ARTICULUS IV.

Utrum Deus possit omne quod olim potuit, ita quod potentia ejus invariabilis sit ?

Quarto quaeritur ex incidenti, Utrum

Deus semper possit quod olim potuit, ita quod potentia ejus invariabilis sit ?

De hoc enim quaerit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLIV, cap. Praeterea solet quaeri , Utrum Deus possit semper omne quod olim potuit.

Et videtur, quod sic.

1. Invariabilis enim est ejus potentia et uno modo se habens. Invariabile autem et uno modo se habens, quidquid semel potuit, semper potest: dicit enim Aristoteles in II de Generatione et Corruptione, quod " idem eodem modo se habens semper facit idem. " Ergo videtur, quod quidquid olim potuit, modo potest.

2. Adhuc, Habitum est in tractatu de immutabilitate Dei, quod tanta est immutabilitas divina, quod nec mutatur loco, nec forma, nec etiam de habitu in actum, sicut mutatur sciens quando de non considerante fit actu sciens: nec mutatur vicissitudine, sicut intellectus mutatur per intelligibilia, et voluntas per volita. Cum igitur potentia Dei sit essentia Dei, nullo istorum modorum mutabitur potentia. Sed si non posset modo quod aliquando potuit, de necessitate mutatus esset aliqua causarum mutationum, et sic mutabilis esset, quod est impossibile. Ergo impossibile est, quod aliquid non possit modo quod aliquando potuit.

3. Adhuc, Quidquid in Deo est, in actu est, et actus est: eo quod potentia imperfectum quid est, actus autem perfectum. Quod autem in eisdem actu semper est, semper potest et facit quod aliquando potuit et fecit. Cum ergo in tali actu sit potentia Dei, sequitur de necessitate, quod quidquid aliquando potuit et fecit, hoc et modo potest et facit.

4. Adhuc, Si sol sicut in potestate habet illuminare, ita in potestate haberet perspicuum sibi semper praesenter tenere, sequeretur quod sicut ex se semper illuminat et semper unam potentiam illu- minandi habet, ita semper unam in perspicuo faceret illuminationem, et in perspicuo semper una et eadem illuminatio et potentia illuminationis ad unam et eamdem illuminationem remaneret. Sed quia soi non habet potentiam ad tenendum perspicuum idem numero, propter hoc motu circuli variato super partes perspicui diversas facit illuminationes. Cum ergo Deus ex se non varietur secundum potentiam, et uno modo se habeat ad res circa quas potentia operatur, videtur quod cum possit facere aliquid aliquando, quod hoc semper possit eodem modo et in se et in creatura circa quam operatur: et sic quidquid olim potuit facere, potest facere et modo.

5. Adhuc, Dicit Anselmus in Monologio , quod sicut praesens nunc temporis complectitur omnem locum et quidquid in loco est, ita praesens aeternitatis quod nunc aeternitas vocatur, complectitur omne tempus et quidquid in tempore est: et ideo Deo nihil praeterit, nihil futurum est, sed omnia praesentia. Sicut autem hoc est in Deo et in scientia Dei, ita est in potentia. Ergo potentiae Dei nihil praeterit, nihil futurum est: et ita quidquid olim potuit, et quidquid lacere potuit, nunc praesenter potest et facere potest.

In contrarium hujus,

1. Ponit Magister instantias sic dicens: Potuit Deus incarnari, potuit mori, potuit resurgere, potuit mundum non fecisse, potuit fecisse quod ego non essem, natus, et alia hujusmodi quae modo non potest. Non ergo verum est, quod modo possit quod aliquando potuit.

2. Adhuc, Augustinus in Enchiridion: " Potentiae Dei non potest effectus impediri: et ideo veraciter omnipotens dicitur . " Potentia autem cujus non potest impediri effectus, semper potest elicere suum effectum. Sed constat, quod habuit aliquando potentiam creandi mundum, et creavit eiiciendo effectum.

