ARTICULUS I.

Utrum forma possit esse principium non de principio ?

Primo ergo quaeritur, Utrum forma possit esse principium non de principio ?

Et videtur, quod sic:

1. Omne enim quod est, aut est principium, aut de principio: constat autem, quod forma est: aut ergo est principium, aut de principio: sed non est de principio, quod probabo: ergo est principium. Et est syllogismus hypotheticus fundatus super disjuncta. Probatio mediae. Forma actus est: sicut autem dicit Aristoteles in IX primae philosophiae, actus simpliciter praecedit potentiam, substantia, ratione, et tempore: sed id quod est de principio, ut idem dicit in quinto primae philosophiae, prius est in potentia quam in actu: ergo forma cum sit simpliciter actus, non potest esse de principio: et sic sequitur, quod sit non de principio principium: et hoc est propositum, quia quidquid non de principio est, principium est.

2. Adhuc, Ratio Platonis est: quia efficiens formam dat causato: et constat, quod non dat formam nisi ad imaginem formae quam habet apud se, aliter enim non esset efficiens per se: sicut statuarius formam dat statuae ad imaginem ejus quam habet apud se: propter quod Aristoteles dicit in VII primae philosophiae, quod in talibus domus est ex domo, sanitas ex sanitate, plaga ex plaga. Et idem procedit Plato dividendo sic, quod aut forma quam dat efficiens, procedit ab exemplari elaborato, aut ex sincero et semper uno modo existente. Si ab elaborato: cum illud imperfectum sit, et multipliciter privationi et potentiae permixtum necesse est quod imperfectum faciat opus: efficiens ergo perfectum faciens opus et per se, sicut natura facit, cum ex homine producit hominem, et equum ex equo, et fabam ex faba, et sic de aliis, et numquam deficiat in necessariis, nec abundet in superfluis, nisi per occasionem materiae vel alterantis materiam per accidens: sicut dicit Ptolomaeus in his quae recipiunt impressionem a figura positionis stellarum infaustarum: sequitur necessario, quod talis efficiens omnem formam quam producit, producit ad exemplar sincerum et uno modo se habens: exemplar autem prima forma est: ergo prima forma sincera existentia est et uno modo se habens: tale autem est principium, et non principiatum: igitur forma in eo quod forma, principium est, et non principiatum. Non igitur erravit Aristoteles ponendo forma principium non de principio.

3. Adhuc est alia ratio Platonis, quod intellectus et opinio differunt: opinio enim cum sit tremens habitus et acceptio, objecti erit trementis: intellectus vero cum sit divinus et verorum necessariorumque semper, oportet quod sit veri semper et necessarii et uno modo se habentis: est autem omnis scientia, ut Aristoteles in principio Posteriorum dicit, ex praeexistenti cognitione principiorum: igitur omnis scientia cum sit ex forma, eo quod per materiam nihil scitur, erit ex formis intellectualibus semper existentibus, et uno modo se habentibus: tales autem non sunt formae quae sunt in materia: igitur ex formis quae sunt in materia et rationibus earum, nulla potest esse certa scientia.

4. Si quis dicat Platoni, quod licet forma quae est in materia, sit stans et necessaria: tamen ratio formae stans est, et necessaria. Objicit Plato in contrarium dicens, quod ratio non est probabilis vel necessaria, nisi relata ad id quo est. Dicit enim Aristoteles in V primae philosophiae,

quod " veritas est adaequatio rerum et intellectuum. " Unde si res de qua est ratio, certa et stans esse non potest, nec ratio secundum quod est in anima potest esse stans et necessaria: et si non est stans et necessaria, principium scientiae non est ex tali: ergo ratione nulla causatur scientia. Est autem scientia necessariorum: dicit enim Aristoteles in principio primi Posteriorum, quod scire opinamur unumquodque, cum causam cognoscimus, et quoniam illius est causa, et quod impossibile est aliter se habere. Ratio ergo sive definitio, quae medium demonstrationis est, non potest esse de tali forma quae quiescit in materia, sed oportet quod sit de forma quae ut principium est formans hanc formam, et est ante eam. Si quis igitur formam ponat principum, nihil videtur peccare.

Solutio. Dicendum, quod circa hanc quaestionem ab antiquo quatuor modis diversificati sunt Philosophi, sicut dicit Commentator super XI primae philosophiae.

