Albert the Great, Summa Theologiae

Si principia causantia mundum in effectu, semper fuerunt, et numquam defecerunt, et numquam inceperunt: mundus semper fuit, et est, et erit. Sed principia mundi causantia mundum in effectu, semper fuerunt in actu causandi. Ergo mundus semper fuit, est, et erit. Probatio primae. Principia causantia mundum in actu et in effectu, sunt motus orbium caelestium et stellarum: et motus orbium caelestium et stellarum semper fuit,, est, et erit, sine inceptione est et sine finitione erit: ergo mundus semper fuit, et non incepit: est, et erit, et non desinet.

Quod autem motus orbium sit principium mundi et omnium quae in mundo sunt, probat Aristoteles primo per auctoritatem omnium Philosophorum: et sunt haec verba ejus: " Esse quidem igitur motum omnes affirmant de natura aliquid dicentes: propter hoc quod mundum faciunt et de generatione et corruptione inesse considerationi omnibus, supple, quae mundi sunt: quod impossibile est esse nisi sit motus. " Et vocat motum circularem, qui causa est omnium aliorum, sicut probatur et in VII et in VIII Physicorum: et praecipue motus accessionis et recessionis in circulo obliquo qui vocatur zodiacus, super cujus polos totus motus est, qui dicitur planes, hoc est, erraticus, septem planetarum et omnium imaginum caeli et omnium stellarum. Propter quod in II de Generatione et Corruptione dicit, quod accessus et recessus in obliquo circulo, quia sine quiete sunt et numquam deficiunt, necesse est generationem et corruptionem in mundo sensibili inquietas esse et non deficere. Ex omnium autem Philosophorum auctoritate quasi concludendo dicit, quod " motus caelestis, nec factus est, nec corrumpitur, sed erat semper, et erit. Et hoc immortale est, et sine quiete inest his quae sunt ut vita quaedam natura subsistentibus omnibus. " Et inten- dit dicere, quod sicut vita est continuus actus animae in corpus quod vivit, et quamdiu durat continuitas actus, tamdiu durat vivum: ita vis caelestis motus influens per motum in mundum istum sensibilem inferiorem, continue causat m eis esse, et generationem et corruptionem: et sicut non incepit motus caelestis circuli, sed semper est, fuit, et erit: ita mundus iste inferior sensibilis numquam incepit, sed semper fuit, est, et erit. Et ideo in libro de Plantis dicit, quod mundus iste numquam cessavit producere plantas et animalia, sicut nunc producit, nec cessabit.

Ad hanc rationem confortandam, Rabbi Moyses inducit in secunda collectione Ducis neutrorum, cap, 20, quod Aristoteles dicit in I de Caelo et Mundo, quod omnes antiqui convenerunt in hoc, quod caelum esset locus et sedes Dei. Et dicit, quod Aristoteles hoc ideo dixit, quod sicut Deus sine initio est, et semper fuit, et erit: ita caelum quod est locus ejus, sine initio et semper fuit, est, et erit: ita et motus caeli.

Haec igitur est prima ratio, qua Aristoteles videtur probare mundum semper fuisse sine initio.

Secunda est, quod si detur, quod motus incepit: aut incepit sicut dixit Anaxagoras, aut incepit sicut dixit. Empedocles. Dicit enim Anaxagoras: " Similiter hoc est uno modo omnibus existentibus, et quiescentibus, in infinito tempore motum facere intellectum et disgregasse. " Et ut verba ista intelligantur, notandum, quod Anaxagoras, sicut alii, posuit mixtum, quod chaos vocaverunt, in quo omnia latebant in omnibus, et hoc sic stetisse in facto sive in determinato tempore, et intellectum agentem qui solus separatus et immixtus est, et nulli nihil habet commune, qui per considerationem superferebatur mixto, et distinxit segregando unum ab alio in formas generum, specierum, et individuorum. Cujus opinionis mentionem facit Boetius in

libro III de Consolatione philosophiae sic dicens:

Quem non externae pepulerunt fingere causae Materiae fluitantis opus: verum insita summi Forma boni.

