DISTINCTIO XXXIV

(Textus Magistri Sententiarum)

De septem donis Spiritus sancti generaliter. Nunc de septem donis Spiritus saucii agendum est, ubi prius considerandum est, an haec dona virtutes sint ; secundo, an in futuro desitura sint, vel omnia, vel horum aliqua ; deinde, an in Christo fuerint cuncta haec dona.

Utrum sint virtutes et sint in Angelis.

Haec dona virtutes esse nec in . futuro desitura, Ambrosius ostendit, ea septem fore virtutes dicens, et in Angelis abundantissime esse sic: " Civitas Dei, illa Jerusalem caelestis, non meatu alicujus fluvii terrestris abluitur, sed ex vitae fonte procedens Spiritus sanctus, cujus nos brevi satiamur haustu, in illis caelestibus spiritibus redundantius videtur effluere, pleno septem virtutum spiritualium fervens meatu. Si enim fluvius riparum editis superfusus exundat, quanto magis Spiritus sanctus omnem supereminens creaturam, cum nostrae mentis arva tanquam inferiora perstringat caelestem illam Angelorum naturam effusiore quadam sanctificationum ubertate laetificat. " Deinde sanctificationem exponens subdit: " His autem sanctificationibus significatur plenitudo septem spiritualium virtutum, quas enumerat Isaias dicens : Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis et spiritus timoris Domini. Unum est ergo flumen, sed multi spiritualium donorum meatus. " Quamvis ergo multi dicuntur spiritus, ut spiritus sapientiae et intellectus, etc. unus tamen est Dei spiritus suae libertatis arbiter, omnia pro auctoritate voluntatis dividens singulis. Hic expresse traditum est, septem dona et virtutes esse, sanctificationesque fidelium mentium et in futuro non desitura, cum sint et in Angelis.

Quod in Christo fuerint illa septem dona.

In Christo etiam haec eadem fuisse, Isaias ostendit dicens : Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet, et requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus Umoris Domini.

Quod videtur obviare praemissis.

His autem videtur obviare quod Beda de timore Domini dicit super parabolas, quod omnis timor in futuro cessabit. Ait enim sic super illum locum : Timor Domini

principium sapientiae: " Duo sunt timores Domini ; servilis, qui prin-

cipium est sapientiae ; et amicabilis,

, qui perfectionem sapientiae comitatur. Servilis principium sapientiae est, quia qui post errata sapere incipit primo timore corripitur divino, ne puniatur ; sed hunc perfecta charitas foras mittit. Succedit huic timor Domini sanctus, permanens in saeculum saeculi, quem non excludit charitas, sed auget ; quo timet filius, ne vel in modico oculos amantissimi patris offendat. Uterque in futuro cessabit. Charitas vero nunquam excidet. " Augustinus quoque super illum locum Psalmi: Adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo , timorem desiturum dicit sic: ((Timor Domini est magnum praesidium proficientibus ad salutem, sed pervenientibus foras mittitur. Non enim timent jam amicum, cum scilicet ad id quod repromissum est, perducti fuerint. " Ex his auctoritatibus significatur, quod timor non erit in futuro. Si autem timor non fuerit in futuro ; ergo nec septem dona erunt, nec modo sunt in Angelis, nec in animabus sanctis. Ad quod dicimus, auctoritatum praemissarum quae videtur repugnantiam dirimentes, quod septem illa dona et in Angelis modo sunt et in animabus sanctis feliciter viventibus, et in nobis erunt in futuro, sed non habebunt omnia hos usus, sive haec officia, quae nunc habent, verbi gratia, timor filialis modo facit timere, ne offendamus quem diligimus, et ne separemur ab eo, facit etiam nos revereri eumdem in futuro vero faciet nos revereri, quando non timebimus separari, vel offendere. Non ergo metus separationis, vel offensionis nunc est in Angelis, vel in animabus sanctis, nec in nobis erit in futuro, sed reverentia, quae est mixta cum subjectione dilectio ; quae etiam in Christo fuit, sicut Apostolus dicit in epistola ad Hebraeos, loquens de Christo : Qui exauditus est pro sua reverentia, Quidam tamen secundum effectum timorem in Christo et in Angelis tantum esse contendunt.