Quidam enim posuerunt latentiam, sicut Anaxagoras, et sui sequaces: et dixerunt omnia in omnibus esse infinite, sicut infinitus sanguis in aqua, et infinitum vinum in vile et in humore vitis, et infinitum oleum in oliva et in humore olivae, et infinitos homines in homine et in humore hominis, et semen hominis esse homines parvos, non distinctos per membra, sicut etiam in libro Xl Animalium determinatum est: et similiter dicebant de omnibus aliis tam homogeniis, quam heterogeniis, nisi quod homogenia dicebant ibi esse distincta in actu, sed latere: heterogenia vero non dicebant esse nisi reducta in homogenia. Hi dicebant generationem non esse mutationem de non esse in esse, sed segregrationem distincti et manifesti de latenti et occulto. Hanc opinionem reprobat Aristoteles, dicens, quod quidquid est in finito, finitum est et dimensione et numero.: materia autem ex quo fit generatio, finita est: ergo quod est in ea, finitum est utraque finitate: omne autem finitum ab omni finito segregabile est, ita quod nihil plus sui est in ipso: contingit ergo, quod illud quod latet in materia, totum educatur de ipsa, ita quod nihil sui remanet in ipsa, et per consequens nihil segregrabile erit ab ipsa: necesse est ergo, quod tunc stet generatio: quod est inconveniens, et contra philosophiam: omnium enim Philosophorum positio est, quod necesse est generationem inquietam et infinitam esse.

Alii dixerunt, sicut Democritus et Leucippus, et eorum sequaces, quod principium omnium atomi sunt, in vacuo ab aeterno discurrentes, et formas esse omnium non nisi figuras, et actus formarum sive ad vitam, sive ad caeteros actus, non esse nisi motus figuras atomorum consequentes: rotunditatem enim atomorum consequitur mobilitas. Hos dixerunt operari ad vitam et ad actus vitae. Latitudinem atomorum sive quadraturam, dixerunt operari ad quietem, et ad ea quae non viva sunt, ut terra, et hujusmodi. Acutum angulum in atomis, dixerunt operari ad penetrationem velocem et ascensionem: sicut est motus ignis et spiritus et luminis in mundo. Hebetem angulum sive expassum, dixerunt operari ad diffusionem super alia corpora: sicut est operatio aquae, et aeris, et aliorum humidorum. Figuras autem corporum et partium corporum esse diversas, secundum quod ex diversis rotundis, vel quadratis, vel rectis constituuntur. Hoc destruxit Aristoteles dupliciter. Uno modo: quia omne atomum indivisibile est: cum atomon in Graeco idem sit quod indivisibile in Latino: componitur enim ab a quod est privativum, et temnw, quod est divido : omne autem figuratum est divisibile, cum figura nihil aliud est, nisi superficies plana una vel pluribus lineis terminata, et nihil divisibile ex indivisibilibus possit componi. Secundus modus est, quod si etiam ita esse diceretur, ni-

hil horam esset, nisi consequens esse substantiale uniuscujusque rei: sicut figura caprae consequitur esse caprae, ut dicit Aristoteles, et figura leonis esse leonis et figura hominis esse hominis, tam in toto, quam in partibus: propter quod alia est figura manus, alia capitis, alia pedis. Et ponit rationem, quod figurae organorum sunt secundum exigentias potentiarum operantium in eis operationes proprias, sicut est in potentiis artium: potentia enim textilis artis, alias quaerit figuras in organis, quam potentia tibicinis: et alias similiter tectonica potentia. Propter quod Aristoteles contra Pythagoram dicit, quod qui dicit animam unius animalis ingredi in corpus alterius animalis, idem est ac si dicat, tectonica instrumenta tibicines indui: non enim tibicinat tibicen induens dolabrum et securim, quae sunt instrumenta tectonici: et sic non operabitur anima humana, induens figuras membrorum caprae vel leonis. Propter quod etiam dicit Commentator super secundum de Anima, quod omnis diversitas quae est in membris corporis, est propter diversitatem virium animae sive potentiarum, quae in aliis membris aliarum figurarum et complexionum operationes suas exsequi non possent. Ex omnibus his arguit Aristoteles quod cum ista sint consequentia esse, do accidentalibus sunt: nullum autem accidentale dat esse substantiale: forma vero dat esse substantiale: ergo do nullo istorum potest esse forma substantialis.