Et infra:

Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis, Arida conveniant liquidis, ne purior ignis Evolet, ac mersas deducant pondera terras.

Facit etiam mentionem Ovidius in libro I Metamorphoseon , sic:

Ante mare, et terras, et quod tegit omnia caelum, Unus erat toto naturae vultus in orbe, Quem dixere chaos.

Haec opinio inter omnes vicinior est opinioni Sanctorum, sicut in antehabitis notatum est in quaestione de forma.

Empedocles autem dixit, quod mixtum quidem erat, sicut dixit Anaxagoras, ab initio: sed dixit hoc saepe moveri, et saepe quiescere secundum paries temporum. Dixit enim duo esse moventia, amicitiam scilicet et discordiam. Moveri quidem per amicitiam, cum amicitia ex multis facit unum, vel complexione, vel compositione: complexione, cum contraria ab. excellentia virtutum suarum alterata, conveniunt in unam formam mixti et complexionis, sicut sunt complexiones hominum et animalium diversorum et plantarum. Compositione componuntur corpora animalium et plantarum ex diversis membris tam homogeniis quam heterogeniis, ut est manus, pes, caput, cor et hepar: et in plantis radix, stipes, ramus, virga, folium, et hujusmodi. Discordia autem movet, ut dicebat quando actione contrariorum, haec resolvuntur in prima miscibilia et in prima componentia. Quies autem ab omni motu est in mediis temporibus, quando nec amicitia movet ad congregationem, nec discordia ad segre- gationem: et tunc dicebat, quod uno modo omnia quiescunt in mixto. Unde dicebat, quod tunc in mixto multorum capita germanorum fuerunt sine cervice, hoc est, sine colligatione, quae postea per amicitiam colligata sunt.

Contra utrumque istorum disputat Aristoteles, quod hoc modo quo dicunt, motus nec cessare, nec incipere potuit. Si enim ita inciperet ut dixit Anaxagoras, hoc non posset esse nisi ex altera duarum causarum, scilicet ut nec movens, nec mobile esset, et ideo esset impedimentum motus: aut quod essent movens et mobile, sed propter aliquam causam movens non moveret, et mobile non moveretur. Si primo modo: tunc oporteret ad hoc, quod motus inciperet, quod movens mutaretur ad esse, et mobile similiter: mutatio autem de non esse ad esse, generatio est, et est mutatio causata non prima: motus enim, primus causans omnem motum et mutationem, motus circuli est duplex, planes scilicet et aplanes. Motus aplanes est, qui est super polos mundi et super circulos parallelos, sive aequidistantes circulo qui dicitur aequinoctialis. Motus planes est, qui est super polos zodiaci et super circulos parallelos, sive aequidistantes secundum latitudinem, quae est ab Austro in Aquilonem, zodiaco, qui a Philosophis vocatur circulus orbis signorum, et circulus declivis.

Et quocumque istorum modorum dicatur, secundum Aristotelem sequitur inconveniens, scilicet quod mutatio quae ordine naturae et causati posterior est, sit ante primum motum qui ordine naturae et causae primus est, quia ab ipso causatur omnis mutatio: et hoc est magnum inconveniens in natura. Ex hoc enim sequitur, quod omnia naturalia confusa et inordinata sint, et quod nihil proprium esse et proprium gradum retineat. Esse enim, ut dicit Boetius, est quod ordinem retinet servatque naturam. Si autem altero modo est, scilicet quod movens fuit semper, et mobile semper fuit: sed tamen movens non semper movit, nec mobile semper movebatur: hoc non potuit esse nisi ex altera duarum causarum, scilicet quod fuerit aliqua dispositio prohibens moventem, ne movere posset: vel aliqua dispositio prohibens mobile, ne moveri posset: vel utrumque, et movens scilicet, et mobile. Et quocumque modo dicatur, duo magna inconvenientia sequuntur.