Plena timorum distinctio.

Et quia de timore tractandi nobis occurrit locus, sciendum est quatuor esse timores, scilicet mundanum sive humanum, servilem, initialem, castum vel filialem sive amicabilem. Humanus timor est, ut ait Cassiodorus, quando timemus pati pericula carnis, vel perdere bona mundi, propter quod delinquimus. Hic timor malus est, qui in primo gradu cum mundo deseritur, quem Dominus prohibet in Evangelio dicens : Nolite timere eos qui occidunt corpus, etc. Timor, autem servilis est, ut ait Augustinus, cum per timorem gehennae continet se homo a peccato, quo praesentiam Judicis et paenas metuit, et timore facit, quidquid boni facit, non timore amittendi aeternum bonum, quod non amat, sed timore patiendi malum, quod formidat. Non timet, ne perdat amplexus pulcherrimi sponsi ; sed timet, ne mittatur in gehennam. Bonus est iste timor et utilis, licet insufficiens, per quem fit paulatim consuetudo justitiae, et succedit initialis timor, quando incipit quod durum erat amari ; et sic incipit excludi servilis timor a charitate. Et succedit deinde timor castus sive amicabilis, quo timemus ne sponsus tardet, ne discedat, ne offendamus, ne careamus. Timor iste de amore venit ; ille quidem servilis est utilis, sed non permanens in aeternum, ut iste ; timor divinus comes est per omnes gradus.

Collatio praedictorum.

Et attende quod quatuor hic distinguuntur timores, cum supra Beda dixerit duos esse. Sed Beda humanum timorem praetermisit et nomine servilis duos, quos hic .distinximus, complexus fuit, scilicet servilem et initialem; amicabilem vero castum dixit. Augustinus quoque servilem, et castum timorem aperte discernit, dum epistolae ad Romanos illum locum exponit: Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, ita dicens : ".Duo timores hic insinuantur ; unus, qui est in perfecta charitate, scilicet timor castus: alter, qui non est in charitate, scilicet servilis, in quo quamvis Deo credatur, non tamen in Deum, etsi bonum fiat, non tamen bene. Nemo enim invitus bene facit, etiam si bonum est quod facit. "

De casto et servili plenius agit, tangens interdum de initiali.

De his eisdem timoribus latius disputat Augustinus dicens : " Coepit aliquis credere diem judicii; si coepit credere, coepit et timere. Sed quia adhuc timet, nondum habet fiduciam in die judicii, nondum est in illo perfecta charitas ; si perfecta in illo esset charitas, non timeret. Perfecta enim charitas faceret perfectam justitiam, et non haberet, quare timeret, imo haberet, quare desideraret, ut transeat iniquitas, et veniat regnum Dei ; ergo timor non est in charitate. Sed in qua charitate ? Non in inchoata. In qua ergo ? In perfecta. Perfecta, inquit, charitas foras mittit ti morem;ergo incipiat timor, quia initium sapientiae timor Domini. Timor quasi locum praeparat charitati, cum autem coeperit charitas habitare, pellitur timor, qui ei praeparavit locum. Quantum enim illa crescit, ille decrescit ; et quantum illa fit interior, timor pellitur foras. Major charitas, minor timor ; minor charitas, major timor. Si autem nullus est timor, non est qua intret charitas, sicut videmus per setam introduci linum, quando aliquid suitur; seta prius intrat, et nisi exeat, non succedit linum ; sic timor primo occupat mentem, non autem ibi remanet timor, quia ideo intravit, ut introduceret charitatem.

Quod videtur praedictis adversari.

