COMMENTARIUS.

(g) Ad tertium dico, etc. Hic post solutionem tertii dubii numero praecedenti datam ponit Doctor septimam conclusionem, quae est quod omnes adulti compotes rationis teneantur ad fidem Mediatoris post lapsum primi hominis, non tamen ita ut omnes aeque teneantur explicite crededere Mediatorem, sed cum hoc discrimine, quod aliquibus sufficeret credere quod Deus mitteret aliquem, qui remedium afferret peccatis eorum, non credendo tamen quod is qui mitteretur, esset Deus et homo, nascenturque ex Virgine, morereturque in Cruce: alii vero tenerentur sic explicite credere in Mediatorem, qui esset Deus et homo, natus ex Virgine, mortuus pro peccatis. Circa hanc autem Doctoris conclusionem gravis moveri solet a Theologis quaestio, quam ut plenius examinemus, variae auctorum sententiae proponendae sunt.

Prima ergo sententia est, ante Christum natum non fuisse necessarium explicite credere ipsum fuisse venturum, sed suffecisse tum credere, quod Deus provideret de tempore in tempus aliquod remedium salvandis hominibus ; in hac autem fide implicite creditum fuisse Christum venturum et facturum quae fecit, nec magis explicitam requisitam fuisse fidem ipsius, existimant auctores hujus sententiae,

qui sunt Durandus 3. dist. 25. quaest. 1. Richardus ibid. art. 3. quaest. 2. Bannes 2.2. quaest. 2. art. 8. dub. 2.

Secunda sententia est Mensis 3. part, quaest. 69. tnem. 3. art. 1. qui tenet priorem sententiam pro lege naturae ante Moysen, sed magis explicitam fidem Christi fuisse requisitam pro statu legis Mosaicae, pro quo Christus aperte revelatus est.

Tertia sententia est aliquorum apud Bannes supra, necessarium medium consequendae justificationis et salutis omnibus adultis pro quocumque statu fuisse credere explicite venturum aliquando, aut venisse Christum et Messiam, qui esset verus Deus et homo, suaque morte genus redimeret humanum, aut redemit.

Quarta sententia est ante Christum natum et promulgatum fuisse necessarium omnibus adultis credere Christum venturum, non sub conceptu Dei et hominis, sed sub conceptu alicujus, qui mitteretur a Deo, et redimeret homines aliquo modo convenienti, ipsis tamen ignoro. Hanc tenet Coninck disp. 14. de Fide, dub. 9. dicens eam esse communem sententiam. Hae sunt sententiae de fidei Christi necessitate ante ejus adventum. Post vero ejus adventum,

Lorca 2. 2. disp. 22. num. 4. Pesant. ibid. q. 2. art. 7. dubio 1. concl. 6. Malderus ibid. Val. disp. 1. quaest. 2. part. A. Sanchez lib. 2. in Decalogum cap. 2. et alii, tenent post Evangelii praedicationem sufficientem explicitam fidem Christi sub conceptu Dei et hominis, qui nos sua morte redemit, fuisse semper omnibus adultis necessarium medium consequendae justificationis. Citatur pro hac sententia noster Doctor, ex eo quod supra dixerit num. 6. cons. 5. quemlibet rudem jam teneri ad credenda quae sunt facilia apprebensu, ut Christum fuisse natum, passum, mortuum, aliaque quae pertinent ad redemptionem. Verum ut bene advertit Coninck supra, Scotus non loquitur quantum ad illa nisi de necessitate praecepti, quia de ea necessitate ibi agit, de qua paulo supra dixit, non fuisse necessarium credere mysterium Trinitatis explicite, et distincte ; sed tum egit de necessitate praecepti, ut patet ex probatione, qua utitur de impossibilitate, nam impossibilitas proxima non excusat, ut supra dixi, ab eo quod est necessarium necessitate medii ; et certum est aliqua quae sunt necessaria omnibus necessitate medii esse aliquibus proxime impossibilia, ut patet in Baptismo respectu infantium morientium in utero materno, eodem modo quo Scotus, D. Bonaventura, Gabriel et Alensis, qui pro eadem sententia citantur, explicari possunt commodissime cum eodem Coninck.

Vega 6. in Tridentinum, cap. 20. Medina 4. de recta in Deum fide, cap. 10. Suarez tom. 4. in 3. part. disp. 4. sed. 2. Turrianus 2. 2. disp. 27. dub. 7. et plures alii, quos citat et sequitur Coninck, supra; tenent etiam pro hoc statu fidem Christi explicitam modo dicto non esse medium tam necessarium ad salutem et justificationem, quin possit aliquis absque tali fide justificari et salvari in casu.

Hae sunt communiores sententiae de necessitate fidei habendae de Christo, tam ante quam post adventum ejus ; et totidem fere sunt sententiae de fidei mysterii Trinitatis necessitate, de qua pro et contra sunt eadem fere fundamenta, et rationes. Nostram autem juxta Doctoris sententiam, tam de hac re quam de caeteris rebus necessario credendis sequentibus dictis proponemus.

Dico ergo primo, necessariam esse necessitate medii cuilibet adulto justificando fidem actualem unius Dei sub conceptu aliquo saltem confuso ipsi proprio, et praesertim sub conceptu omnipotentis, omniscientis, independentis, primae veritatis, habentis providentiam de mundo, et specialiter de hominibus, potentis nobis condonare peccata, et iis condonatis donare vitam aeternam post hanc vitam, ac punire nos morte ac paenis aeternis, si non condonaverit, nec solum potentis haec facere, sed aliquando etiam facientis. Haec conclusio est communis, et patet tum ex illo Apostoli ad Hebraeos 11. quo utitur Concilium Tridentinum sess. 6. cap. 6. Accedentem ad Deum oportere credere, quia est,et quod inquirentibus eum remunerator sit; tum quia ex supradictis aliqua fides supernaturalis requiritur, ut medium necessarium consequendae justificationis, sed nulla potius quam praedicta ; tum quia si quis non cognosceret Deum sub ratione omnipotentis, omniscientis, ac primae veritatis, quae nec fallere, nec falli potest, non posset habere ullum actum supernaturalem fidei, cum omnis actus talis dependeat a tali veritate Dei. Et si non conciperet ipsum sub ratione habentis providentiam de mundo et hominibus, non recurreret ad ipsum in suis necessitatibus, nec haberet ipsi gratiam ob ea quae bene succederent; et si non crederet ipsum condonare posse peccata, non posset habere spem de condonandis peccatis, nec de remediis ad hoc ab ipso ordinatis ; et si non crederemus vitam aeternam succedere bene agentibus, ac mortem agentibus male, quandoquidem videamus agentes male in hac vita prosperari, et bonos pati multas tribulationes, non sufficienter retra heremur a male habendo, aut invitaremur ad agendum bene. Et denique si non crederet quis quod aliquando ista soleat facere, non sufficienter moverentur ad spem efficacem veniae obtinendae praemii, sicut non movemur ad spem obtinendi a Deo, ut faceret montes aureos, quos posset tamen facere, sed nunquam fecit, nec constat ulla ratione facturum, aut auctoritate.

Contra hanc conclusionem duae potissimum occurrunt difficultates. Una est, quod posset demonstrari Deus esse sub hoc conceptu, et quod demonstretur id de facto a viris doctis, sed secundum communiorem sententiam tam Thomistarum quam recentiorum, non potest fides compati cum scientia; ergo non possunt tales viri docti habere fidem de Deo sub hoc conceptu, nec consequenter consequi justificationem, si talis fides sit necessaria necessitate medii, sed hoc est absurdissimum ; ergo conclusio est falsa. Respondeo abstrahendo modo ab illa controversia de incompatibilitate scientiae a posteriori (qualis sola: haberi potest de Deo pro hoc statu) et fidei, distinguendo majorem ; sub hoc conceptu adaequato, nego majorem ; quantum ad partem ejus, concedo majorem, et concessa minori distinguo consequens ; sub hoc conceptu adaequato, nego consequentiam ; secundum quamcumque partem ejus, transeat consequentia, et nego subsumptum. Itaque licet doctiores Philosophi possent demonstrare Deum esse omnipotentem, omniscientem, independentem, infallibilis veritatis, non tamen possunt demonstrare quod soleat in hac vita peccata condonare, et post hanc vitam largiri vitam aeternam iis, quibus in hac vita peccata condonaverit, et mortem aeternam iis, quibus non condonaverit. Respondeo secundo etiam de Deo,

ut unus, omnipotens, omniscius est, posse quoscumque Philosophos ac debere habere fidem supernaturalem ; tum quia id videtur expresse dicere

Apostolus et Concilium Tridentinum, dum dicunt: Accedentem ad Deum oportere credere, quia est ; tum quia nemo dubitare debet quin Deus sub illis considerationibus possit amari amore supernaturali ab illis, sed ad talem amorem requiritur propositio supernaturalis cognitionis, qualis pro hoc statu non datur de Deo praeter fidem. Quod si Philosophus non possit simul cum scientia demonstrativa habere talem fidem, quandoquidem non debeat semper habere actualiter illam scientiam, facile poterit habere tempus et occasionem exercendae fidei ; nec certo est necessarium ut quoties proponitur Deus ut credendus per motiva credibilitatis, toties occurrant actu principia demonstrantia ipsius existentiam. Nec etiam est ullo modo absurdum, quod actus scientiae quamvis per se bonus et expetendus, esset impedimentum actus fidei sic, ut simul non possint compati, quidquid dicat Coninck supra n. 125. nam oratio in Ecclesia, et disciplina et lectio spiritualis sunt persebona,et etiam adjumenta magna ad exercendam charitatem erga infirmos, verbi gratia, et tamen non sunt simul compatibilia, ut patet ; ergo optime posset fieri quod scientia de Deo posset esse per se bona, et conducens etiam ad fidem concipiendam, licet esset simul incompatibilis cum fide.

Secunda difficultas contra conclusionem est, quod aliquis posset per solam fidem supernaturalem Dei unius summe boni moveri ad amorem supernaturalem ejus super omnia, sed si haberet quis talem amorem, justificaretur, et si non peccaret postea consequeretur vitam aeternam, quamvis non cognosceret quidquam de peccatis, nec de vita, aut morte aeterna ; ergo credere Deum sub conceptu dantis vitam ac mortem aeternam, non est necessarium medium ad salutem ac jutificationem.

Coninck supra n. 118. respondet negando minorem, quia non omnis amor Dei est sufficiens dispositio ad justificationem, sed is qui virtualiter contineat contritionem, hoc est, qui sufficiat ex se ad excitandum contritionem in eo qui cognosceret se peccasse ; nul-Ius autem amor, qui esset in eo qui non cognosceret Deum offendi peccatis, esset ad hoc sufficiens.

Haec responsio non placet, primo, quia existimo omnem amorem supernaturalem in substantia Dei super omnia sufficere ad justificationem : tum quia omnino absurdum videtur quod habens talem in instanti mortis 1 damnaretur ; tum quia iste amor, vel necessario provenit ab habitu charitatis, ut existimant Thomistae, atque 5 adeo nequit esse, saltem de potentia ordinata, absque gratia sanctificante, vel certe connaturaliter loquendo, exigit ab illa procedere, licet hic et nunc Deus suppleat concursum istius gratiae, ut tenent Scotistae et recentiores magis communiter ; sed quod sic exigit provenire a gratia, videtur omnino exigere collationem istius gratiae pro eodem instanti ; tum denique, quia talis adimplet totam legem, diligendo Deum ex toto corde et super omnia, ad quod praeceptum reducitur tota lex ultimate, quia caetera praecepta sunt, vel media ad observantiam hujus praecepti, vel talia, qualium observatio sequitur necessario ex illo praecepto, quoties datur commoditas ea observandi.

Secundo displicet illa responsio, quia supponit quod talis amor non esset virtualis contritio et observantia reliquorum praeceptorum, quod omnino falsum est, quia ut sit virtualis contritio, sufficit quod sit talis actus, ad quem sequeretur contritio formalis, si cognosceretur illa placere Deo. Sicut enim dicitur totam legem implere, qui implet mandatum charitatis, quamvis transgrederetur aliquod particulare praeceptum ex ignorantia invincibili, quia scilicet ille impleret illud etiam praeceptum, si cognosceret quod id placeret Deo ; ita etiam in proposito, qui amaret Deum, diceretur optime observare praeceptum contritionis virtualiter, quia haberet talem actum, qui determinaret ad observantiam istius actualem, si cognosceret quod id Deo placeret.

Respondetur ergo aliter, concedendo majorem, in casu quo Deus vellet concurrere cum ipso concursu particulari supplente defectum charitatis habitualis, sine quo concursu major est manifeste falsa. Unde difficultas est, an detur iste casus de facto? Sed responderi tamen adhuc potest independenter ab hac difficultate, dando quam partem quis voluerit. Si enim dicatur isto casus dari, concedi potest tam casus, quam minor secundae difficultatis sed distingui debet consequens ;ergo credere in Deum sub tali conceptu non est medium necessarium ad salutem, sine quo simpliciter non acquiritur aliquando de facto justificatio et salus, transeat consequentia ; non est medium necessarium, regulariter loquendo, et extra casum, concedo consequentiam ;nec id est contra conclusionem, quae potest commode intelligi de medio necessario, regulariter loquendo. Si autem negetur casus, et dicatur quod Deus nunquam in ullo casu soleat concurrere ad actum amoris supernaturalis, nisi praesupponatur fides ejus ut remuneratoris bonorum et malorum operum post hanc vitam, tum negari absolute debet major de potentia jam ordinata a Deo, quamvis non possit negari de potentia absoluta, et sic facilius tollitur difficultas, et conclusio posset intelligi de medio absolute et simpliciter in omni casu necessario.

Ex his patet fidem explicitam aliquorum articulorum Symboli esse necessariam necessitate medii cuilibet adulto justificando pro quolibet statu, ut, verbi gratia, fidem istius articuli: Credo in Deum Patrem omnipotentem, creatorem coeli et terrae : accepto tamen Patre non pro prima persona habente aliam personam divinam pro filio, quia fides ejus ut sic non sequitur ex nostra conclusione, sed accepto Patre pro eo qui habet curam nostri, non minus quam si esset Pater, et fidem etiam duorum ultimorum articulorum : Remissionem peccatorum, vitam aeternam.

Dico secundo post lapsum Adami semper fuit necessarium necessitate medii credere explicite quod Deus mitteret aliquem, qui redimeret genus humanum, obtinendo a Deo veniam pro ejus peccatis. Haec est Scoti supra in conclusione 7. post Magistrum 3. dist. 25. quos sequuntur Theologi jam communiter citati a Lorea 2. 2. disp. 22. contra Durandum, Richardum, Alensem supra citatos num. 22.

Probat Coninck et Lorca hanc conclusionem : Primo ex illo Act. 4. Et non est in aliquo salus, nec enim aliud nomen datum est sub coelo hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Verum hic locus nihil concludit, aperte enim loquitur Petrus de hominibus pro statu legis gratiae, nec ulla particula in illa oratione habetur, ex qua vel conjici possit quod loquatur universaliter pro omni statu. Dices, si non intelligeretur hic locus universaliter, sequeretur aliquos aliquando in aliquo alio nomine fuisse salvatos, quod expresse negatur in illo loco, et in se falsum est. Respondeo, distinguendo sequelam ; in alio aliquo nomine sub coelo, nego ; in aliquo alio nomine non sub coelo, hoc est, in nomine Dei, concedo sequelam, nec hoc est absurdum, quantum ad hunc locum. Deinde supponunt isti auctores quod illud in quo debeat suppleri per ly credendo subintelleclum, ita ut sensus sit, quod in Christo credendo oporteat omnes salvos fieri. At id omnino negari posset, quia omnes possent salvari, et quidem necessario in Christo, quamvis non omnes deberent in Christo credere, quatenus scilicet non salvarentur, nisi intuitu mortis et passionis ejus praevisae a Deo, sed non significatae tamen hominibus.

Probat praeterea Lorca ex aliis locis, 1. Corinth. 15. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo

omnes vivificabuntur. Unde dicitur Apocalypsis 13. Agnus qui occisus est ab origine mundi. Applicationem autem hujus redemptionis per fidem esse insinuat Paulus, Roman. 6. Quem proposuit propitiatorem per fidem ; et Joannes cap. 1. Dedit eis potestatem filios Dei fieri his qui credunt in nomine ejus. Haec etiam loca nihil faciunt ad rem; ex primis enim duobus locis tantum habetur quod intuitu Christi, omnes semper sint consecuti salutem, quod ut paulo ante dixi, poterat esse verum, quamvis non crederent in ipsum explicite. Alia duo loca commodissime exponi possunt de tempore post Christum natum, de quo expresse agit locus Joannis, ut patet ex verbis antecedentibus : In propria venit, et sui eum non receperunt, quotquot autem receperunt eum, dedit eis, etc.

Probat tertio Lorca, quia Scriptura : dicit eamdem fuisse fidem antiquorum et nostram, per quam omnes justificati sunt, ut patet ad Corinth. 10. Patres nostri sub nube fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in mari, et omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt, et eumdem omnes potum spiritualem biberunt ; bibebant autem de spirituali consequente eos petra, . petra autem erat Christus. Item 2. Corinth. 4. Habentes autem eumdem spiritum fidei. Haec etiam probatio non urget, non enim dicit Scriptura ullibi quod eadem fuit fides explicita, qua nos et antiqui justificamur, et praesertim id non dicit in praemissis locis: poterant enim antiqui Patres bibere de petra, quae erat Christus, quatenus 1 omnis gratia quam habuere, dabatur ipsis intuitu meritorum passionis Christi, licet id ipsi ignorarent, et poterant etiam habere eumdem spiritum fidei nobiscum, quatenus credebant remissionem peccatorum, vitam aeternam, et alia dona dari nobis ex gratia et liberaliter Dei. Probat quarto idem Lorca et Coninck ex illo Joan. 3. Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit in ipsum, non pereat. Sed hic locus manifeste loqui videtur de hoc nostro statu post Christi adventum.

Probatur ulterius urgentius nostra haec et communis resolutio auctoritate S. Augustini lib. 4. de gratia Christi, sive de peccato originali, cap. 24. Sine fide Incarnationis, et mortis et resurrectionis Christi, nec antiquos justos, ut justi essent, a peccatis potuisse mundari, et Dei gratia justificari, veritas Christiana non dubitat, sive in iis justis, quos sancta Scriptura commemorat, sive in iis justis, quos quidem illa non commemorat, sed tamen fuisse credendi sunt vel ante diluvium vel inde usque ad datam legem, vel ipsius legis tempore, non solum in filiis Israel, sicut fuerunt Prophetae, sed etiam extra eumdem populum, sicut fuit Job.

Item lib. 18. de civit. cap. 47. agens de iis qui ex Gentibus salvati sunt, ait, quod nemini concessum fuisse credendum est, nisi cui divinitus revelatus unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, qui venturus in carne sic antiquis Sanctis praenuntiabatur, quemadmodum venisse nobis nuntiatus est, et una eadem fides per ipsum mnes in Dei civitatem in domum Dei, in templum Dei praedestinatos perducat ad Deum. Item lib. de natura et gratia cap. 44. Ea quippe fides justos sanant antiquos, quae sanat et nos, id est,

mediatoris Dei, et hominum hominis Jesu Christi, fides sanguinis ejus, fides Crucis ejus, fides mortis ejus, et resurrectionis ejus.

Verum hae etiam probationes nimium probare videntur, nimirum quod requiratur fides explicita Redemptoris sub conceptu hominis, qui sua morte esset redempturus genus humanum. Hanc autem fidem ii, qui tenent nostram conclusionem, ut postea videbimus, non requirunt,et praesertim expresse Doctor eam negat, et Coninck etiam, qui his auctoritatibus utitur, unde non sufficiunt illae auctoritates; qua en m rationes exponentur sic, ut non velint fidem tam explicitam mortis Christi requiri, simili exponi poterunt sic, ut non velint quod fides explicita ullius mediatoris mittendi sit requisita.

Probat Coninck ratione num. 154. quia nemo potest salvari, nisi per merita Christi, et nisi Christus in eum, a qui salvatur, tanquam caput in membra, et vitis in palmites suam gratiam influat, ut constat ex pluribus auctoritatibus, praesertim ex Joan. 15. et Tridentinum cap. 16. sess. 6. Sed qui in Christum non credit, nequit esse membrum ejus, aut tanquam palmes in eo manere; nam ut habetur Joannis 6. per fidem accedimus ad Christum, et ut habetur in Tridentino sess. 6. cap. 1. per fidem incipimus uniri Christo ; non possumus autem tanquam palmes in ipso manere, nisi accesserimus ad ipsum, et uniamur illi.

Haec probatio quoque insufficiens est, quia possumus accedere et uniri Christo moraliter per fidem in unum Deum, quam accipimus per merita Christi, aut saltem per fidem implicitam Christi ; quae fides in unum Deum potest vocari fides Christi, non quod habeat Christum pro objecto immediato materiali, sed quod detur nobis per merita Christi. Et per hoc patet ad illud quod Coninck adducit ex Augustino inferente locis supra citatis, quod nemo possit salvari sine fide, ex eo quod nomo possit salvari sine morte Christi, et propterea dicente quod si sine fide Christi quis salvaretur, gratis Christus mortuus esset ; haec enim intelligi possunt de fide, quam Christus sua morte nobis procuravit.

Melius ergo probatur haec sententia nostra et magis communis ratione Scoti, quia sicut requiritur fides explicita creatoris, ita etiam et redemptoris recreatoris a paritate rationis : sed ex primo dicto patet requiri fidem explicitam creatoris, ergo et redemptoris sub conceptu saltem redemptoris, abstrahendo a natura particulari illius, et modo quo redimeret nos. Ad quam rationem reduci debet alia ratio, quam affert Coninck, nimirum quod quemadmodum Deus est causa universalis efficiens nostrae justificationis, ita et Christus sit causa universalis meritoria ejusdem; ergo quemadmodum fides in Deum actualis et explicita est necessaria necessitate medii ad salutem propter illam rationem, ita et fides actualis explicita in Christum est necessaria tali necessi tate.

Confirmatur hoc, quia nihil impedit quominus aliqua fides in Christum explicita sit necessaria necessitate medii ; ergo, cum magis communiter id teneatur a Theologis, id magis congrue asseritur quam oppositum. Hoc autem supposito aliqua ex praedictis locis Scripturae, quae alias ex se non sufficerent ad nostrum intentum,

possent probabiliter eo accommodari Objicies pro adversariis, quorum sententia nullam aliam notam, quam minoris probabilitatis meo judicio meretur. Per fidem unius Dei posset quis elicere actum charitatis, et ita justificari ; ergo alia mediatoris explicita non requiritur. Respondeo primo hoc argumentum probaturum quod nec fides implicita Christi venturi requireretur, quod est contra adversarios. Respondeo secundo, ut supra, posse quidem talem sufficere, si Deus vellet: concurrere, illum tamen regulariter non concursurum fuisse, nisi praesupposita fide explicita mediatoris.

Objicies secundo, sequeretur plurimis defuisse medium necessarium ad salutem, quia plurimis non revelabatur Christus venturus explicite ullo modo, sed hoc est absurdum. Confirmatur, quia Abrahae primo omnium: videtur revelatus ; ergo antecedenter ad Abrahamum deesset toti genesi humano medium ad salutem necessarium. Respondeo negando minorem, quia licet communiter teneatur, et verisimile sit, totum genus humanum nunquam relictum esse absque medio necessario ad salutem, tamen non est inconveniens quod plurimis negarentur illa media alio modo quam sufficienter. Ad confirmationem nego antecedens, sed primo revelabatur ipsi ex quo semine ex variis hominibus ab Adamo descendentibus Christus nasceretur ; non vero primo revelabatur quod Christus nasceretur, aut veniret, id enim prius revelabatur Adamo in illis verbis Genesis 3. Et ipsa conteret caput tuum; et Enoch, ut habetur in epistola Canonica Judae, et Noe, ut constat ex Job. 19.

Dico tertio, ante Incarnationem fides explicita Christi sub conceptu explicito Dei et hominis, qui sua morte et passione esset redempturus genus humanum, non erat necessaria necessitate medii, nec fides etiam explicita

Trinitatis sub conceptu actuali trium personarum in una essentia. Haec quoad primam partem est Magistri hac dist. Scoti supra concl. 7. D. Thomae 2. 2. q. 2. art. 7. contra Bannem et auctores tertiae sententiae supra positae. Quoadsecundam etiam partem, est eorumdem Doctorum, licet enim eam expresse non asserant, tamen sequitur ad primam, quia eatenus requireretur fides Trinitatis sic explicita, quatenus requireretur fides explicita Incarnationis secundae Trinitatis personae.

Probatur haec conclusio quoad primam partem, quia si requireretur necessario necessitate medii hujusmodi fides, sine dubio revelaretur adventus Christi sub illo conceptu Judaeis saltem nimirum populo electo specialiter, cujus instruendi specialem semper curam habuit Deus ante adventum Christi, sed non solum non constat eum sic fuisse illis revelatum, sed potius constat oppositum, quia Judaei, qui vivebant tempore Christi, ut colligitur ex toto Evangelio, nunquam habuerunt conceptum de Messia, quem futurum credebant, quod deberet mori et pati. Unde Judaei scandalizabantur, quando Apostoli praedicabant Christum crucifixum, ut patet 1. Corinth. 1. Nos antem praedicamus Christum crucifixum; Judaeis quidem scandalum, Gentibus autem stultitiam. Ipsis autem vocatis Judaeis ac Graecis, Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. Imo nec ipsi Apostoli Christum discurrentem de sua morte et passione intelligebant, quod res ipsis peregrina videretur, qualis tamen non appareret, si proponeretur ipsis communiter credendus Messias sub illo conceptu. Con firmatur, quia prophetias illas, quae sunt de Messiae potentia et regno, Judaei intelligebant communiter de potentia et regno temporali ; et hinc Paulus asserit quod littera occidit, hoc est, quod sensus litteralis istorum locorum, quatenus impediebat intellectum spiritualem et fidem Christi veram, occidebat spiritualiter eos, qui eo tantum utebantur ad intelligenda illa loca.

Probat Coninck ex illo ad Ephesios 3. Quod, scilicet mysterium Christi, aliis generationibus non est agnitum filiis hominum, sicut nunc revelatum est Apostolus ejus et Prophetis in spiritu. Verum hic locus quamvis ad hoc propositum communiter adducatur, tamen si legatur totus textus, facilem patitur responsionem ; nam expresse subjungit Apostolus de quo Christi mysterio locutus est, nimirum, Gentes esse cohaeredes, et concorporales, et comparticipes promissionis ejus in Christo Jesu per Evangelium. Itaque responderi posset, quod non dicat Apostolus mysterium Incarnationis Christi sub conceptu Dei et hominis, qui passione, et morte, et resurrectione sua mundo remedium afferret contra peccata, fuisse incognitum hominibus antea ; sed fuisse absconditum illis, quod Christus aeque redimeret Gentes ac Judaeos, cum hi omnino persuasum haberent quod sibi soli salutem afferret Messias venturus, id quod clare patet ex ipso textu integre lecto. Melius quantum ad auctoritatem probatur ex epistola 77, S. Bernardi, in cujus medio satis fuse conclusionem nostram probat, et oppositam falsam esse asserit, graviter culpans ejus auctorem, tanquam novitatis inventorem.

Secunda pars conclusionis patet, quia non reperitur tam expressa mentio Trinitatis in veteri Testamento ; neque auctoritate aut ratione constat Judaeos ante Christi adventum per traditionem, aut aliunde cognitionem distinctam ejus habuisset, imo propter pronitatem eorum ad idololatriam, communiter, dicitur iis istud mysterium non fuisse distincte revelatum, praeterquam quod legi gratiae distinctior cognitio mysteriorum praecipuorum fidei erat reservanda.

Ex his habetur fidem explicitam Incarnationis aut. Trinitatis, non fuisse ante Christi adventum necessariam necessitate praecepti, quia quod est sic necessarium, debet proponi sufficienter ; cum ergo ex dictis non fuerint ista mysteria sufficienter proposita cum illa distinctione et expressione, sequitur ea non fuisse necessaria necessitate praecepti. Unde testimonia omnia agentia de necessitate fidei explicitae Trinitatis et Incarnationis, sive medii, sive praecepti, restringenda sunt ad tempora sequentia adventum Christi, et ad legem gratiae, non vero extendenda ad tempora antecedentia, nec ad legem naturae, aut Mosaicam. Possent objici contra hanc conclusionem auctoritates S. Augustini adductae pro conclusione praecedenti, nam videntur clare dicere quod fides mortis et resurrectionis Christi fuit omni tempore necessaria. Respondetur, illas auctoritates esse intelligendas de fide implicita, ut dixi supra.

Dico quarto, post Christum natum ante promulgationem Evangelii non erat necessaria fides explicita Christi aut Trinitatis necessitate medii. Haec est auctorum eorum, qui tenent conclusionem praecedentem, et satis expresse S. Bernardi in praedicta epistola 77. Patet iisdem rationibus, quia ante promulgationem Evangelii, hoc est, antequam proponeretur necessitas fidei explicitae Christi, eadem ratio erat necessitatis talis fidei, ac ante Christum natum ; ergo si ante Christum natum non erat necessaria talis fides, ut ostendimus conclusione praecedenti, nec necessaria erat post Christum natum ante promulgationem Evangelii.

Dico quinto, post promulgatum Evangelium fides actualis explicita Christi et Trinitatis est necessaria necessitate medii, regulariter loquendo, non tamen ita, quin in casu possit aliquis adultus peccator, cui proponeretur Deus, et vita aeterna, et remissio peccatorum credenda, nunquam vero audivit aliquid de Christo, aut Trinitate, justificari, et consequi etiam vitam aeternam sine fide Christi. Haec conclusio continet tres partes : Prima est, quod fides explicita Christi sit necessaria regulariter post promulgatum sufficienter Evangelium respectu adultorum peccatorum ; et dico peccatorum, quia adultus justificatus in infantia, si moreretur antequam peccaret mortaliter, sive esset, sive non esset compos rationis, consequeretur sine dubio vitam aeternam sine fide explicita Christi aut Trinitatis propter eamdem rationem, propter quam supra dixi n. 6. quod consequeretur vitam aeternam sine fide supernaturali actuali unius Dei. Secunda pars conclusionis est, quod in casu possit aliquis sine fide explicita Christi aut Trinitatis consequi justificationem. Tertia pars conclusionis est, quod posset etiam consequi in casu vitam aeternam sine tali fide.