Unum, quod oportebat alterari movens antequam moveret, si impedimentum fuit ex parte moventis, et oportebat alterari mobile antequam moveretur: vel oportebat alterari utrumque, si ex parte utriusque fuit impedimentum. Et sic iterum sequitur, quod alteratio, quae est causata et secundi ordinis, mutatio fuit ante motum circularem, qui ordine naturae et causae primus motus est: quod est inconveniens.

Secundum inconveniens quod addit Abubaker, quod hoc modo sequitur, quod impressiones peregrinae ingrediuntur super motorem primum, et super mobile primum: quod ab omnibus Philosophis improbatum est. Inducit etiam Abubaker ad confirmationem istius rationis, rationem quam dicit esse formatissimam sic: Si motus illius qui omnis motus et mutationis et omnis factionis causa est, est aliquod principium inceptionis quo nunc sit et non ante, hoc non potest esse nisi motus vel mutatio in movente, vel mobili, vel utroque: et tunc quaeretur eodem modo de illo motu: si inceperit, vel non? Si inceperit, iterum de illo motu quo ille incepit, quaeretur, et ibitur in infinitum.

Haec sunt quae disputat Aristoteles contra Anaxagoram, nec plus, nec minus,,

Si autem incepit motus, sicut dixit Empedocles, per amicitiam scilicet, et discordiam, non multum contra hoc disputat Aristoteles, eo quod hoc sibi irrationabile videtur. Sed hoc solum dicit, quod oportet hoc mirari: si enim quies fuit primo ante motum, oportuit quod aliqua esset causa quietis illius: quies autem privatio motus est: ergo ante primum motum et mutationem erat mutatio illa, cujus illa quies privatio fuit: quod absurdum est.

Tamen etiam contra Anaxagoram dicit Aristoteles, quod contra ordinem naturae locutus est: et sunt haec ejus verba: " Nihil inordinatum eorum est quae in natura et secundum naturam sunt. " Natura enim omnibus causa ordinationis est. Infinitum autem ad infinitum nullam habet rationem ordinis: ordinatio autem omnis rationis est, omnis enim ordo secundum rationem determinatur. Infinito autem tempore quiescere omnia in mixto, ut dicit Anaxagoras, postea motum esse aliquando: hujus autem neque unam differentiam esse rationis quare nunc magis quam prius, supple, distinguat intellectus per motum, et sic motus incipiat: neque iterum aliam rationem ordinis habere, non naturae est opus. Aut enim similiter se habet quod est naturae, et non aliquando quidem sic, aliquando vero aliter, ut ignis sursum natura fertur, et non aliquando quidem, aliquando vero non. Aut rationem habet quare non simpliciter, hoc est, semper. Dupliciter enim fertur deorsum, hoc est, duplici ratione: sicut sequendo propriam materiam, sicut titione descendente, sequitur ignis titionem sicut propriam materiam. Et in asup, qui cum non invenit locum ascendendi, repellitur a contrarietete loci et descendit. Asup autem ignis ascendens est, qui a vulgo vocatur stella cadens. Propter quod dicit in hac parte Empedoclem melius dixisse, quam Anaxagoram: quia ille ad minus rationem qua inciperet motus dixit ex discordia et amicitia. Et dicit, quod in naturis non oportet dignitatem irrationabilem facere. Dignitas enim est, ut dicit Boetius, quam quisque probat auditam: et illam causam ostendit, quia aliter non probaretur. Et oportet causam dicere in naturis, aut inductionem, aut demonstrationem ferre: quod non fecit Anaxagoras,

Adhuc inducit rationem Aristoteles, quam fortissimam reputat ad hoc, quod aeternus sit motus, et sic mundus non inceperit, neque desinat: et hanc accepit propositionem tamquam per se notam, quod prius et posterius non possunt esse nisi in tempore, nec possunt esse nisi tempore existente. Deinde accipit hanc, quod tempus non potest esse nisi sit motus, et probat eam per hoc, quod tempus est numerus motus, aut motus quidam, quia passio motus. Ex his concludit, quod si tempus semper est, nec incipit, nec desinit, quod et motum necesse est esse perpetuum, neque incipere, neque desinere. Deinde probat, quod tempus semper est, nec incepit, nec desinet, ab auctoritate omnium philosophantium, praeter unum, hoc est Platonem: de tempore enim praeter illum similiter omnes videntur intelligere in hoc, quod dicunt ipsum esse ingenitum et non factum.

