400 LITTERAE

- Est autem quod differat inter prudentiam politicam, quae ad bonum commune, et eam quae ad bonum cuiusque privatim pertinet. Haec enim cernitur in hominibus privatis, qui consilio rectaeque rationi obediunt in gubernatione sui: illa vero in prae- positis, maximeque in principibus, quorum muneris est cum potestate praeesse : ita quidem ut politica privatorum prudentia in hoc videatur tota consistere, legitimae potestatis iussa fideliter exequi (1). Haec dispositio atque hic ordo tanto magis valere in christiana republica debet, quanto Pontificis politica prudentia plura complectitur : eius enim est non solum regere Ecclesiam, sed generatim civium christianorum actiones ita ordinare, ut cum spe adipiscendae salutis aeternae apte congruant. Ex quo apparet, praeter summam sententiarum concordiam et factorum, necesse esse politicam potestatis ecclesiasticae observare in agendo sapientiam. Iamvero christianae rei administratio pro- xime et secundum Pontificem romanum ad Episcopos pertinet : qui scilicet, quamquam pontificalis fastigium potestatis non at- tingunt, sunt tamen in ecclesiastica hierarchia veri principes ; cumque singulas Ecclesias singuli administrent, sunt quasi prin- cipales artifices... in aedificio spirituali (2), atque habent mune- rum adiutores, ac ministros consiliorum Clericos. Ad hanc Ec- clesiae constitutionem, quam nemo mortalium mutare potest, actio est accommodanda vitae. Propterea quemadmodum Episco- pis necessaria est cum Apostolica Sede in gerendo episcopatu coniunctio, ita clericos laicosque oportet cum Episcopis suis con- iunctissime vivere, agere. - Ipsorum quidem Antistitum utique potest esse aliquid aut minus laudabile in moribus, aut in sen- tentiis non probabile : sed nemo privatus arroget sibi personam iudicis, quam Christus Dominus illi imposuit uni, quem agnis atque ovibus praefecit. Memoria quisque teneat sapientissimam

(1) Prudentia in ratione est ; regere autem et gubernare proprie rationis est ;

et ideo unusquisque inquantum participat de regimine et gubernatione, intantum

convenit sibi habere rationem et prudentiam. Manifestum est autem quod subditi,

inquantum est subditus, et servi, inquantum est servus, non est regere et gubernare,

sed magis regi et gubernari. Et ideo prudentia non est virtus servi, inquantum est

servus, nec subditi, inqicantum est subditus. Sed quia quilibet homo inquantum est

rationalis, participat aliquid de regimine secundum arbitrium rationis, intantum con-

venit ei prudentiam hahere. Unde manifestum est quod prudentia quidem in principe

est ad modum artis architectonicae, ut dicitur in VI Ethicorum ; in subditis autem

•ad modum artis manu operantis. S. Thom. II-II, Quaest. XLVII, art . x i i .

(2) S. Thom. Quodlib. i. art. xiv.