CAPUT I

Quod persuasivus sermo insufficiens sit sine legis coactione.

Quaeramus autem post haec, utrum de his quae de felicitatibus dicta sunt, et virtutibus tam moralibus quam intellectualibus : adhuc autem de his quae de amicitia et de his quae de delectatione typice a nobis pertractatis, sufficienter sit dictum vel non? Si enim sufficienter dictum est,tunc existimandum est propositum finem in hoc libro habere. A prin- cipio enim elegimus de his tractare. Si autem non sufficienter dictum est, eo quod in operabilibus finis non est singula speculari et cognoscere, sed magis finis est operari ipsa, et habere principium operativum talium : tunc enim oportet aliam invenire doctrinam, eo quod de virtute scire quid, nihil sufficit, sed oportet habere virtutem, et tentandum est uti virtute in opere, vel aggredi aliquid aliter quam per opera unde boni fiamus: quemadmodum Socrates virtutes dixit esse dona deorum : et si verum est quod dicit, oportet tentare acquirere virtutes per supplicationes et orationes et sacrificia. Causa autem quaestionis hujus est, quod problema ethicum non est de his quae propter se scire volumus, sed scire quaeritur ibi propter operari : et ideo scire vel parum vel nihil prodest, operari autem multum. Ex laudibus autem virtutum et descriptionibus non habetur nisi sermo persuasivus ad virtutem : persuasio autem non est efficax principium ad opus, quia multi perversi difficile corriguntur : stultorum enim infinitus est numerus , qui persuasiones non at-

tendunt. Propter quod sine coactive sermone efficax principium ad opus non est persuasio. Si quidem igdur sermones persuasivi a nobis inducti per se, hoc est, sine aliis sufficientes essent ad hoc quod facerent studiosos esse qui audiunt eos : tunc multa mercede digni essent illi qui tradunt et docent tales sermones, et magnas deberent juste recipere mercedes, secundum quod dicit Theognis poeta. Non enim sufficienter posset remunerari, qui hominem posset solo sermone bonum perficere : et si mundus daretur in remunerationem, non satis esset.

Nunc autem sermones tales provocare videntur, et provocando non videntur etiam omnes provocare, sed quos inveniunt liberas a passionibus animas habentes et aptitudinem ad morem nobilem, et qui ex natura amant bonum, sicut illi quos dicimus esse optimae indolis. In talibus enim plenitudinem sive completionem universalem boni faciunt ex virtute quam persuadent. AdminBookmark enim Graece concipientem perfectionem vocant. Sicut aliquis dicitur AdminBookmark sapientia, qui plenus est sapientia et perfectus : et aliquis AdminBookmark virtute, plenus virtute et perfectus : ita tales bonae indolis existentes ex persuasive sermone plenitudinem et perfectionem virtutis accipient, eo quod tales ex propria voluntate et electione ad virtutem inclinati sunt.

Communis autem multitudo talibus sermonibus ad bonitatem provocari non potest : eo quod tales in passionibus nati et nutriti ex natura indolis aptitudinem non habent obedire verecundiae, quae est timor in turpi acto. Non enim verecundantur ad turpia, nisi timore paenarum, nec recedunt a pravis operibus et delectationibus propter hoc quod turpes sunt: sed si recedunt a talibus, hoc fit propter paenas quas timent, vel in flagellis, vel membrorum detruncat onibus, vel mortibus, vel forte damnis rerum. In passionibus enim vivere propterea consueti de-

Ieciationesprosequuntur secundum quemlibet habitum vitioram : per quas delectationes etiam passiones ipsae fiunt et confortantur in eis. Fugiunt etiam tristitias his delectationibus oppositas, quae sunt in absentia talium delectationum. Ejus autem quod vere bonum est et quod vere delectabile est, nullum penitus habent intellectum affectivum et practicum : eo quod talis boni et delectabilis non sunt gustativi per experimentum. Eos autem qui. tales sunt, quis unquam sermo persuasivus transformaret ad fugam turpium et perfectionem honestorum bonorum. Quae enim ex antiqua consuetudine comprehensa sunt et radicata, vel non possibile, vel non facile sermone est persuasivo in oppositum transmutare. Non possibile quidem in obstinatis : non facile autem in aliter consuetis.

