COMMENTARIUS.

(e) Quantum ad istum articulum. Nunc Doctor declarando mentem propriam de ratione formali objecti charitatis, ponit tres conclusiones. Prima, quod loquendo de ratione formali prima et immediata, et principali sive perfectiori, est ipsa Deitas, ut haec Deitas, ita quod Deus sub ratione hujus Deitatis est objectum primum et perfectissimum charitatis, quia sub perfectissima ratione, quae est Deitas, ut satis patet a Doctore q. 3. prolog. Quod autem sub tali ratione formali sit objectum charitatis et actus ejus, probat unica ratione, habita etiam q. 1. prolog. et dist. 1. q. 1. primi, scilicet quod potentia habens aliquod commune pro objecto adaequato, non potest perfectissime quietari nisi in perfectissimo contento, et sub ratione formali ejus perfectissima. Haec ibi fuit declarata, sed voluntas creata habet totum ens pro objecto, ut patet a Doctore in 4. dist. 49. ergo non perfectissime quietatur, nisi in Deo sub ratione Deitatis, quia Deus sub ratione Deitatis est perfectissimum contentum sub ratione perfectissima. Quietari autem perfectissime in tali objecto, est actu attingere illud, et sic voluntas perfectissime quietatur, cum ei perfectissime conjungitur per actum amoris amicitiae, qui est actus charitatis, et per consequens Deus sub ratione Deitatis erit objectum primum et perfectissimum habitus charitatis et ejus actus.

(k) Secunda conclusio est, quod si loquamur de ratione formali objecti charitatis, non prima, nec principali, sed secundaria et minus principali, praecedente actum et etiam habitum, potest dici ratio allioitiva secundum quam voluntas magis allicitur ad amandum ; et haec ratio allicitiva potest dici omne id in quo invenitur ratio amabilitatis, sicut est in creando conservando, redimendo, beatificando et hujusmodi. Haec enim ratio multum allicit nos ad amandum, et sic Deus sub ratione formali, qua creator, vel conservator, est objectum diligibile ex charitate non primarium et principale, sed secundarium et minus principale.

(1) Tertia conclusio est, quod si loquamur de ratione formali objecti non praecedente actum, qualis est prima et secunda ratio, sed tantum concomitante, sic Deus ut objectum beatificum, potest poni objectum charitatis, ita quod esse beatificum sit ratio formalis concomitans actum beatitudinis, sive fruitionis ; esse enim actu objectum beatificum, est ipsum finire sive terminare actum fruitionis ; sed prius intelligitur actus fruitionis elici, quam terminetur ad ipsum objectum, ut supra dixi, sequitur ergo quod objectum, ut sic terminans, sive sub ratione, qua actu terminat, sit posterius actu, et immediate concomitetur ipsum actum, et quia sic concomitatur potest aliquo modo dici ratio formalis objecti, concomitans tamen actum.

Et de illa triplici ratione formali Doctor ponit exemplum hic in littera satis clarum. Ex his declaratis patet expresse intentio Doctoris, qualiter Deus sub ratione Deitatis absolute est primum et principale objectum charitatis et actus ejus ; et sic primus modus ponendi suppositus est secundum intentionem Doctoris.

Et ad rationes factas contra istum modum ipse Doctor in fin. quaest, respondet. Ad primam dicit, quod pluralitas Deorum destruit naturam habitus charitatis ; patet, quia respectu unius et ejusdem habitus non possunt esse plura objecta aeque prima et aeque principalia, quia tunc posito uno illorum, posset poni habitus, et alio remoto, non posset poni, et sic idem habitus simul, et semel posset esse et non esse.

Ad secundam rationem dicit, quod non est simile de magis et minus in aliquo ordine, etc.

Pro ista littera nota, quod circa idem objectum supremum potest esse operatio perfecta, perfectior, et perfectissima ; patet, quia aliquis potest diligere Deum sub ratione Deitatis, et propter se remisse, alius magis intense, alius intensissime, quantum possibile est creaturae, ita quod talis dilectio, quae est praecise objecti in se et propter se, et nullo modo referibilis ad aliud, sic quod sit diligibile propter aliud, est tantum respectu illius supremi ; et ideo bene sequitur, quod ad aliaobjecta secundaria nec remisse, nec intense, nec intensissime, sunt simpliciter diligibilia in se et propter se, ideo non sequitur, supremum bonum est ratio diligibilitatis, et ratio formalis terminandi summam dilectionem ; ergo bonum creatum propinquius illi erit ratio formalis terminandi dilectionem ejusdem rationis. Non sequitur quia respectu dilectionis remissae et intensissimae, quae est objecti in se et propter se, tantum supremum bonum est ratio formalis termr nandi. Similiter dico de dilectione, quae est actus spei, quae terminatur ad summun bonum tanquam summum quietativum, quod tale bonum sub ratione sua absoluta est ratio formalis terminandi dilectionem, quae est actus spei, sive accipiendo ipsam remisse, sive intense, sive intensissime, quia tale bonum est simpliciter quietativum, et per consequens simpliciter terminativum actus spei; alia vero bona sunt tantum secundum quid quietativa, et ideo tantum terminativa secundum quid amoris concupiscentiae.

Et exemplum positum de perfectissimo colore et aliis coloribus, ubi vult quod perfectissima visio sit tantum respectu perfectissimi coloris, et visio perfectioris coloris non dicitur perfectior. Hoc debet sane intelligi, quia nulli dubium, etiam apud Doctorem, quod semper perfectioris objecti potest esse perfectior actus, ut patet in primo, dist. 3. q. 7. et visio perfectioris coloris est perfectior ; debet ergo sic intelligi de visione simpliciter quietativa, quae terminatur ad objectum simpliciter quietativum, et tale objectum completive sive totaliter quietativum potentiae visivae est color perfectissimus, ita quod tantum ille color terminat visionem formaliter quietativam, licet remissam, et visionem intensam et intensissimam; videns enim perfectissimum colorem etiam remisse, simpliciter quietatur in illo, et similiter videns intense et intensissime. Vult ergo Doctor quod visio propinquioris coloris perfectissimo colori sit absolute perfectior visione remotioris coloris ; sed loquendo de visione simpliciter quietativa, talis visio, etiam si est intensissima, nullo modo est simpliciter quietativa, et per consequens nec magis, quia alii colores, excepto perfectissimo colore, sunt tantum objecta quietativa secundum quid. Et ex his declaratis potest intelligi illa propositio: si bonum est diligibile, magis bonum est magis diligibile, et maxime bonum maxime diligibile; si intelligatur, quod quis tenetur diligere magis bonum magis intense quam minus bonum, hoc non est verum, quia ex charitate teneor magis me diligere quam alium ; sed propositio est vera, ubi dilectio simpliciter dependet a bono simpliciter, et major dilectio intensive dependet a magis bono, et maxima dilectio a summo bono. Et de hoc patebit aliqualiter in 4. in materia de Beatitudine dist. 50. sive ult. quaest, ult. ubi Doctor exponit illam propositionem, de magis et minus bono, et ibi aliqua dicit quae non hic.