PARTICULA II.

Quae sint illa in quibus est ratio vestigii?

Secundo quaeritur, Quae sint illa in quibus est ratio vestigii ?

Et accipiantur ea quae a Sanctis dieta sunt.

1. Sapientiae enim, xi, 21, dicitur, quod omnia Deus in numero, pondere, et mensura disponit. Dicit autem Augustinus super Genesim ad litteram, quod mensura est illud quo aliquid metimur, numerus vero quo numeramus, pondus quo appendimus. Glossa autem super Sapient, xi, 21, sic dicit: " In mensura qualitas, in numero quantitas,, in pondere ratio consideratur. "

2. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram: " Numerus omni rei speciem praebet, modus mensuram praefigit, pondus in suo loco ordinat et quiescere facit . " Et sic secundum Augustinum., ea in quibus est vestigium, sunt modus, species, et ordo: ita quod modus ad mensuram, ordo ad pondus, species ad numerum reducatur.

3. Aliter ponit Rabanus super epistolam ad Romanos, ubi sic dicit: " In numero quantitas, in mensura modus, in pondere ordo significatur. " Et sic secundum secundos ista diversimode accipiuntur.

4. Adhuc, Ista non videntur esse nisi in corporalibus. Mensura enim, continuae quantitatis est, quae non nisi in corporalibus est. Numerus discretae quantitatis, quae etiam non nisi in corporalibus est: dicit enim Aristoteles in IV Physicorum, quod numerum cognoscimus divisione, continui. Pondus etiam ad motum refertur: pondus enim est inclinatio ad motum: motus autem ab Aristotele in quinto primae philosophiae, inter species continuae quantitatis numeratur: et sic videtur, quod omnia haec ad quantitatem referuntur: et sic videtur, quod in omnibus ista non inveniuntur. Et hoc est expresse contra Augustinum in libro de Vera religione ubi sic dicit: " Omnis res vel substantia, vel si quo alio modo me- lius enuntiatur, simul habet haec tria: ut unum aliquid sit, ut specie aliqua discernatur ab aliis, et rerum ordinem non excedat. " Et sic videtur secundum Augustinum, quod ista tria sint, unitas, species, et ordo: et cum species respondeat numero, ordo ponderi, relinquitur quod unitas respondeat mensurae: et quaeritur ratio hujus: mensura enim est quantitas terminans extra: numerus autem sive unitas est a forma terminante intus esse

rei.

5. Adhuc, Nulla mensura est in infinito: sed magnitudo continua in infinitum est divisione, numerus infinitus additione, materia infinita susceptibilitate, intellectus possibilis infinitus possibilitate ad intelligibilia fieri, intellectus agens infinitus secundum intelligibilia facere: et sic horum nulla potest esse mensura: et sic ista tria non in omnibus sunt creaturis.

6. Adhuc, Augustinus in libro de Libero arbitrio sic dicit: " Omnem rem ubi numerum, mensuram, et ordinem videris, Deo artifici attribuere non cuncteris. " Videtur ergo, quod ista conveniunt omnibus quae per artem divinam facta sunt.

7. Adhuc, Ista non videntur convenire spiritualibus, sicut Angelo, et animae: mensura enim et pondus non nisi in corpore sunt, ut dicit Aristoteles.

8. Adhuc, Constat, quod ista tria, numerus, pondus, et mensura, creaturae sunt. Si ergo in omnibus creaturis haec tria sunt, tunc in numero haec tria sunt, et in pondere haec tria, et in mensura haec tria: et sic ibitur in infinitum.

9. Adhuc, Ex modo loquendi Sapientiae, xi, 21, videtur significari, quod haec tria ante creaturam sint: non enim disponitur aliquid, in alio, nisi quod est ante ipsum secundum esse et rationem. Dicitur autem ibi sic: Sed omnia in mensura, ei numero, et pondere disposuisti. Ergo ista tria in quibus disposita sunt omnia, sunt ante omnia: sed ante omnia creata non est nisi Deus: videtur ergo, quod ista in Deo sunt, et non in creatura.