" Est autem alia sententia, quae videtur huic esse contraria, si non habet pium intellectorem. Dicitur enim in Psalmo: Timor Domini castus permanet in saeculum saeculi. aeternum quemdam timorem nobis ostendit, sed castum. Quod si ostendit ille nobis aeternum timorem, numquid contradicit illi ista epistola, quae dicit : Timor non est in charitate, sed perfecta charitas foras mittit timorem ? Hoc enim dictum est per Joannem, illud dictum est per David. Sed nolite putare, alium esse spiritum. Si enim unus flatus inflat duas tibias, non potest unus spiritus implere duo corda et agitare duas linguas? Si spiritu uno, id est, uno flatu, impletae duae tibiae consonant, impletae duae linguae Spiritu Dei dissonare possunt? Imo est ibi quaedam consonantia, est quaedam concordia ; sed auditorem desiderat studiosum, non otiosum. Ecce movit duas linguas Spiritus Dei, et audivimus ex una : Timor non est in charitate ; audivimus ex alia : Timor Domini castus permanet in saeculum saeculi. Quid est hoc ? Dissonant ? Non. Excute aures, intende melodiam. Non sine causa hic addidit castus; illic non addidit, quia est timor aliquis, qui dicitur castus, est autem alius, qui non dicitur castus. Discernamus istos duos timores, et intelligamus consonantiam tibiarum. Quomodo discernimus ? Attendat charitas vestra. Sunt homines, qui propterea timent Deum, ne mittantur in gehennam, ne forte ardeant cum diabolo in igne aeterno. Ipse est timor, qui introducit charitatem ; sed sic venit, ut exeat. Si enim propter paenas times Deum, nondum amas quem sic times ; non bona desideras, sed mala caves. Sed ex eo, quia mala caves, corrigis te et incipis bona desiderare ; cum bona desiderare coeperis, erit in te timor castus. Quid est timor castus ? Timere, ne amittas ipsa bona, timere Deum, ne recedat a te. Cum autem times Deum, ne te deserat praesentia ejus, amplecteris eum, ipso frui desideras. "

Quomodo differant duo timores, per similitudinem duarum mulierum ostendit.

Non potes melius explanare, quid intersit inter duos timores istos, quam si ponas duas mulieres maritatas, quarum unam constituas volentem facere adulterium, sed timet, ne damnetur a marito. Timet maritum, quia adhuc amat nequitiam. Huic non est grata, sed onerosa mariti praesentia ; et si forte vivit nequiter, timet maritum, ne veniat. Tales sunt, qui timent diem judicii. Fac, alteram amare virum, debere illi castos amplexus, nulla se adulterina immunditia maculare velle ; ista optat praesentiam viri. Illa timet, et ista timet. Jam ergo interrogentur, quare timeant? Illa dicet : Timeo virum, ne veniat ; ista dicet : Timeo virum, ne discedat. Illa dicet : Timeo virum, ne damnet ; ista dicet : Timeo virum, ne deserat. Pone haec in animo, et invenies timorem, quem foras mittit charitas, et alium timorem castum permanentem in saeculum saeculi. Illum timorem perfecta charitas foras mittit, quia ille timor tormentum habet, torquetur conscientia peccatorum, nondum facta est iustificatio. Est ibi quod titillet mentem, quod pungat, quod stimulet. Stimulat ille timor, sed intrat charitas, quae sanat, quod vulnerat timor. " Timor castus facit securitatem in animo. " Audivimus duas tibias, scilicet Joannem et David consonantes. Illa de timore Dei dicit, quo timet anima, ne damnetur ; illa de timore Dei dicit, quo timet anima, ne deseratur. Ille est timor, quem charitas excludit ; ille est timor, qui permanet in saeculum saeculi. " Ecce in his verbis praedictis aperte ostendit Augustinus, quis sit timor castus, et quis servilis, et qualiter differant. In quibus etiam initialem timorem significavit, qui nec ex toto est servilis, nec ex toto castus, sed tanquam medius aliquid de servili, et aliquid de casto timore habet. Facit enim servire partim timore paenae, partim amore justitiae, per quem timemus puniri, et timemus offendere. Iste timor est in inchoata charitate, non in perfecta ; et quantum crescit charitas, tantum decrescit iste timor, quantum ad metum paenae, id est, quantum ad id, quod facit timere paenam, et quantum ad tormentum conscientiae. Nam quanto magis diligimus, tanto minus timemus. Iste timor notatur in illis verbis Augustini, ubi non negat, timorem esse in charitate inchoata, sed perfecta, quod non posset dici de servili, quia, ut ipse supra dixit, servilis timor non remanet, veniente charitate ; nec intrat charitas, nisi prius ille timor exeat, nec in illo timore aliquis credit in Deum, etsi credat Deo:

