Albert the Great, Summa Theologiae

Prima sumitur ex hoc quod dicunt: Non potest Deus aliud facere quam facit, nec melius facere id quod facit, nec aliquid praetermittere de his quae facit.

Et ad hujus confirmationes potest obiici sic:

Ponamus nos esse ante rerum creationem: et sit a instans primum in quo fit creatio: quaeritur igitur, An Deus in a possit creare omne creabile, vel non? Si non, habent propositum: quia limitata est potentia creandi. Si sic: ponamus, quod in a creet omne creabile: sed in creabili intelligitur omne quod potest creari a Deo: ergo si omne quod potest creari, creatur in a, post a nihil potest creari a Deo: ergo potentia creandi limitata est ad unum instans.

2. Adhuc, Ex supra dictis habetur, quod Deus potest facere quaecumque posse potentiae est. Ponamus ergo, quod omnia illa faciat simul: demonstratis ergo illis verum, erit dicere, quod ista sunt quaecumque Deus creare potest, et extra ista nihil creare potest: ergo potentia sua limitata est ad numerum illorum.

3. Ulterius ponit Magister rationes istorum ex parte boni et justi et exigentiae justitiae et debito justitiae sumptas, quarum prima est quam ponit Magister in his verbis: " Non potest Deus facere " nisi quod bonum est et justum fieri ab " eo. " Non est autem justum et bonum ab eo fieri nisi quod facit: aliter enim sequeretur, quod non omne quod bonum et justum est eum facere, faceret, quod est praesumptio. Dicere ergo ad bonum et justum limitatur ejus potentia.

Secunda ratio ab eodem sumpta ponitur a Magistro sic:

1. Non potest facere Deus nisi quod ejus exigit justitia, ut faciat: sed non exigit ejus justitia, ut faciat nisi quod facit: non ergo potest facere nisi quod facit. Et addunt sub eadem ratione: justitia Dei exigit ut id non faciat quod non facit: non autem potest facere contra justitiam: non ergo potest facere aliquid eorum quae dimittit: ergo ad exigentiam justitiae limitatur potentia ejus. Et sub eodem medio rationis adhuc objiciunt sic: Non potest Deus facere nisi quod debet: non autem debet facere nisi quae facit. Si enim debet alia facere, non ergo facit omne quod debet. Si vero facit omne quod debet, nec debet facere nisi quod debet, non ergo potest facere nisi quod facit: et sic videtur, quod potentia ejus limitetur ad debitum.

2. Adhuc, Sub eodem medio addunt: aut debet dimittere quod dimittit ne faciat, aut non debet. Si non debet, non recte dimittit. Si vero debet dimittere, ergo non debet facere. Si autem non debet, nec decet, nec oportet eum facere: ergo non potest facere: non ergo potest facere nisi quod facit, nec potest illud dimittere quod facit quin faciat.

Tertia ratio est quam inducunt a voluntate, et fundant se super auctoritatem Augustini in libro de Symbolo, ubi sic

dicit: " Hoc solum, non potest Deus quod non vult . " Et ex hoc arguunt sic: Non potest nisi quod vult: sed non vult nisi quod facit: ergo non potest nisi quod facit: et ita videtur, quod ad subjecta voluntati restringatur potentia ejus.

Quarto, Adducunt ex parte rationis operum sic: Ratio est eum facere quae facit, et non alia: et non potest facere nisi quod ratio est eum facere: ergo non potest facere nisi quod facit. Et sub eodem ulterius arguunt: Ratio est eum dimittere quod dimittit: et non potest non dimittere quod ratio est eum dimittere: ergo non potest non dimittere quod dimittit.

Quinto, Arguunt a praescientia sic, deducendo ad inconveniens: Si potest Deus aliud facere quam facit, potest ergo facere quod non praescivit: et si potest facere quod non praescivit, potest sine praescientia operari: quia omne quod facturum se praescivit, facit: nec facit aliquid quod non praescivit: quia si praeter scientiam ejus aliquid fleri impossibile est, omne quod praescitum est fieri, necesse est fieri: ergo aliud fieri quam fit, nulla ratione possibile est: non ergo potest a Deo fieri nisi quod fit.