10. Adhuc, Hoc dicere videtur Augustinus ad Orosium sic: " Numerus et pondus et mensura in quibus Deus disposuit omnia, ipse est. "

11. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram: " Deus ipse numerus est sine numero, a quo omnis numerus: ipse est mensura sine mensura, a quo omnis mensura: ipse est pondus sine pondere, a quo omne pondus: " et sic videtur idem quod prius, quod ista non sint in creatura, sed in creatore.

12. Adhuc ulterius quaeritur, Cum ista sint proprietates creaturae in quantum creatura est, videtur quod ista sint consequentia creaturam secundum esse creaturae: et sic videtur, quod nihil indicent in creatore, sed in creatura tantum: et sit videtur, quod in his non sit vestigium creatoris.

13. Adhuc, Cum subjectum intelligi possit sine proprietate, ut dicit Avicenna, eo quod proprietas est consequens esse subjecti, videtur quod creatura intelligi possit sine his: et sic ista non omni. creaturae necesse est convenire.

14. Adhuc, Cum opera Trinitatis sint indivisa, propter indivisam essentiam quae est in personis, videtur quod sicut ista tria respondent personis, ita quartum esse deberet quod responderet essentiae.

Solutio. Dicendum, quod in tribus, in quibus est vestigium Trinitatis increatae in ipsa creatura, et resultant in ea tamquam quaedam trinitas creata, sunt impressiones transitus creatoris per creaturam et indicia: propter quod etiam vestigia dicuntur: et non conveniunt creaturae secundum esse absolutum creaturae, sed secundum esse relatum ad creatorem, secundum quod creatura exit ab eo per creationem, potente, sapiente, et bono: ut potentia Patri, sapientia Filio, bonitas attribuatur Spiritui sancto. Et quaedam attribuuntur creaturae per

conformitatem exemplarem, ut unum, verum, bonum: quaedam vero non per conformitatem exemplarem, sed metaphoricam, et conveniunt creaturae secundum diversum modum causae causantis efficienter, formaliter sive exemplariter, et finaliter. Et talia non oportet formaliter inveniri in creatore: et si inveniuntur, non sunt in ipso, nisi efficienter tantum: sicut dicit Augustinus, quod Deus est mensura praeter mensuram, a quo omnis mensura: et Deus est numerus absque numero, a quo omnis numerus: et sic de pondere, ut dicit Augustinus ad Orosium, et in libro LXXXIII Quaestionum : sicut et dicit super Cantica Bernardus, quod Deus est esse omnium non materiale, sed causale.