Prima pars conclusionis est communis omnium Theologorum, et praesertim eorum, quos infra citabo pro et contra secundam partem conclusionis. Probatur ex Marci ultimo : Praedicate Evangelium omni creaturae, qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit ; qui vero non crediderit, condemnabitur ; ergo qui non crediderit ea quae Apostoli praedicare iubebantur, condemnabitur ; sed certum est praeceptum fuisse Apostolis praedicare fidem explicitam Christi et Trinitatis ; ergo sine tali fide unusquisque, post promulgationem saltem ejus, condemnabitur, et consequenter talis fides est necessaria necessitate medii post promulgationem et praedicationem ejus.

Dices ex hoc loco haberi necessariam esse illam fidem explicitam in re, vel in voto, non autem in re tantum. Sed contra est primo, quod illud ipsum quod est in re, vel voto necessarium necessitate medii, sit in re necessarium tali necessitate regulariter, ut patet in Baptismo et Paenitentia. Secundo, quia S. Bernardus in epist. 11. expresse asserit fidem actualem in re esse necessariam ad salutem ex illo loco ; ergo secundum ipsum non potest sufficere fides in voto.

Dices secundo, fidem actualem implicitam posse sufficere. Contra, quia ad talem fidem non esset praecipienda praedicatio fidei explicitae, praesertim cum tanto detrimento et jactura vitae, quam subierunt Apostoli ad praedicandam illam. Deinde quod non sufficiat fides implicita, regulariter patebit magis ex sequentibus.

Probatur secundo, Joan. 3. Oportet exaltari Filium hominis, ut omnis qui credit in ipsum non pereat. Respondet Coninck num. 168. Christum hic loqui etiam de antiquis Patribus, quibus tamen non erat necessaria fides explicita Christi. Sed contra, quia verba omnino loquuntur de iis, qui vivebant post exaltationem, nec est unde colligatur ea extendi debere ad antiquos Patres. Melius respondetur non fieri mentionem hic de fide explicita ; et praeterea non dici quod omnis sit periturus, qui non crederet in ipsum, sed quod omnis qui credet non sit periturus, seu quod nullus qui credet sit periturus, quod posset esse verum, quamvis possit quis non perire, qui non crederet. Sed contra hoc ultimum facit quod subditur : Qui non credit jam judicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei, ubi dicitur periturus, qui non est crediturus in Christum. Contra primum etiam de fide implicita, facit, quod possint verba illa etiam de fide explicita, et quod cum Theologi communiter ita intelligant, cum ipsis sic exponenda sunt, cum nihil urgeat in contrarium.

Probatur tertio ex Joan. 17. Haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum, ubi cognitio Christi dicitur esse vita aeterna, quia est via ad vitam aeternam.

Probatur quarto ex Concilio Tridentino sess. 6. cap. 6. ubi describens ordinem justificationis, dicit justificari homines credentes vera esse, quae divinitus revelantur, atque illud in primis a Deo justificari hominem per gratiam ejus per redemptionem, quae est in Christo Jesu.

Probatur quinto, quia ordinarius modus justificandi homines adultos est per Baptismum collatum in nomine Trinitatis, et mediante propositione Incarnationis, mortis et resurrectionis Christi ; ergo ordinarie requiritur tanquam medium regulariter necessarium ad justificationem fides explicita Christi et Trinitatis. Confirmatur, quia sicut requiritur fides Dei explicita propter dependentiam quam habemus ab ipso in ordine ad salutem consequendam, ita exigi videtur fides explicita Christi ab illis quibus proponitur, sed proponitur ordinarie et regulariter adultis peccatoribus antequam justificentur. Confirmatur secundo, quia merita Christi Domini, et quae fecit et passus est pro salute nostra, omnino exigunt amorem et gratitudinem, et cognitionem consequenter actualem ejus ab iis salutem, quibus proponitur ; ergo congruum erat ut ab iis exigeretur talis cognitio tamquam medium necessarium. Confirmatur tertio, quia ideo non requirebatur fides ejus ab antiquis tanquam medium necessarium, quia non proponebatur sufficienter et clare illis ; ergo cum jam ordinarie proponatur sufficienter, dicendum est quod requiritur fides ejus, et consequenter Trinitatis etiam explicita, regulariter loquendo.

Dices, Scotus supra num. 6. asserit non esse necessarium ut rudiores et simplices habeant fidem explicitam Trinitatis ; ergo talis fides non est necessaria necessitate medii. Respondeo primo Scotum videri locutum de necessitate praecepti, ut patet ex ratione sua, quae est, quod Deus nominem obligat ad impossibile, sed quamvis fides explicita Trinitatis non esset necessaria necessitate praecepti, posset esse necessitate medii, ut patet de Baptismo respectu parvuli. Respondeo secundo admittendo Seotum locutum de necessitate medii, et distinguendo antecedens ; rudiores non potentes concipere aliquo modo distincto et conceptu proprio ullos terminos necessarios ad fidem explicitam, transeat, de iis enim expresse loquitnr ; potentes sic concipere illos terminos, nego antecedens, et distinguo consequens ; non est necessaria simpliciter, et in omni casu, concedo, id enim asserimus in secunda parte conclusionis ; non est necessaria regulariter, nego consequentiam, nam regulariter non accidit ut dentur tam rudes adulti compotes rationis, ut non possint formare talem conceptum istorum terminorum.

Secunda pars conclusionis est Scoti in loco jam citato, expresse quantum ad mysterium Trinitatis, et consequenter quantum ad mysterium Incarnationis, si tamen loquatur ullo modo de necessitate medii, quod si non loquatur de illa necessitate, nullo modo agit de hac parte, et sic non erit cum ipso, aut contra ipsum. Est autem sine dubio Durandi et Richardi, hic, Scoti in 4. d. 5. quaest. 1. art. 2. Cordubae lib. 2. q. 4. propositione 3. Medinae 4. de rectae in Deum fide, cap. 10. Vegae lib. 6. de Justificatione c. 19. Suarez disp. 12. de fide secl. 4. n. 11. Coninck. disp. 4. de fide, dubio 9. n. 163. Turrian. 2. 2. disp. 27. Bannes et Aragon 2. 2. q. 10. Cani in reiectione de Sacramentis in genere,part. 2. c. 2. Joannis de Bononia in tractatu de praedestinatione, Castro lib. 2. de lege poenali, c. 14.

Unde videtur esse communior Theologorum sententia contra Carthus. in 3. q. 1. Pesantium 2. 2. q. 2. art. 7. Malderum ibidem, Valentiam disp. 1. q. 2. Sanchem in praecepta lib. 2. cap. 2. Lorcam 2. 2. disp. 22.

Probat Suarez hanc partem supra num. 11. quia potest aliquis habere fidem supernaturalem Dei ante fidem explicitam Christi et Trinitatis, imo et cum ignorantia invincibili ejus ; ergo cum illa fide posset justificari. Probat antecedens ex casu pueri educati in sylvis inter infideles cognoscentes unum Deum, et talem proponentes isti puero, is enim si fecerit quod in se est, illuminabitur, et poterit accipere fidem Dei sine fide Christi.

Verum haec probatio antecedentis nullo modo placet, nam imprimis non sequitur quod si talis parvulus faceret quod in se esset, Deus deberet ipsi magis adesse ad illuminationem supernaturalem, quam adest parvulis morientibus in utero materno, quibus ad summum dat gratiam sufficientem, qualem etiam daret isti puero, licet nullam specialem illuminationem conferret ipsi. Quod autem ipse observaret legem naturae non facit ad rem, quia observatio legis naturae per actus naturalis ordinis non est dispositio positiva inducens justificationem, sed tantum quasi negativa, quatenus scilicet qui sic observat legem naturae, non habet impedimenta peccatorum personalium, sicut haberet qui ea non observaret. Sed talem dispositionem habet parvulus moriens in utero, et tamen non illuminatur actu, nec hoc est contra bonitatem, aut misericordiam divinam ; ergo nec esset contra eamdem bonitatem aut misericordiam non illuminare actu parvulum illum educatum in sylvis, et observantem legem naturae per actus naturales in substantia

Deinde non video quid juvet ad fidem supernaturalem Dei habendam potius quam Christi, quod is talis inter infideles educetur cognoscentes Deum ; neque enim ex hoc quod cognoscerent Deum, sequitur quod possint Deum proponere sub ratione formali fidei supernaturalis. Rursus qua ratione spectaret ad Deum illuminare talem puerum fide supernaturali unius Dei, et procurare ut unus Deus proponeretur ipsi sic sufficienter, ut posset habere talem fidem de illo, eadem ratione non minus spectaret ad ipsum illuminare ipsum fide Christi explicita, si haec esset necessaria necessitate medii ; ergo prius debet constare quod haec fides explicita Christi non sit necessaria sic, quam possit ex praedicto casu colligi fidem supernaturalem unius Dei sufficere. Nec refert quod difficilius esset proponere tali puero Christum quam unum Deum, quia Deus facile posset ut vellet superare illam majorem difficultatem, sive per miraculum manifestum, sive sine miraculo manifesto, per dispositionem occultam talem rerum hujus mundi, ut ad talem puerum adveniret qui instruere posset tam bene in fide Christi, quam in fide Dei.

Melius probat illud antecedens idem auctor quia licet adesset qui instruere posset ad utramque fidem, tamen prius posset, et solet proponere fidem unius Dei quam fidem Christi ullam, et fidem Christi quoad nativitatem, verbi gratia, quam fidem ejusdem quoad passionem ac mortem, hancque prius, quam fidem resurrectionis ; ergo in illo priori tempore quo proponitur unum ex his mysteriis, sive aliis, posset iste puer, aut quicumque alius qui accedit ad fidem, credere istud mysterium supernaturaliter. Confirmatur, quia nihil impedit quominus et ipse velit credere fide supernaturali mysterio primo proposito, et quominus Deus velit concurrere particulariter cum ipso ad talem fidem, antequam proponatur secundum. Nec etiam probabilitatem habet quod omnibus mysteriis necessario credendis simul credat in eodem instanti temporis ; ergo prius credit unum, et postea alterum.

Supposita ergo veritate antecedentis primaria probat Suarez consequentiam, quia posset talis habens fidem supernaturalem Dei elicere actum supernaturalem amoris circa ipsum, talem actum autem si haberet in debita praesertim intentione, sine dubio justificaretur in eodem instanti ; ergo posset quis justificari sine fide explicita Christi.

Haec probatio consequentiae nimium probat, et propterea non est admittenda absque temperamento ; quod autem nimium probat patet, quia si ex eo quod possit reperiri cognitio supernaturalis Dei absque cognitione supernaturali explicita Christi, sequitur quod possit aliquis de facto justificari absque fide Christi; quandoquidem ordinarie, etiam ut fatetur ipse Suarez num. 12. accedentes ad fidem prius habeant fidem Dei unius, quam fidem Christi explicitam, sequeretur quod non tantum in casu, sed ordinarie posset quis justificari absque fide explicita Christi, et consequenter quod fides explicita Christi non esset medium ordinarium ad justificationem ; hoc autem est contra primam partem conclusionis quam idem Suarez tenet num. 18.

Itaque tota haec probatio, ut sic ad propositum, debet accommodari hoc modo : Nihil impedit quominus quis habeat fidem actualem et supernaturalem unius Dei in aliquo casu, saltem raro, et mediante ea ac concursu particulari Dei, amorem supernaturalem perfectum ejusdem, ad detestationem ingentem peccatorum cum proposito efficaci ea in posterum vitandi per gratiam Dei absque fide actuali explicita Christi Domini, suaeque mortis, passionis ac resurrectionis ;ergo nihil impedit quominus quis in tali casu raro absque tale fide possit justificari. Probatur antecedens, solvendo fundamenta adversariorum.

Confirmatur, quia absque necessitate manifesta rationis, aut auctoritate non debemus asserere tam strictam necessitatem fidei explicitae Christi, quin in aliquo raro casu possit quis justificari sine ea. Confirmatur secundo, quia aliqua, quae dicuntur communiter necessaria necessitate medii, non sunt ita simpliciter necessaria in omni casu, quin aliquando absque iis in re susceptis possit quis justificari, ut patet de Baptismo et Poenitentia, ac dolore expresso de peccatis ; ergo quamvis fides explicita Christi esset necessaria necessitate medii, non sequeretur quod esset necessaria actu in omni casu.

Quod si dicas fidem actualem et explicitam Christi esse magis necessariam quam sit Baptismus ac Poenitentia ; contra, quia inde non sequeretur aliud necessario, quam quod rarius contingeret justificatio absque tali fide quam absque illis Sacramentis, per hoc enim esset magis necessarium. Et

si dicas ulterius quod fides explicita Christi sit in omni eventu necessaria simpliciter, petis principium, hoc est enim quod quaeritur, et quod nos asserimus probari non posse.

Objicies contra hanc partem primo, fundamenta supra posita pro prima parte. Sed facile respondetur ea intelligenda esse regulariter et ordinarie.

Objicies praeterea 1. Corinth. 3. Ut sapiens architectus fundamentum posui, alius autem superaedificat ;unusquisque videat quomodo superaedificet ;fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Jesus Christus. Supra quae verba Gregorius relatus secundum Lorcaml. quaest. 1. ait: Cum Paulus dicat, fundamentum aliud nemo potest ponere, etc. consequenter probatur quod ubi Christus fundamentum non est nullius boni operis potest esse aedificatio. Sed fundamentum hoc, de quo Paulus, est Christus creditus; ergo absque fide explicita Christi non potest acquiri justificatio ab adulto compote rationis.

Respondetur primo, posse hunc locum etiam intelligi regulariter et ordinarie. Respondeo secundo, Christum posse esse fundamentum aedificii spiritualis, non solum explicite creditus est, sed etiam implicite et virtualiter creditus, et sic erat fundamentum respectu temporis antecedentis promulgationem Evangelii secundum ipsos adversarios ; ergo ex praedicto loco non sequitur fidem explicitam Christi esse necessariam ad justificationem in omni casu.

Objicies tertio illud Galat. 2. Scientes autem quod non justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem Jesu Christi, et nos in Christo Jesu credimus, ut justificemur. In quibus verbis, inquit Lorca, quamvis quod primo dicitur neminem justificari nisi ex fide Jesu Christi, exponi possit de necessitate fidei Christi, quae omni tempore fuit: tamen quod postea dicit, et nos credimus ut justificemur, manifeste refertur ad fidem explicitam, qualem Paulus habebat et praedicabat. Verum supposita explicatione primae partis, quam admittit Lorca ad nihil prorsus deservit hic locus, quia tantum sequitur quod scientes non justificari hominem, nisi per fidem Christi, credere debeant ut justificentur ; ex hoc autem non infertur quod id nescientes nequirent justificari absque fide explicita Christi. Itaque tota vis hujus loci consistit in eo, quod Paulus dicat se scire quod justificatio non acquiratur, nisi per fidem Christi; unde si id possit exponi de fide implicita Christi, ut fatetur Lorca, et est satis probabile, profecto non sequitur ex hoc loco necessitas fidei explicitae. Respondeo secundo, quamvis expresse diceret Paulus non justificari hominem, nisi per fidem explicitam Christi, id tamen optime posse intelligi de fide explicita in re, vel in voto, et de eo quod ordinate et regulariter contingit.

Objicies quarto, illud Symboli Athanasii : Haec est fides Catholica, quam nisi quisque integram inviolatamque servaverit, salvus esse non poterit; et illud aliud : Sed necessarium est ad aeternam salutem, ut Incarnationem quoque Domini nostri Jesu Christi fideliter credat, etc. Item illud Concilii Tridentini sess. 6. in principio : Fides nostra Catholica, sine qua impossibile est placere Deo; ubi per fidem Catholicam intelligitur fides Christi explicita. Respondeo secundum omnes, non requiri fidem explicitam omnium quae continentur in Symbolo Athanasii, tanquam medium necessarium ad salutem ; unde cum ex praedictis verbis aequalis necessitas omnium designetur, non debent intelligi de necessitate medii, nisi ad summum respectu eorum, quibus proponuntur. Respondeo secundo, omnia illa loca posse intelligi ordinarie et regulariter, sicut et alia praecedentia loca, nisi aliunde constet talem explicationem non esse convenientem, quod non facile ostendent adversarii.

Objicies quinto loca Augustini Supra citata, num. 49. Sed cum illa loca expresse loquantur de necessitate fidei Christi, non solum pro tempore a promulgatione Evangelii, sed pro omni tempore antecedenti, et ex supradictis constet, fatentibus ipsis adversariis pro majori parte, non fuisse requisitam fidem explicitam Christi ante adventum Christi, sequitur manifeste non concludi ex illis quod requiratur talis fides post Christi adventum.

Magis ergo urgent pro adversariis alia loca ejus de correptione et gratia cap. 7. Si enim, sicut veritas loquitur, nemo liberatur a damnatione, quae facta est per Adam, nisi per fidem Jesu Christi, et tamen ab hac damnatione non se liberabunt, qui poterunt dicere non se audiisse Evangelium Christi; et infra : Ac per hoc, et qui Evangelium non audierunl, et qui eo audito in melius commutati perseverantiam non acceperunt , et qui Evangelio, audito venire ad Christum, hoc est, in eum credere noluerunt, et qui per aetatem parvulam, nec credere potuerunt;sed ab originali noxa solo possent lavacro regenerationis absolvi, quo tamen non accepto mortui perierunt, non sunt ab illa massa perditionis discreti. Sed si in aliquo casu qui non credit in Christum explicite, eo quod non fuit ipsi propositus sufficienter, justificaretur, profecto falsum esset quod qui non audierunt Evangelium Christi, a damnatione non liberarentur, aut non essent discreti a massa perditionis: ergo semper secundum Augustinum requiritur fides explicita Christi.

Respondeo primo, hunc locum posse optime intelligi regulariter et ordinarie, ita ut sensus esset, quod qui non credunt in Christum explicite, et quibus non est proposita fides explicita ejus, ordinarie damnentur. Et sic breviter responderi potest ad caeteros Patres, quos adducit Lorca, et quorum loca propterea non est opus hic referre. Respondeo secundo, locum hunc S. Augustini posse intelligi, non de quocumque, qui non audiret Evangelium Christi, sed de eo omni qui non audiret illud ob culpam et negligentiam suam ; sic autem intellectus non facit ad rem, quia nos non dicimus tales posse justificari absque fide Christi in nullo casu.

Objicies sexto, eumdem Augustinum de praedestinatione Sanctorum cap. 7. ubi loquens de Cornelio : Cujus, inquit, acceptae sunt eleemosynae et auditae orationes, antequam credidisset in Christum, nec tamen sine aliqua fide donabat et orabat: nam quomodo invocaret, in quem non crediderat ? Sed si posset sine fide Christi esse salvus, non ad eum aedificandum mitteretur architectus Aposto-Ius Petrus. Respondeo, vel Cornelium hunc fuisse justificatum antequam instrueretur a Petro in fide Christi, vel non fuisse ; si fuit justificatus antea nihil facit locus contra hanc partem, sed potius facit contra tertiam partem conclusionis, contra quam illum rursum objiciemus. Si non fuit justificatus, tum respondeo illum missum fuisse ad Petrum, ut instrueretur in fide

Christi, quia licet posset aliquis justificari in casu sine fide explicita Christi, tamen ordinarius modus justificandi est mediante fide Christi, et hoc tantum vult Augustinus.

Objicies septimo rationem Theologicam, qua utitur Lorca, quia nullus adultus peccator post promulgatum Evangelium salvari potest aut justificari, qui non sit Christianus ; sed nemo fit Christianus sine fide explicita Christi ; ergo talis fides est necessaria ad justificationem. Confirmatur, quia alias Judaeus invincibiliter ignorans Christum cum fide implicita ipsius, et fide explicita legis veteris, posset justificari ; et idem est de Mahumetano, sed hoc est absurdum, ergo requiritur fides explicita Christi. Respondeo, distinguo majorem, nullus qui non sit Christianus, id est, credens explicite Christum justificatur regulariter, concedo majorem: nullus qui non sit Christianus, seu credens explicite Christum justificatur in casu, nego majorem ; et concessa minori distinguo consequens: ordinarie et regulariter, concedo ; in casu et ordinarie, nego consequentiam. Ad confirmationem, concessa majori in casu extraordinario, nego subsumptum.

Objicies octavo, Baptismus est necessarius necessitate medii parvulis ad justificationem, in quo Baptismo fit expressa professio Trinitatis ; ergo talis expressa fides requiritur in adultis ad justificationem. Respondeo primo, negando consequentiam, quia ex suppositione antecedentis non est alia via salvandi parvulos, sed est alia via salvandi adultos praeter fidem explicitam Trinitatis. Respondeo secundo, negando antecedens, quia Baptismus, in quo fit talis professio, non est tam necessarius, quia per martyrium posset justificari et salvari tam parvulus quam adultus in casu ; ergo similiter nec fides Trinitatis. Adde, si proportio fidei requisita in adulto, et fidei professae in Baptismo esset attendenda, quod in adultis non requireretur fides Christi explicita, sicut non habetur professio ejus explicita in Baptismo, sed hoc est contra adversarios : ergo talis proportio non debet attendi.

Tertia pars conclusionis est eorumdem auctorum, qui tenent secundam partem, et etiam ex suppositione ejusdem secundae partis est communis aliorum omnium, praeter Canum, Bannem, Aragon. Castr. et Joannem de Ripa, qui quamvis in locis supra citatis admittant illam secundam partem, dicunt tamen nunquam aliquem salvari posse per consecutionem vitae aeternae absque fide explicita Christi, pro hac vita aliquando habita.

Probat Coninck num. 175. ex Concilio Tridentino sess. 6. cap. 16. Nihil ipsis justificatis amplius deesse credendum est, quominus plene illis quidem operibus, quae in Deo sunt facta, divinae legi pro hujus vitae statu satisfecisse, et vitam aeternam suo etiam tempore, si tamen in gratia decesserint, consequendam, vere promeruisse censeantur. Ergo si in casu possint justificari absque fide explicita Christi, in casu etiam possent consequi vitam aeternam absque tali fide, alias aliquid decedentibus in gratia deesset ad consecutionem vitae aeternae contra Concilium.

Haec probatio non est sufficiens, quia adversarii non negant justificatum, si absque fide explicita Christi decederet in gratia, consecuturum vitam aeternam, sed negant quod aliquis sic unquam decedet absque fide

Christi explicita ; non ergo negant ullo modo quod asserit Concilium.

Unde in forma negarent optime consequentiam cum sua probatione. Con-- firmatur haec responsio, ultra gratiam justificationis, et illud quod per se ad eam requiritur, certum est quod ut aliquis consequatur vitam aeternam, requiratur necessario in omni casu donum perseverantiae, non obstante illo dicto Concilii, quia nimirum istud donum necessario requiritur, ut quis decedat in gratia justificante ; ergo ultra justificationem, et ea quae ad eam necessario requiruntur, potest requiri fides explicita Christi, non obstante eodem dicto Concilii.

Probat secundo idem auctor hanc tertiam partem, ex S. Augustino lib. de natura et gratia, ubi dicit, si fieri posset, ut quis impleret legem naturae, et perficeret justitiam, absque fide sanguinis Christi, eo quod invincibiliter Christum ignoraret, eum debere esse securum de regno coelorum ; et addit: Non enim injustus Deus, qui justos fraudet mercede justitiae, si iis non est annuntiatum Sacramentum divinitatis et humanitatis Christi, quod manifestatum est in carne .Quae, inquit Coninck, aperte essent falsa, si quis vere justus ob invincibilem ignorantiam Incarnationis posset excludi coelo.

Haec etiam probatio non sufficit, et fundatur in eodem errore sententiae adversariorum male intellectae, quo praecedens ; neque enim adversarii dicunt quod vere justus decedens fraudetur regno coelorum ob ignoratam Incarnationem, aut quemcumque alium articulum, sed dicunt neminem sic justum decessurum, nisi haberet ante fidem explicitam Christi ;

et hoc videtur insinuare ipsemet S. Augustinus in hypothesi illa sua : Si fieri posset ut absque fide sanguinis. Christi impleret legem. Unde potius hic locus favet adversariis, quam nobis, aut Coninck ; sed nec ipsis tamen multum favet, quia non est necesse ut S. Augustinus loquatur de fide explicita sanguinis Christi.

Probat tertio idem auctor, ratione desumpta ex natura justitiae, quia justificatus estfilius Dei,et haeres regni caelorum ; ergo habet jus ad regnum, et consequenter si moriatur in illo statu, dabitur ipsi regnum. Hoc etiam argumentum simili errore peccat, conce-durd enim adversarii totum, sed negant moriturum unquam justum in justitia, nisi aliquando habuerit fidem explicitam. Vidit Coninck ipse tandem posse dari hanc responsionem, et eam impugnat, quia gratis asseritur. At certe hoc ipsum ab initio sufficeret ipsi pro probatione, tam bene quam sufficit jam pro impugnatione, et caeterae rationes praemissae omnino superfluae sunt.

Itaque resumendo hoc ultimum, probo conclusionem, nihil impedit quominus, ut quis posset acquirere justificationem absque fide explicita Christi, ita etiam posset ad mortem usque in ea perseverare absque illa fide in casu aliquo, sed si sic perseveraret consequeretur vitam aeternam secundum ipsosmet adversarios et omnes ; ergo nihil impedit quominus quis possit in casu consequi vitam aeternam absque fide explicita Christi. Antecedens probatur primo, quia plura sunt loca Scripturae et Patrum, quibus significatur necessitas fidei Christi ad justificationem, quam ad consecutionem gloriae, aut saltem aeque multa et clara, quod nobis sufficit ; ergo quemadmodum non obstantibus illis locis potest quis secundum adversarios justificari in casu absque fide Christi, nihil impedit quominus, non obstantibus locis exigentibus fidem Christi ad glorificationem, possit quis in casu absque explicita fide Christi glorificari.

Probatur secundo idem antecedens, quia casus ille, in quo posset quis justificari absque fide explicita Christi, posset esse talis, ut statim in eodem ipso instanti, quo quis esset justificatus naturaliter deberet mori, antequam posset instrui fide Christi, aut peccare mortaliter ; ergo in tali casu, nisi Deus miraculose conservaret vitam illius, ut posset postea habere fidem Christi, consequeretur vitam aeternam. Sed prorsus ridiculum est quod Deus miraculose deberet conservare vitam ipsius ; ergo potius dicendum est, quod in tali casu consequeretur vitam aeternam absque fide actuali explicita Christi. Confirmatur, quia qua ratione aut auctoritate moveretur quis ad negandam hanc partem conclusionis, posset moveri ad negandam secundam partem ; ergo adversarii inconsequenter negant hanc, et asserunt illam.

Objicies pro adversariis, et est fundamentum principale eorum: Cornelius in Actibus Apostolorum cap. 10. cum esset fidelis et justus, jussus tamen est, Angelo admonente, vocare sanctum Petrum, ut instrueretur in fide explicita Christi, quam ante non habuit: ergo fides explicita Christi, quamvis non sit necessaria ad justificationem, seu primam salutem, in omni casu, erit tamen necessaria ad consequendam secundam salutem,

hoc est, vitam aeternam. Probatur consequentia, quia secundum Augustinum de praedest, in Sanct, c. 7. si posset sine fide Christi esse salvus, non ad eum aedificandum mitteretur Architectus Petrus.

Haec historia Cornelii ad multa adduci solet. Primo enim adducitur ad probandum secundam partem nostrae praesentis conclusionis, quia supponitur quod fuit justificatus antequam instrueretur a Petro in fide Christi ; inde autem sequi videtur quod fides explicita Christi non sit simpliciter necessaria ad justificationem in omni eventu, etiam post promulgationem Evangelii ; sed probatio non subsistit, et propterea non sum usus illa in probanda illa parte, quia quamvis daretur suppositum illud, nimirum ipsum fuisse justificatum ante fidem explicitam Christi, tamen facile responderi posset ipsum non fuisse factum justum post promulgationem Evangelii. Licet enim dicatur in Actibus Apostolorum religiosus et timens Deum, hocque concedatur idem esse, ac esse justum seu justificatum, tamen non dicitur factus post promulgationem Evangelii, justus aut religiosus, ac timens Deum, et certe per aetatem ipsius poterat fuisse justificatus longe ante illam promulgationem.

Secundo adducitur illa historia ad ostendendum quod fides explicita Christi sit necessaria ad justificationem in omni eventu ; sed si supponatur fuisse justificatus antequam accederet ad eum Petrus, male ad id adducitur, ut patet ; si vero non supponatur ante justificatus, adhuc non sufficit, quia ex eo quod ipse non sit justificatus absque tali fide, sed miraculose instructus in illa antequam juftificaretur, non sequitur quod ita esset dicendum de aliis omnibus in omni eventu ; praesertim cum congruentia magna esset eum sic instruendi, ut caeteri Gentiles ejus exemplo crederent, et admonerentur omnes, ordinariam viam consequendae justificationis esse explicite credere in Christum.

Tertio adduci posset ad ostendendum quod absque gratia sanante et justificante posset quis observare totam legem naturae, et non peccare actualiter, habereque opera meritoria accepta Deo, quia scilicet Cornelius observavit totam legem, alias non diceretur vir religiosus ac timens Deum, nec dicerentur orationes ejus et eleemosynae acceptae Deo ; sed ad hoc propositum non valet, nisi in sententia asserente quod Cornelius ante adventum Petri non erat justificatus, quae minus est communis jam. Sin illa autem habet locum, et quod ad me attinet, non est mihi inconveniens, quod aliquis non justificatus, saltem pro aliquo tempore, non transgrederetur ullum praeceptum legis, et quod quamvis esset peccator, opera ejus possent esse accepta Deo, non quidem tali modo quo acceptantur merita de condigno, sed quo acceptantur merita de congruo, qualia merita sunt dispositiones ad justificationem, quae a peccatore procedunt et valent ad impetrandam gratiam justificationis, nec possunt propterea elici absque gratia particulari Dei, qualem sine dubio habuit Cornelius ad opera illa bona elicienda,quae accepta erant Deo, sive fuit justificatus dum ea produceret, sive non.

Quarto adduci posset ad probandum quod Baptismus in re non sit necessarium medium consequendae justificationis, etiam in casu quo posset commode applicari, quia in illa historia habetur quod cum Petrus Cornelio, iisque, qui cum ipso erant multi, proponeret mysterium Christi : Adhuc loquente Petro verba haec, cecidit Spiritus sanctus super omnes, qui audiebant verbum, et obstupuerunt ex Circumcisione fideles, qui venerant cum Petro, quia et in nationes gratia Spiritus sanctis effusa est, audiebant enim illos loquentes linguis et magnificantes Deum. Sed post haec Pelrus jussit eos baptizari, ut habetur in eodem loco ; ergo justificatio habetur sine Baptismo in te suscepto, etiam cum Baptismus posset commode administrari, nam certe Petrus tunc, cum descendit Spiritus sanctus, poterat illos baptizare, si vellent.

