EPISTOLA ENCYCLICA 589

dicta permagni interest ut fideles universi alte sibi defigant in animis atque in omni vitae consuetudine perficere studeant: eademque sacrorum ministri diligentissime reputantes, non hor- tatione solum, sed maxime exemplo ceteris persuadere ne in- termittant.

His igitur revocatis capitibus rerum, quas antehac per oc- casionem data opera illustravimus, speramus fore ut quaevis de christianae democratiae nomine dissensio, omnisque de re, eo nomine significata, suspicio periculi iam deponatur. Et iure quidem speramus. Etenim, iis missis quorumdam sententiis de huiusmodi democratiae christianae vi ac virtute, quae immo- deratione aliqua vel errore non careant ; certe nemo unus stu- dium illud reprehendent, quod, secundum naturalem divinam- que legem, eo unice pertineat, ut qui vitam manu et arte sus- tentant, tolerabiliorem in statum adducantur, habeantque sen- sim quo sibi ipsi prospiciant; domi atque palam officia virtutum et religionis libere expleant ; sentiant se non animantia sed ho- mines, non ethnichos sed christianos esse; atque adeo ad unum illud necessarium, ad ultimum bonum, cui nati sumus, et fa- cilius et studiosius nitantur. Iamvero hic finis, hoc opus eorum qui plebem christiano animo velint et opportune relevatam et a peste incolumem socialismi.

De officiis virtutum et religionis modo Nos mentionem con- sulto iniecimus. Quorumdam enim opinio est, quae in vulgus manat, quaestionem socialem, quam aiunt, oeconomicam esse tantummodo: quum contra verissimum sit, eam moralem in primis et religiosam esse, ob eamdemque rem ex lege morum potissime et religionis iudicio dirimendam. Esto namque ut ope- ram locantibus geminetur merces ; esto ut contrahatur operi tempus; etiam annonae sit vilitas: atqui, si mercenarius eas audiat doctrinas, ut assolet, eisque utatur exemplis, quae ad exuendam Numinis reverentiam adiciant depravandosque mo- res, eius etiam labores ac rem necesse est dilabi. Periclitatione atque usu perspectum est, opifices plerosque anguste misere- que vivere, qui, quamvis operam habeant breviorem spatio et huberiorem mercede, corruptis tamen moribus nullaque reli- gionis disciplina vivunt. Derne animis sensus, quos inserit et colit christiana sapientia; deme providentiam, modestiam, par- simoniam, patientiam ceterosque rectos naturae habitus : pro- speritatem, etsi multum contendas, frustra persequare. Id plane