Post dictas opiniones de formis, quae Epicureorum fuerunt, supervenit Socratis et Platonis opinio, dicentium omnes formas esse a datore formarum efficienter, formaliter autem a formis per se existentibus, quarum sementem dator formarum facit, et diis deorum tradit, sicut, in quaestione de erroribus Platonis dictum est . Et dicit, quod par sive aequum est eos exsequi dupliciter, scili- cet quod, simile sibi noverint in justitiae cultura et pietatis amore et intellectu divino, sicut est anima rationalis divinorum hominum, quod hoc merito justitiae et pietatis et intellectus ut immortale et bene meritum ad se revocent: quod vero immortale est non bene meritum, transcorporent ad corpora animalium similia affectibus eorum, donec tandem bene meritum cultu justitiae et pietatis et intellectus sedes mereatur aethereas. Hanc opinionem defendit Socrates in Phedone, ubi dicit, quod animae infernales ab undis Cocyti, Lethes, et Stygis saepe revectae ad superos, a diis petunt reincorporari, promittentes emendam ut sedes aethereas mereantur. Alia pars sementis quae cedit ad formas corporum corruptibilium et amm alium corruptibilium, in infimis remanet generata et corrupta, et sicut in Euripo multis mutationibus subjecta. Hanc opinionem dextruxit Aristoteles et sequaces ejus per hanc rationem, quod nihil extrinsecum ab aliquo per naturam et originem potest intelligi dare esse substantiale, nec potest esse causa ipsius secundum substantiam: cujus ratio est, quia natura est principium intrinsecum ei in quo est per se et non secundum accidens, sicut scribitur in principio II Physicorum : forma autem vel sola vel principaliter principium est omnis ejus in quo est: ab extrinseco ergo esse non potest hoc modo quo dixit Plato, scilicet quod extrinsecus primo separata sit, et postea ingrediatur.

Post ista Anaxagorae venit tractatus, qui dixit, quod omnium materia erat confusum quid et chaos ex omnium formis indistinctis et non continuatis ad propria subjecta, ita quod capita sive principia germanorum sive connaturalium erant ibi sine cervice, hoc est, sine continuante. Et tunc dividebatur secta illa in duas partes: ipse enim Anaxagoras dicebat, quod intellectus agens, qui solus immixtus, purus, et nulli nihil ha-

bet commune, lumine suo superveniens mixto, mixtum illud distinxit in formas speciales, alicui dans formam similem sibi, ut intelligentiae, et animae rationali: alicui dans formam depressiorem in materia, secundum quod plus vel minus participat de lumine intellectus agentis. Empedocles autem et Melissus et collega eorum Parmenides dicebant, quod distinguens oportuit esse in materia: supponebant enim, quod omne distinguens in aliquo, in ipso est si naturale est: et ideo dicebant, quod lis et amicitia distinguebant formas in mixto, separando et congregando: amicitiam enim dicebant congruentiam cognatorum ad unum et idem constituendum naturaliter convenientium: litem autem disconvenientiam oppositorum repugnantium ad unum et idem constituendum. Et quamvis haec opinio valde vicina sit opinoni Sanctorum quantum ad primam partem quam defendit Anaxagoras, tamen ab Aristotele improbata est per hunc modum: quia intellectus ex quo ponitur esse immixtus, purus, separatus, nulli nihil habens commune, non potest esse essentiale principium rei alicui: sed quidquid est ex ipso, adveniens est rei et accidens, sicut apparet in forma artis, et sicut est videre in splendoribus intelligentiarum illustrandum super animas nostras, ut dicunt Philosophi, Avicenna scilicet, et Algazel, et alii quidam sequaces eorum. Forma autem principium intrinsecum est per se, et non secundum accidens causa esse rei in quo est: forma igitur in tali principio secundum quod extrinsecum est, esse non potest: hoc enim nec intellectus admittit, nec sustinet natura, sicut patet per antedicta.

Omnia haec superveniens correxit Aristoteles, dicens formam esse in materia in potentia formali et effectiva: quamvis enim materia secundum quod materia est, nullo modo potest esse causa formae, sicut nec e converso forma potest esse causa materiae secundum esse et substantiam: tamen in materia sunt quae- dam principia formalia et effectiva, quae faciunt materiam esse hujus materiam vel illius secundum analogiam quam habet ad hanc formam vel illam. Et haec principia secundum eum colliguntur ex tribus, scilicet ex calore vel virtute caelesti, in quibus est virtus motoris primi, et motoris secundi, et tertii et sic deinceps: quae virtus immittitur materiae per respectum luminis caelestis ad materiam, et virtute cujus principia quae sunt in materia, movent et mutant materiam ad hanc speciem vel illam. Colligitur etiam ex virtutibus elementaribus, sicut calore ignis digerente et purificante materiam, spirituali humido aeris spirante in materia et undique deferente virtutem, corporali humido aquae continuante partes materiae, et terrestri siccitate continente in figura et consistentia partes materiae. Colligitur etiam ex formativa quae est ex generante in semine ex quo fit generatio. Et est in his complexus sicut in fato: formativa enim movet virtute et informatione quasi instrumentaliter virtutibus elementalibus. Virtutes elementales instrumentaliter se habent ad virtutes caelestes. Et in his omnibus principatur causa prima secundum providentiam qua singula producit ad esse, alia ratione producens asinum, et alia equum, ut dicit Augustinus: praeter hoc solum, quod animam rationalem sive intellectualem secundum seipsum producit prima causa Deus ad imaginem et similitudinem suam, non ad imaginem vel similitudinem virtutum caelestium, vel elementalium, vel virtutum formativarum generantium. Et hoc est quod dicit Aristoteles in libro de Causis, quod primum est dives in se, et dives in omnibus aliis: et quod primum regit res omnes, praeterquam quod permisceatur cum eis. Propter quod dicit Aristoteles in XI primae philosophiae, quod omnis generatio est ex convenienti. Et hoc multipliciter ibidem probatur in commento, tam in generatis univoce, sive. per se, quam in generatis aequivoce, sic-