Cum ergo adhuc habeat eamdem potentiam, adhuc eumdem potest elicere effectum. Ergo modo potest creare mundum creatum. Simile est: Potuit assumere carnem: ergo et modo potest elicere eumdem effectum assumendo carnem,

3. Idem est quod quidam objiciunt: Ad quemcumque actum extendere se potuit aliquando potentia Dei, ad eumdem actum potest se modo extendere. Sed potuit se extendere potentia Dei ad creandum mundum in hoc instanti sive hodie, et ad assumendam carnem in hoc instanti sive hodie. Ergo in hoc instanti sive hodie potest creare mundum sive assumere carnem.

4. Si quis dicat, quod in hujusmodi argumentationibus mutatur quid in quando, et sic incidit fallacia figurae dictionis, sicut si sic arguam: Quidquid potuisti, potes: sed potuisti heri currere: ergo potes heri vel modo currere. Similiter: Quidquid potuit Deus, potest: sed potuit in hoc instanti mundum creasse: ergo in hoc instanti potest mundum creare. Cum enim dicitur, quidquid potuit, quidquid distribuit pro rebus quae sunt quid, et sub illo assumitur quando in minori, cum dicit: sed potuit in hoc instanti mundum creasse: sicut in paralogismo Aristotelis, quem ponit in ''Elenchis : Quidquid ambulas, calcas: sed ambulas totam diem: ergo calcas totam diem. Contra est, quod si sic formetur argumentatio, quandocumque Deus aliquid potuit, semper illud potest, hoc est, in omni tempore et in omni instanti: sed potuit mundum creare in hoc instanti: ergo modo potest mundum creatum creare in hoc instanti: constat, quod hic assumptio fit directe et in eodem genere: quia quando sub quando: et sic procedit argumentatio, ut videtur,

5. Si forte dicat aliquis, quod in ista argumentatione: Quidquid Deus aliquando potuit facere, etc, propositio ista falsa est, quidquid Deus aliquando po- tuit facere, modo potest iacere. Contra est, quod sicut divina potentia non limitatur actu, ita nec tempore limitatur: limitaretur autem ad tempus praeteritum si aliquando facere potuisset quod modo facere non posset: ergo videtur, quod propositio sit vera, quidquid aliquando potuit facere, modo possit facere.

Ulterius quaeritur. Si Deus potuit facere mundum ab aeterno?

Et videtur, quod sic.

1. Constat enim, quod potuit ante instans in quo creavit: et si sumatur instans ante illud, et vocetur a instans quod fuit ante instans creationis mundi, constat quod iterum ante a potuit, et hoc vocetur: e, et iterum ante b potuit, et hoc vocetur c, adhuc ante c potuit: et sic anteriorando semper, tandem devenitur ad hoc quod ab aeterno potuit lacere, ita quod haec determinatio, ab aeterno, determinet hoc verbum, facere, et non hoc verbum, potuit: quia si determinaret hoc verbum, potuit, tunc non esset dubitatio. Et in hoc sensu etiam procedit objectio.

2. Adhuc, Si sic arguatur: Non aliqua scibilia sciuntur ab isto quin plura sciantur, nec aliqua operabilia fiunt ab isto artifice quin plura fiant ab ipso: sequitur quod ille sciat infinita, et ille faciat infinita. Ergo a simili, non aliquot instantia sumi possunt ante primum instans creationis mundi, in quibus Deus potuit creare mundum, quin plura possint sumi in quibus Deus potuit mundum creare. Ergo infinitum ante hoc instans potuit creare mundum. Sed non est infinitum ante nisi aeternitatis. Ergo potuit mundum facere ab aeterno, ita quod determinatio ab aeterno referatur ad facere.

