretur inferiores. Sed quare non

 6. Quoniam ergo acceperat Joannes baptismum, qui proprie Joannis diceretur Dominus autem Jesus Christus noluit baptismum suum alicui dare, non ut nem

 7. Potuit autem Dominus Jesus Christus, si vellet, dare potestatem alicui servo suo, ut daret baptismum suum tanquam vice sua, et transferre a se bapt

 8. Hoc autem Joannes non noverat in Domino. Quia Dominus erat, noverat quia ab ipso debebat baptizari, noverat: et confessus est quia veritas erat il

 9. Jam ergo hoc noverat Joannes, et noverat Dominum. Quid ergo docuit columba? quid voluit per columbam, id est, per Spiritum sanctum sic venientem do

 10. Hoc ergo didicit Joannes, fratres mei. Quod didicit Joannes per columbam, discamus et nos. Non enim columba Joannem docuit, et Ecclesiam non docui

 11. Discit Joannes eum quem noverat: sed in eo discit in quo eum non noverat in quo noverat non discit. Et quid noverat? Dominum. Quid non noverat? P

 12. Quare per simplicitatem columbae didicit Joannes, quia hic est qui baptizat in Spiritu sancto, fratres mei, nisi quia columbae non erant qui Eccle

 13. Quid ergo vis auferre? Unde tibi displicet quem vis rebaptizare? Dare non potes quod jam habet, sed facis negare quod habet. Quid acerbius facieba

 14. Certe tu mihi dic, ut per illam lucernam confundaris, qua confusi sunt et priores inimici, pares tui pharisaei, qui cum interrogarent Dominum, in

 15. Adhuc in hujus vitae tenebris ad lucernam fidei ambulamus: teneamus et nos lucernam Joannem, confundamus et inde inimicos Christi imo ipse confun

 16. Tamen quid nobis solent dicere? Ecce post Joannem baptizatum est. Antequam enim bene ista quaestio tractaretur in Ecclesia catholica, multi in ea

 17. Recurro ad Joannem, et dico: Hic est qui baptizat. Sic enim melior Joannes quam haereticus, quomodo melior Joannes quam ebriosus, quomodo melior J

 18. Sed tibi ipsi dico, quisquis es: Tu es melior, an Joannes? Non audebis dicere: Ego sum melior quam Joannes. Ergo post te baptizent tui, si te fuer

 19. Caeterum, fratres mei, delirum est dicere quia melioris meriti fuit, non dico Judas, sed quilibet hominum, quam ille de quo dictum est, In natis m

 20. Non respuo Joannem, sed potius credo Joanni. Quid credo Joanni? Quod didicit per columbam. Quid didicit per columbam? Hic est qui baptizat in Spir

 TRACTATUS VI. In eumdem Evangelii locum. Quare Deus per columbae speciem ostendere voluerit Spiritum sanctum. Cap. I, V V . 32, 33.

 2. Si ergo gemitus columbae est, quod omnes novimus, gemunt autem columbae in amore audite quid dicat Apostolus, et nolite mirari quia in columbae sp

 3. Propterea ergo cum mitteret Spiritum sanctum, duobus modis eum ostendit visibiliter per columbam, et per ignem: per columbam, super Dominum baptiz

 4. Sic ergo, sic oportebat demonstrari Spiritum sanctum venientem super Dominum, ut intelligat unusquisque, si habet Spiritum sanctum, simplicem se es

 5. Quid enim, fratres mei? quis non videat quod illi non vident? Nec mirum quia qui inde reverti nolunt, sicut corvus qui de arca emissus est . Quis

 6. Hoc enim in illo vidit Joannes, et cognovit quod non noverat: non quia eum non noverat Filium Dei, aut cum non noverat Dominum, aut non noverat 142

 7. Intendite, fratres: antequam veniret Dominus noster Jesus Christus ad baptismum (nam post baptismum descendit columba in qua cognovit Joannes quidd

 8. Nam si pro diversitate meritorum Baptisma sanctum est, quia diversa sunt merita, diversa erunt baptismata et tanto quisque aliquid melius putatur

 9. Ergo, dilectissimi, videamus quod videre illi nolunt non quod non videant, sed quod se videre doleant: quasi clausum sit contra illos. Quo missi s

 10. Sed, Ecce, inquiunt discipuli ad Dominum, audivimus in quo nomine baptizemus, ministros nos fecisti, et dixisti nobis, Ite, baptizate in nomine Pa

 11. Et forte dicent: Quia ergo columba, et una columba, praeter unam columbam Baptismus esse non potest: ergo si apud te est columba, vel tu es columb

 12. Et ego interrogo: interim sequestremus, cui dictum sit, Una est columba mea, una est matri suae adhuc quaerimus: aut mihi dictum est, aut tibi di

 13. Intendat Charitas vestra: et quare designatum est nescio quid per columbam, ut baptizato Domino veniret columba, id est, Spiritus sanctus in speci

 14. Docet nos columba. Respondet enim de capite Domini, et dicit: Baptismum habes, charitatem autem qua gemo non habes. Quid est hoc, inquit, Baptismu

 15. Non enim tantum tibi non proderat Baptisma, et non etiam oberat. Et sancta possunt obesse: in bonis enim sancta ad salutem insunt in malis ad jud

 16. Sed sollicitus es forte, et dicis: Foris baptizatus, timeo ne inde sim reus, quia foris accepi. Jam coepisti cognoscere quid gemendum sit: verum d

 17. Noli de Baptismate gloriari, quia dico, ipsum est ecce dico, ipsum est tota Catholica dicit, ipsum est: advertit columba, et agnoscit, et gemit,

 18. Nam quod habes, habuit et Simon magus: Actus Apostolorum testes sunt, ille liber canonicus omni anno in Ecclesia recitandus. Anniversaria solemnit

 19. Neque dicas: Non venio, quia foris sum baptizatus. Ecce incipe habere charitatem, incipe habere fructum, inveniatur in te fructus, mittet te colum

 20. Etenim fructus iste olivae, si discutiatur, invenies quid erat. Olivae fructus, charitatem significat. Unde hoc probamus? Quomodo enim oleum a nul

 21. Sed, inquies, habeo sacramentum. Verum dicis: Sacramentum divinum est habes Baptisma, et ego confiteor. Sed quid dicit idem apostolus? Si sciero

 22. Et tu: Quid nos quaeritis, si mali sumus? Ut boni sitis. Ideo vos quaerimus, quia mali estis: nam si mali non essetis, invenissemus vos, non vos q

 23. Sed quid ais? Ecce nos multa mala patimur. 1436 Haec si pro Christo pateremini, non pro honoribus vestris. Audite quod sequitur: jactant se enim a

 24. Omnia ergo, fratres mei, videtis, quia clamant adversus illos, omnes paginae divinae, omnis prophetia, totum Evangelium, omnes apostolicae littera

 25. Modo deficientes ubique, quid nobis proponunt, non invenientes quid dicant? Villas nostras tulerunt, fundos nostros tulerunt. Proferunt testamenta

 26. Sed quid nobis et imperatori? Sed jam dixi, de jure humano agitur. Et tamen Apostolus voluit serviri regibus, voluit Honorari reges, et dixit: Reg

 TRACTATUS VII. Ab eo quod scriptum est, Et ego vidi, et testimonium perhibui quia hic est Filius Dei, usque ad id, Cap.

 2. Quapropter, charissimi, ad inopiam nostram et paupertatem nostram pertineat et quod illos dolemus qui sibi abundare videntur. Gaudium enim ipsorum

 3. Bene autem arbitror meminisse Charitatem vestram hoc Evangelium lectionibus congruis ex ordine recitari: et puto vobis non excidisse quae jam tract

 4. Perhibuit Joannes testimonium, quia vidit. Quale testimonium perhibuit? Quia ipse est Filius Dei. Oportebat ergo ut ille baptizaret qui est Filius

 5. Altera die iterum stabat Joannes, et ex discipulis ejus duo, et respiciens Jesum ambulantem dicit, Ecce Agnus Dei. Utique singulariter iste Agnus:

 6. Fratres mei, si agnoscimus pretium nostrum quia sanguis est Agni qui sunt illi qui hodie celebrant festivitatem sanguinis, nescio cujus mulieris?

 7. Ne quaeratis ergo alibi Christum, quam ubi se vobis voluit praedicari Christus et quomodo vobis voluit praedicari, sic illum tenete, sic in corde

 8. Stabat Joannes, et ex discipulis ejus duo. Ecce duo de discipulis Joannis: quia talis erat Joannes amicus sponsi, non quaerebat gloriam suam, sed t

 9. Videamus sequentia. Ecce Agnus Dei: hoc Joannes. «Et audierunt eum duo discipuli loquentem, et secuti sunt Jesum. Conversus autem Jesus, et videns

 10. «Quid quaeritis? Qui dixerunt ei: Rabbi, (quod interpretatum dicitur Magister), ubi habitas? Dicit eis: Venite, et videte. Et venerunt, et viderun

 11. Qui enim habent causam, et volunt supplicare imperatori, quaerunt aliquem scholasticum jurisperitum, a quo sibi preces componantur ne forte si al

 12. Quid ergo facturus es? dic mihi. Implere legem ex omni parte, ita ut in nullo offendas, difficile est: reatus ergo certus est remedio uti non vis

 13. Diximus ergo quare hora decima: sequentia videamus. Erat Andreas frater Simonis Petri unus ex duobus qui audierant ab Joanne, et secuti fuerant eu

 14. Et duxit eum ad Jesum. Intuitus autem eum, Jesus dixit, Tu es Simon filius Joannis, tu vocaberis Cephas quod interpretatur Petrus. Non magnum qui

 15. Et in crastinum voluit exire in Galilaeam, et invenit Philippum. Dicit ei: Sequere me. Erat autem de civitate Andreae et Petri. Et invenit Philipp

 16. Qualis fuerit Nathanael iste, in sequentibus probamus. Audite qualis fuerit: Dominus ipse perhibet testimonium. Magnus Dominus cognitus testimonio

 17. Quid ergo facimus, fratres? Deberet iste primus esse in Apostolis? Non solum primus non invenitur in Apostolis, sed nec medius, nec ultimus inter

 18. Jam caetera de ipso videamus, Ecce vere Israelita, in quo dolus non est. Quid est, in quo dolus non est? in quo dolus non est? Labia dolosa. Labia

 19. Propterea cum Pharisaei qui sibi videbantur justi, reprehenderent Dominum quia miscebatur aegrotis medicus, et dicerent, Ecce cum quibus manducat,

 20. Vidit ergo jam istum in quo dolus non erat, et ait: Ecce vere Israelita, in quo dolus non est. Dicit ei Nathanael: Unae me nosti? Respondit Jesus,

 21. Quaerendum est, an aliquid significet ista arbor fici. Audite enim, fratres mei: Invenimus arborem fici maledictam, quia sola folia habuit, et fru

 22. Itaque Nathanael cum dixisset, Unde me nosti? ait illi Dominus, Priusquam te vocaret Philippus, cum esses sub arbore fici, vidi te. 1449 sub arbor

 23. Jam aliquando de his ascendentibus et descendentibus Angelis dixeram sed ne obliti fueritis, breviter dico tanquam commemorans: pluribus enim dic

 24. Et si aliquanto vos diutius tenuimus, consilii fuit ut importunae horae transirent: arbitramur jam illos peregisse vanitatem suam. Nos autem, frat

 TRACTATUS VIII. Ab eo Evangelii loco, Et die tertia nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae usque ad id, Cap.

 2. Et haec quidem videmus, et adjacent oculis: quid illa quae non videmus, sicut sunt Angeli, Virtutes, Potestates, Dominationes, omnisque habitator f

 3. Cum ergo tanta videamus facta per Deum Jesum, quid miramur aquam in vinum conversam per hominem Jesum? Neque enim sic factus est homo, ut perderet

 4. Dominus invitatus ad nuptias venit. Quid mirum si in illam domum ad nuptias venit, qui in hunc mundum ad nuptias venit? Si enim non venit ad nuptia

 5. Certi sacramenti gratia, videtur matrem de qua sponsus processit, non agnoscere, et dicere illi, Quid mihi et tibi est, mulier? nondum venit hora m

 6. Quid est ergo, inquit, quod ait Dominus, Quid mihi et tibi est, mulier? Forte in eo quod sequitur ostendit nobis Dominus quare hoc dixerit: Nondum,

 7. Interrogo vos, o fideles Christiani, Erat ibi mater Jesu? respondete, Erat. Unde scitis? respondete, Hoc loquitur Evangelium. Quid respondit matri

 1455 8. Jam ergo si placet, fratres, illis repulsis, et in sua caecitate errantibus semper, nisi humiliter sanentur, nos quaeramus, quare Dominus nost

 9. Cur ergo ait matri filius, Quid mihi et tibi est, mulier? nondum venit hora mea. Dominus noster Jesus Christus, et Deus erat et homo: secundum quod

 10. Quantum arbitror, fratres, responsum est haereticis: mathematicis respondeamus. Et ipsi unde conantur convincere quia sub fato erat Jesus? Quia ip

 11. Verumtamen seducti seducunt, et proponunt fallacias hominibus: tendunt ad capiendos homines, et hoc in plateis. Nam qui tendunt ad capiendas feras

 12. Quare ergo dixit, Nondum venit hora mea? Magis quia in potestate habebat quando moreretur, nondum videbat esse opportunum ut illa potestate uteret

 13. Quid ergo, fratres, quia illis et illis respondimus, nihil dicemus quid sibi velint hydriae, quid aqua in vinum conversa, quid architriclinus, qui

 TRACTATUS IX. In eamdem Evangelii lectionem. Quid mysterii sit in miraculo facto in nuptiis apud Cana Galilaeae. Cap. II, V . 1-11.

 2. Quod Dominus invitatus venit ad nuptias, etiam excepta mystica significatione, confirmare voluit quod ipse fecit nuptias . Futuri enim erant, de qu

 3. Jam enim incipiamus ipsa sacramentorum operta detegere, quantum ille donat in cujus nomine vobis promisimus. Erat prophetia antiquis temporibus, et

 4. Ergo prophetia ab antiquis temporibus, ex quo prorsus currit ordo nascentium in genere humano, de Christo non tacuit: sed occultum ibi erat adhuc

 5. His ex Evangelio, quae certe manifesta sunt, intellectis, patebunt illa omnia mysteria quae in isto miraculo Domini latent. Videte quid ait, quia o

 6. Intendite autem quod ipse ait, Quae scripta sunt in Lege, et Prophetis, et Psalmis de me. Novimus autem Legem ex quibus temporibus narret, id est,

 7. Quid est ergo, Capiebant metretas binas vel ternas? Mysterium nobis maxime ista locutio commendat. Metretas enim dicit mensuras quasdam, tanquam si

 1462 8. Quisquis itaque nominat Patrem et Filium, oportet ibi intelligat tanquam charitatem invicem Patris et Filii, quod est Spiritus sanctus. Fortas

 9. Sed est et alius intellectus non praetermittendus, et ipsum dicam: eligat quisque quod placet nos quod suggeritur non subtrahimus. Mensa enim Domi

 10. In ipso exordio Adam et Eva parentes omnium gentium erant, non tantummodo Judaeorum et quidquid figurabatur in Adam de Christo, ad omnes utique g

 11. Christus etiam figuratus est in Noe, et in illa arca orbis terrarum. Quare enim in arca inclusa sunt omnia animalia (Gen. VII, 7-9), nisi ut signi

 12. Jam in tertia hydria, ipsi Abrahae, quod jam commemoravi, dictum est, In semine tuo benedicentur omnes gentes. Et quis non videat cujus habebat fi

 13. De David autem, quid dicam quod ad omnes gentes pertinebat prophetia ejus quando modo audivimus Psalmum, et difficile est ut dicatur psalmus ubi

 14. Quod ergo dicebam, fratres, quia ad omnes gentes pertinet prophetia: volo enim alium sensum ostendere in eo quod dictum est, Capientes metretas bi

 15. Jam vero in quinta aetate, tanquam in quinta hydria, Daniel vidit lapidem praecisum de monte sine manibus, et fregisse omnia regna terrarum et cr

 16. Jam ad sextam aetatem pertinet Joannes Baptista, quo nemo exsurrexit major in natis mulierum: de quo dictum est, Major quam propheta (Matth. XI, 1

 17. Sed quomodo ostendimus omnes gentes pertinere ad binas vel ternas metretas? Aestimantis enim fuit quodammodo, ut ipsas diceret binas, quas dixerat

 TRACTATUS X. Ab eo Evangelii loco, Post haec descendit ad Capharnaum ipse et mater ejus, etc., usque ad id, Cap.

 2. Descendit, ut dicit Evangelista, in Capharnaum, ipse et mater ejus, et fratres ejus, et discipuli ejus, et ibi manserunt non multis diebus. Et form

 3. Sed illi discipuli magis erant fratres quia et illi cognati fratres non essent, si discipuli non essent: et sine causa fratres, si magistrum non a

 4. Inde quid sequitur? Et prope erat Pascha Judaeorum, et ascendit Jerosolymam. Aliam rem narrat, sicut se habebat recordatio annuntiantis. «Et inveni

 5. Dicimus tamen, fratres (non enim et ipse pepercit illis: qui flagellandus erat ab eis, prior illos flagellavit), signum quoddam nobis ostendit, quo

 6. Qui sunt tamen qui vendunt boves? ut in figura quaeramus mysterium facti. Qui sunt qui oves vendunt et columbas? Ipsi sunt qui sua quaerunt in Eccl

 7. Qui ergo boves vendunt? Boves intelliguntur qui nobis Scripturas sanctas dispensaverunt. Boves erant Apostoli, boves erant Prophetae. Unde dicit Ap

 8. Isti autem de Scripturis ipsis fallunt populos, ut accipiant ab ipsis honores et laudes, et non convertantur homines ad veritatem. Quia vero ipsis

 9. Tunc scriptum esse, Zelus domus tuae comedit me, recordati sunt discipuli: quia zelo domus Dei ejecit istos de templo Dominus. Fratres, unusquisque

 10. «Dixerunt illi Judaei: Quod signum ostendis nobis, quia haec facis?» Et Dominus: «Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Dixerun

 11. Sed forte hoc exigitur a nobis, utrum habeat aliquod sacramentum quadraginta sex annis aedificatum templum. Sunt quidem multa quae hinc dici possi

 12. Quid ergo sibi vult numerus quadragenarius senarius? Interim ipse Adam quia per totum orbem terrarum est, audistis jam hesterno die in quatuor lit

 13. Benedicimus Dominus Deo nostro, qui ad laetitiam spiritualem congregavit nos. Simus in humilitate cordis semper, et gaudium nostrum penes ipsum si

 TRACTATUS XI. Ab eo quod scriptum est, Cum autem esset Jerosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine ejus usque ad id, Cap. et cap.

 2. Ecce audistis quia cum esset Dominus Jesus Christus Jerosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine ejus, videntes signa ejus quae

 3. Erat autem homo ex Pharisaeis, Nicodemus nomine, princeps Judaeorum: hic venit ad eum nocte, et dixit ei, Rabbi. Jam hoc nostis, quia Rabbi magiste

 4. Cum ergo ex eo numero Nicodemus esset, venit ad Dominum: sed nocte venit et hoc forte ad rem pertinet. Ad Dominum venit, et nocte venit: ad lucem

 5. Ideo intendite, fratres mei, quid respondeat iste qui nocte venit ad Jesum. Quamvis ad Jesum venerit, tamen quia nocte venit, adhuc de tenebris car

 6. Hunc spiritum et hanc vitam non sapiebat iste Nicodemus, qui nocte venerat ad Jesum. Ait ei Jesus: Nisi quis natus fuerit denuo, non videbit regnum

 7. Qui nascitur de Ecclesia catholica, tanquam de Sara nascitur, de libera nascitur: qui nascitur de haeresi, tanquam de ancilla nascitur, sed ex semi

 8. Tres ergo isti patriarchae, Abraham, Isaac, et Jacob. Jam nostis filii Jacob quia duodecim fuerunt, et inde populus Israel: quia ipse Jacob Israel,

 9. Puto, fratres, notum esse in Ecclesia, et quotidianis exemplis manifestari ea quae dicimus: sed in prioribus nostris patribus ea consideremus, quia

 10. Quomodo invenimus ista in tribus istis nominibus, Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob? Ancillas accipimus in malis, liberas accipimus

 11. Jam ergo invenimus, fratres, et de bonis bonos, de libera Isaac: et de malis malos, de ancilla Ismael: et de bonis malos, Esau de Rebecca. De mali

 12. Magnum ibi sacramentum. Ludebant simul Ismael et Isaac vidit illos Sara ludentes, et ait Abrahae: Ejice ancillam et filium ejus non enim haeres

 13. Isti etiam audent dicere quia persecutionem solent pati a catholicis regibus, aut a catholicis principibus. Quam persecutionem tolerant? Afflictio

 14. Mirantur autem quia commoventur potestates christianae adversus detestandos dissipatores Ecclesiae. Non ergo moverentur? Et quomodo redderent rati

 15. Nam videte qualia faciunt, et qualia patiuntur. Occidunt animas, affliguntur in corpore: sempiternas mortes faciunt, et temporales se perpeti conq

 TRACTATUS XII. Ab eo Evangelii loco, Quod natum est de carne, caro est, etc., usque ad id, Cap.