Et hoc probat a signo per Democritum, cui sicut dicit Ambrosius in Hexameron, tota antiquitas concessit auctoritatem: et hic dixit et demonstravit, quod impossibile est omnia esse facta. Et dat instantiam in tempore, dicens quod impossibile est tempus factum esse. Plato autem tempus generat solus: simul enim ipsum cum caelo, factum esse dicit: caelum autem factum esse dicit. Et sunt verba Platonis haec in secunda parte Timaei : " Tempus caelo coaequaevum est: una orta una dissolventur, si modo dissolvi fas ratioque patietur. " Ex hac auctoritate Democriti arguit Aristoteles, quod de tempore nihil est accipere nisi nunc: praeteritum enim abiit, et accipere non est futurum: quod enim nondum est, accipi non potest. Nunc quod medium est et instans est, solum accipi potest; sed accipi non potest nisi in ratione finis et principii, finis praeteriti quod terminatur ad ipsum, principium futuri quod incipit ab ipso. Accipiatur ergo nunc in quo incepit motus, illud erit finis praeteriti: ergo ante hoc fuit tempus: et si tempus, ergo et motus: et si motus, ergo motus ante primum motum: quod impossibile est, quia in nullo genere est aliquid, prius

primo.

Eodem modo probat, quod non desinat motus: quia accipiatur nunc ad quod definit motus, illud erit principium futuri: ergo post hoc erit futurum temporis: et si tempus, ergo et motus: ergo post ultimum motum in quo motus esse desinit, erit motus, quod est impossibile: quia in nullo genere est aliquid ultimius ultimo.

Haec sunt omnia quae induxerunt Aristotelem, ad hoc, quod dixit motum nec factum esse, nec corrumpi aliquando, sed esse sine quiete, et immortale, et esse ipsum tamquam vitam quamdam existentibus omnibus: et qui causa esset et principium, quare materia omnium generabilium et corruptibilium continue et sine quiete moveretur ad generationem et corruptionem: et hoc dixit nec aliquando incipere, nec aliquando posse desinere.

In contrarium hujus sunt,

1. Duo quae Commentator inducit super VIII Physicorum: quia si mundus et motus caeli est antiquus in praeteritum secundum infinitum tempus, tunc infinitae circulationes caeli fuerant ante hodiernam: sed infinitum non contingit transire: ergo numquam fuit devenire usque ad hodiernam: et sic dies hodierna non est, quod est contra sensum.

Aliud est, quod si mundus stetit in infinito tempore in antiquitate praeterita, ex morientibus hominibus remanserunt infinitae animae, cum anima sit immortalis: et sic infinitum secundum additionem in numero factam actu est: quod est contra Aristotelem in III Physicorum, qui dicit, quod infinitum secundum divisionem, in continuo et secundum additionem in numero non est, nisi potentia, et non actu.

