COMMENTARIUS.

(q) Justitia vero subdividenda est, etc. . In ordine ad eumdem finem dividit hic justitiam, qua ordinamur ad procurandum bonum alterius in quatuor species, nimirum in amicitiam, qua communicamus nos ipsos aliis, et. in justitiam communicativam, qua communicamus aliis bona extrinseca, quae ad victum et vestitum spectant, et in virtutem, qua ordinamur ad communicandum aliis bona intrinseca, ut pacem et quietem animi. Et hanc, quae innominata est, dividit in illam, qua inclinamur ad regendum bene, quae etiam est innominata, sed vocari potest praesidentia seu dominatio justa : et in illam, qua inclinamur ad subjiciendum nos aliis juxta praescriptum rationis, et haec vocari potest obedientia.

Non solum autem ex his, sed ex omnibus aliis speciebus virtutis moralis appetitivae existimat amicitiam esse perfectissimam; quod probat, quia justitia ut sic est perfectior, quam temperantia aut fortitudo, ut sic. Sed perfectissima species justitiae est amicitia ; ergo est perfectissima omnium virtutum appetitivarum moralium, quia perfectissima species perfectissimi generis est perfectissima omnium specierum ; et inde perfectissima species Praedicamenti substantiae est perfectissima species omnium specierum praedicamentalium, ut patet. Probatur major, quia perfectius est procurare bonum aliorum quam proprium ; tum quia id est magis honoratum et dignum natura rationali ; tum quia inde sequitur quod quis pro aliis, ut pro republica et bono communi debeat quandoque seipsum exponere morti, atque adeo privare bono proprio maxime principali, ut ipsa vita.

Probatur etiam minor, quia major perfectio communicationis alicujus: bonidebet moraliter desumi a bono communicato, non secundum se praecise, sed secundum quod aestimatum communicante, et hinc si aliquis communicaret alicui caniculum, quem pluris faceret, quam mille scuta, quamvis revera non valeret decem, is cui communicaretur, deberet majores gratias referre, caeteris paribus, quam si dedisset mille scuta, ut patet. Sed nullum bonum potest quis communicare aliis, quod magis aut aeque aestimet, ac se ipsum, ergo communicatio sui ipsius est perfectissima communicatio moralis, quam potest quis facere, et consequenter amicitia, per quam hoc facit, est perfectissima species justitiae, ad quam spectat communicare bona aliis. Confirmatur, quia nulla virtus moralis magis accedit ad charitatem, quae est perfectissima virtutum supernaturalium quam amicitia, et hinc ipsa charitas habet rationem propriae amicitiae erga Deum ; ergo nulla est perfectior virtus moralis quam amicitia.

Dices, magis obligatur quis ad actus justitiae commutativae et obedientiae, quam ad actus amicitiae ; ergo illa justitia ac obedientia est perfectior.

Respondeo, negando consequentiam, quae si valeret, probaret etiam magis esse perfectas illas virtutes, quam charitatem etiam supernaturalem, quia magis quis tenetur ad eorum actus, quam ad hujus actus. Itaque illa major obligatio non provenit ex majori perfectione, sed ex majori necessitate ; potest autem fieri ut quid imperfectius sit aliquando magis necessarium, ut patet. Respondeo secundo distinguendo antecedens, magis obligatur quis ad actum justitiae commutativae formaliter, nego ; materialiter, transeat, et nego consequentiam. Itaque quando quis tenetur ad reddendum alicui alteri, quod debet ipsi debito justitiae, non tenetur tum ad reddendum illud ipsi ex affectu justitiae, sed satisfaceret debito justitiae, quamvis redderet ex motivo amicitiae, vel cujuscumque alterius virtutis: imo si redderet etiam actu malo, ut ex vana gloria, vel aliquo alio malo fine satisfaceret isti debito, ita ut non peccaret sic faciendo contra justitiam, quamvis peccaret contra istam aliam virtutem, cui contrarius esset iste malus finis, ut contra humilitatem, verbi gratia, et in hoc fundari videtur axioma illud commune, quod finis praecepti non cadit sub praecepto.

Dices secundo, Religio est species justitiae, et est moralium perfectissima, secundum communem sententiam: ergo amicitia non est perfectissima species.

Respondeo distinguendo antecedens pro secunda parte, non comprehendendo amicitiam erga Deum acquisitam et moralem inter virtutes morales, concedo; comprehendendo, nego antecedens et consequentiam. Itaque quando dicitur religio esse perfectissima virtus moralium, comparatur ad reliquas virtutes praeter charitatem naturalem Dei, quae quia est ejusdem nominis cum charitate infusa, et ita similis illi, ut non possimus nostra experientiainter utramque discernere, quamvis revera sit moralis virtus et acquisita ; tamen collocatur in eodem ordine cum charitate supernaturali, et in eodem tractatu simul de utraque agitur, et sane alias non potest esse dubium, quin quemadmodum charitas infusa est perfectior religione infusa, ita etiam charitas naturalis et acquisita respiciens Deum, sit perfectior religione acquisita respiciente ipsum, est enim eadem ratio utrobique, ut patet; sed de hoc etiam fusius tractari debet in materia de virtutibus in specie.