 2. Regeneratio spiritualis una est, sicut generatio carnalis una est. Et quod Nicodemus Domino ait, verum dixit, quia non potest homo cum sit senex, r

 3. Responsum est Nicodemo, qui ex eis erat qui crediderant in Jesum, et ipse Jesus non se credebat eis. Quibusdam enim non se credebat, cum jam in ill

 4. Nullus potest homo redire in matris viscera, et iterum nasci. Sed de ancilla nescio quis natus est? Numquid tunc qui nati sunt de ancillis, redieru

 5. Dicit Dominus Nicodemo, et exponit ei: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum Dei. Tu, in

 6. Respondit Nicodemus, et dixit ei: Quomodo possunt haec fieri? Et revera carnaliter, non intelligebat. In illo fiebat quod dixerat Dominus, vocem Sp

 7. Et sequitur: Si terrena dixi vobis, et non creditis quomodo, si dixero vobis coelestia, credetis? Quae terrena dixit, fratres? Nisi quis natus fue

 8. Et sequitur: Et nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui est in coelo. Ecce hic erat, et in coelo erat: hic erat ca

 9. Si ergo nemo, nisi ille, descendit et ascendit, quae spes est caeteris? Ea spes est caeteris, quia ille propterea descendit ut in illo et cum illo

 10. Descendit enim et mortuus est, et ipsa morte liberavit nos a morte: morte occisus, mortem occidit. Et nostis, fratres, quia mors ista per diaboli

 11. Ergo mortem suscepit, et mortem suspendit in cruce et de ipsa morte liberantur mortales. Quod in figura factum est apud antiquos, commemorat illu

 12. Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Ergo quantum in medico est, sanare venit aegrotum.

 13. Hoc est autem judicium, quia lux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem: erant enim mala opera eorum. Fratres mei, quoru

 14. Currite, ne tenebrae vos comprehendant (Joan. XII, 35), fratres mei: evigilate ad salutem vestram, evigilate dum tempus est nullus retardetur a t

 TRACTATUS XIII. Ab eo Evangelii loco, Post haec venit Jesus et discipuli ejus in Judaeam teram, etc., usque ad id, Cap.

 2. Nunc ergo ad eumdem Joannem cogit nos ordo lectionis reverti. Ipse est ille qui prophetatus est per Isaiam, Vox clamantis in eremo, Parate viam Dom

 3. Tamen aliquid evidentius dicat Joannes, quia Deus est Dominus noster Jesus Christus. Inveniamus hoc in praesenti lectione, quia forte et de illo ca

 4. Dicat et Joannes testimonium: Post haec venit Jesus et discipuli ejus in Judaeam terram, et illic demorabatur cum eis, et baptizabat. Baptizatus ba

 5. Sed quia diximus manducare Angelos, fratres, ne putetis morsibus fieri. Nam si hoc intellexeritis, quasi dilaniatur Deus quem manducant Angeli. Qui

 6. Audiamus Joannem: Baptizabat Jesus. Diximus quia baptizabat Jesus. Quomodo Jesus? quomodo Dominus? quomodo Dei Filius? quomodo Verbum? Sed Verbum c

 1496 7. Sed dicet aliquis: Sufficiebat ergo ut baptizaret Dominum Joannes quid opus erat ut alii baptizarentur a Joanne? Et hoc diximus, quia si solu

 8. Facta est ergo quaestio ex discipulis Joannis cum Judaeis de purificatione. Baptizabat Joannes, baptizabat Christus: moti sunt discipuli Joannis c

 1497 9. Videamus ergo quid responderit Joannes: Venerunt ad Joannem, et dixerunt ei: Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, cui tu testimonium perhibui

 10. Et audi testimonium multo vehementius, multo expressius. Videte quid nobiscum agitur videte quid amare debeamus videte quia aliquem hominem amar

 11. Fratres, regredimini corde ad vestras domos, carnalia loquor, terrena loquor humanum dico, propter infirmitatem carnis vestrae (Rom. VI, 19). Mul

 12. Redeamus, videamus quid dicit iste: Qui habet sponsam, sponsus est non est mea sponsa. Et non gaudes in nuptiis? Imo gaudeo, ait: Amicus autem sp

 13. Quid ergo dicam, fratres? Et haeretici habent virgines, et multae sunt virgines haereticorum. Videamus si sponsum amant, ut virginitas ista custod

 1500 14. Sed quid dicam, fratres? Aperte videamus quid emerit. Ibi enim emit, ubi pretium dedit. Pro quanto dedit? Si pro Africa dedit, simus Donatist

 15. Evidenter ergo, fratres mei, nihil prodest istis servare virginitatem, habere continentiam, eleemosynas dare omnia illa quae laudantur in Ecclesi

 16. Sed quid dicunt? Habemus Baptismum. Habes, sed non tuum. Aliud est habere, aliud dominari. Baptismum habes, quia accepisti ut baptizatus sis, acce

 17. Nemo ergo vobis fabulas vendat. Et Pontius fecit miraculum et Donatus oravit, et respondit ei Deus de coelo. Primo, aut falluntur aut fallunt. Po

 18. Proinde, fratres mei, nemo vos fallat, nemo vos seducat: amate pacem Christi, qui pro vobis crucifixus est, cum Deus esset. Paulus dicit, Neque qu

 TRACTATUS XIV. Ab eo Evangelii loco, Hoc ergo gaudium meum impletum est, etc., usque ad id, Cap.

 2. Confessus est ergo Joannes, sicut audistis, quia cum discipulos multos faceret Jesus, et perferretur ad eum veluti ut instigaretur quasi invido en

 3. Hoc ergo sequitur, et dicit Joannes, Hoc ergo gaudium meum impletum est. Quod est gaudium ipsius? Ut gaudeat ad vocem sponsi. Impletum est in me, h

 4. Illum oportet crescere, me autem minui. Quid est hoc? Illum oportet exaltari, me autem humiliari. Quomodo crescit Jesus? quomodo crescit Deus? Perf

 5. Quid ergo est, Illum oportet crescere, me autem minui? Magnum hoc sacramentum! intelligat Charitas vestra. Antequam veniret Dominus Jesus, homines

 6. Et distincte jam et manifeste apparet quod modo audivimus. Qui de sursum venit, supra omnes est. Vide quid dicat de Christo. Quid de se? Qui est de

 7. Qui de coelo venit, supra omnes est et quod vidit et audivit, hoc testificatur et testimonium ejus 1506 nemo accipit. De coelo venit, supra omnes

 8. Qui de coelo venit, supra omnes est: et quod vidit et audivit, hoc testatur et testimonium ejus nemo accipit. Si nemo, utquid venit? Quorumdam erg

 9. Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur. Ipse 1508 Qui adhaeret Domino, unus spiritus est Erat illis anima una et cor unum in Domino

 10. Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur. Hoc utique de Christo dicebat, ut se ab illo distingueret. Quid enim? ipsum Joannem nonne Deus misit? An

 11. Audi enim adhuc quid sequitur quia de Filio dixerat, Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum: Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu ejus. A

 12. Namque putantes adhuc discipuli quia Pater aliquid majus est quam Filius, videntes carnem et non intelligentes divinitatem, dixerunt ei: Domine, o

 13. Carnalis cogitatio non capit quod dico: differat intellectum, et incipiat a fide audiat quod sequitur: Qui credit in Filium, habet vitam aeternam

 TRACTATUS XV. Ab eo Evangelii loco, Ut ergo cognovit Jesus quia audierunt Pharisaei, quia Jesus plures discipulos facit, etc., usque ad id, Cap.

 2. Dominus enim haec «cum audisset, cognovisse Pharisaeos quod plures discipulos faceret quam Joannes, et plures baptizaret (quanquam Jesus non baptiz

 3. Fortassis etiam hoc moveat, cur dictum sit, Baptizabat Jesus plures quam Joannes et posteaquam dictum est, Baptizabat, Quanquam Jesus non baptizab

 4. Sed forte ait aliquis: Baptizat quidem Christus in spiritu, non in corpore. Quasi vero alterius dono quam illius, quisquam etiam sacramento corpora

 5. Jam ergo his praejactis, per quae venit ad collocutionem cum illa muliere, videamus quae restant plena mysteriis, et gravida sacramentis. «Oporteba

 6. Jesus ergo fatigatus ex itinere, sedebat sic super fontem. Hora erat quasi sexta. Jam incipiunt mysteria. Non enim frustra fatigatur Jesus non eni

 7. Nutrit ergo ipse infirmus infirmos, tanquam gallina pullos suos huic enim se similem fecit: Quoties volui, inquit ad Jerusalem, congregare filios

 8. Sub hac rerum imagine Adam qui erat forma futuri (Rom. V, 14), praebuit nobis magnum indicium sacramenti imo Deus in illo praebuit. Nam et dormien

 9. Quare ergo hora sexta? Quia aetate saeculi sexta. Computa in Evangelio tanquam unam horam, unam aetatem ab Adam usque ad Noe secundam a Noe usque

 10. Et venit mulier. Forma Ecclesiae, non jam justificatae, sed jam justificandae nam hoc agit sermo. Venit ignara, invenit eum, et agitur cum illa.

 11. «Dicit ei Jesus: Da mihi bibere. Discipuli enim ejus abierant in civitatem, ut cibos emerent. Dicit ergo ei mulier illa Samaritana: Quomodo tu Jud

 12. Denique audi quis petat bibere. Respondit Jesus, et dixit ei: Si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi, Da mihi bibere, tu forsitan petisse

 13. Tamen mulier suspensa ait: Domine, neque in quo haurias habes, et puteus altus est. Videte quomodo intellexerit aquam vivam, aquam scilicet quae e

 14. Dicit aliquid evidentius Dominus de illa aqua viva. Dixerat enim mulier, Numquid tu major es patre nostro Jacob, qui dedit nobis puteum, et ipse e

 15. Adhuc tamen illa mulier carnem sapit: delectata est non sitire, et putabat hoc secundum carnem promissum sibi esse a Domino. Quod quidem fiet, sed

 16. Verumtamen non praetereamus, quoniam Dominus spirituale aliquid promittebat. Quid est, Qui biberit de aqua hac, sitiet iterum? Et verum est secund

 17. Promittebat ergo saginam quamdam et satietatem Spiritus sancti: et illa nondum intelligebat et non intelligens, quid respondebat? Dicit ad eum mu

 18. Denique volens ut intelligeret, dicit ei Jesus: Vade, voca virum tuum et veni huc. Quid est, Voca virum tuum? Si quid autem volunt discere, domi v

 19. Videns ergo Jesus quia mulier non intelligebat, et volens eam intelligere, Voca, inquit, virum tuum. Voca virum tuum, Voca virum tuum? Voca virum

 20. Et adhuc illa nondum advocato illo viro, non intelligit, adhuc carnem sapit absens est enim vir: Non habeo, inquit, virum. Et Dominus ei: Bene di

 21. Iterum cogit de istis quinque viris subtilius aliquid perscrutari. Multi quippe intellexerunt, non quidem absurde, nec usquequaque improbabiliter,

 22. Hic vir quinque illis viris in ista muliere non successerat. Ubi enim non succedit ille, error dominatur. Nam cum coeperit anima capax esse ration

 23. Dicit ei mulier: Domine, video quia propheta es tu. Coepit venire vir, nondum plene venit. Prophetam Dominum putabat. Erat quidem et propheta: nam

 24. Dominus tamen modo quid docet mulierem, tanquam cujus vir coeperit praesens esse? Dicit ei mulier: Domine, video quia propheta es tu. Patres nostr

 25. Audivimus, et manifestum est foras ieramus, intro missi sumus. O si invenirem, dicebas, montem aliquem altum et solitarium! credo enim quia in al

 26. Venit ergo hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Nos adoramus quod scimus, vos adoratis quod nescitis

 27. Audivit hoc mulier ista, et addidit. Jamdudum prophetam dixerat vidit talia dicere eum cum quo loquebatur, quae jam plus essent ad prophetam et

 28. Ergo dicit ei mulier, Scio quia Messias veniet, qui dicitur Christus: cum ergo venerit ille, nobis annuntiabit omnia. Dicit ei Jesus: Ego sum qui

 29. Et continuo venerunt discipuli ejus, et mirabantur quia cum muliere loquebatur. Quia quaerebat perditam, qui venerat quaerere quod perierat, hoc i

 30. Reliquit ergo hydriam suam mulier. Audito, Ego sum qui loquor tecum, 1521 cucurrit ad civitatem, et dicit illis hominibus: Venite, et videte homin

 31. Et interea rogabant eum discipuli dicentes: Rabbi, manduca. Ierant enim emere cibos et venerant. Ille autem dixit: Ego habeo cibum manducare quem

 32. Nonne vos dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? In opus fervebat, et operarios mittere disponebat. Vos quatuor menses computati

 33. Ex civitate autem illa multi crediderunt in eum Samaritani, propter verbum mulieris testimonium perhibentis, Quia dixit mihi omnia quaecumque feci

 TRACTATUS XVI. Ab eo Evangelii loco, Post duos autem dies exiit inde, et abiit in Galilaeam usque ad id, Cap.

 2. Intendat ergo Charitas vestra insinuatum nobis non modicum sacramentum, suggerente Domino et donante quod loquar. Quaestionem propositam cognovisti

 3. Accipite itaque, charissimi, quid hic sentiam, sine praejudicio, si vos melius aliquid senseritis. Magistrum enim unum omnes habemus, et in una sch

 4. Quamvis enim unus ex duodecim electis et sanctis, tamen Israelita fuit, de gente scilicet Domini, Thomas ille, qui in loca vulnerum digitos cupieba

 5. Hos enim ramos se fracturum esse monstrabat, et hunc oleastrum inserturum, quando commotus Centurionis fide, qui ei dixit, «Non sum dignus ut sub t

 6. Audi ergo quemadmodum praecidantur rami naturales, quemadmodum inseratur oleaster, ex ipso centurione, quem propter comparationem hujus reguli comm

 7. Habeat ergo apud nos honorem Propheta, quia non habuit honorem in patria sua. Non habuit honorem in patria, in qua conditus est habeat honorem in

 TRACTATUS XVII. Ab eo quod scriptum est, Post haec erat dies festus Judaeorum, et ascendit Jesus Jerosolymam usque ad id, Cap.

 2. De hac piscina quae quinque porticibus cingebatur, in quibus jacebat magna multitudo languentium, assidue nos tractasse memini et rem dicturus sum

 3. Quid ergo fiebat ut in aqua illa turbata sanarentur, qui in porticibus sanari non poterant? Subito enim videbatur aqua turbata, et a quo turbabatur

 4. Videamus ergo quid voluerit significare in illo 1529 uno, quem etiam ipse servans unitatis mysterium, sicut praelocutus sum, de tot languentibus un

 5. Significavit hoc et ipse Dominus Jesus multo apertius, quando post resurrectionem quadraginta diebus conversatus est in terra cum discipulis suis (

 6. Quomodo ergo quadragenario numero perficitur opus? Fortasse ideo, quia Lex in decem praeceptis data est, et per totum mundum praedicanda erat Lex:

 7. Videamus proinde jam quo sacramento iste languidus curetur a Domino. Venit enim ipse Dominus, charitatis doctor, charitate plenus, brevians, sicut

 8. Quomodo ergo inveniamus in his duobus Domini jussis, duo illa praecepta significata charitatis? Tolle, inquit, grabatum tuum, et ambula. Deum ex to

 9. Sed clausum est adhuc, et expositione indiget, quantum arbitror, quare in tollendo grabato dilectio proximi commendetur: nisi forte hoc nos offendi

 10. Fecit hoc ille, et scandalizati sunt Judaei. Videbant enim hominem die sabbati portantem grabatum suum, nec calumniabantur Domino quod sanum eum f

 11. Sed qui sanus erat factus nesciebat quis esset, a quo hoc audierat. Jesus autem, declinaverat ab eo in turba. Tolle grabatum tuum, et ambula, Vidi

 12. Tunc ille, posteaquam vidit Jesum, et cognovit Jesum auctorem sanitatis suae, non fuit piger in evangelizando quem viderat: Abiit, et nuntiavit Ju

 13. Persequebantur Judaei Dominum Jesum, quia haec faciebat in sabbato. Quid ergo Dominus modo respondit Judaeis, audiamus. De sanis factis hominibus

 14. Videamus ergo responsionem Veritatis: Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Falsum ergo dixit Scriptura quia Deus requievit ab omnibus op

 15. Hoc forte potius dicere valemus, quia et in eo quod Deus in die septimo requievit, ipsum Dominum et salvatorem nostrum Jesum Christum, qui haec lo

 16. Proinde quid secutus Evangelista dixit? Hinc ergo magis quaerebant eum Judaei interficere, quia non solum solvebat sabbatum, sed et patrem suum di

 TRACTATUS XVIII. In eum Evangelii locum, Amen, amen dico vobis, non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem: quaecumque

 2. Commoti sunt ergo Judaei, et indignati sunt merito quidem, quod audebat homo aequalem se facere Deo: sed ideo immerito, quia in homine non intelli

 3. Quid ergo eis dicit? Respondit itaque Jesus, et dixit eis, commotis quod aequalem se faceret Deo, Amen, amen dico vobis, non potest Filius a se fac

 4. In hac regula cordis sui distorta et prava, haereticus audiat nos nondum objurgantes, sed adhuc quasi quaerentes, et explicet nobis quod sentit. Pu

 5. Verum ad haec verba, quibus commotum est cor tuum, intende, et recole mecum quod de Verbo requirebamus. Jam tenemus, Deus erat Verbum: adjungo aliu

 6. Recede ergo ab ista carnis prudentia, et quaeramus quemadmodum dictum sit, Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facient

 7. Quid ergo, charissimi? explicaturi sumus nos quod interrogavimus, quomodo videat Verbum, quomodo Pater videatur a Verbo, quid sit videre Verbi? Non

 8. Tamen non utcumque nos dimisit et Dominus, qui voluit intelligi quia in eo quod dixit, Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Pa

 9. Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit (Joan. V, 20). Ecce est illud, demonstrat. Demonstrat Intelligite, qui insipiente

 10. Et nos qui aliter audimus, aliter videmus, hoc unde novimus? Redimus forte ad nos, si non sumus praevaricatores, quibus dictum est, Redite, praeva

 11. Putamusne pulsavimus? Erectum est aliquid in nobis quo vel tenuiter suspicemur unde lumen veniat nobis? Puto, fratres, quia cum loquimur ista, et

 12. Sufficienter me locutum arbitror, et lectionem tamen evangelicam non finivi: si dicam reliqua onerabo vos, et timeo ne etiam quod haustum est effu

 TRACTATUS XIX. Ab eo quod scriptum est, Non potest a se Filius facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem usque ad id, Cap.

 2. Non potest, inquit, Filius a se facere quidquam nisi quod viderit Patrem facientem. in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus era

 3. Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Ad hoc quod supra dixit, nisi quod viderit Patrem facientem, omnia demonstrat ei

 4. Amplius audite et difficilius: Et majora his, inquit, demonstrabit ei opera, ut vos miremini. Majora his: Majora his demonstrabit ei opera, ut vos

 5. Quae sunt tamen illa majora? Hoc enim forte facile est intelligere. Sicut enim Pater, inquit, suscitat mortuos, et vivificat sic et Filius quos vu

 6. Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misit illum. Hoc verum est et planum est. Omne judicium dedit Filio, ut omnes 1546 honorific

 7. Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam et in judicium non venit, sed transiit, non nun

 8. Qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam et in judicium non venit, sed transiit a morte in vitam. Meministis quod su

 9. Aperiat illam plenius, et dilucescat nobis, ut coepit. Amen, amen dico vobis, quia venit hora, et nunc est. Nos exspectabamus in fine resurrectione

 10. Quid igitur? quomodo intelligimus duas istas resurrectiones? Numquid forte qui nunc resurgunt, tunc non resurgent ut aliorum fiat nunc resurrecti

 11. Attende nunc quod dixeramus differendum, ut nunc, si fieri potuerit, aperiatur. Subjecit continuo de hac ipsa resurrectione, Sicut enim Pater habe

 12. Sed etiam hic oritur aliquod nubilum discutiendum. Non deficiamus, intenti simus: pascua mentis sunt, non fastidiamus, ut vivamus. Ecce, inquis, f

 13. Non ergo sicut anima aliquid aliud est antequam illuminetur, et fit melius cum illuminatur participatione melioris ita et Verbum Dei, Filius Dei,

 14. Quid ergo de illa resurrectione corporis? Nam isti qui audiunt et vivunt, unde, nisi audiendo, vivunt? Amicus enim sponsi stat et audit eum, et ga

 15. Noli itaque, Domine, tacere de resurrectione carnis ne non eam credant homines, et remaneamus nos argumentatores, non praedicatores. Ergo sicut h

 16. Nunc audite de resurrectione corporum, non me, sed Dominum locuturum, propter eos qui resurrexerunt surgendo a morte, inhaerendo vitae. Cui vitae?

