Albert the Great, Summa Theologiae

De hoc enim dicit Ambrosius in Hexameron, quod Aristoteles dicit esse operatorium, quod ex materia et forma facit, quod ad oriendum esse putasset. Et secundum hoc operatorium videtur, quod primum format res in genera, species, et individua, sine sui motu et passione. Et in hoc Gregorius Nyssenus videtur distinguere opus ab actu, quod opus sive operatio sit uniuscujusque naturalis et substantialis actus sive motus, secundum quod in movente est motus, et non in eo quod movetur: actus autem est uniuscujusque a sua forma procedens actio non sine passione et motu, secundum quam in id quod, subjicitur, agere dicitur.

Quaeratur ergo secundum hoc, Quid sit operatorium primum, quod formam dat omnibus quae ad odienda sive generanda esse praeordinavit ?

Et videtur Avicenna in VII de Naturalibus dicere, quod hoc est intelligentia: dicit enim, quod intelligentia dat omnes formas. Et ratio sua est ab hoc, quod uniuscujusque rei lumen quod intelligibilis efficitur, forma sua est: lumen autem intelligibile omne, necesse est, quod ab intelligentia sit: propter quod sicut lux corporalis se habet ad colores, ita quod non sint visibiles nisi in actu lucis: ita se habet intelligentia ad formas, ita quod non sunt intelligibiles secundum actum, nisi secundum quod sunt in lumine agentis intellectus. Propter quod Aristoteles in III de Anima dicit, quod intellectus agens est sicut sol illustrans super intelligibilia. Dicit etiam in primo Ethicorum, quod sicut oculus in corpore, ita intellectus in anima. Propter quod dicit Avicenna, quod intelligentia dat omnes formas: sed recipiuntur secundum dispositionem materiae in qua sunt: generaliter enim verum est quod dicit Aristoteles in II de Anima, quod actus activorum sunt in patientibus et dispositis, secundum potentiam patientium,, et non secundum potentiam agentium. Et dat simile Avicenna, quod sicut ignis ex se generans ignem in lignis, primo in materia impura fumigosa non statim generat sibi similem formam, sed aliquam sub ipsa impuriorem, ut fumum, et postea in materia depurata et sibi plene convenienti, generat sibi similem in splendore et lumine: ita intelligentia in materia multum recedente ab aequalitate caeli, formam generat oppressam a materia, sicut sunt formae coagulationis, liquationis, elixationis, et aliae quas determinat Aristoteles in IV Meteororum,,

In materia vero non ita recedente ab aequalitate caeli, generat formam minus oppressam, ut est forma vitae In vegetabilibus. In alia vero minus recedente ab aequalitate caeli, generat adhuc minus oppressam, ut formam sensus. Et si omnino accedat ad aequalitatem caeli in complexione et compositione, generat formam sibi similem, ut animam rationalem et intellectualem. Intelligentiam vero dicit esse caeli formam et motorem. Et haec de operatorio sententia Avicennae est in VII de Naturalibus, et similis est positioni Democriti, in cujus physica hoc positum expresse invenitur. Contra hoc tamen objicitur: quia 1. Operatorium proprie est, quod ex se operatur: ex se autem non operatur nisi primum principium: intelligentia non est primum principium., sed procedens a primo principio, secundum quod in libro de Causis determinatum est: ergo intelligentia non est operatorium proprie.

2. Adhuc, Hoc videtur esse contra Platonem, qui Deum inducit loquentem ad deos sive ad intelligentias sic: " Horum sementem ego faciam, vobisque tradam. " Et constat, quod sementis intelligitur formae, operatorium autem formarum proprie Deus est: non ergo convenit intelligentiae esse operatorium,

3. Adhuc, Operatorium proprie est, quod primum et per se et in se et in omnibus operatur, illi enim soli operatio gratia suiipsius attribuitur: hoc autem non est nisi Deus, et non intelligentia: videtur ergo, quod solus Deus operatorium sit.

4. Adhuc, Operatorium esse est per se, et non secundum accidens, nec per aliud quod facit debere esse in omnibus quae sunt: hoc autem est solum primum principium., ut saepius habitum est: ergo solum primum principium proprie et per se est operatorium,

5. Adhuc, Non potest esse universaliter operatorium, quod ad sui esse indiget alio operatorio: intelligentia ad sui esse indiget alio operatorio, producitur enim in esse a prima causa: ergo non potest universaliter et per se esse operatorium esse.

6. Adhuc, Error est contra Catholicam fidem, quod intelligentia hoc modo det animam rationalem, et quod sic educatur de materia, quod ubi invenit materiam propinquissime accedentem ad aequalitatem caeli, in illam inducat animam rationalem: dicitur enim in Psalmo xxxii, 15: Qui finxit sigillatim corda eorum: qui intelligit omnia opera eorum. Et constat, quod secundum expositionem Augustini per corda intelliguntur animae.

Patet ergo, quod non sic est tenendum, quod intelligentia dat omnes formas, et maxime animas rationales.

Et hoc concedendum est.

Unde dictum Avicennae non potest esse verum, nisi uno modo, quod intelligentia dicatur esse Deus intelligens, per intellectum idealem unicuique propriam formam attribuens: et hoc modo etiam per intelligentiam creat animam rationalem: quia per intelligentiam quae in ipso est, et quae ipse est, et ad conformitatem et ad Imaginem illius creat eam. Et sic etiam in libro de Causis dicitur, quod per intelligentiam prima causa creat animam, et posuit eam ut stramentum ipsius, et quod Intelligentia Illuminationes ei splendores imprimit In animam, sicut anima vitam, et motum, et sensum imprimit in naturam corporis. Et hac ratione dictum est, quod inter mentem hominis et Deum nihil est medium, neque Angelus, neque intelligentia (quam ponunt Philosophi) cujuscumque ordinis immediatior est quam mens hominis. Ex ordine tamen quo nobilitate naturae et simplicitate, et Angeli secundum Theologos, et intelligentiae secundum Philosophos, superiores sunt hominibus: et Angeli et intelligentiae habent immittere splendores in animas. Quia sicut dicit Dionysius in Caelesti Hierarchia, " divinitatis lex est in

omni ordine naturae per prima media, et per media ultima reducere. "

Et per hoc patet solutio ad totum.