Sed responderi potest dupliciter: Primo negando sequelam cum consequentia probationis, quia licet ante Baptismum tunc re susceptum, gratia Spiritus sancti descenderit in illos, illa tamen gratia non necessario intelligenda est de gratia justificationis, sed de gratia linguarum, de qua expressam mentionem facit Scriptura, et congruentissime in illa occasione conferri poterat, non tantum ut iidem Gentiles persuasum haberent doctrinam Petri, tanto miraculo confirmatum, fuisse divinam, sibique propterea amplectendam, sed etiam ut fideles Judaei qui erant cum Petro, cognoscerent Baptismum non solum Judaeis, sed etiam Gentilibus esse communicandum, quod certe tantum aberat, ut ipsi ante cognoverint, ut jam mirati sint vehementer, cum eo miraculo tam manifesto id intelligerent. Respondeo secundo non esse inconveniens, quod in casu ob excellentem dispositionem accedens ad Baptismum prius justificetur, quam actu recipiat Baptismum, sicut non est inconveniens quod prius justificetur peccator baptizatus, quam actu accipiat absolutionem sacramentalem.

Quinto denique adducitur, ut in initio hujus discursus proposita est contra hanc tertiam partem nostrae conclusionis. Et respondetur primo, si Cornelius non fuit justificatus antequam instrueretur a Petro, ut multi etiam Patres, et speciatim Chrysostomus homil, de fide et lege naturae, OEcutnenius in cap. 10. Actuum, Basilius regula breviori 224. et alii intelligunt, nihil inde contra nos sequi, ut manifestum est. Respondeo secundo, admisso quod ante fuit justificatus, ut communius tenent recentiores cum Gregorio hom. 19. in Ezechielem, Beda in caput 10. Act. Hieronymo in illa verba ad Gal. 3. Hoc solum a vobis volo discere, respondeo, inquam, hoc admisso, negando sequelam ; et ad probationem ex S. Augustino, respondeo primo, eum posse exponi sic, ut velit quod si Cornelius posset esse salvus tam commode et perfecte per consecutionem tantae gloriae, sine fide Christi, quantam cum illam fide consequeretur, non fuisse ad ipsum mittendum Petrum.

Respondeo secundo, posse fieri quod Cornelius non posset consequi moraliter salutem sine fide Christi, non quia si moreretur ante fidem Christi, et antequam mortaliter peccaret, non consequeretur salutem aeternam: sed quod in eo rerum statu ipsi proponeretur sufficienter per auditum ab aliis fides Christi, et nollet credere, sicque peccaret, et non consequeretur salutem aeternam, vel quod ipse esset specialiter ita tentandus ad aliqua peccata, ut nisi adjuvaretur per considerationes vitae ac mortis Christi, ipse peccaret et perderet vitam aeternam.

Propter hoc ergo posset esse verum, quod si ipse posset salvari moraliter, seu in illo rerum statu sine fide Christi, non esset ad ipsum mittendus Petrus, cum hoc autem optime posset stare, quod aliquis alius in aliquo casu posset consequi salutem aeternam sine fide Christi, quae scilicet, nec proponeretur ipsi unquam, nec occurrerent tentationes, quas sine illa fide non superaret. Posset autem S. Augustinus colligere, quod ipsi particulariter esset necessaria fides explicita Christi ad salutem, ex eo quod cum esset justus et timens Deum, Deus tamen tam miraculose providit ipsi istam propositionem fidei per Petri operam.

Respondeo tertio Augustinum videri dubium de justificatione Cornelii ante adventum Petri, nam epist. 69. cap. 8. et lib. 1, ad Simplicianum, q. 2. imo et in eodem ipso libro ex quo praedicta verba desumuntur, cap. 10. videtur insinuare quod non fuit ante justificatus. Hoc ergo supposito, sensus praedicti loci esse posset, quod si Cornelius posset justificari aut consequi salutem modo ordinario et regulari absque fide Christi, non fuisset ad ipsum mittendus Petrus, cum hoc autem posset stare quod et ille et alii modo extraordinario, et in casu posset sine fide Christi justificari et consequi salutem. Et sane haec responsio videtur etiam satis apta, quamvis teneret Augustinus ipsum fuisse justificatum ante, nam hoc etiam supposito posset esse verum, quod Petrus missus sit ad eum, quia sine fide Christi explicita non poterat modo ordinario et regulari consequi salutem, quamvis posset consequi salutem in casu sine tali fide.

Respondeo denique quarto, Augustinum posse optime intelligi de fide Christi non in re habita determinate, sed de ea, vel in re, vel in vota habita: sic autem intellectus locus, non sequitur ex eo fidem Christi explicitam in re habitam esse necessariam in omni casu ad consequendam salutem vitae aeternae. Dices, si sufficeret fides in voto, non esset ad Cornelium mittendus Petrus ad ipsum instruendum in fide explicita; ergo fides necessaria Cornelio, ad quam docendum missus erat Petrus, fuit fides explicita, nec sufficiebat implicita, aut fides in voto. Respondeo, negando sequelam antecedentis, quia Petrus poterat optime mitti, ut daret ipsam occasionem habendi actu et explicite illam fidem, quam, nisi fuisset missus, haberet tantum implicite et in voto, non quod explicita esset simpliciter necessaria in omni casu, sed quod esset necessaria ordinate et regulariter, et quod esset valde utilis ad augenda merita et gloriam Cornelii.

Haesi in solutione hujus objectionis, quia expertus sum multis eam videri valde difficilem. Si autem ulterius quaeratur circa illam historiam Cornelii, quid vere dicendum sit de ipsius justificatione ante adventum Petri, resolutionem remitto ad num. distinctionis 35. quandoquidem ad praesens nullo modo sit necessaria.

Haec de iis quae sunt necessario credenda necessitate medii sufficiant. Modo aliqua subiungenda sunt de iis,

quae necessario credenda sunt necessitate praecepti praecise. Dico autem praecise, quia suppono ex dictis ea quae sunt credenda ex necessitate medii, etiam esse credenda ex necessitate praecepti, sed quia de iis ante actum est, hic agendum solum de iis quae sunt necessario credenda sola necessitate praecepti; nec sunt ex se ordinata ad consecutionem justificationis ordinarie et regulariter.

Pro hujus autem resolutione, advertendum est, non eadem esse sic necessario credenda omnibus adultis, sed aliquibus plura, aliquibus pauciora, saltem quantum ad explicitam fidem. Unde communiter dividuntur fideles in tres ordines, nempe in majores, medios et infimos. Per majores intelliguntur Praelati, ut Archiepiscopi, Episcopi, et ii qui talem dignitatem, aut quasi talem habent, quibus incumbit Ecclesiam regere, et Pastores inferiores. Per medios intelliguntur inferiores Pastores, Concionatores, et Doctores seu professores Theologiae. Per infimos intelligitur reliqua multitudo Christianorum.

Quantum igitur ad communem omnium fidelium obligationem, tres praecipuas refert Theologorum sententias: Sanchez lib. 2. in Decal. c. 3. Prima sententia est omnes teneri credere explicite omnia, quae continentur in Symbolo Apostolorum. Pro hac citat Gabrielem, Marsil. Castr. Ban. Arag. Valentiam, Sayr.

Secunda sententia est, non teneri omnes explicite credere fidei articulos omnes, ut in parvulorum Catechismo continentur, sed sufficere eos quos Ecclesia solemni ritu celebrat. Pro hac citat D. Bonaventuram 3. d. 25. a. 2. q. 3. Scotum 16. sig. . Sed posito. Richardum a. A. q. 1. Angulum v. Fides. Sylvestrum 16. q. 3. Med. 4. fidei 6. Sed hi auctores non faciunt vel levem mentionem de Catechismo puerorum praeter Medinam; et hic etiam non agit de quibuscumque Catechismis, sed de indoctis quibusdam sui temporis, et in re convenit cum priori sententia, solumque negat requiri ut quis memoriter teneat Symbolum aut Catechismum ullum, ita ut eo ordine et modo quo assignantur articuli fidei in Symbolo, aut quo proponuntur in Catechismo, debeat quis eos scire memoriter.

Tertia sententia, quam ipsemet amplectitur est, quod non teneantur omnes ad credenda explicite omnia, quae ponuntur in Symbolo, sed bene omnes quatuordecim articulos, qui proponuntur in Catechismo puerorum. Pro hac sententia citat D. Thomam. 2. 2. q. 2. a. 5. tanquam qui expresse eam teneret ex eo quod habeat haec verba: Quantum ad credibilia quae sunt articuli fidei, tenetur homo explicite credere, sicut tenetur habere fidem. Sed haec verba potius expresse favent primae sententiae, quia credibilia, quae sunt articuli fidei, sunt illa omnia et sola quae ponuntur in Symbolo Apostolico secundum D. Thomam, qui propterea resolvit articulos fidei sufficienter contineri in Symbolo. Citat etiam eumdem D. Thomam in i. Cor. 11 . lect. 4. ubi docet ab errore circa articulos fidei non posse aliquos ob simplicitatem excusari, praecipue quantum ad ea quae Ecclesia solemnizat, et quae communiter in ore fidelium versantur. Sed haec doctrina nihil facit ad rem, quia Symbolum etiam Apostolicum magis est, aut aeque in ore fidelium communiter, quam isti quatuordecim articuli, de quibus agit Sanchez. Deinde aliud est, fideles teneri credere explicite aliquod mysterium fidei, aliud eos non excusari ab errore circa illud ; nam certum est secundum omnes, fidelem, cui proponeretur aliquid esse definitum ab Ecclesia, quod non esset ipsi necessarium cognitu, ut verbi gratia, quod justificemur per aliquod intrinsecum, non excusari ab errore circa illud, si negaret illud esse verum.

Plures auctores pro hac etiam sententia citat, sed non adeo bona fide ; nam vel omnes, vel certe major pars eorum potius tenent primam sententiam, cujus differentia ab hac tertia Sanchez sententia, ut cognoscatur, et ut intelligatur melius haec tertia sententia, advertendum est omnes articulos fidei posse reduci et dividi in quatuordecim articulos, eosque quatuordecim articulos, sicut et Symbolum ipsum, contineri in Catechismis puerorum. Unde auctores primae sententiae, cum asserant omnes fidei articulos, contentos in Symbolo, debere explicite credi, consequenter tenere debent quatuordecim articulos in Catechismo puerorum contentos esse necessario necessitate praecepti credendos. Et praeterea quandoquidem Sanchez asserat quatuordecim articulos contentos in Catechismo puerorum, esse sic necessario credendos, videri posset convenire cum auctoribus primae sententiae ex hoc capite ; sed dum negat omnia, quae continentur in Symbolo, debere credi ex alio capite, videretur et primae sententiae et sibi ipsi contradicere, sed non tamen contradicit si bi, quia ipse existimat praeter articulos quatuordecim, quae ponuntur in Catechismo puerorum, alia contineri in symbolo Apostolico, eaque non debere credi explicite ab omnibus ex praecepto, et speciatim id asserit de communione Sanctorum, quam, licet contentam in Symbolo Apostolico, negat tamen sic debere credi: unde in hoc contradicit primae sententiae, quae asserit illam communionem ex praecepto credendam esse. His addi posset quarta sententia, quam habet Rosella, v. fides, et quae a Sanchez tribuitur Innocentio in cap. firmiter, nempe simplicibus communiter sufficere credere actualiter omnia, quae credit Ecclesia. Sed communiter ab omnibus rejicitur, ut improbabilis, patetque ejus falsitas ex dictis supra de credendis ex necessita te medii. Valent et Ledesma eam vocant erroneam : Bann. et Eymericus haereticam.

Dico ergo sexto, omnes fideles teneri credere explicite, et actu particulari omnes articulus, qui continentur in Symbolo Apostolorum, non solum eos, qui sunt necessitate medii necessarii, ut patet ex dictis, sed etiam, qui non sunt sic necessarii, saltem quoad substantiam illorum articulorum, et nisi sint tam rudes et hebetes, ut non possint capere ullo modo terminos aliquorum articulorum ex illis. Haec est communis Theologorum, et speciatim eorum, quos citat Sanchez pro tribus praedictis sententiis ; et praeterea Suarez disp. 13, de fide sed. 4. n. 5. Gor ninck disp. 14. dub. 10. contra Sanchem, et quoscumque qui tenerent secundam aut tertiam sententiam praemissam, colligitur ex Conciliis, Agathensi, Bracharensi secundo, et Cabilonensi cap. 46. Confirmatur auctoritate Catechismi Pii V. in cujus principio dicitur quod omnes Christiani scire et credere debent illa, quae Apostoli certis articulis comprehenderunt. Confirmatur secundo ex usu et traditione Ecclesiae proponentis hos articulos omnibus credendos, et ordinantis ne adulti recipiantur ad Baptismum, nisi prius in toto Symbolo sint instructi, ut patet ex cap. Viginti dies 54. c. Baptizandos 57. cap. Non liceat 58. de consecratione dist. 4. et hinc ibidem cap. Symbolum 55. praecipitur ut octo diebus ante Pascha competenter praedicetur Symbolum. Ad hoc etiam facit usus Ecclesiae non impendentis absolutionem sacramentalem, nisi scientibus Symbolum. Probatur secundo, quia non est verisimile Apostolos ex tot mysteriis fidei illos paucos electuros, et tanta cura proposituros mundo, ac in earum praedicatione inter se conventuros ; nec est verisimile Ecclesiam tantam diligentiam in eorum continua praedicatione et instructione adhibituram, nisi essent necessario credendi, ergo qui ex illis non sunt necessario credendi necessitate medii, sunt necessario credendi necessitate praecepti.

Probatur specialiter contra Sanchem, quia ista omnia proponuntur fidelibus credenda in omnibus Catechismis ; nullus enim est Catechismus, in quo non proponitur credendum Symbolum expresse, et plures sunt catechismi, in quibus non proponuntur isti quatuordecim articuli, sine communione Sanctorum, et reliquis, quae in Symbolo continentur ; ergo potius dicendum est quod omnia contenta in Symbolo sunt credenda, quam isti quatuordecim articuli, quos vult Sanchez. Probatur consequentia, quia ex eo quod isti quatuordecim articuli proponantur credendi in Catechismo. puerorum, colligit Sanchez eos esse necessario credendos ; ergo quandoquidem in pluribus proponantur Catechismis omnia, quae continentur in Symbolo, quam isti quatuordecim, quos vult Sanchez, sequitur potius omnia quae ponuntur in Symbolo esse credenda, quam istos quatuordecim articulos.

Confirmatur primo, quia falsum supponit, quod in Catechismo puerorum proponantur omnibus fidelibus isti quatuordecim articuli, in quibus non continentur omnia, quae continentur in Symbolo ; nam pluribus, et communius jam proponitur fidelibus Catechismus Canisii et Bellarmini, in quibus tamen non proponuntur isti quatuordecim articuli, sine communione Sanctorum, et caeteris contentis in Symbolo, neque memini unquam me vidisse ullum Catechismum, in quo proponerentur. Unde si sit aliquis Catechismus, in quo proponuntur, non est omnino communis, sed usitatus tantum in particularibus locis, et forte ex iis quos Medina supra vocavit indoctos.

Confirmatur secundo, quia certum est quod in quolibet Catechismo proponatur Symbolum Apostolorum quoad Omnia contenta in ipso ; ergo ex propositione istorum quatuordecim articulos in Catechismo,non potius sequitur eos credendos, quam ex propositione omnium contentorum in Symbolo, sequitur totum Symbolum esse credendum,saltem quoad substantiam:

Confirmatur tertio contra eumdem, quia cum reshaec sit gravis,aliqua certa regula accipienda est, ut ipse asserit ; sed magis certa est regula, quod omnia contenta in Symbolo sunt credenda, quam quod omnia illa sola quae continentur in illis puerorum Catechismis

(si qui tales sint), quandoquidem contenta in Symbolo sint composita, et tradita ab ipsis Apostolis, et proposita in omnibus Catechismis, ac secundum omnes memoriae mandanda, sub peccato veniali saltem ; illa vero alia non sint sic tradita ab Apostolis, nec proposita in omnibus Catechismis, aut memoriae mandanda sub peccato ullo, cum sufficiat memoriter scire ipsum Symbolum. Nec constat de auctore istius divisionis mysteriorum fidei in illos articulos, nam quamvis salis constet plures Doctores cum D. Thoma, D. Bonaventura, Scoto, Alensi, dividere Symbolum in quatuordecim articulos, tamen in illis comprehenditur expresse quidquid habetur in Symbolo ; ergo magis certa regula credendorum ex praecepto est, quod contenta in Symbolo sic sint credenda, quam quod contenta in illis quatuordecim articulis Sanchezii sint sic credenda.

Probatur secundo contra eumdem, quia si esset aliqua pars Symboli, quae non esset credenda ex praecepto maxime communio Sanctorum, hoc enim est exemplum, quod affert Sanchez ad probandum non omnia contenta in Symbolo esse credenda ; sed illa communio est credenda, ergo nihil contentum in Symbolo excluditur a praecepto. Probatur minor, tum quia alias in Symbolo non poneretur inter tot alia praecepta ; tum quia ejus cognitio est valde necessaria et utilis, imo magis videtur esse utilis, quam cognitio istius articuli, quod Christus descendit ad inferos ; nam credere illam communionem juvat multum ad habendam confidentiam et spem adipiscendi regni coelestis, et ad invocandos Sanctos, poscendaque aliorum suffragia ; nec est tam difficilis articulus, ut existimat Sanchez, quin facilius multo possint fideles illum concipere, quam plures alios ex iis quae continentur in Symbolo, et sunt credenda secundum Sanchem ; ergo illa communio Sanctorum est credenda.

Dixi aulem in conclusione, aliquo actu particulari, quia non requiritur, ut credantur actu, quo conciperentur termini istorum articulorum distincte, aut actu praesupponere distinctum conceptum istorum terminorum, cum id esset valde difficile, et moraliter impossibile fidelibus communiter. Dixi etiam saltem quoad substantiam, quia licet sit necessarium credere istum articulum: passus sub Pontio Pilato, quantum ad substantiam, quae consistit in hoc quod Christus sit passus, tamen communiter tenetur, quod non sit necessarium credere quod sit passus a Pilato. Sed revera videtur mihi,quod hoc etiam sit necessarium necessitate praecepti, quia proponebatur ab Apostolis, et adhuc semper proponitur,quamvis forte transgressio praecepti quoad illam circumstantiam esset veniale peccatum, nisi quis ex contemptu illud transgrederetur.

Dixi denique, nisi quis sit tam rudis, ut non possit capere terminos, nam si casus iste sit possibilis in ullo rationis compote, sine dubio non obligabitur praecepto ad credendum articulum illum, cujus terminos capere non poterit ; sed certe vix credo casum esse possibilem, sic quin aliquo modo quicumque capax rationis possit terminos quorumcumque articulorum Symboli, prout sunt in Symbolo, concipere conceptu proprio ; excepi tamen illum casum, ut abstraherem conclusionem a possibilitate vel impossibilitate istius casus.

Sed quia non eumdem conceptum omnes debent haberede rebus contentis in Symbolo, quantum ad distinctionem ac perfectionem, non erit abs re proponere hic breviter, qualis possit sufficere omnibus communiter, quantum ad obligationem communem ex ratione Christiani et fidelis, ut sic, sequendo ordinem istarum rerum, prout ponuntur in ipso Symbolo, non curando de earum divisione in tot vel lot articulos, in qua non conveniunt Doctores ; nec est res ullius momenti quantum ad praesens, cum certum sit Christianos non debere scire, quot sint articuli, aut quinam a se invicem distinguantur, sed iis sufficere credere omnia quae continentur in Symbolo. Nec est necesse ut teneant memoriter Symbolum vocaliter aut ordinatim, ut communiter dici solet, et proponi, (nisi forte ex consuetudine sic obligarentur, quia communiter omnibus ita proponi solet, ut vix possit excusari a contemptu, aut negligentia magna, qui Symbolum sic non teneret), sed sufficit ut ita teneant Symbolum, utarticulus nullus sit ex iis contentis in Symbolo, qui articulus si proponeretur ipsis non responderent se illum firmiter credere tanquam mysterium fidei ; et hoc tantum vult Medina noster supra, unde non est contra nostram conclusionem.

Itaque quantum ad illud: Credo in Deum, sufficit ipsis concipere Deum per modum rei summae, bonae aut infinitae perfectionis, aut quae melius quidpiam cogitari non potest. Quantum ad illud Patrem, sufficit ipsis concipere, quod detur una persona quae est Deus, et habet Filium ; nec est necesse ut concipiant Patrem esse personam expresse per modum substantiae singularis incommunicabilis, sed sufficit quod concipiant ipsum per modum alicujus, quod sit Deus, et habeat Filium, qui non sit ipsum, licet sit Deus.

Quantum ad omnipotentem non est necesse, ut cognoscant Deum sub ratione omnipotentis, ut omnipotentia capitur theologice pro potentia factiva ex nihilo, sed sufficit quod concipiant ipsum per modum omnipotentis, id est, potentis facere omnia, quae non arguerent in ipso imperfectionem, et essent possibilia.

Quantum ad Creatorem caeli et terrae, non est necesse ut credant ipsum fecisse coelum et terram in tempore, et non ab aeterno, nam quamvis Bannos id asserat 2. 2. q. 2. n. 8. tamen nullum id affirmandi habet fundamentum, et propterea melius cum communi negatur. Non debent etiam credere, nec quod fecit caelum et terram, sine vel cum dependentia a materia, cum non debeantcognoscere dari materiam ; sed sufficit ipsis credere, quod ipse effecit coelum et terram, seu quod dependenler ab illo caelum et terra existant. Unde in Symbolo Nicaeno non ponitur: Creatorem caeli et terrae, sed factorem. Per coelum autem et terram, intelligere debent non solum ipsum coelum et terram, sed etiam alias res omnes, quae in illis continentur ; unde additum est in eodem Symbolo Nicaeno: Visibilium omnium et invisibilium.

Quantum ad illud: Et in Jesum Christum Filium ejus unicum Dominum nostrum. Sufficit ipsis concipere Christum per modum rei, quae sit Deus et homo, et non sit Pater, sed sit Filius unicus Patris, et Dominus noster, cui scilicet debemus obsequi et servire per observantiam mandatorum ejus omnium. Videtur autem illud de Domino adjunctum, ne quis, licet crederet Christum esse Deum et hominem, putaret tamen non esse necessario obediendum illi, quantum ad illa omnia quae proponeret, ex eo quod posset aliqua proponere, ut homo, in quibus propterea non esset obediendum ipsi. Itaque ut ab hoc errore amoverentur, opportune satis addebatur illud de dominio Christi,quod propterea intelligendum est, quantum ad omnia quae ordinat et praecipit non solum ut Deus, sed etiam ut homo.

Quantum ad illud : Qui conceptui est de Spiritu sancto, sufficit ipsis concipere quod illa persona, seu res, qua est Deus et homo, fuit conceptus a 6. Virgine per cooperationem aliquam Spiritus sancti ; non est autem necesse ut cognoscant, an illa cooperatio fuerit particularis solius Spiritus sancti, et non Patris, sed quod fuerit ipsius aliquo modo abstrahendo ab hoc, an fuerit proprie ipsius, vel appropriate ; nec est necesse ut cognoscant conceptionem et cooperationem illam fuisse instantaneam vel temporaneam, Virgine effective concurrente, aut passive tantum.

Quantum ad illud: Natus ex Maria Virgine, debent credere Christum fuisse natum, et B. Virginem fuisse revera Virginem, dum nasceretur ; an autem debeant credere quod manserit semper Virgo post partum, dubitatur, et Suarez probabilius judicat quod sic, quia, inquit, in Symbolo Apostolorum hoc satis significatur, dum dicitur: Natus ex Maria Virgine, ibi enim et significatur Virginitas in partu, atque etiam perpetua post parium, ut ex absoluta Virginis appellatione colligitur.

Confirmatur, quia in articulis fidei, ita expresse declaratum est, et illi proponunturomnibus fidelibus,ut materia suae fidei explicite. Sed hae rationes nil suadent, nam non est necessarium ut intelligatur Maria vocari absolute Virgo in illo articulo, sed solum vocari sic pro instanti conceptionis, nec consequenter satis explicite virginitas post parium B. Virginis proponitur in Symbolo fidelibus. Unde quantum est ex obligatione orta ex praecepto de Symbolo, probabilius puto Christianos non obligari ad credendam virginitatem Mariae post partum, quamvis aliunde obligentur ad hoc, nimirum ex eo quod id sit definitum a Conciliis et PP. et salis sufficienter propositum Christianis omnibus communiter, sicut et multa alia, quae non continentur explicite in Symbolo.

Ad fidem illius: Passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepultus. Sufficit credere quod Christus sit passus magnam passionem, non specificando in particulari genus passionis praeter crucifixionem, mortem et sepulturam: et ut supra dixi, probabilius puto debere credi quod etiam passus sit sub homine vocato Pontio Pilato, quia alias non poneretur in Symbolo ; aliunde tamen non dubito Christianos communiter teneri ad credendum quod fuerit flagellatus, colaphizatus et consputus, quia haec expresse continentur in Scriptura, et ut talia sufficienter fidelibus proponuntur. Ulterius etiam existimo, omnes debere credere quod passus fuerit propter peccata hominum; quamvis enim hoc non habeatur expresse in Symbolo,tamen continetur in Scriptura, proponitur sufficienter omnibus fidelibus, et est praecipuum motivum reddendi nobis fidem passionis utilem.

Ad credendum quod descendit ad inferos, non est necesse ut credatur ad quam partem inferni descenderit, aut quid ibi fecerit, sed sufficit credere quod descenderit ad aliquas partes inferiores. Aliqui dubitare videntur, utrum haec pars sit necessario credenda ; sed ex dictis patet quod sic, cum ponatur in Symbolo expresse per modum propositionis integrae, et non per modum circumstantiae alterius propositionis.

Quod tertia die resurrexit a mortuis, facile concipitur, sed substantia hujus consistit in ipsa resurrectione, cujus circumstantia est tertia dies, quae tamen est necessario credenda ex praecepto, sicut dixi supra de circumstantia Pontii Pilati respectu passionis.

Sequitur : Ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Dei Patris, cujus articuli prima pars, sine difficultate concipitur. Per secundam autem partem, quam etiam necessario credendam ex praecepto non dubito, intelligere sufficit quod Christus, ut homo, constitutus fuerit in suprema post Deum coeli dignitate et honore.

Illud: Inde venturus est judicare vivos et mortuos. Sic intelligi sufficit, ut aliquo modo sit aliquando venturus Christus ad judicium ferendum de hominibus, et dandum illis juxta opera bona quidem, et vitam et gloriam aeternam ; mala autem mortem et paenam similiter aeternam.

Ut satisfiat illi: Credo in Spiritum, sanctum, sufficit concipere Spiritum sanctum per modum alicujus, qui sit Deus, et non sit Pater, nec Filius, nec est necesse ut cognoscatur procedere a Patre et Filio, aut per voluntatem, quantum ad obligationem ortam ex hoc Symbolo praecise.

Sequitur : Sanctam Ecclesiam Catholicam. Huic articulo non satisfit credendo dari certam quamdam congregationem unam fidelium convenientium in fide vera, extra quam non est salus, quia posset quis talem fidem habere non cognoscendo determinate, nec credendo quaenam esset illa congregatio. Sed necessitas et utilitas hujus articuli est in ordinead habendam regulam certam rerum credendarum et necessariarum ad consecutionem salutis ; talem autem regulam habere non possumus per fidem ullam Ecclesiae, qua non cognosceretur determinate quaenam esset ; ergo non sufficit talis fides. Itaque existimo requiri ad fidem hujus articuli, quod credatur Ecclesia illa seu congregatio fidelium, qui parent et subduntur Papae, esse congregationem, quae profitetur veram fidem, et extra quam non est salus. Non est autem necesse ut credant congregationem, quae est Romae, aut quae paret Episcopo Romano esse illam congregationem ; tum quia antequam erat talis congregatio Romae, hoc est, antequam Petrus eo pervenerat, erat congregatio fidelium hic credenda, et poterat satisfieri huic praecepto ; tum quia si Papa relinqueret dioecesim Romanam, sicut reliquit Petrus Antiochenam alii Episcopo, posset ille Episcopus cum suo clero incidere in fidem erroneam, nec fideles communiter debent scire utrum Papa possit illam sedem relinquere, necne.

Per ly Catholicam, seu communem, non debet quilibet cognoscere quod Ecclesia sit maxime communis congregatio profitentium unam sectam, quia tempore Apostolorum, cum confiteretur Symbolum, non erat talis ; sed sufficit intelligere quod illa sit communis omnibus fidelibus salvandis, ita scilicet, ut extra illam non possit haberi salus ; fit autem aliquis extra illam, quando scienter, aut sine ignorantia inculpabili, tenet oppositam doctrinam ei, quam illa profitetur.

Per ly Sanctam, non debet intelligi quod omnes, qui sunt intra Ecclesiam per fidei ejusdem professionem, sint sancti, cum plures veri fideles sint magni peccatores, sed quod extra illam non sit vera sanctitas in ullo, et quod intra illam sit talis sanctitas, licet non sit in omnibus membrisejus, et licet non esset etiam in praecipuis ejus membris, ut in Papa ipso, Cardinalibus, Episcopis, qui sunt praecipua Ecclesiae membra, si auctoritatem et jurisdictionem spectes.

Dixit superius num. 93. qualem conceptum sufficiat habere de Sauciorum communione, nimirum talem esse communionem membrorum sanctorum Ecclesiae, ut bona opera et orationes unius participentur ab aliis, et suffragentur illis, ubi etiam ostendi, quod debeat sub praecepto explicite credi contra Sanchem, cujus sententiae Suarez, quamvis expresse teneat nostram conclusionem, favet num. 10. dicens probabilius esse, vel non esse in praecepto, vel non obligare ad peccatum mortale. Sed certe non satis consequenter videtur dubitare de praecepto, cum illa pars sit de substantia Symboli, neque enim est limitatio alterius propositionis, aut subjecti vel praedicati ejus, sed propositio per se distincta a caeteris ; ergo si totum Symbolum quoad substantiam sit sub praecepto, idem dicendum est de Sanctorum communione. Deinde res est magni momenti et utilitatis,

ut patet ex dictis in supradicto numero 93. ergo qui sua culpa non crederet, peccaret mortaliter.

Remissio peccatorum credenda est, sic ut firmiter teneatur intra Ecclesiam remitti quaevis peccata posse per applicationem illorum mediorum, quibus ad hoc utitur Ecclesia, verbi gratia, Sacramentorum, praecipue Baptismi et Poenitentiae.