 17. Expressius hoc dicat, ut calumniam haereticus negator resurrectionis corporis non inveniat: quanquam jam intellectus elucescat. Cum superius dictu

 18. Audient omnes vocem ejus, et procedent. Et ubi judicium, si omnes audient, et omnes procedent? Quasi totum confusum est nihil video discretum. Ce

 19. Non possum ego a meipso facere quidquam: sicut audio judico, et judicium meum justum est. Quia dicturi illi eramus, Tu judicabis, et Pater non jud

 20. Quid ergo? Sicut audio, ita judico. Audit Filius, et demonstrat ei Pater, et videt Filius Patrem facientem. Et ista distuleramus paulo enucleatius

 TRACTATUS XX. Rursum in illud, Amen, amen dico vobis, non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem: quaecumque enim Pate

 2. Unde autem natus sit sermo iste, commemorandi estis propter superiora lectionis, ubi curaverat Dominus quemdam inter illos qui in quinque porticibu

 3. Catholica autem fides habet, quod Patris et Filii opera non sunt separabilia. Hoc est quod volo, si possum, loqui Charitati vestrae: sed secundum i

 4. Ecce ergo nunc audivimus Evangelium, cum responderet stomachantibus Judaeis, quia non solum solvebat sabbatum, sed etiam patrem suum dicebat Deum,

 5. Videtur enim quasi minorem se fecisse, cum dixit, Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem. Hic erigit cervicem h

 6. Redi ergo mecum ad id quod dicebam, ne forte sic intelligendum sit, ut de quaestione ambo exeamus. Nam ego secundum fidem catholicam video quomodo

 7. Exitum est hinc. Videte quia recte nos dicimus inseparabilia esse opera Patris et Filii et Spiritus sancti. Nam quomodo tu intelligis, ecce fecit D

 8. Inseparabilia sunt ergo opera Patris et Filii. Sed hoc est, Non potest Filius a se quidquam facere, quod esset si diceret, Non est Filius a se. Ete

 1561 9. Sequitur et ipse in verbis suis, et male intelligentes conturbat, ut ad rectum intellectum revocet errantes. Cum dixisset, Non potest Filius a

 10. Jam dixerat, haec facit quare addidit, similiter facit? 1562

 11. Quaere in Patre et Filio separationem, non invenis: sed si assurrexisti, tunc non invenis si aliquid supra mentem tuam tetigisti, tunc non inveni

 12. Cogita corpus mortale est, terrenum est, fragile est, corruptibile est: abjice. Sed forte caro temporalis est. Alia corpora cogita, coelestia cor

 13. Ne putes te aliquid facturum quod homo non possit. Hoc fecit ipse Joannes evangelista. Transcendit carnem, transcendit terram quam calcabat, trans

 TRACTATUS XXI. Ab eo quod scriptum est, Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit usque ad id, Cap.

 2. Dixerat, Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem (Joan. V, 19). Intelleximus autem quia non seorsum aliquid Pate

 3. Quid videt Pater, vel potius quid videt Filius in Patre ut faciat et ipse? Possim forte dicere sed da qui possit capere: aut forte possim cogitare

 4. Quantumcumque ergo intelligamus et quantumcumque videamus, etiam cum Angelis aequati fuerimus, non videbimus sicut videt Filius. Nos enim et quando

 5. Et majora his demonstrabit ei opera, ut vos miremini. Rursus hic turbat. Et quis est qui digne perscrutetur hoc tantum secretum? Sed jam quoniam no

 6. Recordemur unde sermo iste processit. Quando curatus est ille qui triginta et octo annos habebat in infirmitate, et jussit eum salvum tollere graba

 7. Descendit enim ad nos, et qui paulo ante loquebatur ut Deus, coepit loqui ut homo. Ipse est tamen homo qui Deus, quia Deus factus est homo: sed fac

 8. Ergo gratulemur et agamus gratias, non solum nos christianos factos esse, sed Christum. Intelligitis, fratres, gratiam Dei super nos capitis? Admir

 9. Cum ergo ostendit Pater membris Christi, Christo ostendit. Fit quoddam miraculum magnum, sed tamen verum: ostenditur Christo quod noverat Christus,

 10. Hoc ergo est nobis demonstraturus: hoc demonstravit discipulis suis, qui eum in carne viderunt. Quid est hoc? Sicut Pater suscitat mortuos et vivi

 11. Et qui sunt isti mortui quos vivificat Pater et Filius? An ipsi sunt de quibus diximus, Lazarus, vel filius illius viduae (Luc. VII, 14, 15), vel

 12. Neque enim, ait, Pater judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit: Non eni

 13. Omnino est quidam intellectus verus, fortis, si quo modo eum tenere possumus, quia Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. Hoc

 14. Ecce videbitur forma hominis a piis et impiis, a justis et ab injustis, a fidelibus et ab infidelibus, a gaudentibus et a plangentibus, a confisis

 15. Ecce vitam aeternam nominavit. Numquid hoc nobis dixit, quia ibi videbimus et cognoscemus Patrem et Filium? Quid, si vivemus in aeternum, sed illu

 16. Et modo ergo post commemoratum judicium, quod omne dedit Filio Pater non judicans quemquam, quid futurum est? Quid sequitur? Ut omnes honorificent

 17. Ecce, inquit aliquis, missus est Filius et major est Pater, quia misit. Recede a carne. Vetus homo suggerit vetustatem , tu in novo agnosce novit

 TRACTATUS XXII. Ab eo quod scriptum est, Amen, amen dico vobis quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam usque ad i

 2. Ecce quae verborum ista secreta sint, attendite. Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam

 3. Verba mea, inquit, qui audit, et credit ei qui me misit, habet vitam aeternam, et in judicium non veniet, sed transiit a morte ad vitam. Qui audit

 4. Quid est hoc, Et in judicium non venis? Et quis melior erit Paulo apostolo, qui ait: Oportet nos exhiberi omnes ante tribunal Christi, ut illic rec

 5. Revelat ergo Dominus Deus noster, et per Scripturas suas admonet nos quomodo intelligatur, quando dicitur judicium. Hortor ergo ut attendatis. Aliq

 6. Etenim ne putares credendo te non moriturum secundum carnem, et accipiendo carnaliter diceres tibi, Dominus meus mihi dixit, Qui audit verba mea, e

 7. Exponit illud jam ipse, et sequitur: Amen, amen dico vobis. Ne forte quia dixit, transiit a morte ad vitam, Amen, amen dico vobis, quia venit hora,

 8. Venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei, et qui audierint vivent. Unde vivent? De vita. De qua vita? De Christo. Unde probam

 9. Et quomodo habet? Sicut habet Pater. Audi ipsum dicentem, Sicut enim Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso.

 10. Adhuc aliud planius fortasse dicam. Lucernam quisque accendit: exempli gratia, lucerna illa quantum pertinet ad flammulam quae ibi lucet, ignis il

 11. Deinde quia homo factus, quid illi dedit? Et potestatem dedit ei judicium facere, quoniam filius hominis est. Secundum quod Filius Dei est, sicut

 12. Jam ergo de resurrectione forte aliquis nostrum dicebat: Ecce resurreximus qui audit Christum, qui credit, et transit de morte ad vitam et in jud

 13. Et unde, inquis, mihi probas quia de ipsa resurrectione dixit? Si patienter audias, tu ipse tibi modo probabis. Sequamur ergo: Nolite mirari hoc

 14. Non possum ego a meipso facere quidquam: sicut audio judico, et judicium meum justum est. Si sicut audis judicas, a quo audis? Si a Patre, certe P

 15. Quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me. Filius unicus dicit, Non quaero voluntatem meam Non veni facere voluntatem mea

 TRACTATUS XXIII. In illam lectionem Evangelii, Si ego testimonium perhibeo de me, etc., usque ad id, Tum etiam repetuntur superiores lectiones jam ant

 2. Hodierna lectio de testimonio Domini nobis locuta est, quia non habeat necessarium ab hominibus testimonium, sed habeat majus quam sunt homines at

 3. Omnes enim homines lucernae, quia et accendi possunt et exstingui. Et lucernae quidem cum sapiunt, lucent, et spiritu fervent: nam et si ardebant e

 4. Ergo et Moyses perhibuit testimonium Christo, et Joannes perhibuit testimonium Christo, et caeteri Prophetae et Apostoli perhibuerunt testimonium C

 5. Facilis est ergo, fratres, hodierna lectio: sed propter hesternum debitum (scio enim quid distulerim, non abstulerim, et Dominus dignatus est donar

 6. His praemissis atque firmissime constitutis, animam rationalem non beatificari nisi a Deo, corpus non vegetari nisi per animam, atque esse quamdam

 7. Amen, amen dico vobis, non potest a se Filius facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem: quaecumque enim ille fecerit, haec et Filius sim

 8. Ecce iterum ad carnales sensus, ecce rursus humiliamus nos, et descendimus ad vos, si tamen aliquid aliquando ascenderamus a vobis. Vis demonstrare

 9. Habeo, inquis, aliud quo ostendam: ita enim est eruditus filius meus, ut nec loquente me audiat, sed nutu ostendo ei quod faciat. Ecce nutu ostende

 10. Agnosce in te aliquid, quod volo dicere, intus, intus in te non in te quasi in corpore tuo, nam et ibi potest dici in te. In te est enim sanitas,

 11. Ecce in mente tua video aliqua duo, memoriam tuam et cogitationem tuam, id est, quasi aciem quamdam et obtutum animae tuae. Vides aliquid, et per

 12. Modo ergo percurramus breviter quae restant, et videte hic quae commendavi, quomodo Dominus insinuet. Pater diligit Filium, et omnia demonstrat ei

 13. Deinde redit ad illam resurrectionem animarum: Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat, sed secundum spi

 14. Amen, amen dico vobis. Iterum redit ad resurrectionem animarum, ut assidue dicentem capiamus: quia velut volantem sermonem sequi non poteramus ec

 15. Implevit de resurrectione animarum restat evidentius dicere de resurrectione corporum. Et potestatem dedit ei et judicium facere: non solum anima

 TRACTATUS XXIV. Ab eo quod scriptum est, Post haec abiit Jesus trans mare Galilaeae, quod est Tiberiadis usque ad id, Cap.

 2. Nec tamen sufficit haec intueri in miraculis Christi. Interrogemus ipsa miracula, quid nobis loquantur de Christo: habent enim si intelligantur, li

 3. Dominus in monte: multo magis intelligamus 1594 quia Dominus in monte Verbum est in alto. Proinde non quasi humiliter jacet quod in monte factum es

 4. Andreas ait: Est hic puer quidam qui habet quinque panes, et duos pisces sed haec quid sunt ad tantos? Cum dixisset Philippus interrogatus, ducent

 5. Breviter ut curramus, quinque panes intelliguntur quinque libri Moysi: merito non triticei, sed hordeacei quia ad Vetus Testamentum pertinent. Nos

 6. Nihil igitur vacat, omnia innuunt, sed intellectorem requirunt: nam et iste numerus pasti populi, populum significabat sub Lege constitutum. Cur en

 7. Denique homines illi qui viderunt hoc, quid putaverunt? Illi, inquit, homines cum vidissent quod fecerat signum, dicebant, Quia hic est vere prophe

 TRACTATUS XXV. Ab eo quod scriptum est, Jesus ergo cum cognovisset quod venissent ut raperent eum usque ad id, Cap.

 2. Quare autem ascendit, cum cognovisset quod eum vellent rapere et regem facere? Quid enim? non erat rex, qui timebat fieri rex? Erat omnino: nec tal

 3. Nam ut noveritis quia regem cum volebant facere, id est, antevenire, et jam habere manifestum Christi regnum, quem primo oportebat judicari, et dei

 4. Quare autem dictum est, fugit? Neque enim vere si nollet teneretur, si nollet raperetur, qui si nollet nec agnosceretur. Nam ut noveritis hoc mysti

 5. Interea illo sursum posito solo sacerdote magno, (qui intravit in interiora veli, foris populo constituto hunc enim sacerdos ille in Lege veteri si

 6. Vento magno flante mare exsurgebat. Tenebrae crescebant, intelligentia minuebatur, iniquitas augebatur. Cum remigassent ergo quasi stadia viginti q

 7. Et tamen tantae sunt tribulationes, ut etiam ipsi qui crediderunt in Jesum, et qui conantur perseverare usque in finem, expavescant ne deficiant: C

 8. Altera die turba quae stabat trans mare, unde illi venerant, vidit quia navicula non erat ibi nisi una, et quia non introisset cum discipulis suis

 9. Et cum invenissent eum turbae. Ecce praesentat se turbis, a quibus se rapi timuerat, et in montem fugerat. Omnino confirmat et insinuat nobis in my

 10. Ille post miraculi sacramentum, et sermonem infert, ut si fieri potest, qui pasti sunt, pascantur, et quorum satiavit panibus ventres, satiet et s

 11. Hunc ergo cibum, non qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam, quem Filius hominis dabit vobis: hunc enim Pater signavit Deus. Istum filium h

 12. Dixerunt ergo ad eum: Quid faciemus ut operemur opera Dei? Dixerat enim illis, Operamini escam, 1602 non quae perit, sed quae permanet in vitam ae

 13. Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus dedi

 14. Dixit autem eis Jesus: Ego sum panis vitae: qui venit ad me, non esuriet et qui credit in me, non sitiet unquam. Qui venit ad me, hoc est quod ai

 15. Et eum qui veniet ad me, non ejiciam foras. Quia descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me. Ideo ergo eum

 16. Caput omnium morborum superbia est, quia caput omnium peccatorum superbia. Medicus quando aegritudinem discutit, si curet quod per aliquam causam

 17. Vide illa interiora commendari in Psalmo: Filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt. Vide quid sit ire intro, vide quid sit ad il

 18. Doctor itaque humilitatis venit non facere voluntatem suam, sed voluntatem ejus qui misit illum. Veniamus ad eum, intremus ad eum, incorporemur ei

 19. Haec est autem, inquit, voluntas ejus qui misit me Patris, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo. Ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo. S

 TRACTATUS XXVI. Ab eo quod scriptum est, Murmurabant ergo Judaei de illo, quia dixisset, Ego sum panis qui de coelo descendi usque ad id, Cap.

 2. Quid ergo talibus murmurantibus respondit Jesus? Nolite murmurare ad invicem. Tanquam dicens, Scio quare non esuriatis, et istum panem non intellig

 3. Si trahitur, ait aliquis, invitus venit. Si invitus venit, nec credit si non credit, nec venit. Non enim ad Christum ambulando currimus, sed crede

 4. Inde et hic si advertis, Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit. Noli te cogitare invitum trahi : trahitur animus et amore. Nec timere debemu

 5. Quid est autem, Pater quem traxerit cum ipse Christus trahat? Quare voluit dicere, Pater quem traxerit? 1609 Post odorem unguentorum tuorum currem

 6. Ubi autem hoc? Ibi melius, verius ibi, plenius ibi. Nam hic facilius possumus esurire, et hoc si bonam spem habemus, quam satiari: Beati enim, inqu

 7. Scriptum est enim in Prophetis, Et erunt omnes docibiles Dei. Quare hoc dixi, o Judaei? Pater vos non docuit quomodo potestis me agnoscere? Omnes

 8. Quid igitur, fratres? Si omnis qui audivit a Patre et didicit, ipse venit ad Christum, Christus nihil hic docuit? Quid quod Patrem magistrum homine

 9. Exponit hoc et ipse, et ostendit nobis quid dixerit, Qui audivit a Patre et didicit, venit ad me. Continuo subjecit quod cogitare possemus: Non qui

 10. Admoneat quod sequitur: Amen, amen dico vobis, qui credit in me, habet vitam aeternam. Revelare se voluit quid esset: nam compendio dicere potuit,

 11. Ego sum, inquit, panis vitae. Patres vestri, manducaverunt in deserto manna, et mortui sunt. Manducaverunt manna, et mortui sunt. Judicium sibi ma

 12. Hic est panis qui de coelo descendit. Hunc panem significavit manna, hunc panem significavit altare Dei . Sacramenta illa fuerunt: in signis diver

 13. Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi. Ideo vivus, quia de coelo descendi. De coelo descendit et manna: sed manna umbra erat, iste veritas es

 14. Litigabant ergo Judaei ad invicem, dicentes: Quomodo potest hic carnem suam nobis dare ad manducandum? Litigabant utique ad invicem, quoniam panem

 15. Quod autem ad invicem litigantes quaerunt, quomodo possit Dominus carnem suam dare ad manducandum, non statim audiunt: sed adhuc eis dicitur, Amen

 16. Ne autem putarent sic in isto cibo et potu promitti vitam aeternam, ut qui eam sumerent, jam nec corpore morerentur huic cogitationi dignatus est

 17. Caro enim mea, inquit, vere est cibus, et sanguis meus vere est potus.

 18. Denique jam exponit quomodo id fiat quod loquitur, et quid sit manducare corpus ejus, et sanguinem bibere. Qui manducat carnem meam, et bibit meum

 19. Sicut, inquit, misit me vivens Pater, et ego vivo propter Patrem et qui manducat me, et ipse vivet propter me. Vivo propter Patrem, Pater major m

 20. Hic est panis qui de coelo descendit: ut illum manducando vivamus, quia aeternam vitam ex nobis habere non possumus. Non sicut, manducaverunt patr

 TRACTATUS XXVII. Ab eo quod scriptum est, Haec dixit in synagoga docens sabbato in Capharnaum usque ad id, Cap.

 2. Multi itaque audientes non ex inimicis, sed ex dicipulis ejus, dixerunt: Durus est hic sermo quis potest eum audire? Durus est, hic sermo quis p

 3. Sciens autem Jesus apud semetipsum quia murmurarent de eo discipuli ejus. Sic enim apud se ista dixerunt, ut ab illo non audirentur sed ille qui e

 4. Et ait: Spiritus est qui vivificat, caro non prodest quidquam. Hoc antequam exponamus, ut Dominus donat, illud non negligenter praetereundum est, q

 5. Quid est ergo quod adjungit, Spiritus est qui vivificat, caro non prodest quidquam? Dicamus ei (patitur enim nos non contradicentes, sed nosse cupi

 6. Proinde, Verba, inquit, quae ego locutus sum vobis, spiritus et vita est. Charitas, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui da

 7. Sed sunt quidam, inquit, in vobis qui non credunt. Sunt enim quidam in vobis qui non credunt Nisi credideritis, non intelligetis Sunt quidam qui n

 8. Ex hoc multi discipulorum ejus abierunt retro, et jam non cum illo ambulaverunt. Abierunt retro, sed post satanam, non post Christum. Nam aliquando

 9. Atque ille ad paucos qui remanserant: Dixit ergo Jesus duodecim id est illis duodecim qui remanserunt: Numquid et vos, vultis ire? Respondit ergo

 10. Ait ergo Dominus Jesus: Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est? Ergo, Undecim elegi 1620 Nemo bonus nisi unus Deus unus ex vo

 11. Hoc totum quod Dominus de carne et de sanguine suo locutus est, et quod in ejus distributionis gratia vitam nobis promisit aeternam, et quod hinc

 12. Sed quid est quod ait, Qui manet in me, et ego in illo (Joan. VI, 57, et XV, 5)? Quid, nisi quod martyres audiebant, Qui perseveraverit usque in f

 TRACTATUS XXVIII. Ab eo loco Evangelii, Et post haec ambulabat Jesus in Galilaeam usque ad id, Cap.

 2. His praedictis, puto nos in hoc capitulo quod modo lectum est, non esse laboraturos: saepe enim significatum est in capite, quod futurum erat in co

 3. Erat autem in proximo dies festus Judaeorum Scenopegia. Quid sit Scenopegia, Scripturas qui legerunt, noverunt. Faciebant die festo tabernacula, ad

 4. Diximus fratres qui fuerint audiamus quid dixerint. Transi hinc, et vade in Judaeam, ut et discipuli tui videant opera tua, quae tu facis. Opera D

 5. Quid ad haec, Dominus? Dicit ergo eis Jesus: Tempus meum nondum venit, tempus autem vestrum semper est paratum. Quid est hoc? Nondum venerat tempus

 6. Ergo et hic, Tempus meum nondum venit tempus autem vestrum, id est, mundi gloria, semper est paratum. Cum accepero tempus, ego justitias judicabo

 7. Modo autem quid necessarium est eis qui habent justitiam? Quod in illo ipso psalmo legitur, Quoadusque justitia convertatur in judicium et qui hab

 8. Quid deinde addit? Non potest mundus odisse vos. Quid est hoc, nisi, Non potest mundus odisse amatores suos, falsos testes? Bona enim dicitis quae

 9. Omnia quae dicta sunt antiquo populo Israel in multiplici scriptura sanctae Legis, quae agerent sive in sacrificiis, sive in sacerdotiis, sive in d

 10. Judaei ergo quaerebant eum in die festo: antequam ascenderet. Priores enim fratres ascenderunt, et non tunc ascendit ille, quando illi putabant et

 11. Dicebant ergo: Ubi est ille? Et murmur multum de eo erat in turba. Unde murmur? De contentione. Quae fuit contentio? Quidam enim dicebant, Quia bo

 12. Nemo tamen palam loquebatur de illo, propter metum Judaeorum. Sed qui non loquebantur de illo propter metum Judaeorum? Utique qui dicebant, Bonus

 TRACTATUS XXIX. In illud Evangelii, Jam autem die festo mediante, ascendit Jesus in templum usque ad id, Cap.

 2. Ascendit ergo postea Dominus ad diem festum, mediante die festo, et docebat. Et mirabantur Judaei dicentes: Quomodo hic litteras scit, cum non didi

 3. Quid ergo Dominus respondit eis admirantibus quomodo sciret litteras quas non didicerat? Mea, inquit, doctrina non est mea, sed ejus qui misit me.