Sexto, Arguunt ex comparatione voluntatis ad potentiam, fundantes se super verbum Augustini in libro VII Confessionum, ubi ad Deum loquens sic dicit: " Non cogeris invitus ad aliquod, quia voluntas non est major quam potentia tua: esset autem major, si teipso tuipse major esses . " Ex hoc arguunt: Si aequales sunt potentia et voluntas, sequitur quod Deus non possit plura quam vult, sicut non vult plura quam potest.

Contra haec omnia expressam Magister inducit instantiam Matthaei, xxvi, 53: An putas quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi modo plus quam duodecim legiones Angelorum ? Ergo et Filius poterat rogare quod non rogabat, et Pater poterat exhibere quod non exhibebat.

2. Hoc etiam confirmat per Augustinum in Enchiridion, ubi sic dicit: " Omnipotentis voluntas multa potest facere quae non vult, nec facit . " Ergo videtur, quod ad voluntatem ejus non restringitur potentia ejus.

3. Adhuc inducit Magister Augustinum, ibidem, " Cur apud quosdam, non factae sunt virtutes, quae si factae fuissent, egissent illi homines paenitendam : et factae sunt apud eos qui non erant credituri? Tunc non latebit quod nunc latet. Nec utique Deus injuste noluit salvos fieri, cum possent salvi esse si vellet. Tunc in clarissima sapientiae luce videbitur, quod nunc piorum fides habet, antequam manifesta cognitione videatur quam certa et immutabilis et efficacissima sit voluntas Dei: quae multa possit et non velit, nihil autem quod non possit velit. "

4. Adhuc, Ad idem inducit Augustinum in libro de Natura et gratia, dicentem sic: " Dominus Lazarum suscitavit in corpore. Numquid dicendum est, non potuit Judam suscitare in mente? Potuit quidem, sed noluit . "

Gratia hujus quaeritur, Si Deus aliquid potest de potentia, quod non potest de justitia ?

Et videtur quod sic.

Genes, xix, 22, super illud: Non potero facere quidquam, donec ingrediaris illuc, Glossa Augustini: " Po- tuit quidem de potentia, sed non potuit de justitia: non enim justum fuit perdere justum cum impiis. " Ergo potest aliquid de potentia, quod non potest de justitia.

In contrarium hujus est, 1. Ad Galat. iv, 15, super illud: Si fieri posset, oculos vestros eruissetis, et dedissetis mihi, Glossa: " Non potest fieri quod juste non fit. "

2. Adhuc, Verbum legis est: " Hoc solum possumus quod de jure possumus. "

3. Adhuc, Ordinatior est potentia divina quam humana: humana autem recipit ordinem justitiae: ergo et divina multo magis. Deuter, xxxii, 4: Deus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus et rectus.

4. Adhuc, Si potest aliquid de potentia, quod non potest de justitia, exeat illa potentia ad actum. Id quod sic factum est, aut est justum, aut injustum. Si injustum: tunc Deus auctor est et actor injustitiae, et sic auctor et actor est mali, quod est contra Augustinum, qui dicit, quod causa mali esse non potest. Si justum: tunc sequitur, quod nihil potest facere de potentia, nisi quod potest facere de justitia.

Ulterius hic antiqui quaesierunt, Si Deus de potentia potest salvare damnatum in inferno, ut Judam, et damnare salvatum, ut Petrum ?

Et videtur, quod non.

1. II ad Timoth, ii, 13, super illud: Si non credimus, ille fidelis permanet: negare seipsum, non potest, Glossa Augustini: " Seipsum negaret, si suam justitiam negaret. " Unde quod seipsum negare non potest, laus est voluntatis divinae: sicut quod quidam credere non. potuerunt, culpa fuit voluntatis humanae. Sed justitia divina est reddere unicuique secundum merita: sed si salvaret damnatum, et damnaret salvatum, negaret justitiam suam: quia non redderet unicuique secundum merita: ergo non potest damnatum salvare, nec salvatum damnare.