Sed in contrarium est, quod

1. Si mundum jam creatum potest creare: ergo factum potest fieri: sed quod fit, non est, ut dicit Aristoteles, in.

permanentibus: ergo factum non potest esse: sed si factum est, vere est, et de necessitate est: ergo illud quod vere est et de necessitate est, non est: igitur contradictoria verificantur de eodem, scilicet quod idem est et non est, et secundum idem, quia secundum substantiam,

2. Adhuc, Augustinus in libro XXVI contra Faustum. " Quisquis ita dicit: Si omnipotens est Deus, faciat ut quae facta sunt, facta non fuerunt, non videt hoc se dicere, si omnipotens est, faciat ut ea quae vera sunt, eo ipso quo vera sunt, falsa sint. Sententia quippe qua dicimus aliquid fuisse, ideo vera est: quia id de quo dicimus, fuit, non est. Hanc sententiam Deus falsam facere non potest: quia veritatis contrarius auctor non est . " Ex hoc accipitur, quod id quod factum est, non potest facere Deus ut non sit: sed si faceret, cum nullus faciat nisi id quod non est: quia potentia faciendi non est nisi circa id quod non est vel simpliciter vel actu, natura enim non facit nisi id quod non est actu, et ars non facit nisi id quod actu non est: similiter potentia faciendi in Deo non est nisi circa id quod non est: sequitur ergo, quod si factum est et si est, non conveniat ei non esse: et si convenit ei non esse, non potest potentia factiva vel activa esse circa ipsum: ergo potentia activa non potest esse circa factum ut fiat quod factum est,

Solutio. Ad hoc solvit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLIV, cap. Ad quod dicimus, sic dicens, quod sicut Deus semper omnia scit quae aliquando scivit, et semper vult quae aliquando voluit, nec umquam aliquam scientiam amittit, vel voluntatem mutat quam habuit: ita semper potest omnia quae aliquando potuit, nec umquam aliqua potentia sua privatur. Non ergo est privatus potentia incarnandi vel resur- gendi, licet modo non possit incarnari vel resurgere. Et redit solutio sua ad hoc, quod cum dicitur, quidquid potuit facere, semper potest facere, vel quidquid potuit, semper potest, quod locutio duplex est: ex eo quod adverbialis determinatio, semper, potest determinare hoc verbum, potuit vel potest, vel hoc verbum, facere. Si determinet hoc verbum, potuit, sensus est: cujuscumque rei potentiam habuit aliquando, semper habet: et in hoc sensu propositio est composita et vera. Si autem referatur ad facere: tunc sensus est: quidquid potuit, semper potuit facere: et in hoc sensu falsa est et divisa. Et solutio illa meo judicio bona est.

Ad primum ergo dicendum, quod potentia Dei invariabilis est et una et eadem, tamen ad multa se habet secundum omnem differentiam temporis: et idcirco cum de ea loquimur, necesse est quod diversis sermonibus diversimode significetur verbis, participiis, et adverbiis significantibus vel consignificantibus tempus. Et ideo dicimus eum aliquid potuisse oiim sive in praeterito, et aliquid posse in praesenti, et aliquid etiam dicimus, quod poterit in futurum. Potentia enim Dei secundum seipsam considerata, abstrahit ab omni tempore, et non determinatur ad tempus nisi temporali actu vel effectu, qui subjectus est omnipotentiae. Sicut fides in articulis credibilibus abstrahit a tempore, tamen secundum quod comparatur ad credentes secundum diversitatem credentium, secundum differentias temporum diversimode significatur et determinatur, et secundum articulos semper manet una. Unde antiqui patres crediderunt Christum incarnandum, passurum, et resurrecturum. Qui cum Christo erant praesenter, sicut beata Virgo et Joseph, crediderunt Christum incarnari et nasci. Qui adstiterunt cruci, crediderunt Christum pati et mori. Nos credimus Christum incarnatum,