 4. Verbum ergo et Deus est, et doctrinae stabilis Verbum est, non sonabilis per syllabas et volatilis, sed manentis cum Patre, ad quam convertamur man

 5. Breviter ergo dico Charitati vestrae hoc videtur mihi dixisse Dominus Jesus Christus, Mea doctrina non est mea, ac si diceret, Ego non sum a meips

 6. Si intelleximus, Deo gratias: si quis autem parum intellexit, fecit homo quo usque potuit, caetera videat unde speret. Forinsecus ut operarii possu

 7. Sabellianam haeresim sententia ista dissolvit. Sabelliani enim dicere ausi sunt ipsum esse Filium qui est et Pater duo esse nomina, sed unam rem.

 8. Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quaerit. Hoc erit ille qui vocatur Antichristus, extollens se, supra omne quod dicitur Deus, et quod col

 TRACTATUS XXX. Ab eo loco, Nonne Moyses dedit vobis Legem, et nemo ex vobis facit Legem? usque ad id, Cap.

 2. Nonne Moyses, inquit, dedit vobis Legem, et nemo ex vobis facit Legem? Quid me quaeritis interficere? 1633 Respondit ei turba. Daemonium habes qui

 3. Dominus autem non plane turbatus, sed in sua veritate tranquillus, non reddidit malum pro malo, nec maledictum pro maledicto (I Petr. III, 9). Quib

 4. Unum opus feci, et omnes miramini. Et continuo subjungit: Propterea Moyses dedit vobis circumcisionem. Non quia ex Moyse est, sed ex Patribus. Et i

 5. Forte enim illa circumcisio ipsum Dominum significabat, cui isti curanti et sananti indignabantur. Jussa est enim adhiberi octavo die circumcisio:

 6. Nolite judicare personaliter, sed rectum judicium judicate. Quid est hoc? Modo qui per legem Moysi circumciditis sabbato, non irascimini Moysi et

 7. Hoc vitium, fratres, quod Dominus notavit hoc loco, evadere in hoc saeculo magni laboris est, non personaliter judicare, sed rectum judicium retine

 8. Quis est qui non judicat personaliter? Qui diligit aequaliter. Dilectio aequalis facit non acceptari personas. Non cum homines diverso modo pro sui

 TRACTATUS XXXI. Ab eo loco, Dicebant ergo quidam ex Jerosolymis, Nonne hic est quem quaerebant Judaei interficere usque ad id, Cap.

 2. Deinde illi ipsi apud seipsos, qui dixerant, Numquid cognoverunt principes quia hic est Christus? fecerunt sibi quaestionem qua eis videretur non i

 3. Audite ergo Verbum Domini, fratres, videte quemadmodum confirmavit eis et quod dixerunt, «Istum novimus unde sit » et quod dixerunt, «Christus cum

 4. Denique cum dixisset, Sed est verus qui misit me, quem vos nescitis ut ostenderet eis unde possent scire quod nesciebant, subjecit, Ego scio eum.

 5. Quaerebant ergo eum apprehendere, et nemo misit in illum manus, quia nondum venerat hora ejus: hoc est, quia nolebat. Quid est enim, nondum venerat

 6. Denique ut noveritis non necessitatem, sed potestatem morientis : propter nonnullos hoc loquor, qui cum audierint, nondum venit hora ejus, aedifica

 7. De turba autem multi crediderunt in eum. Humiles et pauperes salvos faciebat Dominus. Principes insaniebant et ideo medicum non solum non agnosceb

 8. Principes vero illi audita multitudinis fide, et eo murmure quo Christus glorificabatur, miserunt ministros, ut apprehenderent eum. Quem apprehende

 9. Quaeretis me, et non invenietis et ubi sum ego, vos non potestis venire. Hic jam resurrectionem suam praedixit: noluerunt enim agnoscere praesente

 10. Dixerunt ergo Judaei, non ad ipsum sed, ad seipsos: Quo hic iturus est, quia non inveniemus eum? numquid in dispersionem Gentium iturus est, et d

 11. Illius enim Ecclesiae venturae de Gentibus typum gerebat mulier quae fluxum sanguinis patiebatur: tangebat, et non videbatur nesciebatur, et sana

 TRACTATUS XXXII. Ab eo loco, In novissimo autem die festivitatis stabat Jesus et clamabat, dicens, Si quis sitit, veniat ad me, et bibat usque ad id,

 2. Clamat ergo nobis Dominus: Stabat enim, et clamabat, Si quis sitit, veniat ad me, et bibat. Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ven

 3. Aliquid etiam volo dicere, ubi magis appareat Dilectioni vestrae quantum ametur animus, et quemadmodum corpori praeponatur. Illi ipsi lascivi amato

 4. Clamat ergo Dominus ut veniamus et bibamus, si intus sitiamus et dicit quia cum biberimus, flumina aquae vivae fluent de ventre nostro. Venter int

 5. Exposuit Evangelista, ut dixi, unde Dominus clamasset, ad qualem potum invitasset, quid bibentibus propinasset, dicens, Hoc autem dicebat de Spirit

 6. Sed quid est quod ait, Non enim erat Spiritus datus, quia Jesus nondum erat glorificatus? In evidenti est intellectus. Non enim non erat Spiritus D

 7. Quid ergo, fratres, quia modo qui baptizatur in Christo, et credit in Christum, non loquitur omnium gentium linguis, non est credendus accepisse Sp

 8. Accipimus ergo et nos Spiritum sanctum, si amamus Ecclesiam, si charitate compaginamur, si catholico nomine et fide gaudemus. Credamus, fratres 16

 9. Quare ergo Dominus Spiritum, cujus maxima beneficia sunt in nobis, quia charitas Dei per ipsum diffusa est in cordibus nostris, post resurrectionem

 TRACTATUS XXXIII. Ab eo loco Evangelii, Ex illa ergo turba cum audissent hos sermones ejus, etc., usque ad id, Cap.

 2. Nicodemus tamen unus ex Pharisaeis, qui ad Dominum nocte venerat, Numquid Lex nostra judicat hominem, nisi audierit ab ipso prius et cognoverit qui

 3. Inde Jesus perrexit in montem: in montem autem Oliveti, Et diluculo iterum venit in templum, et omnis populus venit ad eum, et sedens docebat eos.

 4. Nunc jam attendite, ubi ab inimicis tentata sit Domini mansuetudo. «Adducunt autem illi Scribae et Pharisaei mulierem in adulterio deprehensam, et

 5. Quid ergo respondit Dominus Jesus? quid respondit veritas? quid respondit sapientia? quid respondit ipsa cui calumnia parabatur justitia? Non dixit

 6. Relicta autem sola illa muliere, omnibusque abeuntibus, levavit oculos suos ad mulierem. Audivimus vocem justitiae, audiamus et mansuetudinis. Plus

 7. Intendant ergo qui amant in Domino mansuetudinem, et timeant veritatem. Etenim dulcis et rectus Dominus (Psal. XXIV, 8). Amas quod dulcis est, time

 8. Ex utroque igitur homines periclitantur, et sperando et desperando, contrariis rebus, contrariis affectionibus. Sperando qui decipitur? Qui dicit ,

 TRACTATUS XXXIV. In illud, Ego sum lux mundi: qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. Cap.

 2. Quod ait Dominus, Ego sum lux mundi, clarum puto esse eis qui habent oculos, unde hujus lucis participes fiant: qui autem non habent oculos nisi in

 3. Est ergo lux quae fecit hanc lucem: hanc amemus, hanc intelligere cupiamus, ipsam sitiamus ut ad ipsam duce ipsa aliquando veniamus, et in illa it

 4. Si ergo sicut multiplicata est misericordia Dei, ab illo homines et jumenta salvantur nonne homines habent aliquid aliud quod eis Deus praestet cr

 5. Loquens ergo per nubem carnis lumen indeficiens, lumen sapientiae, ait hominibus, Ego sum lux mundi: qui sequitur me, non ambulabit in tenebris se

 6. Videtis ergo, fratres mei, videtis, si intus videtis, quale hoc lumen est de quo Dominus dicit, Qui me sequitur, non ambulabit in tenebris. Sequere

 7. Qui ergo me, inquit, sequitur, non ambulabit in tenebris sed habebit lumen vitae. habebit, lumen vitae. qui sequitur me. Qui sequitur habebit. Qua

 8. Ergo, fratres mei, quoniam Dominus breviter ait, Ego sum lux mundi qui me sequitur, non ambulabit in tenebris sed habebit lumen vitae: quibus ver

 9. Et quid sequuntur soluti et erecti, nisi lumen a quo audiunt, Ego sum lumen mundi: qui me sequitur, non ambulabit in tenebris? quia Dominus illumin

 10. Hoc totum per fidem, quamdiu peregrinamur a Domino, manentes in corpore: cum autem perambulaverimus viam, et ad ipsam patriam venerimus, quid erit

 TRACTATUS XXXV. Ab eo quod legitur, Dixerunt ergo Pharisaei, Tu de teipso testimonium perhibes, etc., usque ad id, Cap.

 2. Cum haec ergo dixisset Dominus noster Jesus Christus, responderunt Judaei: Tu de te testimonium dicis testimonium tuum non est verum. Antequam ven

 3. Habebat ergo Dominus Jesus Christus testimonium Prophetarum ante se praemissorum, praeconum judicem praecedentium habebat testimonium a Joanne: se

 4. Responderunt ergo Judaei, Tu de te testimonium dicis testimonium tuum non est verum. Videamus quid audiant: audiamus et nos, sed non sicut illi. I

 5. Scio unde veni, et quo vado. Iste qui in praesentia vobis loquitur, habet quod non deseruit, sed tamen venit: non enim veniendo inde discessit, aut

 6. Ergo verum est testimonium luminis, sive se ostendat, sive alia quia sine lumine non potes videre lumen, et sine lumine non potes videre quodlibet

 7. Nam de prophetia convincimus contradicentes Paganos. Quis est Christus, dicit Paganus? Cui respondemus: Quem praenuntiaverunt Prophetae. Et ille: Q

 8. Ecce et lucernae perhibent testimonium diei propter infirmitatem nostram, quia diei claritatem tolerare et videre non possumus. Nam et nos ipsi Chr

 9. Quando ergo Dominus noster Jesus Christus venerit, et, sicut dicit etiam apostolus Paulus, illuminaverit occulta tenebrarum, et manifestaverit cogi

 TRACTATUS XXXVI. Ab eo quod scriptum est, Vos secundum carnem judicatis ego non judico quemquam usque ad id, Cap.

 2. Quidquid ergo humiliter positum audistis de Domino Jesu Christo, susceptae carnis dispensationem cogitate qualis factus est propter nos, non quali

 3. Isti ergo Judaei videbant hominem, nec intelligebant nec credebant Deum: atque inter caetera audistis jam quemadmodum ei dixerint, Tu de te testimo

 4. Ego non judico quemquam. Non ergo judicat quemquam Dominus Jesus Christus? Nonne ipse est quem confitemur resurrexisse tertia die, ascendisse in co

 5. Nam ut agnoscatis jam et judicem Christum, audite quod sequitur: Et si judico ego, judicium meum verum est. Ecce habes et judicem, sed agnosce salv

 6. Quare ista dixi? Forte enim post haec verba quisquam mihi juste dicat: Pone ergo codicem. Quod excedit mensuram tuam, quid sumis in manum tuam? qui

 7. Dicam ergo capiat qui potest, credat qui non potest: tamen dicam quod ait Dominus, Vos secundum carnem judicatis ego non judico quemquam, aut mod

 8. Nam Sabelliani dicti sunt quidam haeretici, qui vocantur et Patripassiani, qui dicunt ipsum Patrem passum fuisse. Noli tu, catholice: si enim fueri

 9. Unde ergo verum est judicium ejus, nisi quia verus est Filius? Hoc enim dixit, Et si judico, verum est judicium meum quia solus non sum, sed ego e

 10. Dixerat de judicio de testimonio vult dicere. In Lege, inquit, vestra scriptum est quia duorum hominum testimonium verum est. Ego sum qui de me t

 11. Eligamus nobis, fratres, contra linguas hominum, contra infirmas suspiciones generis humani Deum judicem, Deum testem. Non enim dedignatur testis

 12. Ne aliquem sane moveat quod ait, Verum est judicium meum quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater cum alibi dixerit, Pater non judicat

 13. Item ne moveat quod ait, In Lege vestra scriptum est quia duorum hominum testimonium verum est, et ideo quisquam existimet non fuisse illam legem

 TRACTATUS XXXVII. Ab eo quod scriptum est, Dicebant ergo. Ubi est pater tuus? usque ad id. Cap.

 2. Videamus ergo et ad haec Dominus quid responderit. Ubi est, inquiunt, pater tuus? Solus non sum, sed ego et qui misit me Pater: 1671 Neque me sciti

 3. Si enim me sciretis, et Patrem meum forsitan sciretis. Ille qui omnia scit, quando dicit forsitan, forsitan, Puto autem, et ego Spiritum Dei habeo

 4. Jam, quantum existimo, intellexistis quomodo sit positum forsitan: ne quis verborum appensor et syllabarum examinator, veluti latine loqui sciens,

 5. Scit ergo omnia per quem facta sunt omnia, et tamen dubitando increpat: Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. Increpat infideles. Nam t

 6. Jam hesterno die commendavimus Charitati vestrae, et diximus sententias Joannis evangelistae, quibus nobis narrat quod a Domino didicit, nec discut

 7. Paulo ante dixit, Judicium meum verum est quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater: tanquam diceret, Ideo judicium meum est verum, quia F

 8. Haec verba locutus est Jesus in gazophylacio docens in templo: magna fiducia, sine timore. Non enim pateretur quod nollet, qui nec nasceretur si no

 9. Audi, stulte: Nondum venerat hora ejus, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. Noverat enim ipse quando deberet mori: intendit omnia qu

 10. Dicit aliquis, Si haec in illo potestas erat, quare, cum Judaei insultarent pendenti et dicerent, Si Filius Dei est, descendat de cruce (Matth. XX

 TRACTATUS XXXVIII. Ab eo quod scriptum est, Dixit ergo eis Jesus: Ego vado, et quaeretis me usque ad id, Cap.

 2. Modo autem de ipsa passione sua, quae posita erat non in ejus necessitate, sed potestate, locutus est Judaeis dicens: Ego vado. Christo enim Domino

 3. His autem auditis verbis, quomodo solent carnea cogitantes, et secundum carnem judicantes, et totum carnaliter audientes atque sapientes, dixerunt:

 4. Et Dominus ad eos qui terram sapiebant, quid ait? Et dicebat eis: Vos de deorsum estis. Ideo terram sapitis, quia sicut serpentes terram manducatis

 5. Ego ergo, inquit, de supernis sum. Vos de hoc mundo estis: ego non sum de hoc mundo. Dixi ergo vobis quia moriemini in peccatis vestris. Vos de hoc

 6. Nemo ergo dicat, fratres, De hoc mundo non sum. Quisquis es homo, de hoc mundo es: sed venit ad te qui fecit mundum, et liberavit te de hoc mundo.

 7. Unde tamen hoc eis contingat, exponit: Si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis vestris. Credo, fratres, in illa multitudine qu

 8. Tamen hoc attende quod ait Dominus Christus: Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis vestris. Quid est, Si non credideritis quia eg

 9. Quid ergo nos? audebimusne aliquid dicere ex hoc quod dictum est, Ego sum qui sum: vel potius ex hoc quod Dominum dicere audistis, Nisi credideriti

 10. Dicam ergo Domino nostro Jesu Christo, dicam, et audiat me . Credo praesentem, omnino non dubito ipse enim dixit, Ecce ego vobiscum sum usque in

 11. Et illi semper terrena sapientes et semper secundum carnem audientes et respondentes, quid ei dixerunt? Tu quis es? Non enim cum dixisti, Nisi cre

 TRACTATUS XXXIX. Ab eo quod scriptum est, Multa habeo de vobis loqui et judicare usque ad id, Cap.

 2. Sed quid agemus? numquid duo erunt principia? Cavendum est hoc dicere. Quid ergo? si et Pater principium et Filius principium, quomodo non duo prin

 3. Et absurda ista videntur hominibus solita trahentibus ad insolita, visibilia ad invisibilia, creaturam comparantibus Creatori. Interrogant enim nos

 4. Ista quae dico potestis de similitudinibus agnoscere quotidianis. Homo et alter homo, si ille sit pater, ille filius quod homo est, ad seipsum est

 5. Accipite aliquid de Scripturis sanctis, unde hoc quod dicitur utcumque capiatis. Posteaquam Dominus noster Jesus Christus resurrexit, et cum voluit

 6. Audiamus ergo principium quod loquitur nobis. Multa, inquit, habeo loqui de vobis et judicare. Ego non judico quemquam Multa habeo de vobis loqui e

 7. Multa habeo, inquit, de vobis loqui et judicare: sed qui me misit, verax est: 1685 Ego sum, via et veritas, et vita Qui me misit, verax est?

 8. Video planius esse dicendum. Et certe ne vos diu teneam, hodie huc usque tractetur: cum finiero quod volo dicere, adjuvante Deo, sermo claudatur. H

 TRACTATUS XL. Ab eo loco, Dixit ergo eis Jesus: Cum exaltaveritis Filium hominis usque ad id, Cap.

 2. Locuti sumus vobis de praecedenti lectione, insinuantes quomodo intelligatur Pater verax, Filius veritas. Cum autem dixisset Dominus Jesus, Verax e

 3. Hos ergo in illa turba agnoscens Dominus, dixit, Cum exaltaveritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. Jam nostis quid sit sum Ego sum

 4. Quod ergo addidit, Sicut docuit me Pater, haec loquor nemini vestrum obrepat cogitatio carnalis, fratres mei. Non enim potest humana infirmitas co

 5. Quid ergo dicimus, fratres? Quomodo locutus est Pater Filio, quoniam Filius ait Sicut docuit me Pater, haec loquor? Locutus est illi? Quando docuit

 6. Dixit ergo ista Judaeis, et addidit: Et qui me misit mecum est. Jam hoc et ante dixerat, sed rem magnam assidue commemorat: misit me, mecum est. Co

 7. Haec illo loquente, multi crediderunt in eum. Utinam et me loquente multi qui aliud sapiebant intelligant, et credant in eum. Quidam enim fortasse

 8. Dicebat ergo Dominus ad eos qui crediderant in eum Judaeos: Si vos manseritis in verbo meo. Ideo manseritis, Si manseritis, Si habueritis fidem sic

 9. Quid promittit credentibus, fratres? Et cognoscetis veritatem. Quid enim? non illam cognoverant, quando Dominus loquebatur? si non cognoverant, quo

 10. Quid dicam Charitati vestrae? O si cor esset qualitercumque suspirans in illam ineffabilem gloriam! O si peregrinationem nostram in gemitu sentire

 11. Ad hoc hortatus sum ista, fratres, quia libertas de qua loquitur Dominus noster Jesus Christus, non hujus temporis est. Videte quid adjunxit: Vere

 TRACTATUS XLI. Rursum in illud, Dicebat autem Jesus ad eos qui crediderunt usque ad id, Cap.

 2. Denique et Judaei sic intellexerunt, et responderunt ei: non illi qui jam crediderant, sed illi qui in turba erant nondum credentes: responderunt e

 3. Dominus autem quid responderit, hoc potius et intentius audiamus, ne et nos ipsi servi inveniamur. 1694 Respondit eis Jesus: Amen, amen dico vobis,

 4. Quid est ergo commendatum? Verum, verum dico vobis, Veritas dicit quae utique etsi non diceret, Verum dico, mentiri omnino non posset: tamen comme

 5. Liberat ergo ab hac servitute solus Dominus: 1695 qui illam non habuit, ipse de illa liberat solus enim in hac carne venit sine peccato. Nam quos

 6. Sed forte de sensu meo dixi, quia peccatum sacrificium est pro peccato. Qui legerunt, agnoscant qui non legerunt, non sint pigri: non sint, inquam

 7. Merito liberat ab hac servitute peccati ille qui dicit in Psalmis: Factus sum tanquam homo sine adjutorio, inter mortuos liber (Psal. LXXXVII, 5, 6

 8. Cum ergo omnis qui facit peccatum, servus sit peccati, quae sit spes nobis libertatis, audite. Servus autem, inquit, non manet in domo in aeternum.

 9. Prima libertas est carere criminibus. Intendite, fratres mei, intendite ne forte possim perducere vobis ad sensum et qualis modo sit, et qualis fu

 10. Prima est ergo libertas, carere criminibus. Ideo et apostolus Paulus quando elegit ordinandos vel presbyteros vel diaconos, et quicumque ordinandu

 11. Ergo jam ille ex parte superiore liberum se esse sentiebat, unde dicebat, Condelector legi Dei secundum interiorem hominem. Delectat me lex, delec

 12. Sed si carne servis legi peccati, fac quod ait ipse Apostolus: Non ergo regnet peccatum in vestro mortali corpore ad obediendum desideriis ejus, n

 13. Quae igitur libertas plena atque perfecta in illo Domino Jesu qui dixit, Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis quando plena et perfe

 TRACTATUS XLII. Ab eo quod scriptum est, Scio quia filii Abrahae estis, sed quaeritis me interficere usque ad id, Cap.