2. Fortius objicitur ad hoc quod tempus inceperit: quia, secundum doctrinam Aristotelis in X primae philosophiae, omnium eorum quae sunt in uno genere, id quod est simplicissimum in illo genere, principium, est: sicut patet in generatione continui, cujus principium punctum, quod, fluxu suo constituit lineam, quae fluxu suo constituit superficiem in latum, et non in longum fluens: superficies autem in profundum fluens constituit corpus. Et hoc vocatur in geometricis duci in se: ita quod linea ducta in se, facit superficiem: et superficies ducta in se, facit corpus: et sic procedit discretum ab unitate, in discretis habentibus permanentiam in partibus: vel ab indivisibili sono elementi litterae in oratione quae permanentiam in partibus non habet: et est discreta quantitas. Ergo cum aeternum, et aevum, et tempus, sint in uno genere morae, ut dicit Gilbertus Porretanus: aeternitas enim est mora indeficientis et immutabilis, aevum ejus quod extensam habet potentiam, sed non substantiam: tempus mora eius quod extensam habet potentiam, substantiam, et actum, et mutabilia. Haec igitur tria in uno genere sunt, quod est mora. Necesse est igitur, quod, a simplicissimo sui principientur secundum esse: simplicissimum autem inter illa aeternum est: aevum ergo et tempus fluunt ab aeterno secundum esse. Et hoc est quod dicit Boetius in libro III de Consolatione philosophiae:

..... Qui tempus ab aevo Ire jubes .

Et ponit ibi aevum pro aeterno: eo quod et Plato semper accipit aevum pro aeterno.

3. Adhuc (salva pace Aristotelis) ipse non ponit rationem Platonis, quam si poneret, ratio sua parum valeret. Et est haec, quod id quod non factum est, sed

aeternum, semper sibi praesens est et totum simul, nihil sui abjiciens in praeteritum, et nihil sui exspectans in futurum: sed totum se possidet in uno indivisibili nunc stante, et non movente sese: et ideo non novit fuisse, nec fore, sed esse tantum. Sed quod factum est, distentum habet esse, et non stat in uno simul, sed aliquid sui abjicit in praeteritum, et exspectat in futurum. Cum ergo mensuretur unumquodque mensura sua propria et sui generis, factum non potest mensurari aeterno. Sed sicut factum se habet ad aeternum, ita se habet tempus ad aeternitatem. Constat autem, quod factum principium sui esse habet a non facto, quia aliter iretur in infinitum. Ergo tempus secundum esse principiatum est ab aeterno, et est imago aeternitatis, serpens (ut dicit Plato) continue ad imitationem aeternitatis secundum permanentiam: sicut forma quae est in materia, imago est formae secundum se acceptae, et quantum potest serpit ad imitationem ipsius: ut quod in uno simul et totum habere non potest, saltem per vices et successionem obtineat.

4. Adhuc, In praehabitis, tractatu de primo principio , probatum est, quod sicut in nullo quod est circa primum, idem est quod est et esse: ita nihil eorum quae sunt citra primum, totum suum esse habet simul: sed, sicut dicit Boetius, quod heri habuit, hodie non habet: et quod hodie habet, cras non habebit. Constat autem, quod omnium eorum quorum esse non est simul, mensura est tempus: omnium ergo quae sunt a primo secundum esse, proprie loquendo mensura tempus est. Propter quod in libro de Intelligibilibus dicitur, quod " tempus mensurat esse, et locus mensurat ens. " Et intelligitur de loco, qui per definitionem mensurat, eo modo quo quaelibet res in se definita et terminata localis est, ut dicit Augustinus, et in prima parte Summae Theologiae, quaestione de localite rerum, ''determinatum est .

Ex hoc proceditur sic: Incipiente mensurabili, incipit mensura secundum naturam proprie adjacens illi: esse. autem eorum quae sunt a primo, constat quod incepit a primo per creationem, sicut in praehabitis multipliciter ostensum est, tractatu de primo principio: esse ergo mensurae propriae illorum adjacentis illis, per creationem incepit a primo esse: esse autem illius mensurae, est esse temporis.

Et hoc est concedendum, hoc enim. et naturae consonum est, et rationi, et fidei.

Unde ad rationes Aristotelis respondendum est: et primo ad primam, et dicendum, quod hoc verum est, quod si principia causantia secundum actum, motum, et mutationem in inferioribus semper fuerunt sine initio: sequitur de necessitate, quod motus et mutatio semper fuerunt et sine initio: quia causa in actu, ponit causatum in actu. Sed nos negamus hanc, quod motus caelestis circuli semper fuerit sine initio.