2. Adhuc, Hoc cantat Ecclesia: " In inferno nulla est redemptio. "

3. Adhuc, Expresse dicit Evangelium Lucae, xvi, 26: In his omnibus, internos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque inde huc transmeare. Ex hoc enim accipitur, quod nec salvati sociari possint damnatis, nec e converso damnati salvatis.

In contrarium hujus est quod legitur in vita beati Gregorii Papae, quod ad preces ejus suscitatus est mortuus Trajanus imperator, qui infidelis et idololatra mortuus fuit: et propter hoc constat eum esse damnatum. Si enim suscitavit eum: tunc ad vitam istam revocatus fuit, et in vita ista potuit acquirere gratiam et mereri et perseverare in gratia, et per consequens salvari, et sic de damnatis transferri inter salvandos.

Quaerunt etiam quidam, Quae justitia sit, inter aequales unum assumere, et alterum relinquere, sicut Jacob assumpsit,

Esau reliquit ? "

Solutio. Secundum Catholicam fidem dicendum, quod omnipotentia Dei nec mensuratur actu sive limitatur, nec bono, nec justo, nec voluntate, nec ratione, nec scientia, sed transcendit haec omnia. Et hoc est quod dicit Magister Hugo de sancto Victore in Sententiis: " Sicut aeternitatem Dei non aequat tempus, nec immensitatem locus, nec sapientiam sensus sive intellectus, nec bonitatem virtus: sic nec potentiam opus: excedit enim in infinitum potentia opus. Et haec est confessio fidei Catholicae. " Unde nullo limitatur ultra quod non possit.

Ad primum ergo dicendum, quod falsum est hoc quod illi dicunt, quod non possit facere nisi quod facit.

Ad objectum dicendum, quod tali positione facta, quod simus in instanti creationis, si quaeritur, Utrum Deus possit creare omne quod creabile est ? Distinguendum est: quia aut quaerit de potentia absoluta, aut quaerit de potentia disposita et ordinata. Sicut enim materia indisposita infinita potentia sive indeterminata habet se ad omnem formam, et numquam recipit tot quin possit habere plures, nec sistit potentia ejus ad unam formam vel plures, nec ad unam rationem formae vel plures, nec ad unum modum vel plures, nec ad unum ordinem vel plures, sed potentialitas ejus excedit omnia haec, materia autem disposita et ordinata stat ad formam ad quam disposita est, ita quod potentia ejus in nullo excedit eam: ita est de potentia primi agentis, quod potentia sua absoluta activa excedit omne quod est: sed potentia disposita per ordinem providentiae ad hoc vel illud, stat in effectu quem producit vel in opere, ita quod nec excedit ipsum, nec exceditur ab ipso. Unde cum quaeritur, Si omne creabile possit Deus creare in uno instanti? si creabile dicit potens creari de potentia absoluta, dicendum quod in uno instanti omne creabile creari non potest: quia si omnis creatura in uno instanti crearetur, finiretur potentia ejus ad opus unius instantis, quod impossibile est: haec enim potentia infinita est: infinitum autem ad finitum finiri non potest, ut dicit Aristoteles in III Physicorum. Si autem creabile dicitur a potentia creantis disposita per providentiam et praeordinationem, illa potentia finita est ad hoc quod provisum et praeordinatum fuit: et de hac potest concedi, quod omne creabile illa potentia, in instanti creari potest.

Ad aliud eodem modo dicendum est, quod quaecumque potest facere,, et quae

potentiae est facere dispositae et ordinatae ad providentiam, universa potest, facere simul, et extra illa tali potentia nihil potest facere: sed quaecumque potest facere potentia absoluta, haec nec simul possunt universa fieri, nec Deus ea simul potest facere: quia si faceret, derogaret potentiae suae: numquam, enim possunt tot accipi, quin potentia absoluta infinita extendat se ad infinitum plura et ad infinitum majora quae subjiciuntur potentiae infinitae absolutae.