Carnis resurrectionem sufficienter credit, qui certum habet iterum post mortem futurum aliquando, ut omnes tam boni quam mali sint victuri quoad corpus et animam.

Vitam aeternam. Ad hunc ultimum articulum credendum sufficit concipere, cum iterum resurgemus, nunquam futurum ut iterum moriamur, sed mansuros nos semper in statu gloriae vel damnationis, ad quam tum juxta nostrorum operum exigentiam adjudicabimur.

Dico septimo ultra haec, omnes debere credere septem Ecclesiae Sacramenta, sed praecipue Baptismum, Poenitentiam et Eucharistiam, et alia quae volunt suscipere, antequam suscipiant, si sint tum compotes rationis. Prima pars est minus communis inter recentiores, sed eam tenet Coninck disput.l4 . dub. 10. num. 192. et probatur, quia cognitio eorum est facilis acquisitu, proponitur omnibus communiter, tanquam quid credendum, estque valde necessaria non solum suscipientibus, sed aliis etiam, ut illa Sacramenta debito honore prosequantur, et ut par est, aestiment ac suo tempore procurent iis, quibus sunt necessarii.

Confirmatur, si aliqua ex ipsis non essent omnibus credenda necessario, maxime Confirmatio et Extrema unctio, quorum susceptio non est sub praecepto, et Matrimonium ac Ordo, quia non conveniunt omnibus, nec debent ab omnibus suscipi, sed illa sunt cognoscenda, quia licet Confirmatio et Extrema unctio non sint sub praecepto, sunt tamen magnae utilitatis, et nullo modo contemnenda ; ergo ut parentes et amici habeant curam, ut dixi, ea opportuno tempore procurandi iis, quibus viderint ea futura esse usui, opportunum esset praecipere illarum cognitionem. Similiter Matrimonium et Ordo, licet non omnibus conveniant, tamen ut status matrimonii, et status ordinatorum digne aestimetur, opportunum valde esset cognoscere, quod tam Matrimonium quam Ordo sunt Sacramenta, et consequenter opportunum esset praecipere talem cognitionem.

Hinc patet secunda pars, quam tenent Doctores communiter, Suarez disp. 13. sect. 4. Goninck supra, Sanchez lib. 2. in praecept, cap. 3. qui alios citat, et dicit cognitionem Sacramentorum sufficienter praecipi in praecepto, quod est de Symbolo. Sed non puto hoc esse verum, quia tota fides, quae praecipitur fidelibus communiter praecepto Symboli, haberi potest sine cognitione ullius Sacramenti, nam ad illam fidem sufficit concipere articulos Symboli, ut supra illos explicui ; sic autem certum est eos posse concipi sine cognitione ulla explicita Sacramentorum, verum hoc omisso probatur haec secunda pars de Poenitentia et Baptismo propter summam necessitatem eorum ; de Eucharistia propter dignitatem ac ingentem utilitatem ipsius, et de reliquis suscipiendis, ut digne suscipiantur.

. Ad satisfaciendum autem huic obligationi, non est necesse ut memoriter teneant fideles haec Sacramenta eo ordine, quo in Catechismo parvulorum proponi solent, imo nec ut ullo modo cognoscant eorum nomina : sed sufficit quod sciant illam baptizationem, quae fieri solet parvulorum, esse omnino necessariam ipsis, et illam aliam caeremoniam, quae utitur Episcopus dum confirmat, esse valde conducentem ad utilitatem spiritualem suscipientis. Item species panis, quas proponit Sacerdos in altari adorandas et sumendas fidelibus, continere Christi Corpus, et species vini, quas in calice adorandas proponit, continere Christi sanguinem. Item Confessionem sacramentalem et absolutionem Sacerdotalem requiri ad deletionem peccatorum actualium, et habere vim ea delendi. Item, contractum legitimum maris et foeminae habere annexum emolumentum spirituale, et similiter institutionem Sacerdotum, ac caeremoniam illam, qua ulitur Sacerdos dum ungit extreme infirmos, afferre tale emolumentum. Nec credo Medinam nostrum supra in hoc sensu negare requiri fidem et cognitionem Sacramentorum, sed velle tantum quod non requiratur cognitio nominum horum Sacramentorum, aut memoria ordinata eorum, prout proponuntur in Catechismo. Dico octavo, fidem decem mandatorum Decalogi omnibus Christianis esse necessariam necessitate praecepti. Haec est communis, et speciatim Coninck, Sanchez et Suarii, qui dicit eam esse contra Medi nam in eodem libro quarto de fide, cap. 6. Probatur haec assertio, quia cognitio horum est valde utilis ac magni momenti, proponiturque omnibus communiter, et maximopere inculcatur a Scriptura ; ergo dicendum est, quod omnes teneantur ea credere. Nec puto Medinam hoc etiam negare, sed solum asserere videtur quod non teneantur ea memoriter scire, ut traduntur in Catechismo, aut cognoscere quod sit primum, aut quod secundum aut tertium. Hoc autem si intendit, omnino verum dicit, sufficit enim abunde quod sciant sibi esse praeceptum a Deo non adorare Deos alienos, non jurare in vanum, sanctificare Sabbatum, honorare parentes, etc. ita ut si petatur ab ipsis, an illa sint praecepta, dicant quod sic, quamvis non sciant esse decem praecepta.

Haec Doctores communiter asserunt esse necessario credenda ex praecepto omnibus fidelibus, qui etiam conse-, quenter tenent statim ac perveniunt ad usum rationis aut discretionis, eos omnes teneri adhibere debitam diligentiam ea addiscendi, et parentes obligari ad providendam eorum notitiam filiis, sicut et dominos servis. Unde praeterea inferunt Parochos obligari per se, vel alios ad ea proponenda, et juxta addiscentium captura explicanda, in quo sane favendo longe utilius praedicatores impenderent suam operam, praesertim ubi plebs communis est magis rudis quam in aliis curiosis et doctis concionibus. Sed non est necessarium ut statim pervenientes ad usum rationis illa sciant, nec ut totum tempus in iis omnibus addiscendis, relictis omnibus aliis studiis et occupationibus impendant ; sufficit enim ut paulatim ea addiscant, et sic se gerant, ut non habeantur moraliter negligentes, nullum enim est urgens fundamentum ad majorem diligentiam eos obligandi.

et sine fundamento non debet tam dura obligatio iis imponi. Illud autem advertendum maximopere, non sufficere ad satisfaciendum huic obligationi, ut praedicta omnia teneantur memoriter in lingua Latina, aut alia ignota, quod expresse asserit Navar. Valent. Bann. Ledesma, Suar. et Coninck supra ; et satis patet, quia in tali lingua perinde est quantum ad instructionem et directionem, in ordine ad quam requiritur fides, ea scire ac prorsus nescire. Circa haec autem, ut melius intelligantur, et ut ad praxim deservire . possint aliqua ulterius quaerenda sunt ; et quidem primo quaeri potest, quali praecepto fideles teneantur praedicta scire Pan jure naturali, vel positivo ; et si positivo, an divino vel humano ? Dico primo, si loquamur de iis quae sunt necessaria necessitate medii, e esse praeceptum juris naturalis de illis, quia etiamsi nulla superioris ullius prohibitio libera accederet, eo ipso quo illa cognoscerentur, esse media necessaria ad salutem, ratio naturalis tam dictat illa applicanda pro posse nostro, quam comedere et bibere ad sanitatem et vitam corporalem sustinendam.

Dices, legem naturalem non dictare, nisi de fine naturali et mediis ad ipsum requisitis, sed cognitiones fidei praedictae, non sunt nec de fine naturali ut sic, nec de mediis ad ipsum requisitis, aut conducentibus , ergo lex naturalis non obligat ad illas.

Responderi posset cum Suario, disp. 13. n. 3. duplicem esse legem naturalem, unam per connaturalitatem ad naturam, et tendentem in finem naturalem, alteram non puram per connaturalitatem ad naturam, ut elevatam ad finem supernaturalem per gratiam ; legem autem naturalem obligatitem ad praedictas cognitiones esse naturalem non puram. Sed haec distinctio, praeterquam quod parum soliditatis contineat, sed reducat rem ad quaestionem de nomine, omnino inutilis est.

Quare respondendum aliter ad objectionem negando majorem, lex enim naturalis hic accipitur prout distinguitur a lege positiva ; unde quidquid est ex se praeceptum independenter a praecepto libero positivo, sive sit naturalis ordinis, sive sit supernaturalis, est juris naturalis, et per ipsum praecipitur.

Dices, nalura non potest pervenire ad cognitionem necessitatis istarum cognitionum ; ergo non potest praecipere illas. Respondeo, distinguendo consequens, non potest praecipere illas, nisi supposita cognitione necessitatis, concedo;supposita ista cognitione, nego consequentiam.

Dico secundo adesse jus divinum de cognitione istorum articulorum necessariorum necessitate medii. Haec videtur communis, et probatur primo ex illo 1. Joannis 3. Hoc est mandatum ejus, ut credamus in nomine Filii ejus, ubi videtur asseri quod Deus praecepit fidem Christi, sed eadem ratio est de fide aliarum rerum, quae sunt necessaria necessitate medii ad salutem : ergo est praeceptum divinum positivum de illis. Contra hoc posset objici quod jus naturale vocetur jus divinum ; ergo quamvis non haberet Deus ullum actum liberum praecipientem fidem Christi, eo ipso quo praecipitur per rationem naturalem,

posset dici esse praeceptum divinum de illa, et consequenter ex eo quod dicat Joannes : Esse mandatum Dei, ut credamus in Christum, non sequitur esse mandatum positivum ipsius.

Ego fateor sic posse responderi. Sed tamen sicut praecepta Decalogi, licet sint praecepta juris naturalis, sunt tamen positive praecepta a Deo secundum omnes, idque colligitur ex eo quod dicat Moyses Deum illa praecepisse, et ex eo quod possint simul a Deo et natura praecipi, hominesque eo magis ducantur ad eorum observantiam, quod a Deo etiam sint particulariter et positive praecepta, quandoquidem eaedem rationes concurrant de praecepto fidei Christi, debet dici illud non solum osse praeceptum Dei, quatenus praecepta juris naturalis sunt ipsius praecepta, sed etiam quia particulariter a Deo positive praeceptum est in ordine ad magis inducendos homines ad ejus observantiam ; et quandoquidem, ut dixi, eadem sit ratio de fide Christi, et aliarum rerum necessariarum necessitate medii, idem dicendum est etiam de illis aliis.

Probatur secundo, quia omnia quae proponuntur in Scriptura a Deo, sub comminatione paenae aeternae, sunt posita sub rigoro30 praecepto divino positivo ; hinc enim colligitur ex illo loco Joannis6. Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, etc. non habebitis vitam in vobis, esse praeceptum positivum divinum de manducanda ejus carne juxta sensum istius loci. Inde etiam colligitur ex illo Galat. 5. Qui talia agunt regnum Dei non possidebunt, quod fornicatio, immunditia, impudicitia, luxuria, et caetera carnis opera, quae paulo ante commemoravit Apostolus, sint prohibitia jure positivo divino, sed fides proponitur in Scriptura sub tali comminatione, Matth. ult. Qui non crediderit condemnabitur ; ad Hebraeos 2. Quomodo nos effugiemus, si tantam salutem neglexerimus, et 10. Justus ex fide vivit, quod si substraxerit, non placebit animae meae.

Circa hanc probationem illud obiter adverterim non dubitare me, quin quoties proponit Deus aliquid sub comminatione poenae aeternae, possit saltem probabiliter colligi praeceptum positivum ipsius de re sic proposita, sed tamen addo dubitari posse, an quoties dicit Scriptura, nisi feceritis aliquid tale, damnabimini, et similia, possit sufficienter colligi quod proponatur sub tali comminatione, quia quando aliquid esset institutum per modum medii necessarii ad evadendum aliquam poenam, quamvis non praeciperetur illa res, posset optime dici quod nisi applicaret tale medium, incurreret illam poenam, et tamen illud medium non esset ex hypothesi praeceptum ; ergo ex eo quod dicatur poena incurrenda, nisi aliquid fiat, non sequitur praecise quod illud sit praeceptum positive.

Confirmatur, quia potest Deus dicero verede parvulis, quod nisi habeant fidem damnabuntur, et tamen non propterea esset praeceptum positive ipsis ut habeant illam fidem, cum non sint capaces praecepti ; ergo ex eo quod Deus illud dicat adultis praecise, non sequitur quod praecipiat illis fidem.

Nec refert quod adulti sint capaces praecepti, et quod parvuli non sint, quia hinc tantum sequitur quod Deus posset praecipere adultis fidem, et quod non posset eam praecipere parvulis, non vero quod actu praecipiat.

Confirmatur secundo, quia damnatio posset adultis non habentibus fidem esse paena, quamvis non esset praecepta fides, et posset non imponi ipsis, ut poena si haberent fidem etiamsi fides non esset praecepta: ergo posset ipsis comminari poena aeterna seu damnatio, nisi haberent fidem, quamvis fides non esset praecepta, et consequenter ex eo quod comminetur Deus poenam adultis, nisi habeant fidem, non sequitur quod praecipiat ipsis fidem positive.

Probatur prima consequentia, quia ut Deus interminetur poenam, nisi habeant fidem, sufficit quod ipsis posset damnatio ob alia peccata esse poena, et quod infligeretur ipsis nisi haberent fidem, et quod habita fide praesertim formata, mererentur amotionem istius poenae ; ergo si posset damnatio sic ipsis competere, nisi haberent fidem, quamvis fides non esset praecepta, posset Deus comminari ipsis damnationem, ut poenam, nisi haberent fidem, quamvis fides non esset praecepta.

Itaque, ut colligatur ex locutionibus comminatoriis Scripturae praeceptum divinum, non sufficit ut sint comminatoriae quomodocumque, sed requiritur ut sint comminatoriae in paenam defectus aut positionis illius rei, ob cujus defectum vel positionem poenam interminantur ; unde quando diceret Deus : nisi baptizatus fuerit infans, in poenam hujus condemnabitur, sufficienter colligeretur praeceptum ejus positivum de Baptismo, non vero ex eo quod diceret, puniam parvulum poena aeterna, si non baptizabitur, nisi intelligatur quod puniet ipsum tali poena propter defectum

Baptismi, tanquam propter causam demeritoriam talis poenae. Ad colligendum vero in particulari utrum sic intenderet, adverti debet primo, utrum ille cui fit interminatio poenae cum conditione alicujus rei, habeat aliam rationem ob quam poena posset ipsi imponi, praeter positionem aut negationem conditionis ; et si non habeat, tum optime colligi potest interminatio poenae ob positionem, aut negationem conditionis, et consequenter potest colligi praeceptum de illa conditione, ut patet.

Si vero sit alia ratio, ob quam posset puniri, praeter negationem aut positionem illius conditionis, difficilius tum potest colligi ; sed videndum ulterius, utrum positio aut negatio conditionis possit esse ipsi peccaminosa, et si sit, tum ex hoc capite potest colligi quod poena imponatur etiam ob ipsam, et consequenter quod illa negatio aut positio conditionis sit praecepta positive. Et quamvis Deus possit absolute et simpliciter interminari poenam, etiamsi non esset praeceptum positivum de illa, si esset praeceptum juris naturalis de illa, ut contingit in proposito, tamen quia etiam potest positive praecipi, et quia potest imponi poena ob illam, non solum quatenus est transgressio juris naturalis, sed quatenus est etiam transgressio juris positivi, hinc potest ex interminatione poenae colligi praeceptum positivum. Praeterea etiam id colligi debet, quoties ita asserunt Doctores ob eorum auctoritatem, quando nihil obstat.

Unde breviter concludo hanc secundam probationem eatenus valere, quatenus potest interminatio poenae fieri ob transgressionem non solum juris naturalis, sed etiam positivi, et quatenus potest negatio aut positio conditionis, ob quam fit interminat, praecipi etiam jure positivo, et quatenus de facto nihil obstat quominus ita praecipiatur, Doctoresque communius id asserunt ita fieri.

Sed dices cum Gajetano 2. 2. quaest. 10. art. i. contra hanc resolutionem nostram, qua dicimus praecipi jure positivo divino fidem necessariam necessitate medii, fides pertinet ad conditionem superantem naturam hominis dignitatemque ac statum ejus ; ergo non potest ipsi praecipi, sicut non potest praecipi communi, aut vulgari civi ea quae spectant ad statum nobilium.

Confirmatur, quia non est in potestate libera hominis procurare sibi fidem, ergo non potest ipsi praecipi; omne enim praeceptum debet posse libere observari.

Confirmatur secundo, quia quod praecipitur debet cognosci priusquam possit obligare, praeceptum autem fidei non cognoscitur antequam obliget ; nec etiam quod majus est, antequam actu observetur, quia non cognoscitur nisi per fidem, fides autem actualis est exercitium praecepti fidei.

Respondeo, si loquamur de fide actuali, de qua agimus principaliter . in hac difficultate, illam non esse supra naturam hominis habentis fidem habitualem ; unde non est difficultas ulla quin illa praecipi possit sic habituato. Si vero loquamur de fide actuali quam deberet habere infidelis non habens fidem habitualem ; respondeo, talem non obligari proxime ad actum fidei supernaturalem, sed ad adhibendam debitam diligentiam eam habendi, cui obligationi si satisfecerit, vel Deus infundet ipsi habitum fidei, vel dabit ipsi concursum supplentem defectum ejus, vel certe non imputabit ipsi defectum fidei propter impossibilitatem ejus respectu talis. Certum autem est quod licet Princeps non possit obligare plebeium ad fungendum officio nobilis immediate, quia tale non posset exercere, nihil tamen impediat quominus possit obligare ipsum ad procurandam illam dignitatem, quantum in ipso esset, et ea mediante ad fungendum officio ipsi correspondente.

Per quod patet ad primam confirmationem, quia licet non sit in potestate hominis habere aut procurare fidem, tamen est in potestate ejus conari quantum est ex parte sua eam habere et procurare, et cum habuerit fidem habitualem, elicere actus ejus, mediante gratia Dei, quae semper adest sufficienter quoties instat hoc praeceptum ; non obligatur autem quis non habens fidem habitualem ad immediate et proxime producendum actum ejus, quia non potest, sed ad faciendum quantum est ex se ad habendam illam.

Ad secundam confirmationem nego minorem, dico enim quod cognosceretur per fidem naturalem et judicium credibilitatis esse praeceptum a Deo, ut quis credat quod sit praeceptum credendi in Christum, verbi gratia, et ut quis consequenter credat in Christum, et hoc sufficit ut quis obligetur: quod si etiam primus actus, quo cognosceret dari praeceptum de fide, esset actus fidei, tum praeceptum fidei non obligaret ad illum primum actum, sed ad actus sequentes.

Dico tertio quantum ad alia mysteria fidei contenta in Symbolo, et non

. necessaria necessitate medii, sed solu m necessitate praecepti, illa non esse praecepta juris naturalis, quia non potest ostendi ex quo capite ratio naturalis deberet ostendere ea esse cognoscenda, nisi quatenus praeciperetur positive ab aliquo superiore eorum cognitio ; quamvis enim cognitio eorum multum juvare posset ad consecutionem salutis, tamen ratio naturalis non praecipit omne illud quod juvat ad consecutionem salutis. Sunt i ergo illa praecepta juris positivi, sed an humani, vel divini, non mihi adeo constat. Quod sint divini, posset videri, quia Apostoli potuissent propterea moveri ad ea proponenda cum tanta uniformitate ex eo quod scirent Christum ea praecepisse. Quod autem sint juris humani, videri posset, quia potuissent ad hoc moveri, quia viderent ipsi utilitatem eorum, et propterea ipsimet propria auctoritate ea praeciperent.

Quantum ad praecepta Decalogi fides eorum videtur esse praeceptum juris divini, quia illa praecepta sunt istius juris, et quocumque jure praecipitur observantia alicujus praecepti, eodem jure praecipitur cognitio ejus. Similiter cognitio praeceptorum aliqua est juris naturalis, sicut et ipsa praecepta propter eamdem rationem ; sed fides supernaturalis praeceptorum Decalogi non videtur esse juris naturalis, quia possunt observari, quantum ratio naturalis dictat ea observanda per cognitionem naturalem, seu ea mediante; ergo non requiritur ex obligatione legis naturalis alia cognitio eorum quam naturalis, et consequenter alia cognitio vi istius legis praecise non praecipitur. Nihilominus quia his praeceptis praecipiuntur aliqui actus supernaturales necessarii necessitate medii ad salutem, ut amor Dei supernaturalis super omnia, et amor proximi propter Deum, qui amores praesupponunt necessario fidem supernaturalem connaturaliter, existimo cognitionem fidei eorum praeceptorum, quatenus requiritur ad illos actus esse juris naturalis, non minus quam cognitionem fidei Trinitatis aut Christi. Caetera autem praecepta, quae possunt observari sine actibus supernaturalibus, non debent cognosci cognitione fidei supernaturalis ex obligationejuris naturalis.

Quantum ad fidem Sacramentorum, sine dubio cognitio Sacramentorum necessariorum, ut Baptismi et paenitentiae, erit juris naturae et etiam juris divini, sicut fides Christi et Incarnationis. Quantum ad reliqua Sacramenta, obligatio credendi resolvi potest juxta ea quae diximus de fide articulorum Symboli, non necessariorum necessitate medii, et particularior consideratio referenda est ad proprias materias.

Quaeres secundo, ad quam virtutem spectet obligatio credendi praedictis omnibus, quae ex praecepto necessario credenda sunt? Dico primo, non posse esse dubium quin, quotiescumque requiritur ad actum alicujus virtutis necessarium ex praecepto virtutis ejusdem, verbi gratia, charitatis aut spei, actus fidei, ex praecepto ejusdem virtutis oriatur obligatio credendi seu eliciendi illum actum fidei, quia quaecumque virtus obligat de aliquid, obligat etiam ad omnia requisita ad illud, unde cum Christiani obligentur exi charitate supernaturali saepissime elicere actus amoris supernaturalis circa Deum et proximum, et actus spei circa multa objecta materialia, sequitur obligationem credendi quandoque oriri ex praecepto charitatis, nec de hoc est controversia aut difficultas ; sed an sit aliquod praeceptum particulare de ipsa fide secundum se elicienda.

Haec autem difficultas non adeo facilis est quam prima facie videri posset, nam si loquamur de fide secundum se, quandoquidem, ut sic, sit cognitio, non videtur quod detur aliquod praeceptum particulare habendi ipsam, quia praeterquam quod sit actus intellectus, et ut ab intellectu procedens naturaliter et non libere productus, atque adeo secundum se incapax praecepti ; praeter hoc, inquam, omnis cognitio fidei, aut est speculativa aut practica. Si autem loquamur de cognitionibus fidei speculabilibus (si tamen tales dentur, quod negant communiter Scotistae, et asserunt recentiores ac Thomistae, de quo modo non est disputandum), non videtur ulla honestas particularis in illis, ratione cujus propter se praeciperentur ; sicut enim non datur ulla cognitio naturalis speculativa, quae ratione sui praecipitur praecepto naturali, ita non videtur quod detur ulla cognitio speculativa supernaturalis, quae praecipiatur ratione sui praecepto ulla supernaturali, aut etiam naturali. Si autem loquamur de cognitionibus fidei practicis, non videtur quod illae praecipiantur nisi ratione praxis, quae sequi possit, et ad quam ordinantur; nec consequenter videtur quod secundum se, aut ratione sui praecepto aliquo speciali praecipiantur distincto a praecepto, quod est de illa praxi.

Quod etiam confirmatur, quia cognitiones naturales practicae, quibus proponuntur objecta virtutum, non praecipiuntur praecepto naturali speciali distincto a praecepto, quod est de actibus virtutum ; ergo nec etiam cognitiones practicae supernaturales praecepto aut naturali aut supernaturali speciali praecipiuntur a paritate rationis.

Ex alia vero parte videtur esse speciale praeceptum de fide, quod sit proprium ipsiusmet fidei, et nullius alterius virtutis; tum quia ita videntur Theologi communiter loqui de praecepto, et expresse Suarez disput. 13. sed. 3. num. 3. Val. 2. 2. disput. 1. quaest. 2. pitnct. 5. Azor. lib. 8. institut, moral, cap. 27. tum etiam et principalius, quia datur peccatum speciale infidelitatis contrarium fidei ; sed ubicumque datur peccatum speciale, datur praeceptum speciale.

Dico secundo ad quaesitum, in sensu hujus difficultatis jam propositae, dari praeceptum speciale fidei, non minus quam caeterarum virtutum moralium ; illo tamen praecepto speciali non teneri Christianos omnes ad praedicta omnia credenda seu addiscenda specialiter potius quam quaecumque alia mysteria fidei proposita ipsis. Prima pars hujus assertionis est conformis communi Theologorum opinioni, ut paulo ante dixi. Secunda vero pars non est ullius, nec contra ullos etiam, quod sciam, nam de ea expresse non agunt.

Probat Suarez supra, num. 4. primam partem, quia in cognitione Dei majori ex parte consistit hominis perfectio, ut habet Dionysius cap. 4. de divinis nominibus, et in ordine naturali cognovit Aristoteles 10. Ethic. 7. ponens summam perfectionem hominis in cognitione summi veri ; ergo quandoquidem cognitio fidei sit perfectissima cognitio, quam pro hoc statu possumus habere de Deo, et quae maxime perficiat hominem, praecipi debet propter perfectionem hominis. Confirmat ex illo Pauli 2. Corinth. 40. In captivitatem redigentes intellectum in obsequium Christi; nara inde colligitur, inquit Suarez, praecipi hanc fidem ut intellectus specialiter subjiciatur Deo.

Confirmat secundo, num. 5. quia fides est necessaria, non solum tanquam medium ad justitiam, sed tanquam pars ipsius justitioe ; ergo non solum prec cipitur praecepto charitatis, quo obligamur ad procurandam remissionem peccatorum, et applicanda media ad hoc necessaria, sed etiam praecepto particulari respiciente fidem, non ut est medium, sed ut pars intrinseca justitiae.

Verum haec probatio non sufficit, quia omnis obligatio stringens ad procurandam cognitionem quamcumque, ut est perfectio hominis, potest oriri ex charitate, et non debet ex hoc capite refundi in aliam virtutem; ergo quod cognitio fidei esset potissima perfectio hominis, non concludit dari aliquod praeceptum particulare, distinctum a praeceptis aliarum virtutum de fide habenda.

Confirmatur hoc ex eo quod nec Aristoteles, nec ullus dicat quempiam obligari praecepto naturali particulari ad habendam cognitionem naturalem Dei, quamvis illa esset perfectio naturalis summa, aut potissima hominis; sed quantum ad hanc probationem Suarii esset tanta ratio ponendi praeceptum naturale de cognitione naturali, quanta esset ad ponendum praeceptum supernaturale, aut naturale de perfectione supernaturali.

Ad primam confirmationem Suarii, respondeo ex illis verbis nihil tale, nisi gratissime colligi, sensus enim verborum clarissimus ac litteralis est, quod intellectum debeamus redigere in captivitatem, credendo rebus, quarum rationem non videmus, ut obsequamur Christo, faciendo illa opera, quae fides dictat esse ipsi grata ; unde si sit aliquod praeceptum insinuatum in illis verbis (de quo satis dubitari posset, sed modo nolo agere), illud praeceptum optime posset intelligi esse 1 praeceptum illorum operum, ad quae elicienda praerequiretur fides, et non aliquod praeceptum speciale fidei, nec etiam consilium.
Ad secundam etiam confirmationem nego consequentiam, quia ex eo quod fides esset pars justitiae., non impeditur quominus, ut sic, etiam obligatio ipsius posset refundi in charitatem, nisi praeterea ostendatur quod illa pars justitiae habeat rationem specialem, ob quam praecipi possit ac debeat.; si autem habeat talem, tum praeceptum speciale ejus colligetur ex illa particulari ratione, et non ex eo quod sit pars justitiae. Quod efficaciter confirmatur, quia gratia in sententia distinguente ipsam a charitate est, vel tota justitia , nostra formalis, vel pars principalis ipsius, et est etiam perfectio principalissima hominis sine ullo dubio, et tamen nemo dicit quod sit aliquod speciale praeceptum habendi ipsam, distinctum a praecepto charitatis, aut aliarum virtutum ; ergo quamvis fides sit pars justitiae nostrae (sit, necne, non euro) et sit magna perfectio nostra, non sequitur quod praecipiatur praecepto aliquo particulari distincto; a praeceptis aliarum virtutum. Adde, fidem actualem, de qua hic loquimur, non esse partem justitiae nostrae formalis ullo modo, quia alias dum justi non crederent actu, non essent perfecte et complete justi, quod est ridiculum, et contra omnes.

Probatur ergo aliter prima pars assertionis, quia in actu fidei, ut subest voluntati, et potest ab ea imperari vel impediri, est specialis honestas distincta ab honestate aliarum virtutum ; ergo et praeceptum speciale. Consequentia admittitur communiter, quia eatenus negaretur speciale praeceptum quatenus negaretur specialis honestas. Probatur ergo antecedens, quia omnino decens moraliter, et conveniens rationi est, ut quis habeat fidem personae veraci, quando non subest ratio dubitandi, et propterea offendi merito solent ii, quibus discreditur, cujus ratio est, quod credendo significemus nos aestimare ipsos esse veraces, et discredendo non esse. Sed decentia et honestas, quae est in hoc, ut sic praecise, hoc est, ut praecise per fidem testamur et agnoscimus veracitatem eorum, quibus credimus, non spectat ad ullam virtutem, ut discurrendo per omnes, facile apparet, ergo est honestas specialis.
Itaque ut descendam ad casum nostrum, fides divina quasi protestatur veracitatem divinam infallibilem in dicendo et cognoscendo, dum per eam firmiter adhaeremus omnibus rebus ab ipso revelatis, et in hoc consistit honestas particularis ejus, ac ratio ob quam speciali praecepto possit praecipi. Et certe quemadmodum actus Religionis habet specialem honestatem, quia per eum testamur dominium Dei, ita nihil impedit quominus actus fidei habeat specialem honestatem, quandoquidem per eum testamur summam veracitatem divinam.

Probatur secundo haec pars, quia infidelitas (ut dixi supra in ratione dubitandi pro parte affirmativa) est speciale peccatum, et praecipitur praecepto speciali, seu potius prohibetur: ergo etiam et fides cui opponitur, est specialis virtus, et praecipitur praecepto speciali. Haec tamen probatio parum haberet roboris, nisi supposita praecedenti, aut aliqua alia ratione, qua colligeretur quod fides esset virtus moralis specialis, et praecepta praecepto speciali, nam qui hoc negaret, negaret etiam consequenter infidelitatem esse peccatum speciale; unde quantum ad rationem Metaphysicam, qui uteretur hoc argumento, ignotum probaret per aeque ignotum. Posset tamen adhuc adduci haec ratio tanquam constans expresse per auctoritatem et admissa communiter, ad probandum intentum nostrum tanquam ignotius, quatenus non constaret tam expresse per. auctoritatem, nec teneretur communiter tam expresse.