Et forte satis amabile erit et acceptandum, si etiam virtutem accipiamus, vel accipere valeamus etiam omnibus nobis ad nutum existentibus et paratis , per quae aliqui AdminBookmark sive superbona posse fieri videntur. Virtus enim, sicut saepe dictum est, est circa difficile et bonum : et ideo per multa oportet studere ad virtutem. Si enim ab Antiquis accipiamus ea per.quae ipsi existimant aliquos fieri bonos, maxime a dictis Socratis, tria invenimus. Dicunt enim quod quidam natura quidem fiunt boni, quibus scilicet tantum a diis datum est, quod virtutum habitus et electiones cum ipsa natura acceperunt. Quidam autem seminaria in natura habentes, consuetudine boni, fiunt et perficiuntur. Alii autem his plus habentes de inclinatione ad virtutem, sola doctrina persuasivi sermonis adipiscuntur quod volunt. Principium igitur boni quod est natura, manifestum est quod non in nostra voluntate consistit, sed insit in generatione per aliquam divinam causam, vel quae Deus est, vel ci.rcu.Jus caelestis nativitatem informans, et est in his qui vere bene fortunati, hoc est, bonam fortunam quae naturalis potentia est ad bonum, ex diis vel periodo nativitatis

acceperunt: et tales sunt de quibus dixit Hesiodus, quod " optimi sunt qui per seipsos boni sunt. " Rursum autem boni, quod tales in animo accipiunt, quos audiant et imitentur. Illi enim seminaria boni in seipsis habentes, facile doctrinam suscipiunt et consuetudines imitantur. Qui autem nec per se boni, nec in animo tales ponunt, inutiles viri sunt, quos flagellis et punitionibus oportet cohibere.

Sermo enim persuasivus et doctrina aliquando non potest in omnibus perficere beatitudinem virtutis: sed oportet ante bonis consuetudinibus et bonis legibus animam auditoris esse praeparatam et dispositam ad hoc quod bene et in bonis gaudeat,et bene et mala odio habeat. Sicut.oportet terram praeparatam esse aratione et tirmatione ad hoc quod nutriat semen seminatum ipsa ad frugum incrementa, tunc enim semen jactura optime et utiliter suscipit : et tunc etiam anima taliter praeparata convenienter suscipit sermonem persuasivum. Qui enim secundum passionem vivit, nec auditu recipiet, neque intellectu practico sufficienter intelliget sermonem persuasivum commonentem se quatenus convertatur a pravis. Qui autem hoc habet in habitu radicato, qualiter possibile esset persuaderi ipsi aliquid de virtute : quia passio non videtur totaliter sermoni persuasive obedire, sed potius violentiae paenarum. Haec autem patent per ea quae dicta sunt de incontinente, qui quamvis interius persuasus sit, tamen turpes prosequitur delectationes. Ad hoc ergo quod aliquis persuaderi possit, procul dubio oportet praeexistere consuetudinis morem aliqualiter, qui mos proprius sit virtutis, et qui per se diligat bonum virtutis, et aspernetur turpe vitiorum. Talis autem mos non est nisi sit optimis legibus ordinatus in tali civitate, et inter tales cives inter quos juvenes optime informati sunt et dispositi. Difficile enim valde est recta sortiri ad virtutem educatione sive nutritione ex juvene, nisi ipse juvenis ex talibus optimis legibus enutritus et manuductus sit ad virtutem. Hujus autem causa est, quia temperate vivere, et in his perseverare multitudini communi non est delectabile, et maxime juvenibus qui toti in passionibus bulliunt. Similiter autem est de omni moderamine virtutis. Omnis virtus circa difficile et bonum est. Propter quod enutritionem et adinventionem juvenum oportet ordinatas esse legibus optimis. Si enim haec a juventute consuetudinaria facta sint, non erunt tristantia : et ideo persuasio ad ipsa facile recipietur.

Nec hoc dicimus quod talis nutritio et cura ad sortiendum recta secundum virtutem sufficiat, si juvenibus fiat, quinimo etiam eum qui factus est vir, adinventiones suas et assuefactiones referre oportet et ordinare ad legum observationes. Indigebimus ergo legibus etiam circa haec quae ad viros pertinent, et non tantum ad haec, sed circa omnem vitam usque in senectam et senium legum indigemus informatione. Multitudo enim communis magis obedit necessitati coactionis quam sermoni persuasive : et magis obedit jactura et damno quod timet pati in rebus, quam amori boni et honesti quod nec intelligit nec gustavit. Propter quod quidam legispositores inter alios perfectiores existimant, quod oportet saepe advocare et provocare ad virtutem boni gratia : eo quod his qui AdminBookmark mnt sive boni, sicut dispositis optime praecedentibus consuetudinibus, utile sit ut facile obedientibus sermonibus persuasivis, inobedientibus autem et obstinatis qui vitiata naturali consuetudine degeneres sunt ad bonum, oportet etiam paenas et punitiones apponere. Paenas autem dico disciplinales, et quasi paternas castigativas vitiorum. Si autem aliqui insanabiles sunt et penitus obstinati, qui nec flagellis castigantur, illos de civitate oportet exterminare, vel ad exsilium vel ad supplicium mortis damnare. Cujus dicti ratio est, quod AdminBookmark et ad bonum viventes, facile sermoni obediunt : pravi autem et

carnales delectationes appetentes, sermoni non obediunt: et ideo illos tristitia oportet puniri, quemadmodum subiugalem bovem vel asinum. Propter quod et dicunt quod talibus tales tristitiae interminandae sunt quae maxime contrariantur delectationibus quas amant.