Ad primum ergo dicendum, quod in libro Sapientiae ponuntur haec tria: numerus, pondus, et mensura: eo quod esse in quo res disponitur in quantum Creata est, necesse est quod sit compositum (ut praehabitum est) ex quibusdam elementaliter tamquam ex principiis, ad unum quod est actus ultimus ordinatis, per quod ipsum creatum unum sit, et per formam disparatam ab alio discernatur, et in numerum ponatur: ut homo animali, mortali, rationali: et bicubitum quanto continuo duobus cubitis finito: et albedo quali sive qualitati diffusae in superficie plana terminati corporis, in qua claret diffusio luminis, ut in libro de Gradibus dicit Jacobus Alkindi: et in libro de Coloribus Aristoteles. Et sic facile est videre de omnibus aliis per omnia genera praedicamentorum: in omnibus enim creatum in esse generis, vel speciei, vel individui, ex quibusdam elementaliter ordinatis ad ultimum, sicut in quodam numero constituitur: et hoc ultimum est species ejus, discernens ipsum ab aliis per oppositum vel disparationem: et constituens ipsum in esse perfecto secundum esse generis, speciei, vel individui: et hoc vocatur numerus in ipso: et haec est causa, quare dicit Augustinus, quod " numerus omni rei. speciem praebet. " In talibus autem quae ex pluribus elementaliter conjunctis constituuntur, necesse est, quod unum elementaliter componens inclinetur ad alterum, ut potentia ad actum: et hoc vocatur pondus. Propter quod etiam in libro Sapientiae numerus ponitur ante pondus: quia numerus in principiis illis absolute consideratis accipitur: pondus autem in eisdem consideratis respective, secundum quod unum respicit alterum, et antecedentia omnia respiciunt ultimum. Et cum ista constituant totum esse rei, erit extensio esse uniuscujusque rei a primo secundum ordinem naturae per omnia media usque ad ultimum: ita quod extensio esse limitatur et finitur ad primum et ad ultimum, ita quod de esse nihil est ante primum, et nihil post ultimum. Et haec vocatur mensura, et secundum rationem est post numerum, et pondus. Et sic patet ratio dicti in libro Sapientiae, et quantum ad numerum, et quantum ad ordinem, cum dicit: Sed omnia in numero, pondere, et mensura disposuisti . Et quia de esse rei nihil potest intelligi extra hoc, a Deo creati in quantum creatum est, non sunt plures proprietates praeter tres, ut dicunt Sancti.

Ad id ergo quod primo objicitur de ista adaptatione, dicendum quod sicut dicit Augustinus, mensura est qua aliquid metimur: sed haec est duplex, scilicet qua metiendo certificamus quantitatem, et qua metiendo mensuramus esse: sicut dicit Aristoteles X in primae philosophiae, quod " unumquodque mensuratur sui generis simplicissimo et primo, " Et hoc modo verum est, quod mensura est omnium quae ad esse determinata sunt, et in esse determinato creata.

Ad dictum Augustini dicendum, quod Augustinus accipit numerum non secundum rationem discretae quantitatis, sed accipit numerum essentialem, quo res in numerum ponitur et ab alio discernitur: et ille est ultimus actus quo res in specie et forma ponitur, et ab alio discernitur. Et ideo dicit, quod " numerus omni rei speciem praebet. " Et similiter accipit modum pro modo essentiali, eo modo quo modus dicit extensionem esse a prima potentia usque ad ultimum actum: ne ipsius esse sit immoderata progressio, sive diffusio: et sic modus ad mensuram reducitur. Similiter ordinem accipit prout dicit inclinationem unius essentialium principiorum ad alterum, et omnium praecedentium ad ultimum, tam in materiali quam in formali definitione. Et sic verum est, quod ordo in idem refertur in quod pondus. Et sic ea quae dicuntur in libro Sapientiae, et ea quae dicit Augustinus, non differunt subjecto, sed ratione, scilicet quia ea quae dicuntur in libro Sapientiae sunt in re creata secundum quod est in fieri considerata: ea autem quae dicit Augustinus, sunt in re creata secundum quod est considerata in esse perfecto.

Ad id quod objicitur de Rabano, dicendum quod quantitatem non vocat discretam, prout quantitas discreta dicitur numerus quo numeramus: sed vocat quantitatem, numerum materialem, qui est numerus numeratus principiorum essentialium, quibus constituitur esse creati, eo quod illa se habent ad ultimum actum, sicut unitates in quacumque specie numeri se habent ad ultimam unitatem, per quam aggregatae unitates in specie numeri constituuntur: ab illa enim habent esse specificum, et non a partibus aggregatis. Et propter hoc egregie dixit Aristoteles in VII primae philosophiae, quod decem, non est bis quinque, nec septem et tria, nec sex et quatuor, nec novem et unum.: intendens, quod a sola ultima unitate secundum quod finit aggregationem, habet esse

specificum, quo in esse et specie numeri constituitur. Mensuram autem et pondus accipit sicut Augustinus.