 2. Audistis certe Dominum dicentem, Scio quia filii Abrahae estis audite quid dicat postea: Ego quod vidi apud Patrem meum, loquor et vos quae vidis

 3. Responderunt, et dixerunt ei: Pater noster Abraham est: quasi, Quid tu dicturus es contra Abraham? aut, Si aliquid potes, aude reprehendere Abraham

 4. Audiamus quomodo eis responderit Dominus, cum illorum damnatione laudans Abraham, Dicit eis Jesus: Si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite. Nu

 5. Nos autem, charissimi, numquid de genere venimus Abrahae, aut ullo modo Abraham pater noster fuit secundum carnem? Originem de carne ejus caro Juda

 6. Quid se ergo extollit inanis et vana jactatio? Filii Abrahae gloriari jam desinant: audierunt quod audire debuerunt, Si filii Abrahae estis, factis

 7. Modo illi quid responderunt. Coeperunt enim utcumque cognoscere, non de carnis generatione Dominum loqui, sed de vitae institutione. Et quia consue

 8. Prorsus falsitas invenit quod diceret, et non inveniret veritas quid responderet? Audiamus quid dicant, audiamus quid audiant: Unum, inquiunt, patr

 9. Quare, inquit, loquelam meam non cognoscitis? Quia non potestis audire sermonem meum. 1703 Vos a patre diabolo estis. A patre diabolo estis.

 10. Hic jam cavenda est haeresis Manichaeorum, quae dicit esse quamdam naturam mali et quamdam gentem tenebrarum cum principibus suis, quae ausa est p

 11. Sed modo audite quid dicat Dominus, Vos, inquit, a patre diabolo estis, et desideria patris vestri vultis facere. Ille homicida erat ab initio. de

 12. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur quia mendax est, et pater ejus. Quid est hoc? Audistis verba Evangelii, intenti accepistis: ecce rep

 13. Audi, intellige non te longe mitto, in ipsis verbis intellige. Diabolum Dominus dixit patrem mendacii. Quid est hoc? Audi quid sit, replica modo

 14. Illi ergo Judaei apud patrem suum viderunt quod loquebantur: quid, nisi mendacium? Dominus autem apud Patrem suum vidit quod loqueretur: quid, nis

 15. Qui est ex Deo, verba Dei audit: propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis. Iterum nolite attendere naturam, sed vitium. Sic sunt isti ex D

 16. Venit ergo Dominus Deus ad hominem peccatorem. Duo nomina audisti, et hominem, et peccatorem. Quod homo est, ex Deo est: quod peccator est, non es

 TRACTATUS XLIII. Ab eo quod scriptum est, Responderunt igitur Judaei et dixerunt ei usque ad id, Cap.

 2. Hoc enim cum dixissent Judaei, Nonne bene dicimus nos quia Samaritanus es, et daemonium habes? horum duorum sibi objectorum unum negavit, alterum n

 3. Deinde post tale convicium, hoc solum dixit de gloria sua: Sed honorifico, inquit, Patrem meum, et vos inhonorastis me.

 4. Ego autem, inquit, non quaero gloriam meam est qui quaerat et judicet. Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio Non quaero gloria

 5. Hanc quaestionem ut solvamus, attendite simili locutione solvi potest. Scriptum habes, Deus neminem tentat (Jacobi I, 13) et iterum scriptum habe

 1708 6. Intelligimus ergo duas esse tentationes unam quae decipit, alteram quae probat: secundum eam quae decipit, Deus neminem tentat secundum eam

 7. Quid de duobus timoribus? Est timor servilis, et est timor castus est timor ne patiaris poenam, est alius timor ne amittas justitiam. Timor ille n

 8. Ergo sicut secundum aliam tentationem, Deus neminem tentat secundum aliam vero, tentat vos Dominus Deus vester: timor non est in charitate, sed pe

 9. Et de ipso verbo quaestio ista solvatur. Habes in Evangelio commemoratum poenale judicium: Qui non credit, jam judicatus est (Joan. III, 18) et al

 10. Tu autem de te, Domine, quid dicis? Amen, amen dico vobis si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum. Vos, inquit, dicitis,

 11. Haec Dominus, parum est si dicam, morituris, loquebatur moriturus: quia et Domini exitus mortis (Psal. LXVII, 21), sicut loquitur Psalmus. Cum erg

 12. Non expavescamus istam mortem, sed illam timeamus. Quod est autem gravius, multi perverse timendo istam, inciderunt in illam. Dictum est aliquibus

 13. Isti autem indignantes mortui, et morti sempiternae praedestinati, respondebant conviciose, et dicebant: Modo cognovimus quia daemonium habes. Abr

 14. Respondit Jesus: Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est: est Pater meus qui glorificat me. Hoc ait propter illud quod dixerunt, Quem teips

 15. Est ergo, inquit, Pater meus qui glorificat me, quem vos dicitis, Quia Deus noster est, et non cognovistis eum. Ego 1712 autem, novi eum. Ego novi

 16. Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum et vidit, et gavisus est. Magnum testimonium perhibet Abrahae, semen Abrahae, creator Abraha

 17. Irati Judaei responderunt: Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham vidisti! Et Dominus: Amen, amen dico vobis antequam Abraham fieret, ego su

 18. Hinc jam velut Abrahae apertissimo convicio commoti sunt acrius. Blasphemasse quippe illis visus est Dominus Christus, quoniam dixit, Antequam Abr

 TRACTATUS XLIV. Ab eo quod scriptum est, Et praeteriens vidit hominem caecum a nativitate usque ad id, Cap.

 2. Venit Dominus: quid fecit? Magnum mysterium commendavit. Exspuit in terram, de saliva sua lutum fecit: quia Verbum caro factum est (Joan. I, 14). E

 3. Jam ergo propter quasdam in hac ipsa lectione quaestiones, verba Domini et ipsius universae lectionis percurramus potius quam tractemus. Exiens vid

 4. Deinde quid sequitur? Me oportet operari opera ejus qui misit me. Ecce est ille missus in quo faciem lavit caecus. Et videte quid dixerit, Me oport

 5. Quae est illa nox, quae cum venerit, nemo poterit operari? Audi quid sit dies, et tunc intelliges quae sit nox. Unde sumus audituri quisnam sit die

 6. Quid igitur? quid dicemus de nocte ista? Quando 1716 erit, quando nemo poterit operari? Nox ista impiorum erit: nox ista eorum erit quibus in fine

 7. «Haec cum dixisset, exspuit in terram, et fecit lutum ex sputo, et linivit lutum super oculos ejus, et dixit ei: Vade, et lava in natatoria Siloe»

 8. «Itaque vicini, et qui videbant eum prius quia mendicus erat, dicebant: Nonne hic est qui sedebat, et mendicabat? Alii dicebant, Quia hic est: alii

 9. «Adducunt eum ad Pharisaeos, qui caecus fuerat. Erat autem sabbatum quando lutum fecit Jesus, et aperuit oculos ejus. Iterum ergo interrogabant eum

 10. «Non crediderunt ergo Judaei de illo quia caecus fuisset et vidisset, donec vocarent parentes ejus qui viderat:» id est, qui caecus fuerat, et vid

 11. Vocaverunt ergo rursum hominem qui fuerat caecus, et dixerunt ei: Da gloriam Deo. Quid est, Da gloriam 1718 Deo? Da, gloriam Deo. Nos scimus quia

 12. Maledixerunt ei, et dixerunt: Tu discipulus ejus sis. Tale maledictum super nos, et super filios nostros. Maledictum enim est, si cor discutias, n

 13. Respondit ille homo, et dixit eis: In hoc mirabile est, quia vos nescitis unde sit, et aperuit oculos meos. Scimus autem quia peccatores Deus non

 14. Responderunt, et dixerunt ei: In peccatis natus es totus. Totus quid est? Cum oculis clausis. Sed qui aperuit oculos, salvat et totum: ipse dabit

 15. Sed quod dixi jam dudum, fratres, illi pellunt, excipit Dominus: magis enim quia expulsus est, christianus factus est. Audivit Jesus quia ejecerun

 16. Et dixit ei Jesus. Modo dies ille est, inter lucem et tenebras discernens. In judicium ego in hunc mundum veni, ut qui non vident, videant et qui

 17. Commoti sunt ergo verbis istis quidam ex Pharisaeis, et dixerunt ei: Numquid et nos caeci sumus? Audi jam quid est quod movebat, Et qui vident, ca

 TRACTATUS XLV. Ab eo quod scriptum est, Amen, amen dico vobis qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro

 2. Amen, amen dico vobis, qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Dixerunt enim se caecos non esse: vid

 3. Quaerunt ergo plerumque tales homines etiam persuadere hominibus ut bene vivant, et christiani non sint. Per aliam partem volunt ascendere, rapere

 4. Quid de istis dicam? Ecce ipsi Pharisaei legebant, et in eo quod legebant, Christum sonabant, venturum sperabant, et praesentem non agnoscebant: ja

 5. Innumerabiles enim sunt, qui se videntes non solum jactant, sed a Christo illuminatos videri volunt: 1721 sunt autem haeretici. Forte ipsi per janu

 6. Tecte tamen adhuc loquitur Dominus Jesus, nondum intelligitur: nominat ostium, nominat ovile, nominat oves commendat haec omnia, sed nondum exponi

 7. Hoc proverbium dixit illis Jesus illi autem non cognoverunt quid loqueretur eis. Forte nec nos. Quid ergo interest inter illos et nos, antequam is

 8. Incipiamus ergo audire exponentem, quem audivimus proponentem. Dixit ergo iterum eis Jesus: Amen, amen dico vobis, quia ego sum ostium ovium. Ecce

 9. Sed non audierunt eos oves. Major haec quaestio est, non audierunt eos oves. 1723 Habentes autem eumdem spiritum fidei, sicut scriptum est, Credidi

 10. Quid est ergo quod dixi, Major haec est quaestio? Quid habet obscurum et ad intelligendum difficile? Audite, obsecro. Ecce Dominus ipse Jesus Chri

 11. Soluta est utcumque ista quaestio, et cuiquam forte sufficiat. Me autem adhuc movet, et quid me moveat communico vobiscum, ut quodammodo quaerens

 12. Audistis, fratres, altitudinem quaestionis. Dico ergo: Novit Dominus qui sunt ejus (II Tim. II, 19). Novit praescitos, novit praedestinatos: de il

 13. Adhuc manet quaestio, quae mihi interim nunc videtur ita posse dissolvi. Est aliqua vox, est, inquam, vox aliqua pastoris, in qua oves non audiunt

 14. Per hoc ergo quod exposuit Dominus, quia ipse est ostium, intremus ad ea quae proposuit, nec exposuit. Et pastor quidem quisnam sit, quamvis non d

 15. Sed quid est, ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet! Ingredi quippe in Ecclesiam per ostium Christum, valde bonum est: exire autem de Ecc

 TRACTATUS XLVI. Ab eo quod scriptum est, Ego sum pastor bonus, etc., usque ad id, Cap.

 2. Ostium Dominum Christum accipimus, pastorem ipsum: ostiarium quem? Haec enim duo ipse exposuit ostiarium nobis reliquit quaerendum. Et quid ait de

 3. Dicam ergo in hujus profunditate quaestionis quid mihi videatur: eligat unusquisque quod placet pie tamen sentiat, sicut scriptum est, Sentite de

 4. Non ergo pigeat nos, fratres, secundum quasdam similitudines ipsum accipere ostium, ipsum ostiarium. Quid est enim ostium? Qua intramus. Quis est o

 5. De mercenario autem quid dicimus? Non in bonis hic commemoratus est. Pastor bonus, ait, animam suam dat pro ovibus. Mercenarius, et qui non est pas

 6. Audite autem, quia et mercenarii necessarii sunt. Multi quippe in Ecclesia commoda terrena sectantes, Christum tamen praedicant, et per eos vox Chr

 7. Vidimus qui sit etiam mercenarius. Quis est lupus, nisi diabolus? Et quid dictum est de mercenario? Cum viderit lupum venientem, fugit quia non su

 1732 8. Quis est mercenarius, qui videt lupum venientem et fugit? Qui sua quaerit, non quae Jesu Christi: peccantem non libere audet arguere (I Tim. V

 TRACTATUS XLVII. Ab eo quod scriptum est, Ego sum pastor bonus, et cognosco oves meas, etc., usque ad id, Cap.

 2. Cito ergo dico. Ego quaerens intrare ad vos, id est ad cor vestrum, Christum praedico: si aliud praedicem, per aliam partem conabor ascendere. Chri

 3. Jam illud quod ait, Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem, quis nescit? Ipse enim agnoscit Patrem per se, nos per illum. Quia ipse per se agn

 4. De uno autem ovili et uno pastore, jam quidem assidue soletis audire: multum enim commendavimus unum ovile, praedicantes unitatem, ut per Christum

 5. Sed forte aliquis arbitratur, quoniam non ipse ad nos venit, sed misit ad nos, non nos audisse vocem ipsius, sed vocem eorum quos misit. Absit pel

 6. Jam enim dixi, et commendavi vehementer, et qui capiunt sapiunt, imo qui sapiunt capiunt et qui nondum intellectu sapiunt, fide teneant quod intel

 7. Audi et caetera. Propterea me Pater diligit, inquit quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Propterea me Pater diligit: ego: Quia ego pono

 8. Unde scio, inquis, si mea non moritur? A te non occidatur, et non moritur. Quomodo, inquis, ego 1737 possum occidere animam meam? Ut alia peccata i

 9. Quomodo ergo ponit animam suam Dominus? Fratres, quaeramus hoc paulo attentius. Non nos arctat hora quae solet die dominico : vacat nobis, hoc lucr

 10. Quomodo ergo hic dixit Dominus, Potestatem habeo ponendi animam meam? Quis ponit animam, et iterum sumit eam? Christus ex eo quod Verbum est, poni

 11. Dicamus ergo et quod verum est, et quod facile intelligi potest. Ecce homo quilibet non constans ex Verbo et anima et carne, sed ex anima et carne

 12. Si ergo caro animam posuit, quomodo Christus animam posuit? Non enim caro Christus? Ita plane, et caro Christus, et anima Christus, et Verbum Chri

 13. Nemo ergo titubet, quando audit Dominum dixisse, Pono animam meam, et iterum sumo eam. Ponit eam caro, sed ex potestate Verbi: sumit eam caro, sed

 14. Hoc, inquit, mandatum accepi a Patre meo. Sicut habet Pater vitam in semetipso, sic dedit Filio habere vitam in semetipso 1741 Dissensio iterum fa

 TRACTATUS XLVIII. Ab eo loco, Facta sunt Encaenia in Jerosolymis usque ad id, Cap.

 2. Evangelium intendite: Facta sunt autem Encaenia in Jerosolymis. Encaenia festivitas erat dedicationis templi. Graece enim καινὸν dicitur novum quan

 3. Hiems erat. Et ambulabat Jesus in templo in porticu Salomonis. Circumdederunt ergo eum Judaei, et dicebant ei: Quousque animam nostram tollis? Si t

 4. Hoc pro magno Judaei a Christo quaerebant, ut si diceret, Ego sum Christus, secundum quod illi solum sapiebant de semine David, calumniarentur quod

 5. Oves meae vocem meam audiunt, et cognosco eas, et sequuntur me: et ego vitam aeternam do eis. Ecce sunt pascua. Si recolitis, superius dixerat, Et

 1743 6. Et non peribunt in aeternum: subaudis, tanquam eis dixerit, Vos peribitis in aeternum, quia non estis ex ovibus meis. Non rapiet eas quisquam

 7. De manu mea, et de manu Patris mei: Nemo rapit de manu mea, Nemo rapit de manu Patris mei? Et brachium Domini cui revelatum est Nemo rapit de manu

 8. Sed ne forte adhuc titubes, audi quid sequitur: Ego et Pater unum sumus. Huc usque Judaei tolerare potuerunt: audierunt, Ego et Pater unum sumus, T

 9. Dominus autem videte quid responderit tardis. Vidit eos non ferre splendorem veritatis, et eum temperavit in verbis. Nonne scriptum est in Lege ves

 10. Si non facio opera Patris mei, nolite mihi credere: si autem facio, et si mihi non vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis et credatis qu

 11. Quaerebant ergo eum apprehendere. Utinam apprehenderent, sed credendo et intelligendo, non saeviendo et occidendo. Nam modo, fratres mei, quando t

 12. Et abiit iterum trans Jordanem, in eum locum ubi Joannes baptizans primum, et mansit ibi. Et multi venerunt ad eum, et dicebant: Quia Joannes quid

 TRACTATUS XLIX. Ab eo quod legitur, Erat autem quidam languens, Lazarus usque ad id, Cap.

 2. Tres tamen mortuos a Domino resuscitatos in Evangelio legimus, et forte non frustra. Domini quippe facta non sunt tantummodo facta, sed signa. Si e

 3. Si ergo Dominus magna sua gratia, et magna sua misericordia animas suscitat, ne moriamur in aeternum bene intelligimus tres illos mortuos quos in

 4. Ergo et Lazarum Dominus suscitavit. Audistis qualem, id est, quid significet Lazari resurrectio. Legamus itaque jam et quoniam multa in hac lectio

 5. Maria autem erat quae unxit Dominum unguento, et extersit pedes ejus capillis suis, cujus frater Lazarus infirmabatur. Miserunt ergo sorores ejus a

 6. Audiens autem Jesus, dixit eis: Infirmitas haec non est ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei. Talis glorificatio ipsius non ip

 7. Diligebat autem Jesus Martham, et sororem ejus Mariam, et Lazarum. Ille languens, illae tristes, omnes dilecti: sed diligebat eos et languentium sa

 8. Deinde hoc dicto, videte quemadmodum discipuli territi fuerint. Dicunt ei discipuli: Rabbi, nunc quaerebant te Judaei lapidare, et iterum vadis ill

 9. Et post hoc dicit eis: Lazarus amicus noster dormit sed vado, ut a somno excitem eum. Verum dixit. Sororibus mortuus erat, Domino dormiebat. Homin

 10. Habent ergo omnes animae, ut ex hac occasione instruam Charitatem vestram, habent omnes animae, cum de saeculo exierint, diversas receptiones suas

 11. Lazarus amicus noster dormit sed vado, ut a somno excitem eum. Dixerunt ergo discipuli: quomodo intellexerunt, sic responderunt: Domine, si dormi

 12. Sed eamus ad eum. Dixit ergo Thomas, qui dicitur Didymus, ad condiscipulos: Eamus et nos, et moriamur cum illo. Venit itaque Jesus, et invenit eum

 13. Multi autem ex Judaeis venerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas de fratre suo. Martha ergo ut audivit quia Jesus venit, occurrit illi:

 14. Dicit illi Jesus: Resurget frater tuus. Hoc ambiguum fuit. Non enim ait, Modo resuscito fratrem tuum sed, Resurget frater tuus. Dicit ei Martha:

 15. Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet: et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum. Quid est hoc? Qui credit in me, eti

 16. Et cum haec dixisset, abiit, et vocavit Mariam sororem suam silentio, dicens: Magister adest, et vocat te. Advertendum est quemadmodum suppressam

 17. Illa ut audivit, surgit cito, et venit ad eum. Nondum enim venerat Jesus in castellum, sed erat adhuc in illo loco ubi occurrerat ei Martha. Judae

 18. Maria autem cum venisset ubi erat Jesus, videns eum, cecidit ad pedes ejus, et dixit ei: Domine, si fuisses hic, frater meus non esset mortuus. Je

 19. Dixi potestatem, attendite significationem. Magnus reus est, quem mortis quatriduum et illa significat sepultura. Quid est ergo quod turbat semeti

 20. Et dixit: Ubi posuistis eum? Scisti quia mortuus sit, et ubi sit sepultus ignoras? Et ista significatio est, quia sic perditum hominem quasi nesci

 21. Lacrymatus est Jesus. Dixerunt ergo Judaei: Ecce quomodo amabat eum. Quid est, amabat eum? Non veni vocare justos, sed peccatores in poenitentiam

 22. Jesus ergo rursus fremens in semetipso, venit ad monumentum. Fremat et in te, si disponis reviviscere. Omni homini dicitur, qui premitur pessima c

 23. Dicit ei Martha, soror ejus qui mortuus fuerat: Domine, jam fetet quatriduanus enim est. Dicit ei Jesus: Nonne dixi tibi quoniam si credideris, v

 24. Tulerunt ergo lapidem. Jesus autem elevatis sursum oculis, dixit: Pater, gratias ago tibi, quoniam audisti me: ego autem sciebam quia semper me au

 25. Multi ergo ex Judaeis qui venerant ad Mariam et viderant quae fecit Jesus, crediderunt in eum: quidam autem ex ipsis abierunt ad Pharisaeos, et di

 26. Collegerunt pontifices et Pharisaei concilium, et dicebant: Quid facimus? Nec tamen dicebant, Credamus. Plus enim perditi homines cogitabant quomo

 27. Unus autem ex ipsis Caiphas, cum esset pontifex anni illius, dixit eis: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expedit nobis ut unus moriatur h

 28. Ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum. Jesus ergo jam non palam ambulabat apud Judaeos, sed abiit in regionem juxta desertum, in civi

 TRACTATUS L. Ab eo loco, Proximum erat Pascha Judaeorum usque ad id, Cap. et cap.