Ad rationem istam solvit Magister sic, quod duplex est intellectus hujus propositionis. Non potest Deus facere nisi quod bonum est et justum. Si enim sic intelligatur, non potest Deus facere nisi illud quod et faceret, bonum et justum esset, verum est quod dicitur. Si autem sic intelligatur, non potest facere nisi, quod nunc actu bonum et justum, falsum est: quia multa potest facere, quae nec actu sunt, nec erunt, nec fuerunt: quae autem nec fuerunt, nec sunt, nec fient, nec bona nec justa sunt: et ita inulta potest, quae nec bona nec justa sunt. Et videtur inartificialis solutio: sed ad artem sic redigenda est: quia cum dicitur, non potest Deus facere nisi quod bonum et justum est, secundum regulam logicam, in sophisticis datam, hoc verbum, potest, vim habet ampliandi suppositum ejus super quod transit. Cum enim dicitur, possum aliquid, facere, hoc quod dico, aliquid, non supponit pro praesenti tantum, sed ampliatur ad quodlibet quod in tempore a me potest fieri: et hoc vocatur praesens confusum. Unde cum dicitur, non potest Deus facere nisi quod bonum et justum est eum facere vel fieri ab ipso: si hoc quod dico, bonum ei justum, recipiat transitum hujus verbi, potest , antequam restringatur ad praesens nunc a verbo, est, cui supponit, tunc verbum, est, cui supponit, non potest dicere nisi praesens confusum, propter ampliationem suppositi ejus quod est bonum et justum: et tunc sensus est, non potest facere nisi quod bonum et justum esset si fieret ab eo. Si autem contra hoc quod dico, bonum ei justum, a verbo praesentis temporis est, intelligatur primo restringi ad nunc praesens quod in actu est: tunc non potest suscipere ampliationem hujus verbi, potest, ad standum pro aliis quam illis quae nunc in actu sunt bona et justa: et sic falsa est propositio: Deus enim multa potest facere, quae nunc in actu nec bona nec justa sunt. Et iste est intellectus solutionis Magistri.

Ad hoc ergo dicendum, quod consequentia non valet, propter eamdem causam quae dicta est: quia cum dicitur, non potest facere nisi quod justitia exigit, hoc ipsum quod dico, quod justitia exigit, potest recipere transitum verbi, potest, ante restrictionem ad praesens vel post restrictionem. Unde duplex est propositio sicut in prima: et in uno sensu est vera, et in alio falsa. Tamen dicit Magister et bene, quod verbum exactionis non proprie dicitur de Deo: quia coactionem et obligationem quamdam sonat, quae in Deum cadere non potest: nisi forte (ut dicit Anselmus) exigentia justitiae dicatur congruentia et condecentia divinae bonitatis: bonitas enim divina potentiam operativam in Deo movet ad faciendum omnia quae facit: quia etiam ordinare malum ne inordinatum aliquid remaneat, bonitatis divinae est.

Omni eodem modo solvendum est ad sequens, praeter hoc quod hoc verbum, debet, non proprie de Deo dicitur. Deus enim nulli aliquid debet ex commisso, sed forte debet ex promisso: quia promissum est ex seipso, non ex alio: et si obligat, ex seipso obligat, sicut dicitur, Isaiae, ii, 5: Quid ultra debui facere vineae meae, et non feci ? et in Psalmo l, 6: Ut justificeris in sermonibus tuis, hoc est, in promissis justus appareas et verax.

Ad sequens eodem modo dicendum et per eamdem, distinctionem. Sicut enim dictum est, debitum justitiae decentia bo-

nitatis est: nec oportet Deum aliquid facere vel dimittere ex necessitate, sed ex decentia suae veritatis et bonitatis.

Ad id quod tertia ratione objiciunt, quod non potest nisi quod vult, dicendum quod hoc verbum, vult, potest dicere voluntatem comparatam ad volitum ut nunc, vel voluntatem comparatam ad volitum simpliciter. Si primo modo: tunc cum dicitur, non potest Deus facere nisi quod vult, sensus est, nisi quod nunc vult: et tunc falsa est propositio: multa enim potest facere quae nunc non vult, quia non sunt. Si secundo modo: tunc vera est: quia tunc sensus est, non potest Deus facere nisi, quae vult se posse et velle.