Dixi autem in prima mea probatione in fide, ut subest voluntati, quia nihil potest habere honestatem moralem, nisi quatenus est liberum, nihil autem est liberum, nisi ut subest voluntati. Et per haec patet ad rationes dubitandi propositas pro parte negativa, num. 125.

Ad primam enim dico actum fidei i non praecipi secundum se praecise, ut abstrahit a voluntate, sed quatenus 1 subest illi aliquo modo.

Ad secundam rationem dico cognitiones quascumque fidei, sive specu lativas, sive practicas, habere honestatem specialem illam, quam supra explicavi ; et etiam talem honestatem specialem competere proportionabiliter cognitionibus naturalibus fidei, quamvis nulla honestas specialis moralis competat aliis cognitionibus naturalibus speculativis, verbi gratia, scienti--ficis, de quibus non currit eadem ratio, ac de fide. Et hinc colligitur facile quod cognitiones practicae fidei, verbi gratia, illae, quibus cognoscitur Deus esse amandus, eleemosyna danda esse, quamvis sint praeceptae praecepto charitatis et misericordiae, habeantque aliquo modo illarum virtutum honestatem, possint tamen praeceptae praecepto hoc speciali, quia simul cum ista honestate habent illam aliam propriam non minus, quam speculativae cognitiones fidei, si quae tales dentur.

Advertendum autem circa hanc partem, notanter me dixisse in conclusione quod daretur praeceptum speciale fidei sicut caeterarum omnium virtutum, quia non erat meum intentum dicere quod simpliciter quis obligetur ad eliciendum actum fidei sub peccato mortali ex praecepto particulari fidei. Quamvis enim existimem esse praeceptum particulare fidei obligans sub mortali ad nunquam discredendum, tamen difficile videtur probatu quod sit praeceptum particulare fidei obli-, gans sub mortali ad credendum positive, nisi in casu quo hic et nunc non credere moraliter censeri posset esse perinde ad discredere, nam ipsamet honestas specialis actus credendi non sufficit ad hoc, neque omnis honestas particularis actus obligat nos semper sub mortali ad eam ponendam. Itaque dari praeceptum particulare fidei in eo sensu intelligi debet, quo intelligitur dari praeceptum aliarum omnium virtutum.

Probo jam secundam partem assertionis principalis, quia nulla est specialis ratio honestatis in praedictis mysteriis, quae diximus necessitate praecepti credenda, quae non est in caeteris mysteriis fidei, nec est etiam majoritas aliqua intensionis aut perfectionis in actu fidei, quo quis credit illis, prae actu, quo quis credit aliis mysteriis. Quis enim dicat magis perfectum, aut intensum fidei actum esse credere, quod Christus descendi ad inferos, quam credere quod Spiritus sanctus descendit in Discipulos ; aut in actu, quo quis credit B. Virginem fuisse Virginem cum peperit Christum, quam in actu quo crederetur quod semper postea manserit Virgo ; ergo praeceptum fidei ex se, et honestate fidei praecise non obligat ad praedicta mysteria credenda potius quam ad alia mysteria.

Quae quidem ratio, quantum ad praeceptum juris naturalis cujuscumque, videtur mihi convincere. Unde existimo praeceptum juris naturalis, quo dixi nos obligari ad credendum iis mysteriis, quae necessaria sunt necessitate medii, non esse praeceptum speciale fidei, sed potius charitatis, cujus est obligare nos ad acquirendum ultimum finem, et applicanda omnia media ad hoc necessaria.

Quantum autem ad praeceptum positivum Dei aut Ecclesiae, quo eadem et alia mysteria, necessario credenda necessitate praecepti, non medii, praeciperentur, non probat sufficienter; quia quamvis non esset particularis honestas, aut ratio in illis, potius quam in aliis, praecipiendis positive, quae particularis ratio spectaret ad fidem, tamen posset Deus determinate obligare ad illa credenda ob honestatem particularem fidei, et non obligare ad alia quamvis habentia eamdem honestatem, et in tali casu praeceptum credendi illis mysteriis esset praeceptum fidei speciale. Quod declaratur exemplo communi, quia non est perfectior actus religionis audire Missam, quam suscipere Eucharistiam; nec perfectior actus paenitentiae jejunare quandoque quam accipere disciplinam, aut orare flexis genibus per aliquot horas, sed tamen datur praeceptum positivum religionis audiendi Missam, non vero suscipiendi Eucharistiam singulis diebus festis. Et similiter datur saepe praeceptum poenitentiae ad jejunandum, quando non datur ad capiendam disciplinam, aut ad orandum flexis genibus, et hoc ex mero beneplacito Legislatoris, sive Dei sive Ecclesiae ; non obstante ergo praedicta ratione possunt praedicta mysteria esse praecepta praecepto particulari fidei, sed positivo tamen, non juris naturalis.

An vero sint praecepta, tali praecepto particulari positivo fidei, non adeo mihi constat, quia non ex eo quod possint sic praecipi, sequitur quod sic praecepta sunt ; sed tamen quia non est potior ratio cur praeceptum de actu temperantiae positivum sit praeceptum particulare (et idem est de praeceptis aliarum virtutum moralium, quorum actus materiales praecipi possent praeceptis aliarum virtutum) et speciale temperantiae, quam praeceptum positivum de actu fidei, sit praeceptum particulare ipsius fidei, idem dicendum est de utroque. Unde secunda pars nostrae assertionis limitanda est ad hoc, ut velit caetera mysteria praedicta credenda ex necessitate praecepti, non esse ex natura honestatis fidei, praecepta praecepto speciali fidei, potius quam alia mysteria fidei, ad quae credenda non obligantur fideles omnes, ac nullum esse praeceptum fidei juris naturalis, quo obligari quis possit potius ad credendum illis mysteriis, quam aliis multis.

Quaeres tertio, quando obligat praeceptum fidei ? Ut solvamus hoc quaesitum, advertendum fidei praeceptum esse duplex : affirmativum et negativum. Affirmativum est, quo obligamur ad habendum aliquando actum aliquem fidei. Negativum est, quo obligamur ad non discredendum objectis fidei sufficienter propositis, nec admittere ullam dubitationem de ipsis, quae saltem impediat quominus vellemus mori defensione cujuslibet veritatis ex illis, si esset necesse, et potiusquam iis discrederemus. Ex his praeceptis, negativum sine dubio obligat semper et pro semper, affirmativum vero non, sed aliquando. Unde hoc quaesitum est de praecepto fidei affirmativo, ut cognoscatur quando in particulari incidat obligatio ejus.

Circa quod ulterius advertendum non esse quaestionem, quando debeant fideles addiscere mysteria praedicta fidei, et cognoscere quaenam sint, nam de hoc diximus superius num. 110. sed supposita cognitione mysteriorum fidei praeceptorum, quando quis tenetur credere actu, seu elicere aliquem actum fidei circa illa mysteria. His suppositis, plures sunt sententiae de hoc quaesito quas refert Suarez disputatione 13. sectione 5.

Prima est quod diebus festis obliget praeceptum fidei. Haec tribuitur Scoto, quia inferius dist. 27. g Quantum ad secundum, dicit Ecclesiam, designando tempus dierum festorum ad cultum Dei, designasse pariter tempus in quo super omnia amari debeat, amore charitatis per se infusae ; sed hinc sequitur quod etiam designavit illud tempus, tanquam in quo debeat haberi aliquis actus fidei, non solum quatenus actus fidei necessario praerequiritur ad actum charitatis, sed etiam quia secundum se est magnus cultus exhibitus Deo, et talis qualem peccator in tali statu manens possit habere? quod non est verum de charitate.

Secunda sententia est, non teneri fideles praecepto fidei omnibus diebus festis, sed solum diebus illis festis, quibus celebrantur mysteria, quae tenemur credere ; tum autem eos obligari ad credenda mysteria illa quae celebrantur, non vero alia. Unde juxta hanc sententiam, tenentur in festo Ascensionis ad credendam ascensionem, in die Nativitatis ad credendam nativitatem, et ita proportionabiliter de aliis mysteriis et festis est discurrendum. Hanc tenet Neger. in suo praeceptoria, teste Aragon. 2. 2. quaest. 2. art. 6.

Tertia sententia est, non teneri quem ad credendum praedictis mysteriis, nisi aliquando in vita, quando placet ipsimet. Pro hac sententia neminem citat Suarez ; nec certe sulfi-, cienter ab ipso impugnatur, ex eo scilicet quod secundum eam posset quis usque ad finem vitae manere sine fidei actu, quod, inquit Suarez, est contra institutionem vitae Christianae, cujus fides est fundamentum, et secundum quam actus fidei debet praecedere omnes alias virtutes. Haec, inquam, impugnatio non sufficit, nam licet esset contra institutum Christianum, non velle credere usque ad finem vitae, tamen non inde sequeretur quod praeceptum fidei secundum se obligaret ante, et licet deberet haberi actus fidei ante alios actus omnes virtutum (quod tamen ipsum est falsum), tamen non deberet haberi ex obligatione specialis praecepti fidei, de qua obligatione sine dubio agit praedicta sententia.

Quarta denique sententia est obligationem ipsius praecepti fidei propriam imminere in initio vitae Christianae, ita ut moraliter in ipso initio obliget ; sic ut adultus tam baptizatus quam nonbaptizatus, statim ac primo proponitur sufficienter mysterium fidei, teneatur sine mora aut dilatione nota bili credere, et alias sit peccaturus contra hoc praeceptum fidei ; in aliis vero temporibus raro, aut fortasse nunquam occurrere praedictam obligationem exercendi actus fidei, nisi quando adesset periculum aliquod gravis tentationis contra fidem, cui per lidei actum sit resistendum. Hanc tenet Suarez supra, qui dicit eam esse communiorem recentiorum, et speciatim Valentiae, Sanchez, Azorii.

Pro resolutione hujus quaesiti, dico primo : Quotiescumque obligat virtus charitatis aut spei, aut ulla alia virtus praesupponens actum fidei, toties obligare fidei praeceptum aliquod. Haec assertio est certa, et patet, quia, ut saepe dixi, quotiescumque aliquid obligat ad aliud, obligat etiam ad omne quod ad illud aliud necessario requiritur.

Dixi vero toties obligare praeceptum aliquod fidei, quia non est necessarium, ut toties obliget ipsum praeceptum speciale fidei; sed obligatio ejus potest refundi sufficienter in praeceptum ex quo oritur obligatio charitatis aut spei, aut alterius virtutis praesupponens lidem, ut per se satis est clarum.

Dico secundo, quoties quis obligatur ad confessionem externam fidei

, denotantem fidem internam, toties obligari ipsum ad fidem internam. Probatur hoc, quia semper tenetur quis ad non mentiendum ; ergo cum in tali casu, si haberet talem externam confessionem fidei sine fide interna, ut si diceret externe : Ego credo in Spiritum sanctum, et interne non crederet, mentiretur, tenetur habere fidem internam. Major est difficultas, an teneretur in tali casu ad fidem internam ex praecepto fidei speciali, an vero ex praecepto illo ex quo tenetur non mentiri, et certe quantum ad rationem praemissam obligatio oriretur solum ex praecepto non mentiendi, et credo sufficere talem obligationem. Sed tamen quia nihil impedit quin ipsum praeceptum fidei tum urgeret, etiam ad actum internum, et quia qui nollet tum interne credere, posset moraliter existimari discredere, et denique quia nunquam, neque ex natura rei, neque ordinatione positiva Dei aut hominum, convenientior occasio assignari potest, in qua obligare posset, quam talis occasio, existimo satis esse probabile quod etiam praeceptum fidei speciale urgeat in tali casu.

Dico tertio, tam probabile esse quod praeceptum speciale fidei obliget omnibus diebus festis, quam quod praeceptum charitatis in iis obliget. Haec est conformis primae sententiae, et probatur, non quidem ex eo quod non possit haberi charitas sine fide, quia ex hoc principio non oriretur obligatio specialis virtutis fidei, sufficeret enim obligatio ipsius charitatis, sed ex eo quod fides sit principalissimus cultus divinus, et quod obliget aliquando, et quod illud tempus sit tempus commodissimum ejus observandae, videaturque destinatum sufficienter ad observantiam hujusmodi praeceptorum affirmativorum, quorum occasio tum semper occurrit. Nec haec obligatio ullam habet difficultatem in iis qui habent fidem habitualem, et quibus proposita sunt sufficienter motiva credibilitatis, aut non habent difficultatem in non discredendo mysteriis fidei, aut in non dubitando de illis (de quibus hic principaliter loquimur,) nec etiam debent satis anxii esse, an satisfecerint huic obligationi, si audiverint Sacrum, aut recitaverint Symbolum, orationem Dominicam, aut alias orationes, quia nisi directe percipiant se discredidisse, aut dubitasse de ullis mysteriis, aut positive noluisse credere ulli ex illis, quae sciunt esse proposita, ut credantur, existimare debent se credidisse ; et verisimile est quod etiam credant, quia cum vix unquam in tali casu contingere possit, quin proponantur aliqua mysteria credenda, vix etiam fieri potest, quin credant, quamvis ipsimet non advertant se credere, quod deservit ad succurrendum scrupulosis. Quod si etiam casu accideret ut nullum mysterium propositum sit sufficienter, ut credi possit, tum excusabuntur a praecepto propter impossibilitatem moralem proximam et inculpabilem credendi ; neque enim possunt credere proxime, nisi proponantur credenda, nec tenentur sibi proponere aliqua credenda, nisi occurrat ipsis aliqua advertentia ejus.

Dices cum Suario, finem praecepti observandi dies festos non cadere sub ipso praecepto, sed solum materiam circa quam versatur illud praeceptum, ut auditionem Sacri, et abstinentiam a servilibus operibus ; ergo quamvis cultus Deo exhibendus per fidem et charitatem esset finis praecepti obligantis ad observantiam festorum, non tamen sequeretur quod obligaretur quis ad illum cultum exhibendum diebus festis.

Respondeo, distinguendo consequens, non sequeretur quod obligaretur quis ad illum cultum exhibendum ex praecepto obligante ad diem festum, tanquam ex ratione formali inducente illam obligationem, transeat consequentia ; quod obligaretur ad illum cultum ex praecepto fidei et charitatis, supposito praecepto diei festi, tanquam conditione, sine qua non occurreret hic et nunc ista obligatio, nego consequentiam.

Itaque in diebus festis occurrit obligatio fidei indirecte tantum ex praecepto diei festi observandi, quatenus scilicet subministrat illud praeceptum occasionem amplissimam et congruam observandi illud praeceptum fidei ; directe vero oriretur obligatio ex ipso praecepto fidei, cujus exemplum assignari potest commodissimum ; nam si quis ex praecepto, verbi gratia, obedientiae, teneretur ire ad aliquem locum, in quo occurreret semper occasio extremae necessitatis, in qua occasione ex praecepto charitatis teneretur subvenire alicui indigenti, in tali casu obligaretur, quotiescumque praeciperetur ipsi per obedientiam ire ad illum locum, subvenire indigenti, quae obligatio directe oriretur ex ipsa charitate aut misericordia ; indirecte vero, et tanquam ex conditione sine qua non, ex obedientia, quae doctrina applicari potest ad alia multa, satisfacitque sufficienter impugnationi primae sententiae, quam adhibet Suarez, qui in hoc deceptus videtur, quod putaverit auctores illius sententiae reducere obligationem fidei et charitatis ad obligationem ortam ex die festo tanquam ex ratione formali, cum tamen refundatur in illam solum, ut in conditionem sine qua non.

Dico quarto, quoties sufficienter proponitur mysterium fidei practice, et cum advertentia, toties teneri quem probabiliter ad actum fidei eliciendum, nisi elicientia ipsius impediat executionem alterius boni. Haec assertio videtur esse contra recentiorum sententiam. Ratio ejus ea mihi videtur, quod non solum exhibeatur credendo magnus honor Deo, sed etiam non credendo inhonoratur aliquo modo, quando sine ulla utilitate alia, aut respectu alterius obsequii, habita commodissima occasione haberi posset ipsi fides, sed omne tempns, in quo credendo fieret honor Deo, et non credendo, fieret ipsi irreverentia, videtur tempus opportunissimum pro obligatione praecepti fidei ; ergo probabile est quod omni tali tempore obliget.

Confirmatur, quia est aliqua indecentia negare homini veraci fidem, et etiam non dare ipsi fidem sine causa ulla ; ergo multo major est indecentia non dare Deo fidem sine causa, quando dicit aliquid, aut loquitur nobis. Sed certe quoties proponuntur nobis sufficienter et practice mysteria fidei, toties loquitur nobis Deus clarius vel obscurius, prout proponuntur nobis illa mysteria ; ergo toties est indecentia magna si non credamus Deo. Sed opportunissimum tempus pro praecepti obligatione est illud in quo si non observaretur, fieret indecentia Deo ; ergo quoties proponuntur practice mysteria fidei, toties obligat praeceptum fidei, nisi adsit causa rationabilis, ob quam quis hic et nunc observantiam actualem omitteret.

Confirmatur secundo, quia secundum Theologos, communiter tenentur subditi credere Parocho, proponenti etiam aliquid a parte rei falsum tanquam rem revelatam, et fidei, quando non subest ipsis rationabilis dubitandi causa ; sed certe haec obligatio non potest in aliud commodius refundi, quam in sufficientem propositionem practicam istius veritatis ; ergo talis propositio sufficit pro obligatione hujus praecepti.

Confirmatur tertio, quia non fidelis adultus secundum communem sententiam, tenetur statim ac proponitur ipsi sufficienter mysterium fidei credere, etsi non observaverit ad primam propositionem illud praeceptum, tenetur ad secundam sine dubio, et ita deinceps a paritate rationis ad omnes propositiones obligabitur, donec credat et fiat fidelis ; ergo similiter donec fiant fideles toties quoties proponuntur mysteria fidei infidelibus adultis, tenebuntur credere ex praecepto fidei ; sed fidelibus adultis, qui crediderunt semel, nulla prorsus est difficultas, si proponantur mysteria sufficienter, et non dubitent quin sint mysteria fidei a Deo revelata, credendi, et de facto est verisimile quod semper credant in tali occasione ; ergo nihil impedit quominus sint obligati ad sic credendum, nisi adsit causa, et consequenter a primo usque ad ultimum, omnes adulti tenentur in tali casu credere semper.

Dixi autem in conclusione, nisi elicere actum fidei impediret aliud bonum, quia si subsit aliqua rationabiis causa hic et nunc cur non eliciant actum fidei, non obligabit fides, nam in tali casu non fiet indecentia aliqua contra Deum.

Dixi etiam ulterius quoties proponuntur mysteria fidei practice et cum advertenda, quia alias non proponerentur sufficienter, ut obligaretur moraliter voluntas, quae non est nata ferri circa objecta speculative proposita, quando autem proponuntur speculative et practice, facile quis experiri potest in se ; et eodem modo explicari debet ac solet explicari, quando bonum proponitur speculative, et quando practice.

Adverte autem quod transgressio hujus praecepti fidei forte non erit mortalis semper in omni propositione, etiam practica fidei, sed solum in propositione illa, quae fit ex praecepto fidei, qualis est propositio illa, quam tenetur quis facere quoties tenetur recitare Symbolum ; et si quae alia sit similis.

Ex his patet veritas secundae sententiae quantum ad partem affirmativam, qua dicit teneri quem credere mysteriis celebratis ab Ecclesia diebus festis ; nam quandoquidem sine dubio illa mysteria sufficienter proponantur, ut fidei, illis diebus regulariter loquendo, si vera est nostra haec assertio, patet obligatio credendi.

Imo quandoquidem festa illa sint: instituta particulariter in honorem et commemorationem istorum mysteriorum, ut verbi gratia, festum Pentecostes in honorem adventus Spiritus sancti ad Discipulos, et propterea subministretur occasio valde particularis et magna exercendae fidei circa illa mysteria, magna prorsus esset negligentia non credentis, et notabilem videretur facere injuriam Domino Deo, si non crederet ipsi habita tam insigni occasione. Quare quamvis responsio nostra non esset in sua universalitate vera, vera tamen esset sententia praedicta.

Quia vero aliqua mysteria celebrantur ab Ecclesia die festo, quae non sunt de fide credenda, ut festum Conceptionis, propterea ultra celebratio-, nem festi oportet notum esse, quod mysterium sit de fide, etiam secundum illam sententiam, nec sufficit ut sit ita notum, quod celebretur festo ; existimo tamen sufficere simplicibus seu minoribus pro regula judicandi quod mysterium sit de fide, cognoscere quod celebretur ab Ecclesia die festo, nisi in ipsa propositione festi aliud significetur, aut aliunde a viris doctis aliter informentur,

Dices, sequeretur alia plura quam quae praemisimus esse necessaria creditu, necessitate praecepti, nam multa alia saepe proponuntur sufficienter tanquam de fide, ut particulariter adventus Spiritus sancti celebratus in die Pentecostes, et Assumptio B. Virginis celebrata in die Assumptionis ejus, quae non sunt inter illa mysteria ; ergo non sufficienter proposuimus, quae sunt necessario credenda necessitate praecepti.

Respondeo, distinguendo antecedens, sequeretur plura esse sic necessaria, ita ut quis teneretur adhibere diligentiam ad ea proponenda, et ad cognoscendum quod sint de fide credenda, nego antecedens, ita ut non teneatur ad hoc, licet tenetur credere, quando sufficienter proponuntur, concedo antecedens, et distinguo consequens ; quae sunt necessaria, sic ut teneatur quis adhibere diligentiam specialem ea addiscendi et cognoscendi quod sint de fide, nego consequentiam ; quae sunt necessaria creditu, quando proponuntur, sed ita ut quis non teneatur adhibere diligentiam ea ad discendi, concedo consequentiam.

Dico quinto, non sufficere ad observantiam praecepti fidei, quod quissemel fidei actu credat, si diu vivat, nec occurrat etiam tentatio particularis contra fidem. Haec responsio est directe contra quartam recentiorum sententiam, et patet non solum ex dictis, sed etiam quia videtur multo magis esse contra institutum et professionem Christianam longo tempore vivere quem sine fide actuali, quam quod omitteret per unum diem, quando primo proponerentur fidei mysteria, habere actum fidei, ut per se patet, quia certe magis indecens vide tur, etinjuriosum Deo, ut viginti annis saepe loquenti, audiens non credat ipsi quam ut primo die loquenti quis non credat ; ergo potius obligat fides ad credendum per viginti annos illum qui ante semel credidit, quam per unum diem obligat eum, qui nunquam antea credidit, ad credendum. Et si dicas cum Suarez quod per viginti annos non possit quis vivere sine obligatione ad fidem, sed tamen quod obligatio illa non debeat provenire a praecepto particulari fidei, sed ab aliis praeceptis, quorum observantia sufficienter satisfaciet quis praecepto fidei, certe similiter quis optime dicere poterit quod obligatio, quam habet pro prima propositione fidei, non debeat provenire a praecepto particulari fidei, sed quod possit sufficienter oriri ex praecepto charitatis, aut alterius alicujus virtutis, cui si quis satisfecerit, satisfaciet etiam praecepto fidei; ergo ex illa ratione non tollitur quominus praeceptum speciale fidei obliget per decem annos aliquando post primam conversionem ad fidem, si obligat in prima conversione.

Confirmatur hoc, ideo debet secundum Suarem, statim ac primo proponitur fides, adultus infidelis quilibet credere, quia moralis dilatio in illa occasione est quaedam virtualis dubitatio, et ad quamdam duritiam cordis pertinet ; et quia actus fidei tunc est necessarius, ut possit is baptizari et fieri membrum Ecclesiae, et ideo tenetur adultus fidelis statim, moraliter loquendo, ac. fit adultus, et proponitur fides, credere ut omnia sua possit in Deum ordinare. Sed certe in primis haec obligatio suscipiendi Baptismum, et ordinandi sua in Deum, non est obligatio praecepti specialis fidei, ut manifestum est, sed potius charitatis, et deinde non magis decens est, ut quis dum primo proponitur Deus, credat, ut convertat et ordinet se, et sua ad illum, quam ut per decursum vitae, saepius si diu vivat, et proponatur Deus ordinet se et sua ad illum, et in ordine ad id Cavendum credat in illum, et et, non magis arguit duritiam cordis, nec magis est dubitatio quaedam virtualis non credere dum primo proponitur Deus, quam postea longo tempore non credere, quamvis proponatur.

Praeterea, ut quis credat, et mediante fide baptizetur et ordinet sua omnia ad Deum, non est necessarium, ut credat alia, quam quae sunt necessaria necessitate medii, ut patet : ergo non est necessarium ad id, ut quis tum credat ea quae sunt tantum necessaria necessitate praecepti, et consequenter, si nec postea tenebitur ad illa credenda nisi urgente tentatione contra fidem, nunquam tenebitur ad credenda ea quae sunt necessaria necessitate praecepti nisi urgente tentatione, quod est contra omnes Theologos, et ipsos etiam recentiores, qui licet, ut ait Suarez num. 6. de hoc puncto expressius disputant, non tamen satis exacte id fecerunt.

Confirmatur secundo, quia tempus primae conversionis ad fidem non est( maxime opportunum pro iis mysteriis, quae sunt tantum necessaria necessitate praecepti, quia prius debent proponi, quae sunt necessaria necessitate medii, et pro illis tempus primae conversionis, est maxime opportunum : ergo aliud aliquod tempus est magis opportunum pro obligatione fidei rerum necessariarum necessitate praecepti, et consequenter totaliter corruit fundamentum Suarii, quod nempe non sit aliud tempus magis opportunum pro illa obligatione, quam tempus quo primo convertendus est infidelis, et quo fidelis pervenit ad adultam aetatem.

Confirmatur tertio, quia secundum eorumdem recentiorum sententiam, majores tenentur plura credere explicito, quam minores necessitate praecepti ; sed hoc est falsum, nisi supponatur quod propositis sufficienter fidei mysteriis, et quando sine incommodo credi potest obliget praeceptum fidei, aut saltem falsum est, si non occurrat obligatio praecepti fidei, nisi in prima propositione : ergo praedicta sententia est contraria alii communi sententiae recentiorum, et consequenter alterutra falsa est. Probatur antecedens, quia non potest assignari unde oriatur ista major obligatio ; nam ex stata particulari eorum non oritur ulla specialis obligatio, nisi quod teneantur posse alios instruere, aut defendere mysteria fidei, ac impugnare errores oppositos ; hoc autem totum possunt facere, quamvis nullis aliis mysteriis actu credant, quam iis quibus credere debent omnes fideles, ut patet ; ergo non est unde oritur specialis obligatio credendi ex parte majorum, si vera est praedicta sententia communis. Dico sexto, adultos fideles teneri ex praecepto fidei, non solum ad credenda omnia contenta in Symbolo, quae i supra diximus fuisse necessario cre-, denda necessitate speciali praecepti quoties proponuntur, sed etiam tenentur ea sibi proponere saepius.

Haec videtur mihi sequi ex communi sententia, quatenus asserit illa, etiam loquendo de iis quae non sunt necessaria necessitate medii, esse specialiter praecepta omnibus fidelibus prae aliis mysteriis fidei, nam non potest ostendi quomodo specialiter obligarent, nisi quatenus obligarent ut saepius proponantur.

Confirmatur, quia ideo Apostoli instituerunt, utilia specialiter proponerentur omnibus fidelibus prae aliis mysteriis, et ideo etiam jam consuetudo habet, ut memoriae mandentur, adeo ut secundum omnes fere peccent, saltem venialiter, qui ex negligentia non habent illa memoriter, quia debent frequenter proponi ; ergo tenentur fideles ea frequenter proponere. Et certe si sufficeret ad satisfaciendum praecepto fidei ea semel credere, aut credere illa quoties proponerentur, nec esset obligatio specialis ea proponendi specialiter ; cur tenerentur fideles ea memoriter habere potiusquam alia mysteria fidei?

Confirmatur secundo, quia usus fidelium communis Symbolum quotidie recitandi videtur inde desumptus, quod vel obligaret illud praeceptum ad ea proponenda singulis diebus; vel saltem obligaret valde frequenter, et consequenter, ne violaretur, visum fuerit saltem quotidie Symbolum recitare, et ea sic proponere.

Descendendo autem magis ad partic cularia, existimo satis esse probabile, quod singulis diebus obligentur fideles ad Symbolum explicite credendum nisi in casu inadvertentiae aut urgentis impedimenti. Fundor in hoc, tum propter usum, ut dixi, fidelium; tum quia non est gravis obligatio, et id facere valde est utile ; et denique quia non potest assignari magis opportunum tempus determinatum. Quod si hoc non dicatur, saltem dicendum est quod occurrat ista obligatio diebus festis, quibus removentur impedimenta et distractiones corporales, et datur opportunitas attendendi saluti spirituali. Hanc autem obligationem existimo a parte rei tantam ut ejus transgressio, nisi in casu inadvertentiae, aut legitimi impedimenti sit saltem venialis, nisi sit mortalis, ut magis mihi placet, licet forte jam, quia communiter id non tenetur, omnes a mortali possint excusari, quia possunt se conformare communiori sententiae,

Quaeres quarto, quomodo Gonfessarii gerere se debeant cum paenitentibus, circa observantiam praecepti fidei.

Respondeo in primis quoad educatos inter fideles, ubi communiter omnibus solent fidei rudimenta proponi, posse confessarium supponere quod cognoscant et credant, quae necessaria sunt, tam necessitate medii quam necessitate praecepti, praesertim si sint educati unquam in Scholis, licet ipsimet non sciant ea esse ipsis sic necessaria ; nec propterea debere ipsum eos de his interrogare, nec de his difficultas procedit, sed de iis qui non cognoscunt actu quaenam sint necessario credenda.