 2. Proximum ergo erat Pascha Judaeorum. Illum diem festum Judaei cruentum habere Domini sanguine voluerunt. Illo die festo occisus est Agnus, qui nobi

 3. Quaerebant ergo Jesum: sed male. Beati enim qui quaerunt Jesum, sed bene. Illi quaerebant Jesum, ut nec ipsi haberent eum, nec nos: sed ab ipsis ab

 4. Dederant autem pontifices et Pharisaei mandatum, ut si quis cognoverit ubi sit, indicet, ut apprehendant eum. Nos indicemus modo Judaeis, ubi sit C

 5. Jesus ergo ante sex dies Paschae venit Bethaniam, ubi fuerat Lazarus mortuus, quem suscitavit Jesus. Fecerunt autem ei ibi coenam, et Martha minist

 6. Maria vero, altera soror Lazari, accepit libram unguenti nardi pistici pretiosi, unxit pedes Jesu, et extersit capillis suis pedes ejus, et domus i

 7. Domus autem impleta est odore nomen Domini blasphematur Christi bonus odor sumus, in omni loco. Unguentum effusum nomen tuum Christi, bonus odor s

 8. Et quis est, ait aliquis, quem bonus odor occilit? Hoc est quod ait Apostolus, Et ad haec quis idoneus? Quomodo ea facit Deus miris modis, ut bono

 9. Denique audi et hic ex unguento isto, quomodo aliis erat odor bonus in vitam, aliis odor bonus in mortem. Posteaquam hoc fecit religiosa Maria ad D

 10. Ecce audite quia Judas iste non tunc perversus factus est, quando a Judaeis corruptus Dominum tradidit. Plerique enim incuriosi Evangelii, existim

 11. Exemplum Domini accipite conversantis in terra. Quare habuit loculos cui Angeli ministraverunt, nisi quia Ecclesia ipsius loculos suos habitura er

 12. Sed quid est quod sequitur? Pauperes enim semper habebitis vobiscum, me autem non semper habebitis. Intelligimus quidem, Pauperes semper habebitis

 13. Potest et sic intelligi: Pauperes semper habebitis vobiscum, me autem non semper habebitis. Accipiant hoc et boni, sed non sint solliciti: loqueba

 14. Caetera quae pauca remanent, audiamus: Cognovit ergo turba multa ex Judaeis quia illic est: et venerunt, non propter Jesum tantum, sed ut Lazarum

 TRACTATUS LI. Ab eo quod scriptum est, In crastinum autem turba multa quae venerat ad diem festum, etc., usque ad id, Cap.

 2. Sic enim loquitur Evangelium, quod modo cum recitaretur, audistis: In crastinum autem turba multa quae venerat ad diem festum, cum audissent quia v

 3. Benedictus autem qui venit in nomine Domini, 1765 rex Israel, Pluit Dominus a Domino Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me: alius ve

 4. Has ei laudes turba dicebat, Hosanna, benedictus qui venit in nomine Domini, rex Israel. Quam crucem mentis invidentia principum Judaeorum perpeti

 5. Et invenit Jesus asellum, et sedit super eum. Hic breviter dictum est: nam quemadmodum sit factum, apud alios evangelistas plenissime legitur (Matt

 1766 6. Haec non cognoverunt discipuli ejus primum: sed quando glorificatus est Jesus, id est, quando virtutem suae resurrectionis ostendit: tunc reco

 7. Testimonium ergo perhibebat turba quae erat cum eo quando Lazarum vocavit de monumento, et suscitavit eum a mortuis. Propterea et obviam venit ei t

 8. «Erant autem Gentiles quidam, ex iis qui ascenderant ut adorarent in die festo. Hi ergo accesserunt ad Philippum, qui erat a Bethsaida Galilaeae, e

 9. Sed altitudinem glorificationis oportuit ut praecederet humilitas passionis: ideo secutus adjunxit, Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenti cad

 10. Jamvero exhortans ad passionis suae sectanda vestigia: Qui amat, inquit, animam suam, perdet eam. Qui amat, 1767 perdet, Qui amat animam suam, per

 11. Si quis mihi ministrat, me sequatur. Quid est, me sequatur Christus enim pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, ut sequamur vestigia ej

 12. Quid sit autem ministrare Christo, cui operi merces tanta proponitur, hoc potius debemus inquirere. Si enim hoc putaverimus esse Christo ministrar

 13. Cum ergo auditis, fratres, Dominum dicentem, Ubi ego sum, illic et minister meus erit nolite tantummodo bonos episcopos et clericos cogitare. Eti

 TRACTATUS LII. Ab eo quod scriptum est, Nunc anima mea turbata est et quid dicam? usque ad id, Cap.

 2. Audio superius dicentem, Venit hora ut glorificetur Filius hominis: si mortificatum fuerit granum, multum fructum affert. Audio, Qui odit animam su

 3. Denique homo qui sequi vult, audiat qua sequatur. Accessit forte hora terribilis, proponitur optio aut faciendae iniquitatis, aut subeundae passion

 4. Venit ergo vox de coelo, Et clarificavi, et iterum clarificabo. Et clarificavi, antequam facerem mundum: et iterum clarificabo, Et clarificavi, 177

 5. Turba ergo quae stabat, et audierat, dicebat tonitruum factum esse: alii dicebant, Angelus ei locutus est. Respondit Jesus, et dixit: Non propter m

 6. Attende caetera. Nunc, inquit, judicium est mundi. Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta Judicia tua abyssus multa O altitud

 7. Denique attende quid dicat. Quasi quaereremus quid esset quod ait, Nunc judicium est mundi, secutus exposuit: ait enim, Nunc princeps hujus mundi e

 8. Sed dicit aliquis: Numquid de cordibus Patriarcharum et Prophetarum, veterumque justorum non ejectus est foras? Ejectus est plane. Quomodo ergo dic

 9. Quid ergo, ait quispiam, quia diabolus de credentium cordibus ejicietur foras, jam fidelium neminem tentat? Imo vero tentare non cessat. Sed aliud

 10. Absit autem ut diabolum mundi principem ita dictum existimemus, ut eum coelo et terrae dominari posse credamus. Sed mundus appellatur in malis hom

 11. Cum ergo dixisset, Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras Et ego, inquit, si exaltatus fuero a terra, omnia traham post me. omnia, omnia: Capi

 12. Respondit ei turba: Nos audicimus ex Lege quia Christus manet in aeternum et quomodo tu dicis, Oportet exaltari Filium hominis? Et quis est iste

 13. Dixit ergo eis Jesus: Adhuc modicum lumen in vobis est. Hinc est quod intelligitis quia Christus manet in aeternum. Ergo ambulate dum lucem habeti

 14. Haec locutus est Jesus, et abiit, et abscondit se ab eis. Non ab eis qui credere et diligere coeperant, non ab eis qui cum ramis palmarum et laudi

 TRACTATUS LIII. Ab eo quod scriptum est, Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum usque ad id, Cap.

 1775 2. Deinde intulit Evangelista unde hodiernum capitulum recitatum est, et ait: Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum: ut

 3. Cum ergo audimus brachium Dei Patris esse Dei Filium, non nobis obstrepat consuetudo carnalis: sed quantum illo donante possumus, Virtutem Dei et S

 4. Hic occurrit altera quaestio, de qua quidem ut competenter aliquid disputetur, et omnes ejus latebrosissimi sinus perscrutentur et excutiantur ut d

 5. Sed et quae sequuntur Evangelii verba plus urgent, et profundiorem faciunt quaestionem: adjungit enim, et dicit, Propterea non poterant credere, qu

 6. Audistis, fratres, propositam quaestionem, nempe quam profunda sit cernitis: sed respondemus ut possumus. Non poterant credere, quia hoc Isaias pro

 7. Non ergo me, fratres, ad hanc penetrandam altitudinem, ad hanc abyssum discutiendam, ad inscrutabilia perscrutanda, expectatio vestrae Charitatis i

 8. Si quis autem istam quaestionem liquidius et melius novit se posse et confidit exponere, absit ut non sim paratior discere quam docere. Tantum ne a

 9. Non itaque mirum est quia non poterant credere, quorum voluntas sic superba erat, ut ignorantes Dei justitiam, suam vellent constituere: sicut dici

 10. Ecce dico et ego, quod qui tam superbe sapiunt, ut suae voluntatis viribus tantum existiment esse tribuendum, ut negent sibi esse necessarium divi

 11. Quod vero addidit, Et convertantur et sanem eos: utrum subaudiendum sit, non, id est, non convertantur, connexa desuper sententia, ubi dictum est,

 12. Haec dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus, et locutus est de eo. Quid viderit Isaias, et hoc quomodo ad Dominum Christum pertineat, in libro ej

 13. Verumtamen et ex principibus multi crediderunt in eum sed propter Pharisaeos non confitebantur, ut de synagoga non ejicerentur: dilexerunt enim g

 TRACTATUS LIV. Ab eo quod ait Jesus, Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me usque ad id, Cap.

 2. His ita se habentibus, et sua jam propinquante passione, Jesus clamavit, et dixit unde lectio coepit hodierna: Qui credit in me, non credit in me,

 3. Et ideo cum dixisset, Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me ne putaretur sic voluisse Patrem intelligi tanquam Patrem multor

 4. Attende caetera: Ego lux in mundum veni, ut omnis qui credit in me, in tenebris non maneat. Dixit quodam loco discipulis suis, Vos estis lux mundi.

 5. Et si quis audierit, inquit, verba mea, et non custodierit, ego non judico eum. Ego non judico eum Pater non judicat quemquam, sed omne judicium d

 6. Sed de ipso etiam futuro novissimo judicio videte quid dicat: Qui spernit me et non accipit verba mea, habet qui judicet eum: sermo quem locutus su

 7. Quia ego, inquit, ex meipso non sum locutus. Sed qui misit me Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Sicut habet, Pater vitam i

 8. Sequitur autem: Et scio quia mandatum ejus vita aeterna est. Si ergo vita aeterna est ipse Filius, et vita aeterna est mandatum Patris quid aliud

 TRACTATUS LV. Ab eo loco, Ante diem festum Paschae, sciens Jesus quia venit hora ejus usque ad id, Cap.

 2. Sciens ergo Jesus quia venit hora ejus ut transiret ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos. in finem,

 3. «Et coena,» inquit, «facta, cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis Iscariotes : sciens quia omnia dedit ei Pater in manus,

 4. Quod autem ait, Cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis Iscariotes si quaeris quid missum sit in cor Judae: hoc utique, ut

 5. Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus. Ergo et ipsum traditorem: nam si eum in manibus non haberet, non utique illo uteretur ut vellet. Proinde

 6. Haec ergo sciens, surgit a coena, et ponit vestimenta sua et cum accepisset linteum, praecinxit se. 1787 Deinde mittit aquam in pelvim, et coepit

 7. Quid autem mirum si surrexit a coena, et posuit vestimenta sua, qui cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit? Et quid mirum si praecinxit se l

 TRACTATUS LVI. Ab eo quod scriptum est, Venit ergo ad Simonem Petrum, etc., usque ad id, Cap.

 2. Sed respondit Jesus, et dixit ei: Quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea. Nec tamen ille dominici facti altitudine exterritus, permitti

 3. Dicit ei Jesus: Qui lotus est, non habet opus nisi pedes lavare, sed est mundus totus. Hic moveatur fortassis quis, et dicat: Imo si mundus est tot

 4. Sed quid est hoc? quid sibi vult? quid hoc necessarium est ut quaeramus? Dominus dicit, veritas loquitur, quod opus habeat pedes lavare etiam ille

 5. Proinde Ecclesia quam mundat Christus lavacro aquae in verbo, non solum in illis est sine macula et ruga (Ephes. V, 26, 27), qui post lavacrum rege

 TRACTATUS LVII. Quonam modo Ecclesia timeat inquinare pedes, dum pergit ad Christum.

 2. Sic enim ait: «Ego dormio, et cor meum vigilat vox fratruelis mei pulsat ad januam» Deinde dicit etiam ipse: «Aperi mihi, soror mea, proxima mea,

 1791 3. Ergo, ut apostolus Jacobus dicit, Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum (Jacobi I, 19). Dicit et alius homo Dei, Auditu

 4. Sed in iis qui isto modo suaviter et humiliter requiescunt, dum otiose oblectatur Ecclesia, ecce pulsat ille qui ait: «Quae dico vobis in tenebris,

 5. Hinc fit ut etiam hi qui amant otium studiorum bonorum, et nolunt perpeti laboriosarum molestias 1792 actionum, eo quod minus idoneos ad haec minis

 6. Deinde respiciens ad eos qui praedicare, et populos acquirere ac regere, ac sic Christo aperire utcumque possunt, sed in his difficultatibus action

 TRACTATUS LVIII. Ab eo quod Dominus dicit, Et vos mundi estis, sed non omnes usque ad id, Cap.

 2. Postquam ergo lavit pedes eorum, et accepit vestimenta sua cum recubuisset iterum, dixit eis: Scitis quid fecerim vobis? Nunc est ut beato Petro r

 3. Vos, inquit, vocatis me, Magister, et Domine: et bene dicitis sum etenim. Bene dicitis, Non te laudet os tuum, sed laudet te os proximi tui Cic. i

 4. «Si ergo, inquit, ego lavi pedes vestros Dominus et Magister, debetis et vos alter alterius lavare pedes. Exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum

 5. Sed excepto isto morali intellectu, ita nos hujus dominici facti altitudinem commendasse meminimus, quod lavando pedes jam lotorum atque mundorum d

 TRACTATUS LIX. Ab eo quod Dominus dicit, Amen, amen dico vobis non est servus major domino suo usque ad id, Cap.

 2. Deinde sequitur, et dicit: Amen, amen dico vobis qui accipit si quem misero, me accipit qui autem me accipit, accipit eum qui me misit. Tantumne

 3. Sed haereticorum calumnia refutata, quonam modo nos accepturi sumus haec dominica verba, Qui accipit si quem misero, me accipit qui autem me accip

 TRACTATUS LX. In illud, Cum haec dixisset Jesus turbatus est spiritu. Cap.

 2. Turbatus est ergo potestatem habens ponendi animam suam, et potestatem habens iterum sumendi eam (Id. X, 18). Turbatur tam ingens potestas, turbatu

 3. Pereant argumenta philosophorum, qui negant in sapientem cadere perturbationes animorum. Stultam fecit Deus sapientiam hujus mundi (I Cor. I, 20.)

 4. Sed dicit aliquis: Numquid animus christiani debet etiam morte impendente turbari? Ubi est enim quod ait Apostolus, concupiscentiam se habere disso

 5. Firmissimi quidem sunt christiani, si qui sunt, qui nequaquam morte imminente turbantur: sed numquid Christo firmiores? Quis hoc insanissimus dixer

 TRACTATUS LXI. Ab eo quod Dominus ait, Amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis tradet me usque ad id, Cap.

 2. Turbatus itaque est Jesus spiritu, et protestatus est, et dixit: Amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis tradet me. Unus ex vobis, Unus ex vobis

 3. Aspiciebant ergo ad invicem discipuli, haesitantes de quo diceret. Sic quippe in eis erat erga Magistrum suum pia charitas, ut tamen eos humana alt

 4. Erat ergo recumbens unus ex discipulis ejus in sinu Jesu, quem diligebat Jesus. Quid dixerit, in sinu, supra pectus Jesu. Vidit, in telonio sedente

 5. Quid est autem, quem diligebat Jesus? Quasi alios non diligeret, de quibus idem ipse Joannes superius ait, In finem dilexit eos Majorem hac charita

 6. Innuit ergo Simon Petrus, et dicit ei. Notanda locutio est, dici aliquid non sonando, sed tantummodo innuendo: Innuit, et dicit Dixerunt apud seme

 TRACTATUS LXII. Ab eo quod scriptum est, Et cum tinxisset panem, dedit Judae usque ad id, Cap.

 2. Intravit ergo post hunc panem satanas in Domini traditorem, ut sibi jam traditum plenius possideret, in quem prius intraverat ut deciperet. Neque e

 3. Non autem, ut putant quidam negligenter legentes, tunc Judas Christi corpus accepit. Intelligendum est enim quod jam omnibus eis distribuerat Domin

 4. Adhuc tamen Judae possesso, non a Domino, sed a diabolo, cum homini ingrato intrasset panis in ventrem, hostis in mentem: adhuc, inquam, tanti mali

 5. Hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid dixerit ei. Quidam enim putabant, quia loculos habebat Judas, quia dicit ei Jesus, Eme ea quae opus sun

 6. Cum ergo accepisset ille buccellam, exiit continuo. Erat autem nox. Et ipse qui exivit, erat nox. Cum ergo exisset ait Jesus: Nunc clarificatus est

 TRACTATUS LXIII. De eo quod Dominus ait, Nunc clarificatus est Filius hominis usque ad id, Cap.

 2. Quid ergo ait Dominus posteaquam Judas exiit, ut citius faceret quod erat facturus, hoc est, Dominum traditurus? Quid ait dies, cum exisset nox? Qu

 3. Cum autem dixisset, Nunc clarificatus est Filius hominis adjunxit, Et Deus clarificatus est in eo. Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarifi

 TRACTATUS LXIV. In id quod Dominus dicit, Filioli, adhuc modicum vobiscum sum: quaeretis me, et sicut dixi Judaeis, quo ego vado, vos non potestis ven

 2. Est et alia divina praesentia sensibus ignota mortalibus, de qua item dicit: Ecce ego vobiscum sum, usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII,

 3. Ne cui autem videatur abhorrere iste sensus a vero, quo dicimus Dominum mortalis carnis communionem, in qua cum discipulis usque ad passionem fuit,

 4. Quaeretis me, et sicut dixi Judaeis, quo ego vado, vos non potestis venire, et vobis dico modo. Hoc est, modo non potestis. Judaeis autem cum hoc d

 TRACTATUS LXV. In id quod Dominus ait, Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos, ut et vos invicem diligatis: in hoc cognoscent

 2. Nolite itaque, fratres mei, putare in hoc quod ait Dominus, Mandatum novum do vobis, ut vos invicem diligatis, illud majus praetermissum esse manda

 3. In hoc cognoscent, inquit, omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis in invicem: in hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis,

 TRACTATUS LXVI. De eo quod sequitur, Dicit ei Simon Petrus: Domine, quo vadis? usque ad id, Cap.

 2. An apostolus Petrus, sicut eum quidam favore perverso excusare nituntur (Ambros. in Luc. XXII), Christum non negavit, quia interrogatus ab ancilla

 TRACTATUS LXVII. De eo quod Dominus dicit, Non turbetur cor vestrum usque ad id, Cap.

 2. Sed quid est quod sequitur, In domo Patris mei mansiones multae sunt, nisi quia et sibi metuebant? Unde audire debuerunt, Non turbetur cor vestrum.

 3. Proinde respuendi sunt a corde christiano, qui 1813 putant ideo dictum multas esse mansiones, quia extra regnum coelorum erit aliquid, ubi maneant

 4. Et si abiero, inquit, et praeparavero vobis locum iterum venio, et accipiam vos ad meipsum, ut ubi sum ego et vos sitis. Et quo ego vado scitis, e

 TRACTATUS LXVIII. In eamdem lectionem.

 2. Parat autem quodammodo mansiones, mansionibus parando mansores. Quippe cum dixerit, In domo Patris mei mansiones multae sunt quid putamus esse dom

 3. Sed quid est quod ut praepararet abiit, cum profecto nos ipsos praepararet , quod non faciet si reliquerit? Agnosco, Domine, ut possum: nimirum ill

 TRACTATUS LXIX. In id quod Dominus dicit, Et quo ego vado scitis, et viam scitis usque ad id, Cap.

 2. Quid igitur et nos in isto sermone non cepimus? Quid putatis, fratres mei, nisi quia dixit, Et quo vado scitis, et viam scitis? Et ecce cognovimus

 3. Dic mihi, Domine meus, quid dicam servis tuis conservis meis? Thomas apostolus ut te interrogaret, habuit te ante se nec tamen intelligeret te, ni

 4. Accipite quamvis diversum et longe impar exemplum, tamen utcumque ad intelligendum Deum, ex his quae propius subjecta sunt Deo. Ecce ego ipse, quan

 TRACTATUS LXX. De eo quod Dominus ait, Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis usque ad id, Cap.

 2. Connectens itaque consequentia praecedentibus: Si cognovistis me , inquit, et Patrem meum utique cognovistis. 1819 Nemo venit ad Patrem, nisi per m

 3. Quid ergo est quod dicis, Philippe, Ostende nobis Patrem, et sufficit nobis? Tanto, inquit, tempore vobiscum sum, et non cognovistis me, Philippe?

 TRACTATUS LXXI. In id quod Dominus dicit, Verba quae ego loquor vobis, a meipso non loquor usque ad id, Cap.

 2. Nam in his duabus sententiis, una qua dictum est, Non a meipso loquor: alia qua dictum est, Pater autem in me manens, ipse facit opera: Pater in me

 3. Sed quid est quod sequitur, «Amen, amen dico vobis, qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et majora horum faciet quia ego ad Pat

 TRACTATUS LXXII. In eamdem lectionem.

 2. Verum hoc adhuc movet, quod haec majora per Apostolos fecit: non autem ipsos tantum significans ait, Opera quae ego facio et vos facietis, et major

 3. Et majora horum faciet. Quorum, obsecro? Numquidnam omnium operum Christi majora facit, qui cum timore et tremore suam ipsius salutem operatur (Phi

 TRACTATUS LXXIII. Item in eamdem lectionem.