passum, mortuum, resurrexisse. Dicit autem Augustinus: " Tempora variata sunt, fides immutata permansit . " Unde fides est de incarnatione: sed determinatio articuli est secundum comparationem ad credentes, credere incarnandum, incarnari, et incarnatum esse. Ita vult dicere Magister de potentia: quia eadem potentia est quae ad unum est et ad idem secundum omnem differentiam temporis, sicut ad mundi creationem, vel incarnationem: sed ad diversa tempora determinatur cum dicitur, potuit creare mundum, vel incarnari, et potuit creatum esse a se mundum, ubi ad diversa tempora per effectum determinatur: effectus enim aliquando est praesens, aliquando futurus, aliquando praeteritus, potentia una invariabili permanente. Et dat Magister exemplum et bonum, quod eadem potentia est qua dicimus, iste potest cras legere: et adveniente crastina die dicimus, iste potest hodie vel nunc legere cum actu legit: et post cras dicimus, iste potuit legisse: unam enim et eamdem potentiam significamus circa idem, variatam secundum tres differentias temporum.

Ad sequens dicendam, quod hoc procedit: non enim mutatur potentia propter effectuum mutationem, sicut nec scientia propter mutationem scibilium, nec voluntas propter mutationem volitorum.

Ad aliud dicendum, quod verum est, quod quidquid in Deo est, actus est, et nihil in potentia: tamen non sequitur ex hoc, quod quidquid potuit facere, semper possit facere: potentia enim est, sicut in objiciendo probatum est, respectu fiendi, et non respectu facti: et ideo factum non potest fieri, propter contradictionem quae sequitur: unde quod non potest fieri factum, non est ex variatione potentiae causae primae, sed ex variatione effectus, ut dictum est.

Ad aliud dicendum, quod tali posi-

tione facta de sole et perspicuo, bene procederet argumentum: sed quamvis Deus possit quidem tenere rem circa quam ex potentia operatur, in eodem modo, tamen secundum actum non tenet in eodem modo, sed variatur res per differentias temporum: et ideo licet eamdem potentiam habeat, tamen facere non potest quod factum est: quia fieri non potest. Fieri autem et facere respiciunt differentiam temporis, et sunt respectu ejus quod non est, sed fit: factum autem non fit, sed est: quia, sicut dicit Aristoteles in VI Physicorum, " factum est terminus fieri. "

Ad aliud dicendum, quod dictum Anselmi non cogit, nisi quod Deo sunt praesentia uno modo omnia: eo quod exemplar in quo omnia cognoscuntur, semper Deo praesens est: sed quia res in seipsa variatur secundum differentiam temporis, ideo loquendo, de potentia secundum quod refertur ad rem, necesse est diversis sermonibus uti: et aliquando fuit ex potentia hoc facturus, et aliquando ex eadem potentia, facit, et aliquando fecit. Et modus significandi potentiam secundum quod refertur ad effectum, propter varietatem effectus non potest esse unus: et ideo facturum esse non est facere, et facere non est fecisse, nec e converso. Et ideo non sequitur: quidquid Deus potuit facere, potest semper facere: quia ante rem potuit aliquid facere cum res non esset nisi in potentia, quod non potest facere cum res perfecta est. Sed bene sequitur: quidquid aliquando potuit facere, semper potest facere, dummodo potentia facientis semper sit ad illud: potentia enim facientis non est ad factum: eo quod factum non potest esse subjectum factioni et potentiae: eo quod factioni et potentiae non subjicitur nisi quod in potentia est, et non in actu, ut dicit Augustinus contra Faustum.

Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum quod instantiae Magistri bonae sunt sub hac ratione intellectae quae dicta est, scilicet quod factum non subjacet potentiae et factioni: eo quod id actu est, et ideo ad fieri et non esse actu revocari non potest: sed eadem potentia est ad incarnandum, et incarnari, et incarnatum esse, sicut dictum est.

Ad aliud dicendum, quod verum est quod dicit Augustinus, quod potentiae Dei non potest impediri effectus, dummodo ille effectus possit subjici potentiae efficientis: huic autem non potest subjici factum sub ratione facti, sed sub ratione fiendi: et ideo eadem potentia qua potuit creare mundum, potest adhuc creare mundum, non factum, sed faciendum, qui in potentia facientis est, et non in actu factus. Et eadem potentia qua potuit incarnari, adhuc potest incarnari, non incarnatione facta, sed alia incarnatione facienda.