nec bene facit, etiam si bonum est quod facit. Non est ergo timor ille in charitate etiam inchoata, quia omnis qui charitatem habet, licet non perfectam, et in Deum credit et bona opera facit. Quare servilis non est timor ille, quem in charitate inchoata fore concessit, et quem, crescente charitate, decrescere dixit ; sed ille est timor initialis, quem non negat esse in charitate, nisi perfecta sit.

Quod timor servilis et initialis dicitur initium sapientiae, sed differenter.

Sciendum tamen est, quod uterque timor, scilicet servilis et initialis, in diversis Scripturae locis dicitur initium sapientiae, et ita fore comperies, si diligenter annotaveris loca Scripturae, in quibus de timore Domini fit mentio ; ex alia tamen ratione et causa diversa dicitur servilis initium sapientiae, et ex alia initialis. Servilis enim ideo dicitur initium sapientiae, quia praeparat locum sapientiae et ducit ad sapientiam, sed tamen non remanet cum ea, imo foras exit. Initialis vero dicitur initium sapientiae, quia est in inchoata sapientia ; quem cum quis habere incipit, sapientiam et charitatem habere incipit. Inde etiam est, quod uterque timor dicitur initialis, quod invenire poteris per diversa Scripturae loca. Uterque etiam timor interdum dicitur servilis, quia et ipse initialis, qui est in charitate inchoata, aliquid habet de servili, scilicet angorem paenae, sicut et aliquid habet de casto, scilicet quod timet offendere ac separari.

De hoc quod Augustinus dicit castum timorem esse aeternum.

Illud quoque diligenter est notandum, quod in superioribus Augustinus dicit, castum timorem esse aeternum ; per quod confirmatur praemissa sententia, scilicet quod spiritus timoris erit in futuro, sicut et alia dona Spiritus sancti. Sed non habebit omnem illum usum, quem modo habet. Faciet enim tunc nos revereri Deum, non timere separari . vel carere. Fuit ergo et in Christo timor ille, sed juxta usum illum, quem habebit in futuro in Sanctis. Non enim timuit Christus separari, vel offendere Deum, sed eum prae omnibus reveritus est.

An timor paenae, qui fuit in Christo, fuerit servitis, vel initialis, vel alius ?

Cum autem fuerit in Christo timor paenae, quaeritur, an iste timor fuerit mundanus, vel servilis, vel initialis ? Ad quod dicimus, nullum eorum fuisse in Christo, quia mundanus malus est, ut supra dictum est, et in primo gradu cum mundo deseritur ; servilis vero, vel initialis in perfecta charitate non est. Nullus ergo timorum istorum fuit in Christo. Quis ergo fuit timor ille, quo paenam timuit? Potest timor ille dici naturalis sive humanus, qui omnibus hominibus inest, quo horretur mors ac formidatur paena. Et dicitur timor iste naturalis, non quia accesserit homini ex natura, secundum quod prius fuit instituta, quia non fuit iste timor concreatus homini nec de bonis naturalibus,

sed quia ex corrupta natura per peccatum omnibus advenit, cui corruptio inolevit, tanquam esset naturalis. Et est iste timor effectus peccati, ut praedictum est.

(Finis textus Magistri.)