 2. Quomodo ergo intelligendum est, Quodcumque petieritis, hoc faciam, si Deus aliqua petentibus fidelibus etiam consulendo non facit? An forte solis A

 3. Evigila igitur, homo fidelis, et vigilanter audi quod illic positum est, in nomine meo: ipsum enim quodcumque, in nomine meo.

 4. Sane quaedam quamvis in nomine ejus petamus, 1826 id est secundum Salvatorem et secundum magistrum petamus non tunc quando petimus facit, sed tame

 TRACTATUS LXXIV De eo quod ait, Si diligitis me, mandata mea servate usque ad id, Cap.

 2. Restat ergo ut intelligamus Spiritum sanctum habere qui diligit, et habendo mereri ut plus habeat, et plus habendo plus diligat. Jam itaque habeban

 3. Quando autem ait Joannes Baptista, Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum (Joan. III, 34), de ipso Dei Filio loquebatur, cui non est datus Spiritus

 4. Quod vero ait, Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ostendit et seipsum esse paracletum. Paracletus enim latine dicitur advocatus: et di

 5. Vos autem, inquit, cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit. apud vos manebit, 1829 apud vos manebit, in vobis erit.

 TRACTATUS LXXV. De eo quod ait Jesus, Non relinquam vos orphanos usque ad id. Cap.

 2. Deinde sequitur, et dicit: Adhuc modicum, et mundus me jam non videt. Quid enim? tunc eum videbat mundus quandoquidem mundi nomine vult intelligi

 3. Quid est, quia ego vivo, et vos vivetis? Cur de praesenti se dixit vivere, illos autem de futuro esse victuros, nisi quia vitam etiam carnis utique

 4. In illo die, inquit, vos cognoscetis quia ego sum in Patre meo, et vos in me, et ego in vobis. et vos vivetis? Si autem Christus in vobis, corpus q

 5. Qui habet, inquit, mandata mea et servat ea ille est qui diligit me. ipse est, qui diligit me. Et qui diligit me, diligetur a Patre meo et ego dil

 TRACTATUS LXXVI. De eo quod sequitur, Dicit ei Judas, non ille Iscariotes, etc., usque ad id, Cap.

 2. Respondit Jesus, et dixit ei: Si quis diligit me, sermonem meum servabit: et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faci

 3. Nunc est ergo ut intelligamus, quantum aperire ipse dignatur, quomodo dictum sit, Adhuc modicum, et mundus me jam non videt, vos autem videbitis me

 4. Ne quis porro existimet Patrem tantummodo et Filium sine Spiritu sancto apud dilectores suos facere mansionem, recolat quod superius de Spiritu san

 5. Quod vero adjunxit, Et sermo quem audistis non est meus, sed ejus qui misit me, Patris non miremur, non paveamus: non est minor Patre, sed non est

 TRACTATUS LXXVII. De eo quod sequitur, Haec locutus sum vobis apud vos manens usque ad id, Cap.

 2. Paracletus autem, inquit, Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et commemorabit vos omnia quaecumque dixero vo

 1834 3. Pacem, inquit, relinquo vobis, pacem meam do vobis. Pacem super pacem:

 4. Sed quid est quod ubi ait, Pacem relinquo vobis, non addidit meam do vobis, meam? meam, Dimitte nobis debita nostra Pacem relinquo vobis, pacem me

 5. Quod vero Dominus adjunxit, atque ait, Non quomodo mundus dat, ego do vobis quid est aliud, nisi, non quomodo homines dant qui diligunt mundum, it

 TRACTATUS LXXVIII. In id quod Dominus dicit, Non turbetur cor vestrum, neque formidet, etc. Cap.

 2. Hoc attendat arianus, et attentione sit sanus: ne contentione sit vanus, aut, quod est pejus, insanus. Haec est enim forma servi, in qua Dei Filius

 3. Dicat plane Dominus et Magister noster, Si diligeretis me, gauderetis utique, quia vado ad Patrem, quia Pater major me est. Cum discipulis audiamus

 TRACTATUS LXXIX. De eo quod ait, Et nunc dixi vobis priusquam fiat, etc., usque ad id, Cap.

 2. Deinde quid dicit? Jam non multa loquar vobiscum: venit enim princeps mundi hujus: quis, nisi diabolus? Et in me non habet quidquam: Quicumque volu

 TRACTATUS LXXX. De eo quod dicit, Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est usque ad id, Cap.

 2. Ego sum, inquit, vitis vera, et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum: et omnem qui fert fructum, purgabit

 3. Jam vos mundi estis propter verbum quod locutus sum vobis. Quare non ait, mundi estis propter Baptismum quo loti estis, sed ait, propter verbum quo

 TRACTATUS LXXXI. De eo quod ait, Manete in me, et ego in vobis usque ad id, Cap.

 2. Denique adjungit et dicit: Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in vite sic nec vos, nisi in me manseritis. Magna grat

 3. Etiam atque etiam considerate quid adhuc veritas adjungat et dicat: Ego sum, inquit, vitis, vos palmites. Qui manet in me, et ego in eo, hic fert f

 4. Si manseritis in me, inquit, et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis petetis, et fiet vobis. Pater noster, qui es in coelis Et memor

 TRACTATUS LXXXII. De eo quod Dominus dicit, In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis, usque ad id Cap.

 2. Sicut dilexit me Pater, inquit, et ego dilexi vos: manete in dilectione mea. Nos diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos Sicut dilexit me Pa

 3. Manete, inquit, in dilectione mea. Si praecepta mea, servaveritis, manebitis in dilectione mea. Si praecepta mea servaveritis, manebitis in dilecti

 4. Sed quid illud est quod adjungit: Sicut et ego Patris mei praecepta servavi, et maneo in ejus dilectione? Utique etiam hic hanc dilectionem Patris

 TRACTATUS LXXXIII. In haec verba, Haec locutus sum vobis, ut gaudium meum in vobis sit, et gaudium vestrum impleatur. Hoc est praeceptum meum, ut dili

 2. Hoc est, inquit, praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos, ut et vo

 3. Quod autem hic ita dixit, Hoc est mandatum meum, velut non sit aliud, quid putamus, fratres mei? Numquidnam solum ejus de ista dilectione mandatum

 TRACTATUS LXXXIV. In illud, Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Cap.

 2. Neque hoc ita dictum sit, quasi propterea Domino Christo pares esse possimus, si pro illo usque ad sanguinem martyrium duxerimus. Ille potestatem h

 TRACTATUS LXXXV. De eo quod dicit, Vos amici mei estis, si feceritis quae praecipio vobis. Jam non dico vos servos quia servus nescit quid faciat dom

 2. Sed quod sequitur attendamus. Jam non dico vos servos quia servus nescit quid faciat dominus ejus. Quomodo ergo intellecturi sumus, et servum et a

 3. Intelligamus, fratres, intelligamus, et hoc in nobis Dominus faciat ut intelligamus, faciat etiam ut intellecta faciamus. Hoc autem si scimus, prof

 TRACTATUS LXXXVI. De eo quod Dominus ait, Vos autem dixi amicos usque ad id, Cap.

 2. Non vos me elegistis, inquit, sed ego vos elegi. Elegi abjectus esse in domo Domini, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum Non vos me eleg

 1852 3. Et videte, charissimi, quemadmodum non eligat bonos, sed quos elegit, faciat bonos. Ego, inquit, elegi vos, et posui vos ut eatis, et fructum

 TRACTATUS LXXXVII. De eo quod dicit Jesus, Haec mando vobis, ut diligatis invicem usque ad id, Cap.

 2. Pro hac autem dilectione patienter debemus etiam mundi odia sustinere. Necesse est enim ut nos oderit, quos cernit nolle quod diligit. Sed plurimum

 3. Sed iste mundus quem Deus in Christo reconciliat sibi, et qui per Christum salvatur, et cui per Christum peccatum omne donatur, de mundo electus es

 4. Si autem quaeratur quomodo se diligat mundus perditionis, qui odit mundum redemptionis diligit se utique falsa dilectione, non vera. Proinde falso

 TRACTATUS LXXXVIII. De eo quod ait Jesus, Mementote sermonis mei, etc., usque ad id, Cap.

 2. Sed haec, inquit, omnia facient vobis propter nomen meum, quia nesciunt eum qui misit me. omnia facient, 1855 Haec omnia facient vobis propter nome

 3. Sed dicit aliquis: Si mali quando persequuntur bonos propter nomen Christi, propter justitiam boni patiuntur, profecto propter justitiam haec eis m

 4. Item quaeri potest, si etiam mali faciunt persecutionem malis sicut impii reges et judices, cum 1856 essent persecutores piorum, utique et homicid

 TRACTATUS LXXXIX. De eo quod dicit Dominus, Si non venissem, et locutus eis fuissem usque ad id, Cap.

 2. Sed quod adjunxit, atque ait, Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, potest movere quaerentes, utrum hi ad quos non venit Christus, nec

 3. Restat inquirere utrum hi qui priusquam Christus in Ecclesia veniret ad Gentes, et priusquam Evangelium ejus audirent, vitae hujus fine praeventi s

 4. Sed utrum hi qui cum audirent, contempserunt, vel etiam restiterunt, nec tantum contradicendo, sed et eos a quibus audierunt odiis persequendo, in

 5. Qui me odit, inquit, et Patrem meum edit. Si non venissem, et locutus eis fuissem, peccatum non haberent, Haec facient vobis, quia nesciunt eum qui

 TRACTATUS XC. In illud, Qui me odit, et Patrem meum odit. Cap.

 2. Sed plerumque in eis nostra credulitas fallitur quia nonnunquam et historia, et multo magis fama mentitur. Pertinet autem ad nos ne perniciosa opi

 3. Per has autem humanorum cordium tenebras, res multum miranda et multum dolenda contingit, ut eum nonnunquam quem injustum putamus, et tamen justus

 TRACTATUS XCI. In haec verba, Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit usque ad id, Cap.

 2. Sed quid est hoc quod cum dixisset, Si opera non fecissem in eis, mox addidit, quae nemo alius fecit? 1861

 3. Praetereo caetera, quoniam haec satis esse arbitror, quibus demonstretur et aliquos sanctos quaedam opera miranda fecisse, quae nemo alius fecit. S

 4. Nimirum ergo sunt illa quae in eorum valetudinibus tanta miracula salutis ostendit, quanta in illis antea nemo donavit: haec enim viderunt, et hoc

 TRACTATUS XCII. In haec verba, Cum autem venerit Paracletus quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, etc. Cap.

 2. Et vos, inquit, testimonium perhibebitis, quia ab initio mecum estis. Ille ergo testimonium perhibebit de me, et vos perhibebitis: 1864

 TRACTATUS XCIII. De eo quod Dominus dicit, Haec locutus sum vobis, ut non scandalizemini usque ad id, Cap.

 2. Deinde quid passuri essent, jam exprimens ait: Extra synagogas facient vos. Quid autem mali erat Apostolis expelli de synagogis Judaicis, quasi non

 3. Denique cum hoc eis dixisset, adjecit: Sed venit hora ut omnis qui interficit vos, arbitretur obsequium se praestare Deo: et haec facient vobis, qu

 4. Iste itaque sensus est in his verbis: Extra synagogas facient vos sed nolite solitudinem formidare: separati quippe a congregatione eorum, tam mul

 TRACTATUS XCIV. De eo quod dicit Jesus, Haec autem vobis ab initio non dixi, quia vobiscum eram usque ad id, Cap.

 2. Consolator ergo ille vel advocatus (utrumque enim interpretatur quod est graece paracletus), Christo abscedente fuerat necessarius et ideo de illo

 3. Nunc autem vado ad eum qui me misit: et nemo, inquit, ex vobis interrogat me, Quo vadis?

 4. Sed quia haec locutus sum vobis, inquit, tristitia implevit cor vestrum. Sed ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam. Si enim non abie

 5. Christo autem discedente corporaliter, non solum Spiritus sanctus, sed et Pater et Filius illis adfuit spiritualiter. Nam si ab eis sic abscessit C

 6. Quod autem sequitur, Et cum venerit ille, arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio: de peccato quidem, quia non credunt in me de ju

 TRACTATUS XCV. In haec verba superioris lectionis, Cum venerit ille, arguet mundum de peccato, et de justitia, etc. Cap.

 2. Exponit deinde quid dixerit de peccato, et de justitia et de judicio. De peccato quidem, inquit, quia non crediderunt in me. De justitia vero, quia

 3. Sed quid est, Jam non videbitis me? Non enim ait, Ad Patrem vado, et non videbitis me ut temporis intervallum quo non videbitur, significasse inte

 4. Arguet etiam de judicio, quia princeps hujus mundi judicatus est. Quis est iste, nisi de quo ait alio loco, Ecce venit princeps mundi, et in me nih

 TRACTATUS XCVI. In haec verba, Adhuc multa habeo vobis dicere sed non potestis portare modo: cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos o

 2. Ecce concedamus ut ita sit, multos ea modo portare posse jam misso Spiritu sancto, quae tunc eo nondum misso non poterant portare discipuli: numqui

 3. Sed id quoque mihi videtur absurdissime dici, ea tunc non potuisse portare discipulos, quae de invisibilibus et altissimis rebus invenimus in apost

 4. Quapropter, charissimi, non a nobis exspectetis audire quae tunc noluit Dominus discipulis dicere, quia nondum poterant illa portare: sed potius in

 5. Quae cum ita sint, dilectissimi, moneo vos in charitate Christi, ut seductores caveatis impuros et obscoenae turpitudinis sectas, de quibus ait Apo

 TRACTATUS XCVII. In eamdem lectionem.

 2. Proinde, sicut praeterito sermone commonui, cavete, maxime qui parvuli estis et adhuc alimentis lacteis indigetis, ne hominibus sub hac occasione d

 3. Hinc et nefarios ritus suos hominibus sacrilega curiositate deceptis vel decipiendis magicarum artium doctrina commendat. Hinc illae illicitae divi

 4. Hos Apostolus in Spiritu sancto praevidens ait: «Erit enim tempus quo sanam doctrinam non sustinebunt, sed secundum desideria sua magistros sibi co

 5. Dicet aliquis: Nihilne spirituales viri habent in doctrina, quod carnalibus taceant, et spiritualibus eloquantur? Si respondero, Non habent, contin

 TRACTATUS XCVIII. In eamdem lectionem.

 2. Primum ergo scire debet Charitas vestra, quod ipse Christus crucifixus , quo velut lacte parvulos aluisse se dicit Apostolus ipsa vero caro ejus,

 3. Hoc igitur primitus cognito, quod ea ipsa quae simul audiunt spirituales atque carnales, pro suo quique modulo capiunt illi ut parvuli, isti ut ma

 4. Verum illud adhuc quaestionem facit, quod in Epistola ad Hebraeos legitur: «Cum jam deberetis tempore ipso esse doctores, iterum doctrina indigetis

 5. Sed mente adhuc parvulis, quos dicit Apostolus carnales lacte nutriendos, omnis de hac re sermo, quo agitur ut non solum credatur, verum etiam inte

 6. Sed huic lacti absit ut sit contrarius cibus rerum spiritualium firma intelligentia capiendus, qui Colossensibus et Thessalonicensibus defuit, et s

 7. Quae cum ita sint, o quicumque estis, qui sine dubio multi estis parvuli in Christo, proficite ad solidum cibum mentis, non ventris. Proficite ad s

 8. Quod itaque ait Dominus, Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo adjicienda illis fuerant quae nesciebant, non quae didicera

 TRACTATUS XCIX. In illud, Non enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audiet, loquetur. Cap.

 2. Illud enim quod sicut columba Spiritus sanctus apparuit specie corporali (Matth. III, 16), visio fuit ad horam facta atque transacta: sicut etiam q

 3. Prius itaque nosse debetis, et intelligere qui potestis, credere autem qui intelligere nondum potestis, in ea substantia quae Deus est, non quasi p

 4. Nec mireris quod ineffabilis Dei scientia, qua novit omnia, per varios humanae locutionis modos, omnium istorum corporalium sensuum nominibus nuncu

 5. Nec moveat quod verbum futuri temporis positum est. Non enim dictum est, quaecumque audivit, aut, quaecumque audit sed, quaecumque audiet, loquetu

 6. Hic aliquis forsitan quaerat utrum et a Filio procedat Spiritus sanctus. Filius enim solius Patris est Filius, et Pater solius Filii est Pater: Spi

 7. Nec ob aliud existimo ipsum vocari proprie Spiritum: cum etiamsi de singulis interrogemur, non possimus nisi et Patrem et Filium spiritum dicere q

 8. Si ergo et de Patre et de Filio procedit Spiritus sanctus cur Filius dixit, De Patre procedit (Joan. 1890 Mea doctrina non est mea, sed ejus qui m

 9. Hic utcumque etiam illud intelligitur, quantum a talibus quales nos sumus, intelligi potest, cur non dicatur natus esse, sed potius procedere Spiri

 TRACTATUS C. In ejusdem lectionis verba postrema. Cap. XVI, V . 13-15.

 2. Est autem etiam falsa gloria, quando laudantes errore falluntur, sive in rebus, sive in hominibus, sive in utrisque. Nam in rebus falluntur, quando

 3. Sed non est vera ejus apud haereticos gloria, apud quos tamen frequentem famam videtur habere cum laude. Non est haec vera gloria, quia in utroque

 4. Quod autem ait, De meo accipiet, et annuntiabit vobis, catholicis audite auribus, catholicis percipite mentibus. Non enim propterea, sicut quidam h

 TRACTATUS CI. De eo quod Dominus dicit, Modicum et jam non videbitis me usque ad id, Cap.

 2. Cognovit autem Jesus, sicut sequens Evangelista dicit, quia volebant eum interrogare, et dixit eis: De hoc quaeritis inter vos, quia dixi, Modicum

 3. Deinde subjungit, et dicit: Mulier cum parit, tristitiam habet, quia venit hora ejus cum autem pepererit puerum, jam non meminit pressurae propter

 4. Hucusque in isto Evangelii capitulo, unde hodie disputamus, velut facili intellectu omnia cucurrerunt: acrior necessaria est in his quae sequuntur

 5. Puto enim quod ait, Iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis, non ad illud tempus esse referendum q

 6. De hoc etiam quae superius dicta sunt, melius existimo intelligi, Modicum et jam non videbitis me, et iterum modicum et videbitis me. Modicum est e

 TRACTATUS CII. De eo quod Dominus ait, Amen, amen dico vobis, si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis usque ad id, Cap.

 2. Usque modo, inquit, non petistis quidquam in nomine meo. Petite, et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum. Qui se putat aliquid esse, cum nihil

 3. Haec, inquit, in proverbiis locutus sum vobis: venit hora cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre meo annuntiabo vobis. facie ad

 4. Relinquitur itaque, quantum sapere valeo, ut intelligatur Jesus discipulos suos de carnalibus vel animalibus se spirituales promisisse facturum, qu

 5. Ipse enim Pater, inquit, amat vos, quia vos me amastis. Nos diligimus, quia prior ipse dilexit nos

 6. Et credidistis, inquit, quia a Deo exivi. Exivi a Patre et veni in mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem. 1899

 TRACTATUS CIII. De eo quod sequitur, Dicunt ei discipuli ejus: Ecce nunc palam loqueris usque ad id, Cap.

 2. Denique de ipsa eorum aetate adhuc secundum interiorem hominem parva et infirma eos admonens, «Respondit eis Jesus: Modo creditis? Ecce venit hora,

 3. Deinde sermonem istum magnum prolixumque concludens: Haec, inquit, locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis. In mundo pressuram habebitis sed co

 TRACTATUS CIV. In id quod sequitur, Haec locutus est Jesus, et sublevatis oculis in coelum dixit: Pater, venit hora, clarifica Filium tuum, ut Filius

 2. Cum ergo dixisset propter quid omnia sit locutus, ut in illo scilicet pacem haberent, in mundo habentes pressuram, exhortatusque fuisset ut confide

 3. Clarificatum a Patre Filium nonnulli accipiunt, in hoc quod ei non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum (Rom. VIII, 32). Sed si passione cl

 TRACTATUS CV. Ab eo quod Dominus ait, Ut Filius tuus clarificet te usque ad id, Cap.

 2. Deinde magis magisque pandens quomodo clarificet Patrem Filius: Sicut dedisti, inquit, ei potestatem omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, det eis

 3. Haec est autem, inquit, vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum. ut te et quem misisti Jesum Christum cogno

 4. Sed prius hic clarificatur Deus, dum annuntiatus hominibus innotescit, et per fidem credentium praedicatur. Propter quod dicit, Ego te clarificavi

 5. Secundum hoc etiam quod sequitur dicit: Et nunc clarifica me tu, Pater, apud temetipsum, claritate quam habui, priusquam mundus esset, apud te. Nam

 6. Sed hanc praedestinationem in sua clarificatione manifestius aperuit, qua eum clarificavit Pater, in eo quod adjunxit, Claritate quam habui, priusq

 7. Sed ad hanc opinionem, quam veritati prorsus non video convenire, nihil nos urget, si Filio dicente, Et nunc clarifica me tu, Pater, apud temetipsu

 8. Nisi forte ipsum praedestinatum dicere formidabimus, quia de nobis tantum ut efficiamur conformes imaginis ejus, hoc dixisse videtur Apostolus. Qua

 TRACTATUS CVI. De eo quod Dominus dicit, Manifestavi nomen tuum hominibus usque ad id, Cap.