ut ex putrefactione, et monstris quae per occasionem fiunt. In omnibus enim haec principia influxa sunt in materiam generabilium, ex quibus ipsa materia fit conveniens ad hanc formam vel illam: et per quae ipsa forma producitur in esse. Et si quis subtiliter hoc inspiciat, prima causa in his principatum tenens, ex providentia sua et largitate bonitatis ejus, in omnibus dat esse formae per creationem., quia creatio est proprius actus ejus. In aliis autem secundis, et deinceps principiis, quae sine ipsa nihil possunt, operatur ad formae determinationem et distinctionem, praeter hoc quod animam intellectualem seipsa producit operatione propria. Et hoc est quod dicit Aristoteles in libro XVI de Animalibus, quod solus intellectus est ingrediens ab extrinseco: extrinsecum vocans primum principium materiae nullo modo commixtum: et ex hoc habet intellectus, quod nullius corporis est actus, et quod subjectum est veritatis aeternae secundum Platonem: et anima intellectualis ex hoc habet cem immortalitatis, ut dicit Alpharabius in libro de Intellectu et intelligibili. Et hanc fateor esse meam opinionem: quia et philosophiae congruit, et Catholicae fidei et Sanctorum dictis in nullo contradicit: sic enim Deus operatur omnia in nobis, ut dicit Apostolus, ad Philip, ii, 13 .

Ad primum ergo dicendum, quod forma non est principium non de principio, nisi particulariter, et quorumdam, et secundum esse formale tantum. Et secundum dictum Aristotelis, nihil probatur: non enim intendit Aristoteles, nisi quod actus est ante potentiam definitione, substantia, et tempore: sicut efficiens primum, quod simplex actus est et purus, est ante omnia quae fiunt ab ipso.

Ad aliud dicendum, quod hoc procedit optime et de necessitate: sed non probat, nisi quod omnium formae exemplariter ab aeterno sunt in mente di- vina: et hoc verissimum est. Et ex hoc non sequitur, quod haec forma huic rei dans esse, sit principium non de principio, imo potius quod creata sit ad hoc, quod hujus esse sit principium.

Ad aliud dicendum, quod intellectus et scientia sunt de formis secundum rationem et intellectum existentibus: et sic procedit ratio Platonis. Nec est verum, quod ea quae secundum rationem et intellectum stantia et necessaria sunt, secundum esse stantia et necessaria sint: sic enim causata sunt, et sunt in his quorum sunt. Nos autem quaerimus hic de forma secundum quod est principium esse hujus rei vel illius causatae et creatae: et hoc est de principio. Et in argumento est fallacia secundum quid ad simpliciter: sicut hic intellectus est stantis et necessarii secundum rationem: ergo est stantis et necessarii simpliciter.

Ad aliud dicendum eodem modo, quod ratio quae medium demonstrationis est, sive definitio, non est stans et necessaria, relata ad principia intellectualia ipsius, et sic est ubique et semper: relata autem ad esse quod habet in materia, non facit nisi trementem habitum et opinionem, quae per inquisitionem est de uno in alterum: quas acceptiones Dionysius vocat discursas disciplinas. Propter quod Ptolemaeus in principio Almagesti dicit, quod de naturalibus quae, ut dicit Aristoteles, in ratione sui concipiunt materiam, non potest esse scientia, nisi multis opinionibus permixta. Sed ex hoc non sequitur, si forma est stans in se ad principia universalia et intellectualia relata, quod sit principium stans et semper existens, secundum quod est principium esse hujus: sed peccat argumentatio secundum quid ad simpliciter, ut

dictum est.