Itaque de his respondeo, sive sua culpa non cognoscunt, quae credenda sunt ex necessitate medii, sive sine ulla sua culpa, exeo quod nunquam ea addiscendi habuerunt sufficientem occasionem, non debere confessarium iis absolutionem impendere peccatorum, antequam ea omnia, juxta captum eorum, aliquo crasso saltem modo explicite crediderint, saltem regulariter loquendo, et nisi in tali articulo mortis, in quo non possent sufficienter instrui in iis omnibus. Haec resolutio est conformis communibus principiis, et patet, quia quae sunt necessaria necessitate medii, sunt necessaria ad justificationem obtinendam vel conservandam ; quae enim non sunt ad haec necessaria, sine iis potest acquiri vita aeterna, ad quam acquirendam nihil aliud potest, ut medium necessarium, requiri, quam justificatio conservata ad finem vitae ; ergo quando cognoscit confessarius deesse illa quae sunt sic necessaria, non debet absolvere, quia faceret injuriam Sacramento, ipsum conferendo ei cui illud prodesse non posse deberet existimare. Quae ratio multo magis valet in iis, qui nunquam ante crediderunt illis mysteriis sic necessariis, quam iis qui aliquando crediderunt, licet jam non recordentur se credidisse, nec actu etiam interrogati sciant, utrum sint credenda necne, nam his secundis posset aliquis dubitare, utrum sufficeret, quod semel crediderint ad satisfaciendum necessitati medii. De primo vero nullus est dubitandi locus, existimo tamen quod etiam secundis sit necessaria fides explicita istorum mysteriorum, regulariter loquendo, quia perinde est iis, quantum ad hanc justificationem in Sacramento obtinendam, quod ante crediderint, si jam ignorent esse credendum, ac quod non crederent ulla ratione: nec est potior ratio, cur requiretur fides explicita ullo alio tempore, quam in hac justificatione.

Dixi autem regulariter loquendo, et nisi articulus mortis impediret possibilitatem instructionis, quia in tali casu, quandoquidem, ut supra praemisi posset cognitio unius Dei, peccatorum ac vitae aeternae, sufficere in casu ut quis disponeret se sufficienter ad justificationem, posset confessarius paenitentum credentem explicite haec sola, absolvere, quia posset prudenter existimare quod fortassis ille haberet debitam dispositionem, et quod ille casus, qui raro contingit in illo poenitente occurrit, unde non faceret injuriam Sacramento, conferendo ipsum illi in tali casu. Extra vero talem casum non debet absolvere, nisi prius instruatur, sed non est necesse ut exigatur exacta memoria istorum mysteriorum, sed sufficeret proponere ipsi illa mysteria, tanquam revelata a Deo, et propterea certissima, ac exigere ab ipso, ut fidem illis habeat, et praeterea admonere, ut in posterum habeat curam ea addiscendi, et mandandi etiam memoriae ; talis autem instructio facillime fieri potest, nisi instruendus sit nimium rudis et hebes, quando est autem talis, melius multo est ipsi absolutionem differre, donec aliquem rudem saltem conceptum mysteriorum credendorum concipiat.

Quantum autem ad ea quae sunt necessaria cognitu necessitate praecepti praecise, dico confessarium, sive ignorari tur culpnbiliter,sive non, nunquam nisi rarissime debere propter ea denegare absolutionem, nec etiam in iis moribundum, aut graviter infirmum instruere, aut exigere fidem actualem ipsorum, sed sufficere ut poenitens proponat firmiter ea quamprimum commode poterit discere, et si fuerat culpabilis in iis antea non addiscendis, de eo peccato, sicut de reliquis doleat. Hanc doctrinam tradit Azorius tom, 1. lib. 8. cap. 8. quaestione finali, et Sanchcz lib. 2. in Deeatog. cap. 3.

Probatur autem, quia non magis tenetur satisfacere huic praecepto, quam aliis multis praeceptis, et speciatim quam praecepto de restituendo suum cuique: ergo quemadmodum transgrediens hoc praeceptum de restitutione potest absolvi sine actuali restitutione, quando adest contritio vel attritio de eo transgresso et firmum propositum, prima data commoditate commoda, in posterum satisfaciendi, potest quis absolvi ; ita similiter in proposito fieri potest.

Ratio autem a priori est, quod illa cognitio actualis rerum necessariarum ex praecepto non sit conditio aut dispositio necessario praerequisita ad justificationem obtinendam, nec ad collationem absolutionis, nisi solum quatenus supponeretur defectus ejus esse peccatum: ergo quando tollitur quantum est ex parte poenitentis per dispositionem doloris et propositi emendationis, ratio peccati, potest impendi absolutio: sed id potest fieri absque fide actuali eorum, aut cognitione actuali quod sint credenda, ergo.

Dixi autem, nisi rarissime, quia sicut si quis promitteret restituere saepius, et saepius non compleret promissum, optime posset ipsi denegari absolutio, donec restitueret, ut scilicet magis moveretur ad satisfaciendum suae obligationi; ita similiter si quia saepius non observaret promissum addiscendi, quae sunt necessario credenda necessitate praecepti, commode posset denegari absolutio, et si putaretur probabilius esse quod non compleret illud promissum, nisi denegata absolutione, et quod data illud compleret, teneretur confessarius negare absolutionem.

Advertendum porro non esse nimis anxie quaerendum aut dubitandum de praeceptis Decalogi, quia vix potest tam rudis reperiri, qui lumine naturae dictante non cognoscat Deum verum colendum, falsos vero non item, diem Dominicam et festa observanda, parentes colendos, non esse furandum, occidendum, moechandum, testificandam falsitatem, concupiscenda bona proximi.

Quaeres quarto, an sit aliqua specialis obligatio credendi in aliquibus fidelibus prae aliis ? Ut solvatur hoc quaesitum, advertendum est, aliud esse credere alicui fidei mysterio, et aliud scire esse tale mysterium, ac cognoscere fundamenta ac rationes ex quibus deducitur quod sit mysterium fidei, habereque habilitatem respondendi haereticis aut aliis, qui id negare vellent.

Itaque quantum ad obligationem credendi, seu habendi fidem actualem mysteriis aliquibus, dico primo, non esse specialem aliquam obligationem directam in ullis fidelibus prae aliis, nisi quatenus aliqua obligatio oriretur in aliquibus, ex eo quod tenerentur proponere sibi plura mysteria, aut quod considerato eorum statu deberent actu cognoscere multa mysteria esse credenda, quae alii non tenerentur cognoscere esse talia.

Moveor ad hoc, quia non invenio ullum fundamentum talis obligationis, et non debemus augere obligationem ullius status, ultra quam ratio, aut auctoritas nos cogit. Quod autem non sit fundamentum, patet, quia si esset aliquid, maxime illud propter quod communiter dicitur, quod majores Ecclesiae, hoc est, Episcopi, Pastores, Doctores, etc. debeant habere magis explicitam fidem, et plura cognoscere fidei mysteria quam caeteri fideles. Sed ista fundamenta non inferunt specialem aliquam obligationem habendi fidem actualem, nisi, ut dixi, quatenus inde sequeretur quod deberent habere plura sibi proposita mysteria fidei, ut fidei, et credenda, et quod quoties haberent illa proposita, ut sic, nec aliqua occurreret ratio ob quam non crederent, tenerentur credere: ergo nullum est fundamentum asserendi specialem obligationem directam in ullis fidelibus prae aliis.

Quantum autem ad obligationem

- cognoscendi quaenam sint mysteria fidei, dico secundo, multos fideles ex particulari statu suo habere obligationem cognoscendi multo plura mysteria fidei, et sciendi etiam fundamenta et rationes, ex quibus deducitur quod illa sint mysteria fidei, quam alii fideles, et in hoc sensu obligationem praecepti fidei, non esse aequalem in omnibus.

Haec resolutio est certissima apud omnes Theologos, et patet, quia sicut non omnia membra Ecclesiae sunt aequalis status ac dignitatis, sed quidam sunt Episcopi, quibus competit regere, quidam Pastores et Concionatores, et sicut non omnia membra, (ut inquit Paulus ad Romanos 12), eumdem ocium habent (nam si totum corpus esset oculus, ubi esset auditus?), ita etiam sine dubio juxta rationem status debent habere cognitionem correspondentem, quod ulterius magis patebit ex sequentibus dictis, quae pro particulariori harum rerum notitia et praxi subjungenda sunt.

Dico ergo tertio, Parochos, Concionatores ac Confessarios, teneri ad magis explicitam et distinctam co. gnitionem mysteriorum fidei omnibus cognitu necessariorum, quam caeteros fideles, et uno verbo tam distinctam tenentur eorum notitiam habere quam sufficere possit, ut ea aliqualiter aliis possint explicare, et objectiones communes solvere.

Haec doctrina est communis, et patet, quia sine hujusmodi notitia non possunt commode fungi suo officio, ut patet: unusquisque autem tenetur acquirere notitiam requisitam, ut possit commode fungi suo officio, quando officium ejus est necessarium, aut valde utile aliis, quibus ipse tenetur servire et exhibere suum officium, ut fit in proposito. Confirmatur, quia ex Concilio Tridentino sessione 5. cap. 2. de reformatione, et sessione 24. cap. 5. illi tenentur mysteria fidei aliis declarare et explicare in multis occasionibus.

Dico quarto, Episcopos teneri non solum praedicta mysteria, quae omnibus sunt necessario credenda sic cognoscere explicite esse fidei, ut possint ea aliis explicare, eaque defendere contra Haereticos quoscumque,

sed etiam plurima alia, et praesertim ea quae in Conciliis generalibus contra Haereticos definita sunt, et quae explesse in Scriptura continentur valde condueentia ad salutem subditorum procurandam.

Haec etiam doctrina videtur communis ; et patet, quia sine hujusmodi notitia non possunt commode fungi suo officio ; et quia, ut habet Paulus ad Titum 1. Oportet Episcopum esse amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sic exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere, seu ut in textu Graeco habetur, argumentis convincere.

Confirmatur, quia ita expresse statuunt multi sacri Canones apud Oratianum videndi distinctione 23. 36. et 38. septimam Synodum sess. Ultima, cap. 2. Toletanum XI. in principio, Concilium Lateranense sub Alexandro III. et aliud Lateranense sub Leone X. et denique Tridentinum sess. 7. cap. 1. et sess. 22. cap. 2. de reformatione. Ratio autem est, quia hoc est munus particulare ipsorum, cum sint successores Apostolorum, et cum ad illos spectet in Conciliis determinare controversias Fidei, et denique quandoquidem illud munus, propter summam ejus necessitatem debet competere aliquibus, sed nullis potius quam Episcopis; ergo illis competit.

Quae sane rationes omnes ostendunt non sufficere, ut Episcopi habeant Theologos litteratos secum, a quibus possint hanc notitiam de tempore in tempus accipere, quia ad ipsosmet spectat id facere, et propterea Tridentinum supra exigit ab ipsismet, ut populum erudiant per se.

His tamen non obstantibus, credo posse eligi quandoque ob alios conditiones eminentes ad defensionem auctoritatis Ecclesiae proficuas, aliquos Episcopos qui non habent praedictam doctrinae sufficientiam, et eos posse , illud munus acceptare, modo tamen proponat juxta capacitatem suam moralem adhibere diligentiam acquirendi paulatim illam notitiam. Ratio hujus est, quia non solum doctrina requiritur, sed aliae etiam conditiones, et quandoque magis crederet in bonum fidei, alias conditiones in eo adesse, quam ipsam cognitionem: ergo in tali casu posset non exigi doctrina propter illas conditiones alias. Conditiones autem aliae ad hoc requisitae possunt esse magna prudentia regendi, et insignis vitae puritas, ac etiam magna nobilitas generis, unde videmus in praxi Ecclesiae filios Principum et Magnatum, et personas prudentes bonae vitae, licet non sint litterati, assumi ad Episcopatus ; quod si tamen alii cum iisdem conditionibus, et propterea cum litteratura concup rorent, omni praeferri deberent sub periculo peccati etiam mortalis, nam istae conditiones aliae non sufficiunt, nisi in defectum earumdem et litteraturae.

Rursus advertendum non esse necessarium ut Episcopi, aut ulli alii ex tempore sciant reddere rationem exaetam omnium mysteriorum fidei, aut aliorum impugnationes defendere, sed sufficere ut opportuno tempore cum studio ac diligentia id possint facere ; hoc enim sufficit ad defensionem fidei et instructionem populi. Dico quinto, alios Sacerdotes simplices, hoc est, non habentes curam animarum, nec aliquod speciale munus praeter Sacerdotium non teneri ad plura mysteria credenda aut cognoscenda per se quam ceteri fideles. Haec resolutio est communis, et patet, quia nullum est fundamentum specialis obligationis ex parte horum, praeter illud quod competit ipsis vi status sacerdotalis, sed vi hujus nihil particulare competit ipsis, quam quod sufficere possit, ut fungantur munere Sacerdotis, hoc est, celebrare, et in articulo mortis absolvere, sed ad hoc sufficit credere mysterium Eucharistiae et Poenitentiae, quae mysteria caeteri etiam fideles tenentur credere ; ergo nullum est fundamentum specialis obligationis ex parte ipsorum. Verum quidem est quod teneantur multa scire, quae alii non tenentur scire, ut recitare divinum Officium, caeremonias Missalis, ac rubricas Breviarii: sed haec et similia non sunt mysteria fidei, ut patet.

Addendum ad resolutionem hujus quaesiti, hanc obligationem particularem, quam diximus quosdam fideles habere, non esse obligationem praecepti particularis fidei, sed vel charitatis, vel justitiae, vel obedientiae, vel alterius alicujus virtutis, quia, ut dixi, oritur vel ex sanctionibus Conciliorum, vel ex obligatione particularis status, quae obligatio nihil habet per se cum illo particulari et speciali fidei praecepto, nisi quatenus plura ipsis proponerentur.

Haec breviter dicta sufficiant de obligatione, quam habent fideles ad actum interiorem fidei.

Quaeres quinto, quaenam sit obligatio ad actus exteriores ejusdem fidei? Ut hoc quaesitum solvatur, adverte de tribus potissimum actibus exterioribus difficultatem esse. Primo, de negatione externa fidei ; secundo, de confessione externa ejusdem ; et tertio, de occultatione, de quibus singulis pauca breviter proponam.

Dico primo, nunquam posse quempiam negare directe fidem in ullo casu, etiam mortis et tormentorum manifesto periculo. Haec doctrina est de fide contra Sempsaeos seu Helceseitas, haereticos, qui tempore persecutionis ad servandam vitam putarunt licere negare fidem, modo interne servaretur, teste Eusebio lib. 6. hist. cap. 31. et Epiphanio haeresi 19. videtur etiam esse contra Priscillianistas, quia teste Augustino haeresi 70. existimarunt posse quemvis etiam pejerando negare internum suum sensum. Probatur Matth. 10. Qui negaverit me coram hominibus, negabo eli eum coram Patre meo. Lucae. 9. Qui voluerit animam suam salvam facere, hoc est, qui voluerit eam a morte salvare negando fidem, instante persecutione, perdet eam, hoc est, mortaliter peccabit, et incurret damnationem aeternam, nisi postea resipuerit ; quae explicatio patet ex ratione, quae subjungitur : Nam qui me erubuerit, et sermones meos, hunc filius hominis erubescet, cum venerit in majestate sua. 2. Timoth. 2. Si negaverimus eum, et ipse negabit nos.

Probatur secundo ex factis Martyrum qui in omni aetate exposuerunt se morti et gravissimis suppliciis, ne negarent fidem, et putaverunt se ad hoc obligatos. Item, ex communi consensu et traditione Ecclesiae, quae semper censuit fuisse gravissimum peccatum negare fidem, ut patet ex Concilio Nicaeno ean. 10. 11. 12. Ancyrano per totum, Elebertino ean. 1. et 2. et denique ex facto sancti Marcellini Pontificis, qui cum ex humana fragilitate fidem publice negasset ad vitandam mortem, postea magna poenitentia commotus, poenae, quam vellent Patres Concilii, tum coacti imponere, se subjecit, et in satisfactionem majorem, tandem se morti exposuit. Imo id colligitur etiam optime ex peccato Petri ob Christum negatum.

Probatur tertio ex Patribus, Augustino de fide et Symbolo : Fidei officium a nobis exigit cordis et linguae ; et tract. 66. in Joan. Quanta vita est confiteri Christum, tanta mors est negare Christum.

Item Origene citato ab Eusebio supra, et eodem Eusebio, sed valde luculenter ex Cypriano variis locis, et speciatim epist. 10. ad Clerum 11. ad Martyres 12. ad plebem, ubi hoc peccatum summum ac gravissimum appellat, et in epist. 72. ad Stephanum : Quod, inquit, majus possit esse delictum, aut quae macula deterior quam adversus Christum stare.

Ratio autem hujus doctrinae vix potest assignari, quae per se sufficere posset, nam quod non possit negari externo fides, nisi animo deserendi fidem internam, et profitendi errorem, vel mentiendo, non sufficit ; in primis enim, si non esset aliquod praeceptum divinum, aut ordinatio specialis, qua ordinaretur fides, tanquam medium necessarium ad salutem, vix posset ostendi cur non liceret relinquere professionem internam aliquando fidei. Deinde nisi esset aliquod praeceptum particulare Dei, vix posset ostendi cur non posset aliquis mentiri ad salvandam vitam absque peccato saltem mortali ; et praeterea vix posset ostendi, cur non posset negari fides externo absque mendacio, aut derelictione fidei initernae, mediante mentali restrictione aut aequivocatione, praesertim in sententia satis communi, quod posset quis absque peccato uti ratione alias falsa cum tali restrictione. Sed nec est necesse ut assignemus rationem hujus, cum sufficiat abunde quod constet nobis voluntas Domini Dei, qui nihil facit absque ratione, et optime poterat exigere hujusmodi confessionem, sicut poterat exigere ab Adamo abstinentiam a pomo vetito, et sicut potest, et exigit de facto fidem multarum rerum, quae alias ex natura rei non esset necessaria.

Dico secundo, non licet ulli negare se Christianum Catholicum, aut Papistam apud haereticos intelligentes per Papistam professorem fidei, quam proponit Papa seu Episcopus Roma-1 nus, nec etiam uti verbis ambiguis, aut restrictione mentali taliter, ut per verba aut signa externa praesentes communiter intelligerent, quod ipse revera externe negaret fidem. Prima pars est communis, et patet tum ex facto Petri qui peccavit, negando se cognovisse Christum, et discipulum ejus esse, non vero negando aliquod mysterium fidei, sed prorsus eadem est ratio de hoc ac de eo qui negaret se Christianum, aut Catholicum aut Papistam. Patet etiam ulterius, quia negando illa, aequivalenter quis negat ipsa mysteria fidei, quae tenetur non negare ex primo dicto, et significat aliis, quod non credat illa, idem enim omnes intelligunt per Christianum, Catholicam, aut Papistam, quod intelligunt per eum, qui credit illa mysteria ; unde intelligunt per eum, qui non est Christianus, aut Papista, aut Catholicus illum, qui non credit illa mysteria.

Circa hoc tamen advertunt Doctores communiter, quando interrogaretur quis, an esset Christianus, Catholicus, aut Papista, non vero intentione cognoscendi fidem ipsius, nec animo ipsum puniendi propter fidem, sed intentione cognoscendi, ex qua mundi parte esset, aut sub cujus ditione, animoque puniendi ipsum ob alias occasiones, quam ob fidem, verbi gratia, ex eo quod a Christianis, Catholicis, aut Papistis interrogans esset affectus gravibus injuriis temporalibus, et propterea vellet similiter iis talionem reddere ; in tali casu, inquam, advertunt Doctores quem non teneri ad confitendum quod esset Christianus aut Papista, sed posse ipsum sine peccato mortali negare se esse talem, quacumque ratione posset negare, quod esset Italus aut Gallus, sive cum restrictione mentali, sive ambiguitate verborum, sive etiam cum mendacio officioso, quod non esset peccatum mortale ; cujus ratio est, quia tum non interrogaretur de fide, sed potius de patria, et non intelligeretur per Christianum, ut istius interrogationis homo profitens fidem Christi, sed homo ex illis, qui intulerunt damnum interroganti, aut aliis, in quorum gratiam interrogaret. Unde inferunt etiam a paritate rationis, quod si Rex aliquis Catholicus ob res civiles bellum gereret cum Papa, et sectatores Papae in illo bello vocarentur Papistae, licite quis captus interrogatus a ministris istius Regis an esset Papista, posset id negare.

Advertunt praeterea posse Sacerdotes et Religiosos, interrogatos ab haereticis negare se esse tales quantum ad praeceptum de fide non neganda ; quia quandoquidem possent esse fideles, et credere omnia mysteria fidei, licet non essent Sacerdotes aut Religiosi, eo ipso non negarent fidem implicite aut aequivalenter, quo negarent se Sacerdotes aut Religiosos, ut patet ; sed nec ex ullo alio praecepto tenentur non negare id, nisi quemadmodum tenerentur non negare quod essent Itali aut Hiberni, aut mercatores ; unde quemadmodum gerere se possent examinati, an essent mercatores, aut Itali, cum ex confessione grave damnum ipsis immineret, similiter possent negare se esse Sacerdotes, aut Religiosos, ut patet. Et hinc patet, quomodo possint absque praejudicio fidei, Sacerdotes et Religiosi vestire se vestibus saecularibus denotantibus quod non sint Religiosi.

Secunda pars hujus dicti de negatione fidei per verba ambigua magis est difficilis: eam tamen tenent Doctores communiter, Valentia 2. 2. i

disp. 1. q. 3. p. 2. dub. 4. Sanchez lib. 2. c. 4. n. 14. Pesantius 2. 2. q. 3.

a. 2. Coninck disp. 1 5. dub. 2, contra

Adrianum in 4. tract. de Baptismo q

1. a 1. in responsione ad 5.

Probatur autem, quia non propter mendacium vitandum praecipitur confessio fidei, aut non negatio ejus, quia alias non magis esset praeceptum non negandi fidem, quam non negandi quod aliquis sit mercator, quod est absurdum ; sed per hoc quod quis negaret fidem verbis ambiguis aut aequivocis, vel cum restrictione mentali, nihil salvaretur, quam quod salvaretur per directam negationem, praeterquam quod fugeretur mendacium ; ergo ista ambiguitas et restrictio mentalis, non sufficit ut quis possit cum ea negare externe fidem.

Probatur secundo, quia qua ratione posset quis negare fidem cum tali ambiguitate verborum, posset etiam quis metu mortis nunquam confiteri externe fidem, imo et profiteri etiam errorem cum simili aequivocatione, aut mentali reservatione, sed hoc est absurdum.
Confirmatur, quia alias qui negarent externe fidem coram tyranno, aut iis qui punirent confitentes ipsam, nunquam deberent existimari peccasse, sed semper deberemus putare quod uterentur restrictione mentali, et sic nunquam essent condemnandi, contra praxim communem Ecclesiae, et Christianorum omnium semper judicantium, quod tales gravissime peccarent.

Confirmatur, Patres et Ecclesia olim existimarunt libellaticos, hoc est, cos qui data pecunia Judici accipiebant ab ipso libellum, qui testabatur ipsos immolasse Idolis, cum tamen id non fecissent, existimarunt, inquam, Patres et Ecclesia illos Christianos, qui hoc faciebant gravissime peccasse, non ob aliam causam, quam . quia sic faciendo aliis praebuere justam occasionem existimandi, quod essent idololatrae, sed non majorem perhoc occasionem dedissent, quam si ipsimet expresse faterentur externe quod essent tales, licet cum mentali reservatione et amphibologia, quae aliis non esset manifesta ; ergo graviter peccarent, qui uterentur tali restrictione et amphibologia.

Objicies, Jehu 4. Reg. 10. ut deciperet Sacerdotes Baal, simulavit se velle colere Idola, sed tamen infra laudatur quod fecerit studiose quod rectum erat in conspectu Domini ; ergo non est peccatum negare fidem externe aliquando ob bonum finem, quia alias
ille non laudaretur ob illam simulationem. Respondeo primo negando minorem, quia non laudatur quod studiose fecerit, quantum ad simulationem illam fidei, aut etiam occisionem ac deletionem Prophetarum Baal, sed quantum ad destructionem domus Achab, ut patet ex ipsamet Scriptura.
Respondeo secundo negando consequentiam, quia Jehu propter ignorantiam inculpabilem poterat existimare se bene potuisse simulare fidem ob illum finem bonum, quamvis revera male fecisset a parte rei, et non liceret ipsi sic facere, nisi supposita ignorantia. In rei autem veritate, quod peccaverit in eo facto, est expressa sententia, non solum Doctoris nostri infra disi. 38. q. unic. ad finem, ubi iterum de hac re agam, sed etiam Augustini lib. contra mendacium c. 2. cujus verba inferius ad praedictum locum citabo.

Objicies secundo, qui cum amphibologia aut restrictione mentali significat aliis aliquid, quod ipse non intendit, nec facit contra mentem, nec revera simpliciter dicendus est illud significare, et propterea excusatur a mendacio ; ergo qui cum amphibologia aut restrictione mentali significat se negare Christum, non simpliciter dicendus est ipsum negare, et consequenter non peccabit.

Respondeo negando secundam consequentiam, quia non propterea peccat, quod mentiatur per illam significationem ; (supposito quod aequivocatio et mentalis restrictio excusent a mendacio,) de quo infra distinct. 38. fuse, sed quod habeat praeceptum non significandi externe aliis ulla ratione se negare fidem, sic ut illi omnes prudenter ex facto externo colligerent, quod ipse negaret eam.

Objicies tertio, in theatris posset quis licite agere personam Apostatae, et in persona ipsius negare fidem ; ergo aliquando licet negare fidem. Respondeo negando consequentiam, quia talis non negaret fidem, sed repraesentaret negationem fidei, quam faceret, aut fecit alter. Unde nemo esset ex adstantibus, qui prudenter posset existimare, quod ipsemet negaret fidem, aut esset minus fidelis per illam repraesentationem, sicut cum ageret personam Regis, nemo putaret prudenter quod ipse esset Rex.

Si quaeras autem quaenam sit malitia in negatione fidei, respondet Suarez esse malitiam mendacii. Sed quamvis in negatione directa interveniret haec malitia, non tamen in negatione amphibologica seu aequivoca, magis quam si quis negaret se mercatorem esse, cum tali aequivocatione. Deinde ex illa responsione sequeretur, quod illa negatione non peccaret peccato speciali contra fidem, si solam malitiam mendacii haberet, et praeterea quod non esset peccatum mortale, nam ob solam rationem mendacii non videtur posse peccari mortaliter, quando fieret ad salvandam vitam.
Itaque respondeo aliter, malitiam istius negationis fidei esse malitiam appositam honestati, quam habet fides, sed quia nisi adesset praeceptum divinum positivum de non neganda fide, non est verisimile quod quis peccaret mortaliter negando externe fidem, posset ulterius esse malitia specialis inobedientiae in illa negatione, sicut posset in caeteris, quae prohibentur positive, praesertimsi alia sessent indifferentia, aut non essent peccata mortalia.

Adde ad haec, non solum nos intelligere hic per negationem fidei, negationem verbalem, sed quamvis, quae facto aut signo aliquo aequivalenti fieret. Unde qui interroganti an esset fidelis aut infidelis, capite renueret, aut annueret, ubi tales nutus habent vicem negationis aut confessionis verbalis, omnino tam peccaret, quam si verbis annueret, aut renueret, quia malitia negationis non consistit in verbis, sed in significatione malae fidei, quae propterea perinde est per quid fit, per verbane, an per facta.

Dico tertio, nullam ob causam ullo casu posse quem uti caeremoniis propriis ullius religionis falsae, quando communiter ab aliis circumstantibus, aut audientibus factum, colligeretur prudenter quod adhiberentur istae caeremoniae, ut caeremoniae istius religionis, quamvis revera, non ut tales adhiberentur. Haec est Turriani, Valent. Sanchez, Vasquez, quos citat et sequitur Coninck disp. 15. dub. 3. qui dicit eam esse contra Medinam 1. 2. quaest. 103. Gajetanum 3. p. q. 37. a. 1. Lorcam 2. 2. q. 3. disp. 24. num. 7. Sed revera existimo non esse contra hos auctores, si bene intelligantur ; licet enim ipsi expresse dicant posse quem uti caeremoniis propriis alicujus religionis, non ut caeremoniis, sed ob alium finem, non tamen dicunt id fieri posse, quando communiter per hoc prudenter existimari posset quod adhiberentur ut caeremoniae, unde credo quaestionem de nomine tantum versari inter illos et praedictos recentiores: sed quidquid sit de hoc:

Probatur conclusio nostra, quia in tali casu utens caeremoniis profiteretur falsam religionem, et negaret consequenter suam religionem, saltem amphibologice, aut cum aequivocatione ; sed hoc non licet facere, quia alias liceret oratione aequivoca negare fidem, et profiteri errorem contradicta conclusione praecedenti, nam ut paulo ante dixi, perinde est utrum quis facto vel dicto, neget fidem, et consequenter utrum factis aequivocis, vel dictis aequivocis neget illam.

Probatur ulterius ex 2. Machabaeor. 6. ubi cum Eleazarus esset interficiendus, nisi comederet Idolothyta, hoc est, carnes immolatas Idolis, aliqui fideles suadebant ipsi, ut carnes alias loco illarum immolatarum sibi afferri permitteret, iisque vescendo vitam salvaret, sed non solum ipse respuit hoc consilium, dicendo : non est dignum aetati nostrae fingere, sed Scriptura ipsa illud reprehendit, dum asserit quod suasores erant iniqua miseratione commoti, quae sane reprehensio non esset adhibenda, si liceret uti caeremoniis falsae religionis, non ut caeremoniis, sed ob finem alium, ad quem ex natura sua possunt caeremoniae applicari tam bene quam ad finem falsae religionis.

Sed ad hoc facile respondet et bene Lorca, tum imminuisse praeceptum confessionis fidei, et propterea debuisse ipsum non admittere consilium, quamvis, si non immineret illud praeceptum, potuisset quantum ad hunc locum iis uti ; omnes autem concedunt imminente praecepto confessionis fidei, non posse quidpiam fieri, sive alias licitum, sive non per quod impediretur ista confessio. Addit etiam tum ruisse exactam istam comestionem per modum caeremoniae ;

unde si simularet se manducasse, simularet directe fidem falsam, ex quo patet Lorcam non negare conclusionem nostram, sed asserere tantum quod possit quis uti caeremoniis falsae religionis quando non denotaretur. per hoc quod adhiberentur ut caeremoniae.

Melius probatur ex 1. Corinth. 10. ubi Paulus dicit: Si quis dixerit, hoc immolatum est, nolite manducare; sed non praeciperet hoc, si posset quis ob alium bonum finem uti ista caeremonia ; ergo non licet illa uti.