Ad ALIUD dicendum, quod si ista tria proprie accipiantur, verum est, quod sunt in quantitate. Si autem per translationem similitudinis accipiantur, tunc sunt in omnibus tam corporalibus quam spiritualibus, et tam substantiis quam accidentibus. Et rationem translationis ponit Augustinus in libro super Genesim ad litteram sic: " In animabus mensura est secundum potentiam activam aliquid agendi, ne sit irrevocabilis et immoderata progressio. Numerus autem est affectionum animi et virtutum, quo a stultitiae deformitate ad sapientiae formam colligitur. Pondus vero est voluntatis et amoris, quo ponderat quid cui praeponatur, ubi apparet quanti quidque in appetendo., fugiendo, praeponendo, postponendoque pendatur: sed hoc animorum atque mentium. " Claudianus autem in libro suo de Anima sic transfert: " Mensura est animae secundum suam capacitatem, numerus secundum virtutum numerositatem, pondus secundum appetitum ejus in quod tendit. Et anima rationalis his tribus subsistit, memoria, intellectu, voluntate: quibus capax est numeri, mensurae, et ponderis: numeri in numero virtutum sive virium, mensurae in capacitate memoriae et intellectus, ponderis in appetitu voluntatis. "

Ad aliud dicendum, quod hoc intelligitur de actu infinito: hoc enim effugit numerum et pondus et mensuram, et modum et speciem et ordinem: sed nihil creatum est actu infinitum, nec esse potest: unde materia et magnitudo et anima sive intellectus, actu secundum esse finita sunt: et sic est in eis numerus, species, et ordo sive numerus, pondus, et mensura.

Ad aliud dicendum, quod sicut dictum est, ista per translationem conveniunt omnibus.

Ad sequens patet solutio. per ante- dicta: quia ista per translationem similitudinis ad omnia referuntur,

Ad aliud dicendum, quod in primis statur: quia numerus sibiipsi numerus est, et pondus sibiipsi pondus, et mensura sibiipsi mensura.

Ad aliud dicendum, quod ista prout sunt in creatura a Deo causaliter, et non materialiter vel formaliter, creata sunt in numero sine numero, a quo est omnis numerus, in pondere sine pondere a quo est omne pondus, in mensura sine mensura a qua est omnis mensura, sicut paulo ante dictum est.

Et similiter solvitur illud quod Augustinus dicit ad Orosium.

Per hoc idem patet responsio ad sequens.

Ad aliud quod ulterius quaeritur, dicendum quod ista sunt in creatura sicut vestigia et sicut causata, et non in creatura absolute accepta: sed sunt in ea secundum quod exit a creatore potente, sapiente, et bono: et ideo licet secundum esse sint in creatura, indicia tamen sunt eorum quae sunt in creatore, quae appropriabilia sunt tribus personis indivisa essentia operantibus et in esse constituentibus creaturas.

Ad ALIUD dicendum, quod creatura secundum esse absolute accepta intelligi potest sine his: sed creatura in ratione creaturae accepta, ut est exiens a potentia, sapientia, et bonitate creatoris, non potest intelligi sine his, ut paulo ante dictum est: sic enim modus et mensura indicant potentiam, numerus et species sapientiam, ordo et pondus bonitatem.

Ad ultimum dicendum, quod ista tria respondent rationi causae efficientis, formalis, et finalis: quae rationes in una essentia sunt, quae est causa. Et sicut in Deo triplex ratio causae est circa unam essentiam, ita est unum esse creatum in creatura, cujus sunt tres proprietates: ita quod esse sive essentia creaturae re- spondeat essentiae, proprietates autem respondeant triplici rationi causae, et adaptentur tribus personis: ut sicut dicit Augustinus, invisibilia Dei ex visibilibus per rationem consideratis et ad creatorem relatis cognoscantur.

De hac materia plurima dicta sunt in prima parte Summae theologiae, ex Augustino, tractatu de cognitione Dei, quaestione de vestigio .''

ARTICULI QUARTI