Ad quartum quod objiciunt de ratione, fere eodem modo dicendum est. Si enim dicitur, quod ratio est eum facere quod facit ut nunc, et non potest aliud facere, falsum est: multa enim potest facere de quibus non est ratio ut faciat nunc: quia nec sunt, nec poterunt esse secundum rationem facta. Si autem ratio dicat rationem factorum simpliciter: tunc sensus est, quod non fit ab eo nisi rationabiliter fiat ab eo: et hoc verum est. Si autem sic inferat: potest facere de quo non est ratio ut fiat: ergo potest irrationabiliter facere: procedit a divisa ad compositam, et incidit fallacia compositionis,

Ad quintum quod de praescientia objiciunt, eodem modo dicendum, est, scilicet quod praescivit ut nunc, vel quod praescivit simpliciter. Multa enim potest facere quae non praescivit ut nunc facienda: sed nulla potest facere, quae non praescivit simpliciter facienda: quae si facturus esset, praescivisset esse facienda. Et si ex hoc inferat: ergo potest facere aliqua sine praescientia: fit processus a divisa ad compositam, sicut hic: potest videre qui non habet oculos, scilicet conceptus cujus oculi firmati non sunt: ergo potest aliquis videre sine oculis. Et similiter hic: potest te docere litteras qui non scit litteras, quas modo non scit, et postea te docebit: ergo nesciens litteras, potest te docere litteras. Et similiter hic: potest equitare qui non habet equum: ergo aliquis sine equo potest equitare.

Ad sextam rationem dicendum, quod Deus non cogitur ad aliquid. Et cum dicitur, voluntas tua non est major quam potentia tua, voluntas aut comparator ad aeternum per identitatem substantiae, aut comparatur ad temporale sicut ad volitum. Si primo modo: tunc aequalia sunt voluntas et potentia: quia eadem sunt: et in divinis identitas causa est aequalitatis. Si autem secundo modo fiat comparatio voluntatis ad volita temporaliter: tunc sicut dicit Magister, nihil prohibet plura esse subjecta potentiae quam voluntati: voluntati enim non sunt subjecta nisi bona quae actu sunt: potentiae autem facienti et ordinanti subjecta sunt bona et mala, et ea quae sunt actu, et ea quae sunt potentia: et sic non sequitur, quin multo plura possit quam velit.

Quod autem Magister in contrarium adducit, simpliciter concedendum est.

Ad id quod ulterius de Augustino objicitur, similiter concedendum est.

Ad aliud dicendum, quod occultum Dei judicium est, quare miracula convertenda homines ad fidem et ad paenitentiam fecit apud quosdam qui non erant credituri, sicut apud Corozain et Bethsaidam, et non fecerit apud eos qui si vidissent, credidissent, sicut apud Tyrum et Sidonem . ''Et ad hoc potest dici, quod nulla causa fuit, nisi quia voluit apud istos facere, et apud illos non voluit, cum tamen apud utrosque potuisset si voluisset. Quae tamen voluntas irrationabilis esse non potuit, nec injusta: quia apud quos non fecit, indigni fuerunt ut apud eos faceret: sicut vas luti indignum est ut fiat ad honorem a figulo, ex

ipsa luti vilitate. Apud quos autem fecit, in decentiam suae bonitatis fecit, ut ostenderetur quod nihil omisit eorum quae pertinebant ad conversionem eorum: et ideo si non crederent, justior esset eorum condemnatio. Sicut figulus quia de luto facit vas in honorem, non facit hoc propter vilitatem luti, sed in demonstrationem potentiae suae artis.

Ad aliud dicendum, quod Judam potuit suscitare de potentia absoluta, sed non potuit de potentia praeordinata et disposita: utramque enim istarum potentiarum potuit copulare hoc verbum, potuit: de potentia enim praeordinata et disposita vult reddere unicuique secundum merita.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, Deus potest aliquid de potentia quod non potest de justitia, intelligitur de potentia absoluta: et sic verum est, quod justitia supponit potentiam dispositam per ordinem justitiae, qua non omnia potest Deus, sed qua reddit unicuique secundum merita.

Ad duo quae objiciuntur in contrarium, dicendum quod loquuntur de justitia humana. Justitia enim hominis actus est ejus, quae jure regulatur: justitia autem Dei essentia sua est, quae regula omnium est, et nullo regulatur. Et in primo quidem de Genesi est prosopopoeia quae anthropospathos dicitur. Secundum autem et tertium loquuntur de humana justitia.