Per idem patet solutio ad sequens, quod omnino cum isto est idem.

Ad aliud dicendum, quod est in argumento fallacia figurae dictionis: eo quod mutatur quid in quando, sicut in objiciendo dictum est. Cum enim dicit, Ad quemcumque actum potuit se extendere, distributio non distribuit nisi pro his quae sunt quid in genere actus. Cum autem assumit, Potuit extendere se ad faciendum mundum in hoc instanti, assumit quando sub differentia temporis ut nunc, et sic mutat praedicamentum. Et est simile: quidquid potuisti fieri, poteris hodie: sed heri potuisti ambulare: ergo hesternam ambulationem poteris ambulare hodie.

Ad id quod in contrarium hujus objicitur, dicendum quod haec propositio, Quidquid Deus aliquando potuit facere, semper potest facere, simpliciter neganda est: sed haec est vera, Quidquid Deus aliquando potuit facere, et est de subjectis divinae potentiae, hoc semper potest facere: quia cum dicitur, Quidquid potuit aliquando Deus facere, signum distributivum non distribuit nisi

pro his quae subjici possunt potentiae et factioni, et pro his est vera, et hoc relativum, haec vel illa, refert illa sub identitate numerali, quia modo sunt facta: et propter hoc potentiae subjici, non possunt facientis: ideo locutio falsa est: sed bene sequitur, Quaecumque aliquando potuit facere, hac eadem potentia non variata potest modo fecisse. Ad aliud dicendum, quod propter hoc potentia Dei non limitatur: differentia enim temporis non refertur ad potentiam, sed ad potentiae effectum, et determinat eum ad id quod est subjicibile potentiae et factioni, et ad id quod non est subjicibile.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod haec propositio, Ab aeterno potuit Deus creare mundum, seu facere, duplex est: eo quod haec determinatio, ab aeterno, potest determinare hoc verbum, facere, secundum quod refertur et est actus potentiae quae copulatur per hoc verbum, potuit, et sic vera est et composita: vel potest determinare idem verbum secundum quod transit in accusativum mundum, et sic falsa est: eo quod includit in se incomprehensibilia secundum intellectum, hoc est, mundum ab aeterno esse et non habere initium, et mundum esse factum et sic habere initium: si enim mundus esset ab aeterno, subjici non posset potentiae et factioni, ut saepius jam dictum est.

Ad aliud dicendum, quod anteriorando si esset continua successio et divisibilis, bene posset procedere argumentum: sed hoc non est verum: aeternitas enim indivisibilis est, et non est in ea nec hora, nec dies, nec mensis, nec annus. Unde Deus aeternitate praecedit mundum, quae nunc est stans et non movens sese, ut dicit Boetius: et ideo non simile est de scibilibus et possibilibus quod inductum est.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod illud de necessitate procedit.

Ad aliud dicendum, quod Augustinus dicit verum et totam rationem eorum quae dicta sunt. Et ratio Augustini est, quod id quod factum est, licet ex ratione praeteritionis non praeterierit, tamen factio ejus tota praeteriit, et nihil de ea remansit et irrevocabilis est: et ideo non potest fieri quoad hoc, quod factum fiat, vel quod factum possit non esse factum. Quia, sicut ibidem dicit Augustinus, quod est, potest Deus facere non esse: sicut hominem qui est, quem

Deus fecit esse nascendo, potest facere non esse moriendo: sed id quod omnino non est: quia non est aliquid de quo aliquid fieri possit, nec potest Deus facere non esse: quia nec potentiae nec factioni potest subjici: facere autem praeteriti sive factio omnino transiit in non esse, ut dictum est: et ideo praeteritum non potest non esse praeteritum. Tamen de impossibile per accidens utrum Deus possit, vel non, in sequentibus erit quaestio.