Confirmatur, quia Augustinus epist. 154. interrogatus, an in casu extremae necessitatis, possit Christianus vesci idolothytis, respondet: Si certum est esse idolothytum, melius Christiana virtute respuitur ; unde secundum Lorcam originem accepit vulgaris sententia : Satius est fame mori, quam idolothytis vesci. Respondet idem Lorca Apostolum loqui, et Augustinum pro tempore, pro quo obligat praeceptum Apostolicum, de non comedendis idolothytis, non vero pro tempore, pro quo cessaret istud praeceptum. Sed haec responsio non placet ; tum quia supponit illud praeceptum de non comedendis idolothytis, cessare, quod negarent ii, qui assererent nunquam licere manducare idolothyta ; tum quia similiter supponit illud praeceptum fuisse Apostolicum tantum, quod patet esse falsum, quia praeceptum Apostolicum tantum non poterat obligare ad observantiam cum periculo vitae. Nec certe est verisimile quod Apostoli, quamvis possent obligare, cum tali periculo obligarent ad observantiam praecepti de re alias non prohibita.

Melius respondetur Apostolum et

Augustinum loqui in casu, quo ex comestione colligi posset prudenter et moraliter a circumstantibus, quod comedens id faciendo praestaret honorem Idolis, aut daret occasionem aliis id faciendi, aut quo urgeret praeceptum confessionis fidei.

Haec autem responsio non facit contra meam conclusionem, ut jacet, faceret tamen contra quoscumque, qui in nullo casu licere putarent manducare idolothyta, aut adhibere caeremonias falsae religionis, nec quidem in casu, quo sufficienter constaret quod non assumerentur ut tales caeremoniae, quorum sententia nullo modo placet, nam cum non adesset periculum, quod a circumstantibus putaretur comestio fieri in reverentiam idolorum, nihil prorsus impedit quo minus fieret.

Objicies primo : Naaman 4. Reg. 5. postquam ab Eliseo curatus esset lepra, obtinuit ab illo licentiam, adorante domino suo in templo idoli Remnon, simul cum eo adorare, sed non obtinuisset licentiam, si per se malum esset uti caeremoniis falsae religionis, quando quis uteretur illis bono fine, ergo id per se non est malum. Respondeo, quod Naaman nunquam obtinuit licentiam adorandi idolum, aut coram idolo, ita ut per se putaretur prudenter ex illo facto cultus adhibendi idolo, sed potius obtinuit licentiam, ut in illo Templo obsequeretur suo Regi, inclinando se ibi ad hoc, ut Rex innitens ipsi commodius adoraret ; talis autem accommodatio nullo modo poterat sufficere ut quis prudenter considerans actionem et circumstantias, putaret ipsum deferre honorem idolo ; unde haec historia non est ad rem.

Objicies secundo : Ecclesia Aethiopum, quae constat ex Abyssinis, communiter utuntur Circumcisione, nou quidem ut caeremonia legis veteris, sed ut Christum imitentur ; sed Ecclesia Catholica, non damnat eorum ritus quoad hoc, nec exigit ab iis, ut id non faciant; ergo signum est quod licet caeremoniis falsae religionis uti ob alium finem bonum. Respondet Coninck negando minorem, et ad probandum quod non liceat uti circumcisione, etiam ad mortificationem aut imitationem Christi, adducit primo quod Ecclesia baptizatos circumcidentes se tamquam apostatas punit. Secundo, illud ad . Galat. 5. Ego autem Paulus dico vobis, quoniam si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit, quod non deberet dicere, si liceret ob bonum finem alicui se circumcidere.

Confirmat, quia si liceret ad imitationem Christi uti Circumcisione, liceret etiam uti ritu Judaico agni Paschalis, sicut usus est Christus, et similiter observare totam legem, quod absurdissimum putat. Addit denique Abyssinos non imitari Christum, quia ex iis grandiores non circumciduntur octavo die, parvuli vero non circumciduntur sponte sicut Christus, sed inviti.

Verum quidquid sit de negata minore objectionis, caetera illa nihil faciunt ad propositum, nam ideo Ecclesia castigat circumcidentes se bap-, tizatos, quia ex facto externo praesumit malo animo eos uti circumcisione, cum jam sit signum quasi distinctivum apud nos Judaeorum a Christianis ; omnes autem concedunt non licere alicui uti tali signo, quando esset periculum ad aliorum notitiam perventurum, quod eo uteretur ; quod addo, quia si quis uteretur tali signo ob alias rationes, quando non esset periculum ullum morale, ut alii id cognoscerent, absque peccato omni posset eo uti, nec hoc est contra conclusionem nostram, et si Coninck id negat, non recte facit. Illud Pauli etiam nihil patrocinatur, certum enim est, quod loquebatur de Circumcisione, ut caeremonia legis veteris, aut ut signum professionis ejusdem legis et fidei in valorem circumcisionis ; non vero ut adhiberetur ob alios fines, sine periculo quod alii acciperent illam pro signo tali.

Ad confirmationem Coninck, respondeo, si loquatur de ritu externo Judaico, et comestione externa agni, totum posse adhiberi, ubi non esset periculum, quod denotaret professionem internam Judaicam, et idem etiam dicendum de tota lege quoad externa, si possit illa observantia fieri absque praedicto periculo ; forte tamen casus est impossibilis moraliter, saltem respectu magnae communitatis.

Denique quod addit idem auctor, est prorsus ridiculum, nimirum Abyssinos non imitari Christum, ex eo quod adulti non circumcidantur octavo die, et pueri non circumcidantur sponte ; neque enim aut illi aut alii, qui se aut alios vellent circumcidere ad imitationem Christi, praetendere debent imitationem ipsius quoad omnem modum aut circumstantiam, sed aliqualem imitationem ipsius, juxta quod possunt aut volunt. Itaque praetendere possent Abyssini imitationem Christi, quantum ad substantiam circumcisionis, et hanc imitationem assequerentur quandocumque, et quomodocumque circumciderentur per hoc praecise quod circumciderentur. Deinde ultra substantiam circumcisionis poterant parvuli imitari ipsum, quantum ad ferendum dolorem, nam et Christus ex circumcisione dolorem sensit, et adulti possent imitari ipsum ultra eamdem substantiam, et patiendo dolorem sicut parvuli, et propterea sponte et libere illum patiendo, quod non competit parvulis, convenit vero Christo.

Respondeo ergo ad objectionem principalem secundam, admittendo minorem, quae tamen forte non est vera, et distinguendo consequens, quando ex usu talis caeremoniae non deberet moraliter colligi quod utentes profiterentur religionem falsam, concedo consequentiam ; quando autem posset id moraliter colligi, nego consequentiam.

De facto autem si vigeat iste usus 1

Circumcisionis apud Abyssinos longissimo tempore, et satis jam innotescit omnibus quod non utantur ea in cultum, aut observantiam legis veteris, aut tanquam necessaria ad salutem consequendam, nec alias praecepto positivo Ecclesiae iis interdicta est, existimo illum nullo modo esse peccaminosum jam ipsis. Nec tamen hinc sequitur alios inter Christianos aliarum partium in imitationem Christi debere aut posse uti Circumcisione, quia, ut dixi, apud alios est signum distinctivum Christianorum a Judaeis et Mahumetanis, et vix unquam fieri potest quin periculum sit quod ad aliorum notitiam perveniret, nec deberet alicui credi affirmanti, quod non adhibuerit illam ob alium finem, quam ob Circumcisionem, quia si crederetur ipsi, daretur via aliis utentibus illa ob finem religionis Judaicaeaut Mahumetanae, quae evadere possent poenas in professores istarum sectarum institutas.

Objicies tertio, Apostoli usi sunt caeremonialibus legis veteris jam prohibitis, ad alium tamen finem quam Judaei conversi ex praescripto legis intendebant: nam S. Petrus Actor. 10. renuit comedere lege prohibita, et Paulus cap. 16. circumcidit Timotheum, et cap. 21. observavit legem Purificationis Judaicae ; ergo licet caeremoniis falsae religionis uti ob bonum finem.

Respondetur primo falsum esse, quod caeremoniae legales pro tempore, quo iis usi sunt Apostoli, fuerint prohibitae ; quamvis enim statim a promulgatione legis evangelicae caeremoniae legis Judaicae fuerint mortuae, id est, nullam efficaciam habentes ad delendum peccatum, sicut ante habuerunt, aliquae saltem ex ipsis, ut, verbi gratia, Circumcisio, tamen non erant mortiferae, id est, usus earum non erat peccatum mortale, nec veniale etiam, ut credo ante aliquod tempus postea, ut in materia de Legibus communius tradi solet ; et licet oppositum hujus sentiat S. Hieronymus, ejus auctoritati opponi potest Augustinus epist. 19. qui hanc doctrinam habet et probat.

Respondeo secundo distinguendo consequens, quando ex hoc non sequeretur moralis conjectura, et probabilitas possessionis istius falsae religionis, concedo ; quando sequeretur, nego consequentiam.

Itaque quantum ad propositum, usus istarum caeremoniarum legis veteris non erat pro eo tempore signum distinctivum eorum, qui credebant Messiam venturum, et non venisse, ab iis qui credehant ipsum vcnissp,

nec susceptio earum aut applicatio hoc denotabat, aut per se, aut per accidens ; et praeterea ex alio capite, non erant caeremoniae institutae ad professionem legis falsae aut malae, sed potius legis sanctae et bonae ; unde nihil impediebat, quo minus iis uterentur tum Apostoli, et absque peccato, et absque praejudicio nostrae conclusionis, donec postea per determinationem temporis, in quo erant prohibitae, et consequenter non mortuae tantum, sed mortiferae, reddebantur signum distinctivum credentium Christum non venisse a credentibus ipsum venisse.

Dico quarto, Catholicus potest inter haereticos ad vitandum valde grave periculum mortis aut incarcerationis, aut magnae mulctae pecuniariae comedere carnes diebus ab Ecclesia prohibilis, nisi quando proponeretur illa comestio ad dignoscendum quis esset Catholicus, quis haereticus, aut in contemptum Ecclesiae, aut sequeretur scandalum notabile aut rationabile ex comestione illa. Hanc tenet Val. 1. 2. disp. 17. quaest. 15. puncto 6. Sanchez lib. 2. cap. 4. num. 25. Coninck disp. 15. dub. 3. num. 50. Probatur, quia in tali casu non esset aliquod praeceptum impediens comestionem praeter praeceptum positivum Ecclesiae: sed praeceptum positivum Ecclesiae de non comedendis carnibus non obligat cum notabili detrimento vitae aut bonorum, sicut nec praeceptum de audienda Missa diebus festis: ergo licite in tali casu quis vesceretur carnibus, etiam in ordine ad occultandam religionem, et vitandum per istam occultationem illa detrimenta gravia.

Probatur major, quia si esset aliquod aliud praeceptum, in tali casu, maxime praeceptum de fide confitenda, aut non neganda. Sed praeceptum confitendae fidei non necessario urget in ullo casu, et qui vesceretur carnibus non negaret fidem, nisi quatenus non confiteretur illam, aut quatenus faceret aliquod, ex quo alii possent per discursum colligere, quod non esset fidelis ; sed potest facere aliquod tale, quando non necessario infertur inde infidelitas, nec ex natura rei, nec moraliter ex suppositione circumstantiarum ; ex comestione autem carnium in illis circumstantiis non necessario infertur bene, etiam moraliter, quod comedens carnes diebus Veneris, aut aliis jejunandis, sit infidelis aut haereticus, quia etiam fideles Catholici plurimi ob plurimas causas possunt comedere carnes illis diebus, ut ratione infirmitatis et dispensationis; nec debet esse infirmitas apparens, et valde magna, saltem quoad apparentiam externam, ut patet ex praxi communi fidelium. Itaque sicut sine praejudicio praecepti fidei potest quis negare se Sacerdotem, quia non obstante quod non esset Sacerdos, posset esse Christianus, ita etiam sine praejudicio ejusdem praecepti potest quis comedere carnes coram haereticis, quia non propterea sequitur quod sit haereticus, aut quod non sit Catholicus, quandoquidem ipsimet Catholici ob varias occasiones comedunt carnes talibus diebus.

Dixi autem, nisi proponatur comestio illa expresse, ut cognoscatur, quis sit Catholicus, et quis haereticus, aut in contemptum Ecclesiae, quia si sic proponeretur, comestio non minus quam verba significarent professionem haeresis, aut contemptum Ecclesiae, quorum utrumque per se malum est independenter a praecepto positivo

Ecclesiae: unde nec ob periculum cujusvis gravis damni fieri debet, sicut nec quando sequitur rationabile scandalum aliorum, aut inductio eorum ad professionem haeresis, propter eamdem rationem. Tale autem rationabile scandalum vix in casu conclusionis evenire potest, nisi comesturus carnes esset alias suspectus de fide, tum enim hoc facto confirmaret merito sententiam aliorum de sua infidelitate ; quando autem quis non esset sic suspectus, aut non esset aliqua alia causa aut circumstantia, ob quam quis putaret bene sibi licere comedere carnes, tum absque ullo praejudicio fidei posset eas comedere. Quod si aliqui essent tam simplices, aut qui minus considerarent rem quam deberent, proptereaque judicarent ipsum deficere in fide sua, id non ipsius contingeret culpa, nec propterea ipse cum gravissimo suo detrimento deberet cavere eorum offensionem et scandalum, praesertim si pauci essent, sicut nec deberet cum tali periculo confiteri se Sacerdotem, aut sistere, se coram tyranno inter -fecturo ipsum, si compareret et cognosceretur Catholicus, quamvis aliqui sine ulteriori fundamento, sed sua culpa putarent ipsum deesse obligationi confitendae fidei.

Advertendum autem oportere periculum esse valde probabiliter imminens, nisi comedantur carnes, ipsumque non posse commode evadi. Unde vix unquam, aut non nisi rarissime casus hic contingere potest in praxi, quia semper potest quis praetendere alias occasiones non comedendi carnes, ut quod officiant stomacho, quod magis placeant pisces, aut ova, aut alii cibi, aut quod velit parcere sumptibus, aut quod promisit alicui magno amico abstinere aliquot diebus a carnibus, aut alias aliquas similes occasiones juxta locum, tempus, personas ; qua in re malim esse scrupulosior quam laxior, et magis velim inniti providentiae divinae quam humanae, quando non omitterentur media humana valde directe, et per se conducentia ad evadendum periculum, nec fierent directe, et ex proposito illa, a quibus oriri deberet, quorum neutrum vix potest contingere in casu esus carnium ; et haec addo propter nimiam aliquorum libertatem qui ad primam apparentiam difficultatis, non curant transgredi Ecclesiae praecepta. Dico quinto, licere Catholicis adire conciones haereticorum, et eorum caeremoniis interesse, quando in hoc non esset periculum perversionis, nec communis, et probabilis aestimatio quod qui id faceret, profiteretur illam fidem ; nunquam tamen id licet, ubi esset talis aestimatio ob quodcumque periculum, etiam vitae cavendum. Haec est Auctorum citatorum pro praecedenti conclusione: et patet prima pars, quia iste aditus ex natura sua non est ita malus, quin posset optime fieri ob plures bonas causas, et praecipue ad impugnationem doctrinae falsae ; nec est ex natura sua ordinatus, tanquam signum distinctivum professorum istius falsae professionis a professoribus religionis verae; ergo nihil impedit quominus aliquis absque peccato possit adire istas conciones, et interesse caeremoniis, quando non esset timendum rationabiliter de perversione, aut quando ex circumstantiis loci aut temporis, vel ordinatione aliqua speciali, non esset praedicta aestimatio de sic adeuntibus.

Confirmatur, quia in Hollandia et Gallia, etiam pluribus locis, Catholici docti adeunt praedictas conciones, nec ullus propterea eos reprehendit. Confirmatur secundo, quia Catholici Romae absque scrupulo vadunt ad videndas Judaeorum caeremonias, etiam ex curiositate, iisque, dum absolvuntur, intersunt ; ex quo patet non requiri gravem causam, ut quis absolute et simpliciter intersit caeremoniis falsae religionis, etiam in haereticorum templo, ut exigere videtur Sanchez supra num. 26. qui tamen fortassis id intelligit, quando ex modo quo quis assisteret, non dignosceretur, quod non instar aliorum professorum falsae religionis assisteret iis caeremoniis.

Pro quo adverte duobus modis posse quem interesse illis caeremoniis, et etiam concionibus. Primo sic, ut omnes, etiam qui profitentur falsam illam religionem, cognoscerent quod solum curiositatis aut impugnationis, aut etiam contemnendae ac videndae istius religionis causa assisteret et adesset, et sic Christiani Romae intersunt caeremoniis Judaeorum, et docti homines in Gallia adeunt data opera, conciones haereticorum ; nec ad hoc praesertim quoad caeremonias videndas requiritur gravis causa, ubi nullum est periculum perversionis aut approbationis illius doctrinae ac religionis falsae.

Secundo sic, ut ex modo assistendi nemo posset cognoscere, quin aeque bene profiteretur illam religionem, et ejus colendae causa adesset, ac caeteri cultores qui adsunt, et in hoc sensu omnino credo requiri gravem causam, et nullo modo sufficere curiositatem.

Secunda pars est eorumdem auctorum, et patet, quia tenetur quis semper vitare professionem falsae religionis, et moralem negationem positivam fidei verae, ut patet ex dictis in toto hoc quaesito, etiamsi alias mori necesse esset. Deinde tenetur quis non exponere se periculo perdendi fidem, aut peccandi, sed tamen nisi esset periculum moraliter manifestum, non deberet ad ipsum vitandum subire jacturam vitae aut bonorum ; unde ad haec servanda, quoties necesse esset, posset quis etiam simplex et indoctus, si nihil impediret aliud praeter periculum lapsus, adire conciones haereticas, quando praesertim orationibus et firmis propositis non credendi, aut non attendendi ad ea quae praedicarentur, aliisque diligentiis se ante muniret, quamvis remaneret aliquod adhuc mortale periculum ; sicut enim servus qui habet in aedibus Domini occasionem proximam peccandi, quamvis peccavit semel aut iterum, potest non deserere illam servitutem, si aliunde commodam habere non possit, praesertim quando concipit propositum firmum non peccandi et utendi opportunis remediis cavendi peccatum juxta directionem Gonfessarii alteriusve viri boni et prudentis ; licet omnibus his non obstantibus sit aliquale periculum, imo et magis proximum, et minus moraliter inevitabile, quam periculum sequens ex assistentia ad concionem haereticam ; ita in proposito dicendum est.

Dico sexto, non licere adesse caeremoniis haereticorum in suis Templis particulari modo cum iis in iisdem communicando, verbi gratia sic, ut simul cantaret Psalmos, aut alias orationes externas recitaret, aut acciperet eorum communionem, nec etiam quando Princeps aut Magistratus haereticus praeciperet omnibus iis interesse. Haec est communis, et patet prima pars, quia sic communicando in illis caeremoniis ordinatis ad cultum et professionem istius religionis, . uteretur caeremoniis falsae religionis, et externe profiteretur illam, quod supra dicto tertio negavimus licere, et certe omnes moraliter existimarent, quod id faciens esset istius religionis. Secunda pars etiam patet, quia in talibus circumstantiis, qui ingrederetur illa templa, et assisteret illis caeremoniis, supponeretur ab omnibus id facere, vel quia revera putaret illam religionem esse bonam, vel quia, vellet obedire Principi in ordine ad finem ab illo intentam, sed non potest quis facere id ex quo sequeretur talis aestimatio, tam communis, et bene fundata, de se ipso.

Confirmatur hoc, quia non licet per se dare auctoritatem, aut concurrere ad conservationem fidei falsae, nec assumere signum, sive ex natura sua, sive ex communi institutione distin--ctivum haeretici a Catholicis, ut patet ex dictis ; sed alterutrum horum fieret obsequendo Principi aut Magistratui ; ergo non licet ipsis obsequi.

Confirmatur secundo, quia in Hibernia Catholici magnam subeunt. jacturam bonorum et incarcerationis ex eo quod non velint, etiam raris vicibus, templa Protestantium adeundo obsequi Principi, et si adirent, quantumvis alio speciali modo non concurrerent, cantando aut accipiendo communionem, nihil incurrerent detrimenti ; et tamen omnes tenent communiter quod non solum bene et christiano faciant non adeundo, sed etiam quod peccarent si adirent, etsi non 1 paterentur, et qui ex fragilitate aliquando condescendunt Principis voluntati pro malis Catholicis communiter habentur: ergo signum est quod non licet in hac re obedire Principi. Et haec quidem confirmatio convincet evidenter non licere in Hibernia adire caeremonias Protestantium in templis hoc tempore, quo viget ibi ista aestimatio, nec in ullo alio loco, ubi vigeret. Sed posset videri quod non sufficeret ad ostendendum quod generaliter ubi praeciperet Princeps adiri caeremonias illas, non liceret obsequi, nam posset quis dicere quod ista aestimatio communis, quae est in Hibernia, non habuerit in initio, tam sufficiens fundamentum, quam requi- reretur, licet jam ob continuationem ejus obliget, sicut multa alia ex consuetudine obligant, quae in initio consuetudinis acquirendae non obligabant, et contra multa ex consuetudine non obligabant, quae in initio ejus obligant, ut communiter doceri solet in materia de legibus.

Sed tamen non est verisimile in hujusmodi re tanti momenti, ex cujus praxi dependebant vita quandoque, et semper gravissima bonorum jactura, introductam fuisse talem consuetudinem aut aestimationem, tam praejudiciosam carni et sanguini, nisi adfuisset sufficiens fundamentum, propter quod in ipso initio ejus introducendae videbatur aliter fieri non potuisse ; fundamentum autem erat quod praemisi, quia quando quis visitaret illa templa, Principe imperante, eo ipso externo ostenderet se parere Principi, et positive concurrere ad finem ab ipso intentum propagandae et autorizaudae aut profitendae falsae religionis, veraeque negandae, quamvis interne apud se id non intenderet.

Dices, si Princeps per edictum suum quo praeciperet adiri haereticorum templa, non intenderet propagationem aut professionem falsae religionis, sed solummodo civilem et politicam obedientiam, idque externe profiteretur in ipso suo edicto, tum non sequeretur ex obedientia et conformitate cum ipsius edicto propagatio aut professio falsae religionis, nec negatio verae, quia nemo deberet existimare quod obediens in tali casu id intenderet, aut etiam prae se ferret externe, sed tantum civilem obedientiam, quam deberet Principi, quoties non praejudicaret animae suae aut fidei; ergo in tali saltem casu liceret, Principe imperante, adire templa haereticorum.

Respondeo, negando sequelam, quia cum illo quod praecipit externe, conjungitur ex natura rei propagatio, aut autorisatio istius falsae fidei, quamvis Princeps diceret se non intendere illam, et quamvis revera etiam eam non intenderet, ut patet ; ergo non potest quis obedire, quin concurrat ad autorisationemaut propagationem ejus quamvis eam non intenderet, nec ab aliis intendere aestimaretur. Itaque quemadmodum comburens domum intenderet bouum aliquem finem, ut omnibus esset notum, nec per se intenderet damnum proximi, non posset tamen licite comburere domum, quia ex natura rei, actu combustione conjungitur damnum proximi, licet ipse illud non intenderet per se, nec etiam aestimaretur intendere ; ita similiter in proposito dicendum est.

Deinde quamvis princeps externe prae se ferret non intendere, nisi meram civilem obedientiam sine detrimento fidei, tamen non deberet quis ipsi credere ; tum quia posset illam civilem obedientiam probare in mille aliis rebus mere civilibus, et non habenlibus connexionem cum fide et religione, nec esset ulla ratio, cur in hac materia determinata eam exigeret, nisi in favorem fidei falsae ; tum quia ex mera obedientia civili in hac materia, nisi inde sequeretur detrimentum religionis verae, et augmentum falsae, nihil emolumenti posset ipsi accrescere, aut securitatis magis, quam si praestaretur in aliis materiis, ut videtur satis clarum. Sed non est verisimile quod Rex aut Magistratus vellent exigere, cum magna subditorum molestia et jactura obedientiam in una re potius quam in alia, nisi speciale aliquod emolumentum oriretur ipsis ; ergo semper praesumendum est quod intendant bonum religionis falsae, et detrimentum verae, quamvis externo id prae se non ferrent.

Quod si dicatur emolumentum particulare ex illa obedientia secuturum, nimirum conformitatem subditorum in caeremoniis ; contra, quia si hoc tantum intenderet, potius deberet ordinare, ut professores suae Religionis concordarent se cum Catholicis, quia quandoquidem illi non ducant sibi religioni, seu non timeant peccare, adeundo caeremonias nostras, non vero ducamus religioni, et timeamus peccare adeundo caeremonias haereticorum, facilius et minori cum dispendio reipublicae ordinaret, ut professores falsae religionis conformarent se nobis quam ut nos conformaremus nos ipsis: unde si hoc non faciat, signum est quod aliud intendat, quam communicationem in caeremoniis externis, et praesertim id manifestum est cum impedit exercitium nostrae religionis verae.

Rursus communicatio in caeremoniis externis, quando cognosceretur quod fieret absque animorum consensu, aliis nempe existimantibus eas caeremonias esse perniciosas, aliis utiles et proficuas, non est ullius beneficii et emolumenti pro Principe aut Reipublica ; ergo non est verisimile, nec credendum quod cum tanta subditorum molestia et dispendio eam praecise intenderet in suo praecepto, nisi quatenus ex ea saltem externe daretur intelligi quod interne convenirent communicantes in iis, aut sequeretur) paulatim ex ea propagatio religionis falsae, et diminutio vel extinctio verae, et consequenter alterum horum, vel utrumque deberet etiam principaliter intendere ; unde nec in casu proposito etiam quis posset obedire. Quod efficaciter confirmatur auctoritate Pauli Quinti, qui expresse negat licere Anglis ullo modo parere edicto regio praecipienti hujusmodi obedientiam civilem.

Adverte tamen, his non obstantibus, posse aliquem licite adire haereticorum templa, etiam vigente Principis praecepto, dum utuntur suis caeremoniis, cum tali tamen destructione in modo iis assistendi, ut omnes communiter cognoscerent, quod non adessent tanquam concurrentes, aut communicantes in iis, aut externe honorem illis deferentes, aut obsequentes Principi, sed instar curiosorum spectatorum, in quo tamen faciendo, non solum respici debet cognitio eorum, quae sunt in Ecclesia, sed eorum etiam qui non sunt, et vident egredientes aut ingredientes ; nam non debet quis per ingressum aut egressum hujusmodi scandalizare, praesertim sine gravissima causa, qualem non possent habere, qui hoc modo adirent templa, et adessent caeremoniis falsae religionis.

Ex hoc autem ultimo casu Coninck supra num. 62. ait famulos ac famulas haereticorum posse comitari dominos ac dominas suas ad haereticorum templa, in iisque adesse caeremoniis eorum, quando id sine gravi incommodo omittere non possunt, ita tamen in iis se gerendo, ut solum dominis suis, non autem caeremoniis illis reverentiam exhibere videantur, aitque eam esse sententiam Pesantii, Sanchis et Malderi, quos et citat. Sed certe quamvis, si ita se gererent in templo, ut viderentur externe non communicare in illis caeremoniis directe, aut indirecte adesse, sed solum attendere ad obsequia dominorum suorum, et circa caeremonias illas mere instar spectatorum praedictorum curiosorum se habere, non dubitem id posse iis licere ; tamen in Hibernia aut Anglia, non credo casum in praxi posse contingere ordinarie, nec doctrinam hanc propterea ad praxim servire. Ratio est, quia illi haeretici qui exigunt assistentiam famulorum in Ecclesia, id exigunt communiter, vel ut ipsi famuli vere conforment se, et communicent istis caeremoniis, vel ut videantur aliis communicare, nec alia assistentia in templo posset ad hoc servire quam talis, ex qua colligeretur externe quod religionis causa adessent ; ergo assistentia famulorum in templo, quae in praxi communiter exigitur, non potest praescindere ab externa significatione assistentiae religiosae, ut ita loquar, nec consequenter adhiberi potest etiam ad vitandam quamcumque jacturam.

Confirmatur, quia in Hibernia, et ut credo etiam in Anglia, aestimantur famuli manentes cum dominis in templo conformare se decreto Regis, et illi religioni, unde nec coguntur solvere istam mulctam, quam tenentur solvere, qui se non conformant ; ergo non possunt sic manere. Dico autem manere, quia possunt sine dubio in initio comitari ad templa, dominisque in suis locis relictis, egredi, et sub finem iterum redire, ut exeuntes dominos comitentur, quia hoc faciendo potius directe significant se non profiteri illam religionem, quam profiteri, ut patet.

Confirmatur secundo, quia nulla assistentia in templo potest dominis servire communiter, nisi assistentia talis, qualem alii servi haeretici, ut plurimum, in templo adhibent: sed talis est religiosa, ut patet, ergo talem communiter exigunt domini servorum Catholicorum ab illis ; talem autem causam non possunt sine peccato praestare.

Dixi autem communiter, quia si casus contingeret, in quo dominus esset ita affectus, ut non posset erigere se, aut sedere, sine adjutorio servi, aut ut dignitas ipsius exigeret concursum servi ad sessionem et stationem, nec posset aliquis alius reperiri, qui in ordine ad hoc assisteret, fortassis posset Catholicus famulus adesse saltem aliquoties ; sed raro, quia in tali casu possent omnes rationabiliter colligere, quod adesset solum propter domini obsequium necessarium, et non propter caeremonias aut religionem illam, praesertim si raro tantum sic adesset, nam ex absentia aliis vicibus et defectu praesenti aliorum famulorum necessitatemque domini id sufficienter colligi posset. Si vero saepissime adesset, nec exhiberet aliquod signum externum, quo declararet suam mentem, aliique colligerent quod non gratia domini solummodo assisteret, quamvis revera a parte rei ejus gratia assisteret, non credo licere illam praesentiam. Nec refert exemplum praemissum Naaman Syri, quia non fuit praeceptum regium assistendi in Templo eo loci, sicut est in Anglia et Hibernia, nec assistentia illa ipsius fuit signum distinctivum.

Nec etiam refert quod Tertullianus lib.de idololatria, cap. 16. asserat licere famulis assistere dominis sacrificantibus, et exhibere iis civilia ministeria ; nam hoc intelligendum est, quando talis assistentia non esset signum distinctivum, nec esset moralis significatio istius falsae religionis.

Ex his tamen non est inferendum quin liceat Catholicis precari bene maritatis more haeretico, eorum adesse nuptialibus conviviis, ac haereticorum funera prosequi, ad sepulturam, aliaque similia obsequia, quae secundum se abstrahunt a cultu religionis ; nec sunt signa distinctiva praestare, quia id nullo modo est, aut censeri debet protestatio, aut professio falsae religionis, aut negatio verae.