Et quod dicit Aristoteles, quod omnes philosophantes hoc posuerunt, falsum dicit: quia Plato, qui inter philosophantes fuit praecipuus, oppositum dicit. Dicit enim, quod Deus faciendo mundum sensibilem, primo caelestem circulum fecit, et eumdem in duos circulos divisit, scilicet in circulum aplanes, et in circulum planes: sicut et Eudoxus dicit. Deinde circulum planes in octo distribuit, scilicet in circulum stellarum fixarum et imaginum caeli, et in septem circulos planetarum, qui descendendo sic numerantur, Saturni,

Jovis, Martis, Solis, Veneris, Mercurii, Lunae: et eis sic distributis motus proprios adhibuit, et cum motu tempus adesse fecit et partes temporis, quae sunt annus, mensis, septimana, dies, et hora.

Ad aliud quod dicit Aristoteles, quod omnes antiqui dixerunt, quod caelum esset sedes Dei: dicendum quod hoc non ideo dictum est, quod caelum sit sine initio sicut est Deus: hoc enim esset contra ipsum in epistola de principio universitatis, ubi probat, sicut dicit Alpharabius, quod principium universitatis non est nisi unum, a quo sunt omnia alia, et in quo sicut in regente et movente sunt omnia alia quae sunt in universo, et sunt in ipso sicut in duce exercitus. Sed ideo dictum est, quia caelum uno modo se habet, et impressiones peregrinas non recipit, et ideo per ipsum et per motum ejus sicut in throno sedens, regit et ordinat universa quae generantur et corrumpuntur et moventur in inferioribus.

Ad id quod Aristoteles deducendo ad inconveniens dicit, dicendum, quod secundum theologiam et Catti oli dicimus, quod mixtum, hoc est, confusum ex materia quatuor elementorum, primo quidem fuit, ut dicit Moyses: sed in infinito tempore non quievit: sed potius Deus quando voluit, illud secundum intellectum idealem quem in se habuit, secundum quod praevidit et praeordinavit ab aeterno, in formas distinxit, sicut dicit Magister in libro II Sententiarum, distinct. I, cap. i : Moyses spiritu Dei afflatus.

Nec ista per discordiam et amicitiam, sicut dixit Empedocles, distincta vel segregata vel ordinata sunt: quia ratio non admittit, quin omnis distinctionis et ordinationis et segregationis prima causa sit intellectus: sed hunc intellectum ponimus esse intellectum Dei, se- cundum sapientiam et scientiam et prudentiam omnia praeordinantem, qualiter et quando et quomodo unumquodque debeat fieri, et omnia producentem secundum ordinem et tempus et modum, in quo unicuique magis convenit. Sicut enim dicit Plato: " Nulli negat aliquid eorum, quae commoda sunt suae naturae et ordini et tempori: eo quod summae bonitatis est principium, et invidia longe relegata est ab ipso. " Et bene concedimus, quod si infinito tempore quievisset, et postea per amicitiam et discordiam motum esset illud mixtum in formas distinctas per casum et fortunam, sicut dixit Empedocles, hoc non esset naturale, sed potius contra ordinis naturam et rationem.

An id quod Aristoteles contra Anaxagoram dicit, dicendum, quod movens semper fuit ab aeterno, sed mobile non semper fuit: et ideo motus incepit mobili facto ad imperium moventis, et quando voluit, et ubi voluit, et sicut voluit secundum definitionem providentiae aeternae: et quando mobile fuit, ubi voluit, et quando voluit, incepit motus.

Et quod dicit Aristoteles, quod secundum hoc motus fuit ante primum motum, falsum est. Creatio enim, ut probatum est in tractatu creationis , non est motus, sed simplicis divinae voluntatis vocatio ad esse eorum quae antea nihil fuerunt, et secundum seipsa et nihil sunt et ex nihilo sunt: et ideo Aristoteles multum erravit in ista ratione.