 2. Sed de his qui jam erant discipuli ejus, non de omnibus qui in illum fuerant credituri eum dixisse quod dixit, Manifestavi nomen tuum hominibus, qu

 3. Ab ipso itaque orationis ejus exordio, ubi sublevatis oculis in coelum, dixit, Pater, venit hora, clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet

 4. Jam nunc ergo videamus quid de illis, a quibus tunc audiebatur, discipulis suis dicat. Manifestavi, inquit, nomen tuum hominibus quos dedisti mihi.

 5. Quid est autem, Quos dedisti mihi de mundo? Dictum est enim de illis quod non esset de mundo. Sed hoc illis regeneratio praestitit, non generatio.

 6. Sequitur ac dicit, Et sermonem tuum servaverunt: nunc cognoverunt quia omnia quae dedisti mihi, abs te sunt: id est, cognoverunt quia abs te sum. S

 1912 7. Ipsi autem Filio quomodo Pater ea verba dederit, quibus verbis homo poterit explicare? Facilior sane quaestio videtur, si secundum id quod fil

 TRACTATUS CVII. De eo quod dicit Jesus, Ego pro eis rogo, etc., usque ad id, Cap.

 2. Deinde subjungit, Quia tui sunt. Neque enim quia Pater eos Filio dedit, amisit ipse quos dedit: cum adhuc Filius sequatur, et dicat, Et mea omnia t

 3. Et clarificatus sum, inquit, in eis. Et nunc clarifica me tu, Pater, apud temetipsum, claritate quam habui, priusquam mundus esset, apud te apud te

 4. Et jam, inquit, non sum in mundo, et hi in mundo sunt. Jam non sum in mundo: Et ego ad te venio: Jam non sum in mundo.

 5. Commendat ergo eos Patri, quos corporali absentia relicturus est, dicens: Pater sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti mihi. Nempe sicut homo

 6. Hic autem sequitur: Cum essem cum eis, ego servabam eos in nomine tuo. Me, inquit, veniente ad te, serva eos in nomine tuo, in quo eos quando cum e

 7. Sequitur ergo Filius, et dicit: Quos dedisti mihi, custodivi: et nemo ex his periit, nisi filius perditionis, ut Scriptura impleatur. Filius perdit

 8. Nunc autem, inquit, ad te venio et haec loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in semetipsis. Jam non sum in mundo: ut habeant gaudium

 TRACTATUS CVIII. De eo quod ait Jesus, Ego dedi eis sermonem tuum usque ad id,

 2. Non rogo, inquit, ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos ex malo. De mundo, non sunt, sicut et ego non sum de mundo. Sanctifica eos in veritate.

 3. Denique sequitur, et hoc apertius insinuare non desinit: Sermo, inquit, tuus veritas est. Ego veritas sum? In principio erat Verbum, et Verbum erat

 4. Sed nunc adhuc de Apostolis loquitur nam secutus adjungit, Sicut me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum. Quos misit, nisi Apostolos suos?

 5. Sed quoniam per hoc quod mediator Dei et hominum homo Christus Jesus factus est caput Ecclesiae, illi membra sunt ejus ideo ait quod sequitur, Et

 TRACTATUS CIX. In illud, Non pro his autem rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me. Cap.

 2. Potest itaque videri Jesus in hac oratione non orasse pro quibusdam suis, nisi diligenter scrutemur in eadem oratione verba ejus. Si enim pro eis p

 3. Intelligendum est igitur, quod nondum in eum sic crediderant, quomodo in se credi volebat: quandoquidem et ipse Petrus, cui confitenti et dicenti,

 4. Sed restat nobis ad istam quaestionem adhuc solvendam beatus Apostolus, et latro ille crudelis in scelere, fidelis in cruce. Paulus quippe apostolu

 5. Proinde relinquitur, ut si Dominus Jesus hac oratione pro suis omnibus quicumque in hac vita, quae tentatio est super terram (Job VII, 1), vel tunc

 TRACTATUS CX. De eo quod sequitur, Ut omnes unum sint, etc., usque ad id, Cap.

 2. Deinde cum dixisset, Ut et ipsi in nobis unum sint, adjunxit, Ut mundus credat quia tu me misisti. Omnes enim vos unum estis in Christo Jesu Omnes

 3. Deinde Salvator noster rogando Patrem, se hominem demonstrabat: nunc demonstrans et seipsum, quoniam cum Patre Deus est, facere quod rogat, Et ego,

 4. Deinde addidit: Ego in eis, et tu in me, ut sint consummati in unum. Ubi se mediatorem inter Deum et homines breviter intimavit. Neque enim hoc ita

 5. Propterea sequitur etiam illud quod ait, Et dilexisti eos sicut et me dilexisti. In Filio quippe nos Pater diligit, quia in ipso nos elegit ante co

 6. Quapropter incomprehensibilis est dilectio qua diligit Deus, neque mutabilis. Non enim ex quo ei reconciliati sumus per sanguinem Filii ejus, non c

 7. Quanquam non desint qui etiam nos Angelis praeferant quia pro nobis, inquiunt, non pro Angelis mortuus est Christus. Id quid est aliud, quam de im

 TRACTATUS CXI. De eo quod Dominus dicit, Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi ego sum, et illi sint mecum usque ad id, Cap.

 2. Sed quoniam quibus promiserit et quam firma sit ipsa promissio, pro sermonis brevitate jam diximus hoc ipsum quantum valemus, quid sit quod dignat

 3. Nemo serenissimum sensum nubilosa contradictione perturbet consequentia perhibeant testimonium praecedentibus verbis. Nempe cum dixisset, Volo ut

 4. Quomodo ergo non erimus cum Christo ubi est, quando in Patre cum illo erimus in quo est? Neque hinc Apostolus nobis, quamvis nondum rem tenentibus,

 5. Pater, inquit, juste, mundus te non cognovit. Ego autem te cognovi. Et hi cognoverunt, quia tu me misisti.

 6. Et notum feci eis, inquit, nomen tuum, et notum faciam. Ut dilectio, quam dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis. dilectio quam dilexisti me,

 TRACTATUS CXII. In id quod sequitur, Haec cum dixisset Jesus, egressus est cum discipulis suis, etc. usque ad id, Cap.

 2. Sciebat, inquit, et Judas, qui tradebat eum, locum. Sciebat locum qui tradebat eum. Quia frequenter, Jesus convenerat illuc cum discipulis suis. Ju

 3. «Jesus itaque,» sicut Evangelista secutus adjungit, «sciens omnia quae ventura erant super eum, processit, et dicit eis: Quem quaeritis? Responderu

 4. «Iterum ergo eos interrogavit: Quem quaeritis? Illi autem dixerunt: Jesum Nazarenum. Respondit Jesus: Dixi vobis quia ego sum. Si ergo me quaeritis

 5. Simon ergo Petrus habens gladium, eduxit eum, et percussit servum principis sacerdotum, et abscidit ejus auriculam dexteram. Erat autem nomen servo

 6. Cohors autem et tribunus et ministri Judaeorum comprehenderunt Jesum, et ligaverunt eum. Comprehenderunt ad quem non accesserunt: quoniam dies ille

 TRACTATUS CXIII. Ab eo quod legitur, Et adduxerunt eum ad Annam primum usque ad id, Cap.

 2. Sequebatur autem, inquit, Jesum Simon Petrus, et alius discipulus. quem diligebat Jesus 1933 Quare non possum te sequi modo? animam meam pro te pon

 3. Stabant autem servi et ministri ad prunas, quia frigus erat, et calefaciebant se. Non hiems erat, sed tamen frigus erat: quod solet etiam aequinoct

 4. Haec autem cum dixisset, unus assistens ministrorum dedit alapam Jesu, dicens: Sic respondes pontifici? Respondit ei Jesus: Si male locutus sum, te

 5. Sed ad narrationis evangelicae sequentia redeamus. Et misit eum Annas ligatum ad Caipham pontificem. Ad illum, sicut Matthaeus dicit, ab initio duc

 6. Sed cum dixisset Evangelista quod eum ligatum miserit Annas ad Caipham, reversus est ad locum narrationis, ubi reliquerat Petrum, ut explicaret quo

 TRACTATUS CXIV. Ab eo loco, Adducunt ergo Jesum ad Caipham in praetorium usque ad id, Cap.

 2. Erat autem mane, et ipsi, id est qui ducebant Jesum: non introierunt in praetorium, Ut non contaminarentur, sed ut manducarent Pascha.

 3. Exivit ergo Pilatus ad eos foras, et dixit: Quam accusationem affertis adversus hominem hunc? Responderunt, et dixerunt ei: Si non esset hic malefa

 1937 4. Dixit ergo eis Pilatus: Accipite eum vos, et secundum Legem vestram judicate eum. Dixerunt ergo ei Judaei: Nobis non licet interficere quemqua

 5. Quod vero Joannes evangelista subjungit, Ut sermo Jesu impleretur quem dixit, significans qua morte esset moriturus: si mortem crucis hic velimus a

 TRACTATUS CXV. De eo quod dicitur, Introivit ergo iterum in praetorium Pilatus usque ad id, Cap.

 2. Audite ergo, Judaei et Gentes audi, circumcisio audi, praeputium audite, omnia regna terrena: Non impedio dominationem vestram in hoc mundo, Reg

 3. Dixit itaque ei Pilatus: Ergo rex es tu? Respondit Jesus: Tu dicis quia rex sum ego. Non quia regem se timuit confiteri sed Tu dicis Ergo rex es t

 4. Deinde subjungit: Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati. Non est producenda hujus pronominis syllaba, q

 5. Dixit ei Pilatus: Quid est veritas? Nec exspectavit audire responsum sed cum hoc dixisset, iterum exivit ad Judaeos, et dixit eis: Ego nullam inve

 TRACTATUS CXVI. In id quod sequitur, Tunc ergo apprehendit Pilatus Jesum, et flagellavit usque ad id, Cap.

 2. Exiit iterum Pilatus foras, et dicit eis: Ecce adduco eum foras, ut cognoscatis quia in eo nullam causam invenio. Exiit ergo Jesus portans spineam

 3. «Cum ergo vidissent eum pontifices et ministri, clamabant dicentes: Crucifige, crucifige eum. Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos, et crucifigite

 4. Cum ergo audisset Pilatus hoc verbum, magis timuit et ingressus est praetorium iterum, et dicit ad Jesum: Unde es tu? Jesus autem responsum non de

 5. Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te, et potestatem habeo dimittere te? Respondit Jesus: Non haber

 6. Exinde quaerebat Pilatus dimittere eum. Quid est hoc quod dictum est, exinde, Exinde Exinde quaerebat eum dimittere.

 7. Judaei autem clamabant dicentes: Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Caesari. Majorem timorem se i

 8. Adhuc tamen Evangelista sequitur, et dicit: Pilatus autem cum audisset hos sermones, adduxit foras Jesum, et sedit pro tribunali, in loco qui dicit

 1944 9. Responderunt enim pontifices: Non habemus regem nisi Caesarem. Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur. Tradidit ergo eis illum ut cruc

 TRACTATUS CXVII. De eo quod sequitur, Et bajulans sibi crucem, exiit in eum qui dicitur Calvariae locum usque ad id, Cap.

 2. Est et alia hujus solutio quaestionis, ut non hic accipiatur hora sexta diei, quia nec Joannes ait, Erat autem hora diei quasi sexta, aut hora quas

 3. Susceperunt autem, inquit, Jesum, et eduxerunt: et bajulans sibi crucem, exiit in eum qui dicitur Calvariae locum, hebraice Golgotha, ubi crucifixe

 4. «Scripsit autem et titulum Pilatus, et posuit super crucem: erat autem scriptum, Jesus Nazarenus Rex Judaeorum. Hunc ergo titulum multi legerunt Ju

 5. Dicebant ergo Pilato pontifices Judaeorum: Noli scribere, Rex Judaeorum sed quia ipse dixit. Rex sum Judaeorum. Respondit Pilatus: Quod scripsi, s

 TRACTATUS CXVIII. In haec verba, Milites ergo cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta ejus, etc. Cap.

 2. Sed de partitione et sortitione vestimentorum ejus non est praetereunter loquendum. Quamvis enim omnes Evangelistae quatuor hujus rei meminerint, c

 3. Matthaeus enim dicendo, Diviserunt vestimenta ejus, sortem mittentes, ad totam divisionem vestimentorum voluit intelligi etiam tunicam pertinere, d

 4. Quaerat forte aliquis, quid significet in tot partes vestimentorum facta divisio, et de tunica illa sortitio. Quadripartita vestis Domini Jesu Chri

 5. Nec ideo ista non aliquid boni significasse quis dixerit, quia per malos facta sunt, non scilicet per eos qui Christum secuti, sed qui sunt persecu

 TRACTATUS CXIX. Ab eo quod sequitur, Et milites quidem haec fecerunt usque ad id, Cap.

 2. Moralis igitur insinuatur locus. Facit quod faciendum admonet, et exemplo suo suos instruxit praeceptor bonus, ut a filiis piis impendatur cura par

 3. Sed in quae sua Joannes matrem Domini accepit? Neque enim non ex eis erat qui dixerunt ei, Ecce nos dimisimus omnia, et secuti sumus te. Sed ibi qu

 4. Deinde subjungit: «Postea sciens Jesus quia omnia consummata sunt, ut consummaretur Scriptura, dicit: Sitio. Vas ergo positum erat aceto plenum il

 5. Nec moveat quomodo spongia ori ejus potuerit admoveri, qui in cruce fuerat exaltatus a terra. Sicut enim apud alios evangelistas legitur, quod hic

 6. Cum ergo accepisset Jesus acetum, dixit: Consummatum est. Quid, nisi quod prophetia tanto ante praedixerat? Deinde quia nihil remanserat quod anteq

 TRACTATUS CXX. Ab eo quod sequitur, Judaei ergo, quoniam parasceve erat, etc. usque ad id, Cap. et cap.

 2. «Venerunt ergo milites, et primi quidem fregerunt crura, et alterius qui crucifixus est cum eo. Ad Jesum autem cum venissent, ut viderunt eum jam m

 3. Et qui vidit, inquit, testimonium perhibuit, et verum est testimonium ejus: et ille scit quia vera dicit, ut et vos credatis. ut credatis: Facta su

 4. «Post haec autem rogavit Pilatum Joseph ab Arimathia (eo quod esset discipulus Jesu, occultus autem propter metum Judaeorum), ut tolleret corpus Je

 5. Erat autem in loco ubi crucifixus est, hortus, et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus erat. Sicut in Mariae virginis utero ne

 6. Una autem sabbati Maria Magdalene venit mane, cum adhuc tenebrae essent, ad monumentum et vidit lapidem sublatum a monumento. Una sabbati est, que

 7. Exiit ergo Petrus et ille alius discipulus, et venerunt ad monumentum. Currebant autem duo simul, et il alius discipulus praecucurrit citius Petro,

 8. «Et cum se inclinasset, inquit, vidit posita linteamina, non tamen introivit. Venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum et v

 9. Tunc ergo introiit, et ille discipulus qui venerat primus ad monumentum. Prior venit, et posterior intravit. Neque hoc utique vacat, sed mihi ad is

 TRACTATUS CXXI. De eo quod sequitur, Abierunt ergo iterum ad semetipsos discipuli usque ad id, Cap.

 2. Denique «haec cum dixisset, conversa est retrorsum, et vidit Jesum stantem, et non sciebat quia Jesus est. Dicit ei Jesus: Mulier, quid ploras? Que

 3. «Dicit ei Jesus: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum: vade autem ad fratres meos, et dic eis, Ascendo ad Patrem meum et Patrem vest

 4. «Venit Maria Magdalene annuntians discipulis, Quia vidi Dominum, et haec dixit mihi. Cum esset ergo sero die illa una sabbatorum, et fores essent c

 5. «Thomas autem unus ex duodecim, qui dicitur Didymus, non erat cum eis quando venit Jesus: Dixerunt ergo ei alii discipuli: Vidimus Dominum. Ille au

 TRACTATUS CXXII. De eo quod sequitur, Multa quidem et alia signa fecit Jesus usque ad id, Cap. et cap.

 2. Quaeri solet de hac piscatione discipulorum, cur redierint Petrus et filii Zebedaei ad id quod fuerunt priusquam a Domino vocarentur: erant enim pi

 3. His ergo quos hoc movet respondendum est, non eos fuisse prohibitos arte sua, licita scilicet atque concessa, victum necessarium quaerere, sui Apos

 4. Sed respondebit quispiam: Et cur non invenit, cum Dominus promiserit dicens, Quaerite primum regnum et justitiam Dei, et haec omnia apponentur vobi

 5. Dicit ergo Simon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei Venimus et nos tecum. Et exierunt et ascenderunt in navem: et illa nocte nihil apprehenderunt. Man

 6. Hoc est magnum sacramentum in magno Joannis Evangelio et ut vehementius commendaretur, loco ultimo scriptum. Quod ergo septem discipuli fuerunt in

 7. Sed illa verbi est, non rei gestae parabola: re autem gesta, sicut hoc loco qualiter in saeculi fine futura sit, ita Dominus alia piscatione signif

 8. Si enim numerum constituamus qui Legem significet, quid erunt nisi decem? Decalogum quippe Legis, id est, decem notissima illa praecepta digito Dei

 9. Non igitur frustra dicti sunt hi pisces et tot et tanti, id est et centum quinquaginta tres et magni. Sic enim scriptum est: Et traxit rete in terr

 TRACTATUS CXXIII. De eo quod dicit Jesus, Venite, prandete usque ad id, Cap.

 2. Et venit Jesus, et accipit panem, et dat eis, et piscem similiter. Ecce dictum est etiam quid pranderent: de quo prandio aliquid suave ac salubre d

 3. Hoc jam tertio, inquit, manifestatus est Jesus discipulis suis, cum resurrexisset a mortuis.

 4. «Cum ergo prandissent, dicit Simoni Petro: Simon Joannis, diligis me plus his? Dicit ei: Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos m

 5. Sed prius Dominus quod sciebat interrogat, nec semel, sed iterum ac tertio, utrum Petrus eum diligat nec aliud toties audit a Petro, quam se dilig

 TRACTATUS CXXIV. Ab eo loco, Et cum hoc dixisset, dicit ei: Sequere me, etc., usque in finem Evangelii. Cap.

 2. Sed cui placet, adhuc resistat et dicat verum esse quod ait Joannes, non dixisse Dominum quod discipulus ille non moritur, sed hoc tamen significa

 3. Interim cedamus opinioni, quam certis documentis refellere non valemus, ne rursus aliud quod a nobis quaeratur exsurgat, Cur super humatum mortuum

 4. Illud etiam in his duobus apostolis Petro et Joanne quem non moveat ad quaerendum, cur Joannem plus dilexerit Dominus, cum ipsum Dominum plus dilex

 5. Aggrediar igitur in ejus manifesta misericordia, cujus est occulta justitia, de solvenda quaestione tam ingenti, pro viribus quas ipse donaverit, d

 6. Sed ista ratione illud ostenditur, cur amplius Joannem quam Petrum amaverit Christus, non cur amplius Petrus quam Joannes amaverit Christum. Neque

 7. Nemo tamen istos insignes apostolos separet. Et in eo quod significabat Petrus, ambo erant et in eo quod significabat Joannes, ambo futuri erant.

 8. Hic est discipulus ille qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec et scimus quia verum est testimonium ejus. Sunt autem, inquit, et alia m

Tractate XXIII.

Chapter V. 19–40

1. In a certain place in the Gospel, the Lord says that the prudent hearer of His word ought to be like a man who, wishing to build a house, digs deeply until he comes to the foundation of stability on the rock, and there establishes in security what he builds against the violence of the flood; so that, when the flood comes, it may be rather beaten back by the strength of the building. than bring ruin on that house by the force of its pressure.461    Matt. vii. 24, 25. Let us regard the Scripture of God to be, as it were, the field where we wish to build something. Let us not be slothful, nor be content with the surface; let us dig deeply until we come to the rock: “And that rock was Christ.”462    1 Cor. x. 4.

TRACTATUS XXIII. In illam lectionem Evangelii, Si ego testimonium perhibeo de me, etc., usque ad id, Et non vultis venire ad me, ut vitam habeatis. Tum etiam repetuntur superiores lectiones jam ante tractatae, scilicet ab his verbis, Amen, amen dico vobis, non potest Filius a se facere quidquam, etc. Cap. V, V\. 19-40.

1. Quodam loco in Evangelio Dominus ait, prudentem auditorem verbi sui similem esse debere homini qui volens aedificare, fodit altius, donec perveniat ad fundamentum stabilitatis petrae, et ibi securus constituat quod fabricat adversus impetum fluminis: ut cum venerit, repercutiatur potius firmitate aedificii, quam impulsu suo ruinam faciat illi domui (Matth. VII, 24, 25). Putemus Scripturam Dei tanquam agrum esse, ubi volumus aliquid aedificare. Non simus pigri, nec superficie contenti; fodiamus altius, donec perveniamus ad petram: Petra autem erat Christus (I Cor. X, 4).