Major est difficultas an liceatCatholicis inter haereticos degentibus contrahere matrimonium praesente ministro haeretico tanquam ministro istius contractus, sive partiali, ut cum adesset alius minister Catholicus, sive totali, ut cum non adesset alius ; sed respondendum est cum Coninck et Maldero supra id non licere, quia hoc faciendo externe, saltem quis agnosceret ministerium ejus, atque adeo religionem, ex qua sola habet tale ministerium, quod maxime locum habet si minister utatur tum caeremoniis suae religionis, nam si id faciat, contrahentes communicant cum ipso in illis caeremoniis saltem externe, quod nulla ratione licet. Si autem non utatur talibus caeremoniis, quandoquidem ipse non adhibeatur, sicut nec adhibetur ipsemet Catholicus Minister, ut causa istius contractus, aut ut conferens gratiam sacramentalem, sed ut quasi testis publicus, fortassis gravi id urgente necessitate possit iniri matrimonium, eo praesente.

Dico septimo, aut iu nullo casu licet uti vestibus destinatis per se ad cultum falsae religionis, ut sunt ea, quibus ministri idolorum utuntur suis caeremoniis: nec etiam ullis vestibus, institutis ad dignoscendum professores falsae religionis a professoribus verae religionis: nec etiam vestibus;

a quibus Sacerdotes falsae religionis communiter utuntur extra tempus caeremoniarum faciendarum, et quibus a reliqua multitudine discriminantur ; nec vestibus institutis a republica aut Principe, non in signum profitendae fidei, sed in signum distinguendi eos, qui profiterentur fidem illam, ab aliis qui non profiterentur; bene tamen posset quis, gravi urgente necessitate, uti vestibus, quibus communiter utuntur soli infideles, non ut professores suae falsae fidei, sed ut homines talis partis mundi, quibusque propterea uterentur, quamvis non essent infideles.

Prima pars hujus conclusionis est expresso Suarii disp. 14. sect. 5. Coninck disp. 15. dub. 3. num. 65. et communior contra Sanchem dub. 5. supra cap. 4. num. 20. Azor. 1. Moral, lib. 8. cap. 27. quaest. 4. Probatur, quia alias liceret incensare idolum,

nam ista incensatio ex natura rei est, tam differens, ac usus talis vestium, et quia uti talibus esset significare expresse se esse cultorem talis religionis, non minus fere quam ineensare.

Secunda, tertia et quarta pars est Cajetani in sum, verbo habitus, Antonini 2. part. tit. 12. cap. 6. Sylvestri verbo Apostasia, quaest. 1. n. A. Angeli verbo infidelitas, num. 4. Navarri. cap. 11 . n. 27. Toleti lib. 4. sum. 2. contra Suar. disp. 14. sed. 5. Coninck num. 66. et num. 72. Azor. 1. Moral, lib. 8. cap. 27. quaest. 4. Sanchez supra cap. A. num.20. qui in aliquo casu, nimirum quando infideles aut haeretici vellent interficere Christianos omnes, et aliquis assumeret vestes distincti vas ad salvandam vitam, putant licere uti illis vestibus. Sed probatur manifeste, quia ad salvandam vitam non liceret, etiam cum aequivocatione uti verbis significantibus quod quis profiteretur fidem falsam ; sed utendo istis vestibus specificatis in secunda, tertia et quarta parte conclusionis, fieret talis manifestatio ; ergo non licet iis uti in illo casu.

Dices primo cum Suarcz non esse idem de vestibus ac de vocibus, quia voces non habent alium usum, quam significare, vestes vero sic ; unde vestium usu potest abstrahi a significatione, non vero usus vocum. Sed haec probatio nimium probat, ut bene advertit Coninck, nam certe ex ea sequeretur quod quis posset negare fidem verbis aequivocis aut amphibologicis, quia cum talia verba habeant alium usum, quam significare negationem fidei, nempe significare illud aliud, quod aequivoce significant,

possent abstrahi ab illa significatione negationis fidei, et sic liceret iis uti ad salvandam vitam contra omnes. Deinde etiam eadem ratione liceret uti vestibus, per se ordinatis ad cultum idolorum, quia habent etiam alium usum, ut arcere frigus, tegere partes corporis tegendas.

Dices secundo cum Coninck, vestes illas, licet in aliis circumstantiis significarent professionem externam falsae religionis, non tamen in casu, quo quis, irruentibus infidelibus interfectoris, iis veteretur, quia tum potius significarent, quod utens vellet latere. Sed contra primo, quia sic in tali casu posset Christianus uti vestibus ordinatis ad cultum idolorum, quia tam bene istae vestes in illo casu et circumstantiis deberent solum significare intentionem latendi, non vero professionem istius cultus, ut patet a paritate rationis ; sed ipsemet Coninck, qui utitur praedicta replica pro fundamento suae sententiae, tenet non licere uti vestibus ordinatis ad cultum idolorum in tali casu ; ergo nec licet uti illis aliis vestibus.

Contra secundo, quia nulla est ratio cur per illas vestes non existimarent infideles in illo casu, quod saltem externe, et ob metum, quis profiteretur fidem falsam, tam bene quam per verba, aequivoca saltem ; ergo si per talia verba significaretur in illo casu talis professio, etiam significaretur per illas vestes. Nec refert quod dicat Coninck verba immediate in illo casu significare professionem fidei falsae, et negationem positivam verae, per vestes vero significari tantum occultationem personae, nam in primis, hoc gratis dicitur, et propterea sic posset dici quod vestes Sacrificlorum ordinatae ad cultum in tali casu significarent immediate occultationem personae.

Confirmatur, quia non occultatur persona per illas vestes in tali casu, nisi quatenus denotant ipsum, qui iis utitur, esse istius malae religionis ; ergo vestes in tali casu non solum significant occultationem personae, sed etiam et quidem principalius, professionem alterius fidei. Probatur secundo conclusio, quoad vestes institutas pro signo distinctivo . infidelium seu haereticorum ab infidelibus, quia non licet adire templum haereticorum, quando est signum distinctivum etiam ad vitandum mortem ; ergo nec uti istis vestibus, quando sunt signum distinctivum. Antecedens est ipsius Goninck, et communis sententiae. Consequentia patet a paritate rationis, et sane quacumque ratione metus mortis posset sufficere, ut usus istarum vestium non esset signum distinctivum, eadem sequeretur quod similis metus efficeret, ut adire templum haereticorum non esset signum distinctivum.

Probatur ultima pars conclusionis, quae est communis cum praedictis auctoritatibus, quia cum tales vestes non sint ullo modo institutae ad denotandam externe professionem ejus, nihil impedit quominus, gravi urgente necessitate, quis iis vestibus utatur. Nec refert quod alii putarent ipsum, qui iis uteretur, eadem ratione, qua externe prae se ferret esse hominem ex illis partibus, etiam esse professorem fidei illarum partium, quia hoc non colligeretur nisi indirecte, vel mediante discursu non sufficienter concludente ; unde alius non teneretur cum suo gravi detrimento cavere, quominus id putarent et colligerent. Adverte autem non esse licitum hunc usum, quando prius dubitaretur de alicujus religione,et esset aliquis de ea interrogandus, quia in talibus circumstantiis gestatio istarum vestium in eodem loco esset sufficiens significatio istius fidei.

Dixi autem in hac parte conclusionis, gravi urgente causa, quia cum ille ipse habeat aliquam speciem mali annexam, licet per accidens, verbi gratia, significationem aliquam falsae, religionis, non debet quis sine gravi causa illum adhibere, ut patet.

Ex his habetur non posse quem, ut secure ambularet inter infideles, ullo praetextu uti vestibus Sacerdotum earum partium, quibus utuntur, sive in suis Sacrificiis, sive extra, modo sint particulares Sacerdotibus aut religiosis earum partium. Bene tamen posse quem quando putaret alias se non posse secure ambulare inter illos, et id esset ipsi valde necessarium, uti vestibus communibus infidelium, quando tamen per hoc non scandalizaret alios fideles, quorum scandalum vitare teneretur.

Dico octavo : Si princeps infidelis praeciperet suis subditis Christianis, ut uterentur aliquo signo particularia ut pileo, verbi gratia, flavo, distinctionis gratia ab aliis suis subditis non Christianis, quod tenerentur Christiani in omni casu eo uti. Haec est Cajetani supra, et auctorum citatorum pro secunda, tertia et quarta parte conclusionis praecedentis, contra Goninck supra num, 76. Azor. Suar. et Sanchez, supra. Probatur, quia alias significarent eo non utendo, non esse se Christianos externe, sed potius alterius fidei. Confirmatur, quia non gerere tale signum esset signum in tali casu alterius professionis, non secus quam ipsum gerere esset signum Christianae professionis ; ergo ex dictis sequitur quod deberent obedire.

Confirmatur secundo, quia ex dictis non licet gerere vestes publica auctoritate institutas ad significandam professionem fidei falsae, sed quaecumque vestes absque signo illo particulari essent institutae, tum ad significandum professionem falsam, non minus quam pileus flavus est significativus Romae religionis Judaicae.

Dices cum Goninck talem Principem non posse obligare cum gravi jactura, ut quis se prodat: ergo non teneretur quis ipsi obedire. Contra, quia non posset similiter obligare, ut quis interrogatus ab ipso cum gravi jactura fateretur fidem, et tamen sic interrogatus teneretur ad confitendam fidem, non quidem ex vi praecepti Principis, tanquam rationis formalis proxime obligantis, sed ex vi praecepti confitendae fidei, quod supposita ista interrogatione obligat. Per quod patet distinguendum esse antecedens replicae, vi auctoritatis suae praecise, tanquam ratione formali obligante, concedo ; tanquam conditione sine qua non, nego antecedens et consequentiam.

Dices secundo cum eodem : sequeretur quod omnes Christiani possent cognosci et interfici, et sic quod perderetur fides in illis partibus, quod esset majus fidei detrimentum, quam esset emolumentum sequens ex confessione ejus. Respondeo, si haec replica quidpiam valeret quod probaret etiam Apostolos in primordio Ecclesiae, et idem est de quibuscumque aliis, qui proficiscerentur ad aliquas partes infidelium, fidei seminandae causa, non debere confiteri fidem Tyranno eos interfectura, quia scilicet non essent ulli fideles in illis partibus, (suppono enim quod non essent alii praeter interrogatos,) et consequenter propagatio fidei impediretur. Itaque in tali casu confidendum esset in Deo, et sperandum quod ipse provideret propagationi fidei, prout juxta suam providentiam esset expedieus, et non debemus in omnibus casibus nimis inniti providentiae humanae, sed in multis debemus totaliter fiduciam et spem nostram in Deo reponere.

Deinde Tyrannus posset praecipere omnibus suis subditis profitentibus suam falsam religionem, gestare aliquod particulare signum, et tum non liceret Christianis uti tali signo, ut patet ex dictis, sed non minus per hoc cognoscerentur, et fieret detrimentum fidei, quam si uterentur signo, quo praeciperetur ipsimet uti ; ergo illa cognitio et detrimentum nihil facit ad rem.

Dices tertio cum Suarez eum qui non gestaret illud signum nun negare fidem positive, sed tantum negative se habere respectu confessionis, et positivae negationis. Sed contra, quia sic se haberet, qui taceret coram Tyranno, nec fatendo, nec diffitendo: fidem, cum interrogaretur, et tamen non liceret ipsi, ita se habere secundum Suarium, ergo nec in hoc casu. Deinde licet in hoc casu haberet se negative, physice loquendo, non tamen moraliter loquendo, quia perinde esset ita se habere, ac si ordinaretur, ut soli infideles gestarent pileum flavum, verbi gratia, quo ante omnes uterentur promiscue, et Christianus tamen tali pileo uteretur.

Adverte autem non debere Christianos statim uti illo signo, sed posse eos eo usque dissimulare, donec ulterius non possent praetendere quod non fuerit ipsis sufficienter notificatum illud praeceptum, quia eo usque non gerere illas vestes non esset signum distinctivum, cum deberet potius refundi in ignorantiam praecepti, quam in falsae religionis professionem.

Ex his habetur a fortiori non licere uti vestibus, in quibus esset depictum, aut quocumque modo formatum idolum, ut solet esse in aliquibus vestibus Gentilium, nisi saltem sic cooperiretur idolum, ut non videretur, aut nisi externe significaretur, quod potius in contemptum, quam in obsequium quis iis uteretur.

Dico nono, quemlibet esse obligatum ad confitendum externe fidem, sive verbis, sive aliis signis, multis casibus. Primo, quoties quis adultus de novo admittendus est ad Ecclesiam, quia Ecclesia non debet admittere, nisi externe confitentem fidem Ecclesiae, cum non possit ipsi constare de occulta dispositione animi ejus. Secundo, quando externa alicujus confessio esset necessaria, vel valde utilis ad alios adducendos ad fidem, vel confirmandos in fide, vel animandos ad fidem publice testandam cum opus esset ; et haec sane obligatio non solum videtur mihi esse charitatis, sicut revera est secundum omnes, sed etiam ipsiusmet fidei, quia cum obliget aliquando ex se ad confessionem externam sui, illud tempus est opportunissimum tempus exercendae istius obligationis. Tertio, quando aliqui coram nobis fidem irrident, aut blasphemant, quia licet non speraremus emendationem eorum, tamen per confessionem externam ejusdem fidei, quae pateretur detrimentum, illa blasphemia et irrisione, quantum in nobis esset resarciremus illud detrimentum. Quarto, quandocumque non confitendo videretur quis negare fidem. Quinto, ex praecepto positivo Tridentini sess. 24. cap. 12. tenentur facere professionem fidei, qui recipiunt beneficia habentia curam animarum, et qui admittuntur ad Canonicatus et dignitates in Ecclesiis Cathedralibus, et simili praecepto tenentur ex motu proprio Pii Quinti, qui incipit : In Sacrosancta, Doctores, Magistri, Regentes, aliique, tam Clerici quam Laici, qui in publicis Academiis universalibus, aut alibi cujusvis facultatis Lectoris, sive Professoris ordinariam cathedram retinere volunt.

Addit ad haec Suarez supra sect. 1. pueros baptizatos statim ac ad usum rationis, moraliter loquendo, pervenerint, confiteri debere externe fidem; sed certe non videtur hoc esse verum de alia confessione, quam de aequivalenti, quae fit per exercitium actuum, qui solent fieri a professoribus fidei, ut per auditionem Sacri, confessionem, communionem, et similia temporibus suis ; cum enim talis, ut supponitur, nunquam ante professus fuit falsam fidem, faciendo supradicta, satis significat externe se credere veram fidem, quam in Baptismo per patrinos promisit se professurum.

Addit praeterea idem Suarez et Coninck, eum qui instruere tenetur alios, in fide obligari ad professionem externam fidei, quia non posset alios instruere, nisi significaret se credere. Sed haec ratio nihil valet, posset enim proponere motiva credibilitatis mysteriorum fidei, quamvis ipsemet, neo interne, nec externe crederet, et posset significare aliqua esse in Scriptura, Conciliis ac Patribus ; sed haec sufficerent ad instruendos alios, sive fideles, sive infideles; ergo non requiritur ad hoc illa externa confessio fidei ; itaque tales non deberent aliam exhibere externam confessionem fidei, quam ipsammet instructionem, quia nihil concludit aliam majorem obligationem.

Dico decimo, quemlibet non obstante quocumque periculo, teneri ad confitendam fidem, quando a Principe Tyranno infideli, aut haeretico interrogaretur de illa publice, et etiam a quacumque persona publicam habente auctoritatem ; non vero tenetur ad respondendum, si interrogatio sit secreta aut facta a persona privata. Prima pars est communior Theologorum cum D. Thoma 2. 2. quaest. 3. art. 2. Aragon. Sylvestro, Angelo et aliis Summistis, quos sequitur Suarez disp. 14. sect. 3. num. 4. contra Coninck disp. 15. dub. 5. num. 109. qui putat licere per se in tali casu negari posse fidem, sed per accidens tamen non posse, quia scilicet negatio confessionis non posset ipsi prodesse, quandoquidem talis persona posset ipsum cogere ad confessionem fidei tormentis; sed potius esset obfutura illa non confessio, quandoquidem putare posset talis persona se contemni si non responderetur ipsi, et inde occasionem sumeret majoris irae et indignationis, non solum contra ipsummet non respondentem, sed etiam contra alios Christianos. Qui etiam Coninck citat pro se Lorcam 2. 2. disp. 24. num. 21. et 22. sed non bona fide, quia is expresse tenet interrogatum in tali casu teneri ad confessionem, quoties interrogatio fieret tempore persecutionis, quia tum publico examine ageretur Christi causa, et interrogatus vocaretur, ut testis, et consequenter omissio confessionis cederet in injuriam fidei. Unde manifeste patet ipsum non refundere illam obligationem in accidentariam, illam causam, quam affert Coninck.

Probatur prima illa pars primo ex Scriptura Luc. 9. Qui erubuerit me coram hominibus, erubescam et ego eum. et Rom. 10. Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Item ex Augustino cujus haec verba referuntur in cap. Quisquis 11. quaest. 3. Qui metu potestatis veritatem occultat, iram Dei super se provocat, quia magis timet hominem quam Deum.

Item, ex capite Existimant, et cap. Nolite timere, eadem causa et quaestione, et ex Cypriano aliisque Patribus eadem veritas colligitur.

Probatur ratione, quia revera nullum potest assignari tempus, in quo per se potius obligare posset praeceptum affirmativum confitendi fidem, quam illud tempus, et quia magna fit: irreverentia Deo, quando advocatus nominatim et publice a persona publica in testem veritatis ab ipso revelatae, et consequenter voracitatis ipsius ob metum conticescit, quod si negetur haec irreverentia esse tanta, ut quis debeat propter eam subire vitae periculum, prout negat Coninck, similiter sane posset negari quod irreverentia ipsi facta per positivam negationem fidei esset tanta, hoc autem esset contra omnes, ut patet ex dictis num. 164. Nec refert quod illa positiva negatio esset sine dubio major irreverentia, et majus consequenter peccatum, quia non inde praecise sequeretur quod esset tanta, ut teneretur quis, ne eam irrogaret, exponere se periculo vitae.

Confirmatur conclusio, quia si interrogetur utrum sit infidelis aut haereticus, si taceat, eo ipso consentire videtur, et consequenter aliquo modo positive negare suam fidem, et profiteri alteram ; quod certum est non licere, quia ut habetur in epistola Cleri Romani ad S. Cyprianum : Hoc ipso paruit, quod videri voluit paruisse; ergo saltem quis interrogatus de fide tenetur confiteri fidem.

Dices, ergo si interrogetur utrum sit Christianus, poterit tacere, quia sic faciendo aequivalenter, fatetur se esse Christianum, juxta eamdem regulam: qui tacet, consentire videtur. Respondeo primo hoc admisso, nihil inde sequi contra conclusionem. Respondeo secundo, si taciturnitas in tali casa esset significatio fidei Christianae, nihil sequi emolumenti ex ipsa potius quam sequeretur ex positiva confessione verbali, et propterea, quia haec est magis perfecta imprudentissimum esse illi, si hanc non adhiberet; et ulterius addo, quod quandoquidem per taciturnitatem, in tali casu non salvaret vitam, aut bona potius quam per externam illam positivam confessionem, ipsum non posse excusari a non confitendo positive suam fidem, et consequenter nihil impedire quominus praeceptum fidei confitendae positive tum obliget, sicut etiam obligat a potiori, quando interrogaretur cujus esset professionis, cum tum taciturnitas non esset signum ullius fidei, ut patet, quia nulla determinate proponeretur, in cujus confessionem ex taciturnitate videretur consentire.

Dices ulterius cum Coninck, si posset interrogatus de fide fugere ex manibus interrogantium, id legitime posset facere ; ergo posset tacere, quia eadem inconvenientia sequerentur ex fuga, quae sequerentur ex taciturnitate. Respondeo, negando sequelam, quia ex fuga omnes intelligerent, quod potius profiteretur se Christianum quam non, non autem ex taciturnitate, quando saltem interrogaretur an esset infidelis, ut patet. Adde tamen in illo casu fugae, ipsum dum fugit, facile et sine damno posse significare fidem veram, et propterea melius ac prudentius facturum eum, quandoque saltem si fugeret quam si maneret.

Secunda pars conclusionis, nimirum quod non teneatur quis interrogatus privatim a quacumque persona, aut publice a persona non habente auctoritatem, an esset fidelis aut infidelis, respondere affirmative ; sed posse ipsum omittere responsionem, dicendo non debere se reddere rationem suae fidei interroganti, vel hoc non pertinere ad ipsum, vel alio simili modo ; haec, inquam, pars est Coninck, Valent. Sanchez contra Suar. supra num. 6. et probatur, quia sic se gerendo non facit ullam injuriam Deo, aut fidei, nec ulla per se incommoda sequuntur, cum nullus possit prudenter dubitare, quin non obstante tali responsione esset paratus confiteri veritatem debite interrogatus, illaque responsione potius ostendat, et significet defectum auctoritatis in persona interrogante, quam aliquid aliud. Credo tamen non posse quem publice a quacumque persona interrogatum, an esset infidelis, tacere, quia tacendo consentire videtur, non vero significare defectum auctoritatis in interrogante.

Sed dices, si Rex aut persona auctoritatem interrogandi habens, interrogaret privatim, quomodo posset quis respondere, dicendo, hoc non pertinet ad te, quandoquidem haberet talem auctoritatem ? Respondeo, quia revera non haberet auctoritatem interrogandi de fide, et si haberet etiam, non haberet auctoritatem interrogandi secrete, aut saltem obligandi ad responsionem.

Dices, ergo similiter non haberet auctoritatem obligandi in publico ad responsionem, et consequenter eodem modo posset quis declinare responsionem publice ab ipso interrogatus. Respondeo concedendo ipsum nunquam habere auctoritatem interrogandi de fide, et propterea obligatio fidei confitendae non oritur ex auctoritate ipsius, aut interrogatione, nisi tanquam a conditione sine qua non ; sed oritur formaliter ex praeceplo divino confitendae fidei, cum quis publice interrogatur a persona publicam habente auctoritatem, et supponitur communiter in sua ditione a suis subditis habere talem auctoritatem, etiam circa quamcumque professionem interrogandam, quaeque possit punire ratione auctoritatis et muneris, nisi respondeatur.

Dico undecimo, in tempore persecutionis licet quandoque fugere, ne quis examinetur, aut martyrio ob confessam fidem afficiatur ; imo quandoque quis obligatur ad fugiendum, sed tamen quandoque etiam quis licite potest non solum non fugere, sed exponere se examini et martyrio, et quandoque pariter tenebitur non fugere. Prima pars hujus conclusionis est communis omnium Theologorum, et est de fide, quamvis Tertullianus oppositum docuisse videatur in libello hac de re particulariter scripto. Probatur primo, quia Christus Dominus saepe a Judaeis fugiendo, praesertim Marci 2, et 4. Joan. 8. et 10. docuit exemplo suo id fieri posse, ut habet Nicolaus Papa cap. Sciscitans 7. quaest. 1. Idem docuit verbis Matth. 10. Cum vos persequentur in una civitate, fugite in aliam, quod praeceptum seu consilium ipsius (perinde est quantum ad propositum, quia Christus, nec praecepit, nec consuluit unquam, quod erat illicitum) Paulus adimplevit, ipsomet testante 2. e Corinth. 11. Per murum in sporta demissus sum, et sic evasi manus ejus, et Petrus 12. aliique multi Sanctissimi Martyres ac Confessores, ac nominatim Sanctus Athanasius, qui etiam Apologiam de sua fuga edidit, in qua id licere docte et fuse ostendit, in qua doctrina cum ipso convenit Cyprianus in libro de lapsis inquiens : Secundus ad gloriam gradus est, cauta se cessione subtractum Domino reservari, et qui interim cadit, non fidem negat, sed tempus expectat, nam forte qui non secedit, negaturus remansit, et epist. 56. et 86. Nazianzenus oiatione in laudem Caesarii, Augustinus epist. 180. tract. 46. in Joan. et lib. 2. contra Gaudentium cap. 16. et D. Gregorius 30. Moral. 23. et 2. Dialogorum 3.

Probatur etiam ratione, quia non constat esse ullum praeceptum de non fugienda persecutione, et quia homo potest dubitare de infirmitate sua,

nisi qunndo magna necessitas exponendi se obligaret, tum enim deberet in Domino confidere, quia non patitur tribulari supra id quod possumus, et sperantes in se non confundit; unde quando non est talis necessitas, aut impulsus particularis Spiritus sancti, optime faciet fugere.

Secunda pars conclusionis est etiam communis, sed non tam certa, probaturque, quia potest is, cui imminet persecutio, esse persona publica, et ad alios instruendos ac conservandos in fide valde necessaria ; tum autem omnino videtur ex charitate obligari ad declinandam persecutionem, ut docet S. Augustinus exemplo Pauli, qui se secundum Augustinum tract. 46. utilitati fidelium fugiendo servavit, et Gregorius supra. Imo posset oriri illa obligatio fugiendi ex ipsomet praecepto fidei, quando si rationabiliter timeret quis, si non fugeret, succumbere tentationi, ut colligitur ex cap. Sciscitans praedicto, et ex Gregorio 18. Mor. 15. aliisque Patribus.

Tertia pars est etiam communis, et , patet exemplo plurimorum Sanctorum, qui data opera exposuerunt se et non fugerunt, palamque non interrogati confessi sunt se esse Christianos. Ratio autem est, quia non habemus praeceptum non fugiendi, nam illud fugite in aliam civitatem, licentia est, inquit Gajetanus in eumdem locum, non praeceptum, et apposuit hoc, ne illicitum existimaretur fugere. Quae expositio est Augustini epist. 180. Deinde, quia per hoc quod quis non fugeret, aut exponeret se persecutioni, non occideret se, nec directe concurreret ad Martyrium, sed directe confiteretur et testaretur fidem veram, suaque confessione in tempore tam periculoso alios in ea confirmaret, aut ad eam invitaret. Quamvis autem indirecte ad hoc sequi posset mors, non est tamen malum, quod ad finem tam bonum intentum, tum ex parte non fugientis, seu exponentis se, tum ex parte operis, hoc est, expositionis, seu non fugae, quis permitteret se interfici, et talem indirectam subministraret occasionem.

Quarta denique pars non minus communis, probatur, quia quando ex fuga Pastoris tempore persecutionis immineret notabile damnum spiritualis gregi, sine dubio teneretur non fugere, et alias non boni Pastores, cujus est animam pro ovibus ponere, sed mercenarii fungeretur officio, qui fugit non obstante ovium jactura. Imo quando tale notabile damnum proximis immineret, illudque avertere quis posset, exponendo so morti, teneretur ex charitate id facere, quamvis non esset Pastor aut Praelatus ; unde multo magis teneretur ad id Pastor, ut patet, quia hoc non solum ex charitate, sed etiam ex justitia tenetur in communiori sententia succurrere gre,gi suae, et quamvis etiam non teneretur ex justitia, tamen potius teneretur ex charitate, quia ratione officii, jam determinatur ipse potius, quam alii. Quando autem immineret hujusmodi necessitas ex circumstantiis loci, temporis, et personarum est judicandum, et semper potius aliorum bonorum, et prudentium, quam suum quis melius sequeretur judicium.

Circa hoc autem advertit Goninck, quando aliqui Sacerdotes deberent manere cum periculo vitae, urgente persecutione, ad instructionem plebis, et aliqui alii possent fugere aut deberent, ne simul omnes perirent, et careret plebs instructionibus, nec, posset aliter commode definiri, qui potius deberent manere quam discedere, posse sortibus rem definiri ; quod mihi etiam probatur, quia nihil mali in illa decisione includitur, et est satis indifferens modus agendi, usitatusque ab Apostolis in electione Mathiae probabilissime loquendo.

Objicies contra primam partem, ex Tertulliano, quia persecutio nunquam imminet, nisi Deo permittente aut ordinante ; sed non est licitum fugere ab eo quod Deus ordinat, aut permittit. Respondeo, si valeret hoc argumentum, quod non possemus etiam fugere pestem, aut alias infirmitates, quia certe non fiunt, nisi Deo permittente aut ordinante ; sed hoc absurdum esse sine dubio fateretur ipse Tertullianus, ergo non valet ejus argumentum. Respondeo ergo in forma, negando minorem, nisi etiam ordinet praecipiendo, ut nos non fugiamus, non autem ordinavit, ut nos nunquam fugiamus persecutiones, quas ordinat aut permittit ; si sic ordinat, concedo minorem.

Objicies secundo, Apostoli culpantur quod fugerint a Christo, cum caperetur, et in historia quadraginta Martyrum, unus ille qui fugit, eo ipso inconstans reputabatur in fide; ergo non licet fugere. Respondeo primo cum Suarez, Apostolos non peccasse fugiendo praecise, nisi quatenus fuga ipsorum fuit conjuncta cum dubia fide, aut scandalo ; an autem fuerit sic conjuncta, negat Suarez esse certum, et perinde est ad propositum hujus loci ; nam si non fuerit, negandum est eos peccasse ; si fuerit, concedendum est illos peccasse, sed non praecise ratione fugae. Unde illorum exemplum nihil facit contra conclusionem. Respondeo secundo, negando consequentiam, quia illi poterant fuisse obligati ad non fugiendum, propter circumstantiam praesentiae Christi Domini ac Magistri sui, a quo tot beneficia receperunt, et quem propterea deberent existimare se obligatos adjuvare in tam gravi occasione, quamvis alias in aliis circumstantiis non essent semper obligati ad non fugiendam persecutionem ; et haec responsio mihi magis placet.

Ad illud de illo uno ex quadraginta, respondeo, distinguendo antecedens, eo ipso quo fugit ratione fugae praecise, nego antecedens ; non ratione fugae praecise, sed quatenus fuga illa ipsius ad aquas calidiores erat praestitutum signum derelictae fidei, aut eam non confitendi, ut patet ex ipsamet historia, concedo antecedens, et nego consequentiam.

Ad haec addendum cum Coninck supra num. 113. semper fuisse licitum tempore persecutionis dare pecuniam Praesidibus ac aliis Officialibus, ne quis ad fidem negandam externe cogeretur, ut Baronius anno 205. num. 7. ostendit contra Tertullianum id reprehendentem in Catholicis. Ratio autem est, quia in primis, ut dictum est, possunt declinare interrogationem publicam, dare autem pecuniam alteri, ut non interroget, nec examinet, est potius concurrere ad bonum, quam ad malum, quandoquidem bene facerent Officiales non interrogando, et male faciant interrogando; ergo nihil impedit quominus id liceat.

Haec modo sufficiant de praecepto fidei, iisque, quae sunt necessario credenda, tum necessitate medii, tum necessitate praecepti, tam interius quam exterius, et de tempore ac modo, quo obligat praedictum praeceptum.

Nunc repetendus est Scoti textus, ut absolvamus hanc quaestionem.