Ad id quod objicitur, quod ordinatior est potentia divina quam humana, dicendum quod ex hoc debet inferri oppositum: quia enim ordinatissima est in se, propter hoc non indiget ordinante: ordo enim ordinante non indiget.

Ad aliud dicendum, quod si illa potentia exibit in actum, justum erit quod fit, secundum quod justitia dicitur decentia divinae bonitatis: sed non oportet, quod justum sit secundum quod justitia sit redditio secundum congruitatem me- ritorum: eo quod plura subjiciuntur potentiae absolute dictae, quam justitiae quae est redditio secundum congruitatem meritorum.

Ad id quod ulterius quaeritur. Si damnatus possit salvari, vel salvatus damnari? Dicendum, quod utrumque possibile est Deo de potentia, sed non de justitia. Et quod objicitur de Glossa super epistolam secundum ad Timotheum, ii, 13, dictum est propter hoc, ut dicit Augustinus in libro VIII de Trinitate, quia " rectitudo ordinis justitiae prima sicut exemplar est rectitudo mentis divinae, exemplatum ab illa est rectitudo justitiae scripta in mente angelica et humana: et ulterius exemplatum ab illa, est rectitudo descripta in legibus et canone. Et id quod est contra exemplatum, est contra exemplar. " Et ideo dicit Augustinus, quod " sicut Deus non potest facere contra seipsum, sive negare seipsum, ita non potest facere contra justitiam suam quam impressit in mente Angeli et hominis et expressit in canonibus. " Ex hoc tamen non sequitur, quod potentia absoluta tali justitia commensuretur: quia multo plura subjecta sunt tali potentiae quam ordini talis justitiae.

Ad aliud dicendum, quod non cantat Ecclesia, quod in inferno de potentia absoluta Dei nulla possit esse redemptio, sed nulla sit redemptio de potentia ordinata per justitiam quae est redditio secundum merita.

Ad aliud dicendum, quod choas magnum profunditas est et infinitas judiciorum Dei, quae sunt secundum ordinem justitiae retribuentis pro meritis: sed ex hoc non sequitur, quin de potentia absoluta possit transferre istos ad illos, et e converso illos ad istos.

Ad id quod in contrarium objicitur ,

dixerunt antiqui, quod Trajanus non sententialiter et finaliter condemnatus fuit mortuus, sed potius ut manifestentur opera misericordiae Dei in ipso, sicut in caeco nato . Unde potuit suscitari a Gregorio: quia praedestinatio juvatur orationibus Sanctorum, ut in praehabitis determinatum est. Sed si finalem sententiam condemnationis per justitiam, quae est retributio pro meritis, accepisset, suscitari non potuisset, nec revocari ad viam paenitentiae. Et hoc mihi videtur,

Ad id quod quidam quaerunt. Quae justitia sit, quod quosdam assumit, et quosdam non ?

Respondet Anselmus in Prosologio , dicens quod hoc non facit de potentia, sed de justitia. Sed duplex est justitia, scilicet condecentia divinae bonitatis, et retributio pro meritis. Et dicit sic: " Si parcis peccatoribus, justum est: hoc enim decet tuam bonitatem. Si punis peccatores, justum est: hoc enim competit meritis eorum. " In primo justitia Dei est: in secundo justitia hominum. Unde quaerere, quare unum assumit, et alterum reprobat, est quaerere, quare sicut dicitur, ad Roman. ix, 29, potestatem habens figulus luti, ex eodem luto aliud vas facit in honorem, et aliud in contumeliam, cum utrumque justum sit: sed quod facit in contumeliam, hoc debetur luti vilitati: quod autem facit in honorem, debetur suae artis speciositati. " ei enim cujus, ut dicit Gregorius, esse est bonitas, natura dulcedo, proprium misereri et parcere, debetur ut conversis ad se parcat, ut sciatur quid valet bonitas in opifice: peccatori autem debetur reprobatio et paena, ut sciatur quid valet justitia. "