Ad aliud dicendum, quod Aristoteles in illa ratione multum oblitus est suiipsius: ipse enim probavit hoc et in III de Anima, et in XI primae philosophiae, quod intellectus agens sine omni alteratione suiipsius quandoque agit, et quandoque non agit pro libertatis arbitrio. Unde multum oblitus fuit sui

quando dixit, quod intellectus divinus non potest quandoque agere, et quandoque non agere, nisi accipiat impressiones peregrinas quae excitent eum ad agendum quando agit. Nec mobile oportet quod recipiat impressiones peregrinas, quod per substantiam suam et esse naturale, ut dicit Aristoteles, et Averroes in libro de Substantia orbis, factum est, ut moveatur motu primi motoris.

Ad aliud dicendum, quod in veritate Empedoclis dictam irrationabile fuit, sicut dictum est: nec illi innitimur secundum Catholicam fidem, sed potius dicimus, sicut dictum est, quod Deus qui est intellectus purus et verus, secundum definitionem providentiae aeternae, quando voluit, et sicut, et ubi voluit, mixtum quod creavit ex materia quatuor elementorum, distinxit in formas determinatas, sicut nunc videntur.

Ad aliud dicendum, quod Anaxagoras sine dubio praeter rationem dixit, quod dixit mixtum illud infinito tempore quievisse: hoc enim falsum est: et falsius in hoc dixit, quod dixit intellectum agentem sine omni providentia et ratione tunc mixtum illud distinxisse. Nos autem non dicimus sic, sequendo Moysen doctorem nostrum: quinimo dicimus in principio temporis Deum illud mixtum in esse produxisse ex nihilo, et secundum magnae providentiae suae rationem tunc et non ante in formas distinxisse. Ideo illa ratio nihil facit contra iidem.

Ad hoc quod Aristoteles objicit de tempore, multum mirandum est: quia ipse docuit nos, quod omne continuum fluit ab indivisibili: et sicut in continuo est indivisibile medium continuans, ita in eodem est accipere indivisibile principium a quo fluit, et indivisibile ultimum, ad quod terminatur: et sicut in divisibili medio, ex parte ante semper est accipere aliquid de esse continui, et ex parte post aliquid similiter: aliter enim caderet a ratione principii et finis, et a ratione continuantis: opposito modo se habet in indivisibili primo quod principium est continui: ante illud enim nihil est de esse continui: et si accipiatur in termino, hoc est in indivisibili ad quod terminatur continuum, post illud nihil erit de esse continui. Cum ergo negari non possit quin totum esse continuitatis temporis fluat ab indivisibili nunc: propter quod etiam ipsum nunc ab Aristotele in IV Physicorum dicitur esse substantia temporis, sicut punctum lineae: quia quidquid principiat et terminat in omnibus existentibus, est substantia principiati et terminati, si secundum esse substantiale principiat et terminat ipsum. Accipiamus ergo tempus in primo nunc, a quo fluit quod in esse per creationem deductum est cum caelo et terra et confusa materia quatuor elementorum: ante hoc nunc nihil erit de esse temporis, sed tantum nunc aeternitatis, in quo solum Deus praecedit mundum. Et hoc dicit Boetius in V de Consolatione philosophiae, sic: " Non recte quidam, qui cum audiunt visum Platoni, mundum non habuisse initium temporis, nec habiturum defectum, hoc modo mundum conditum conditori coaeternum fieri putant. Aliud enim est per interminabilem duci vitam.: quod mundo Plato tribuit. Aliud interminabilis vitae totam pariter complexam esse praesentiam: quod divinae mentis proprium esse manifestum est. Nec enim Deus conditis rebus antiquior videri debet temporis antiquitate vel quantitate, sed simplicis potius proprietate naturae . "

Ex hoc patet, quod de primo nunc a quo fluit tempus, nihil valet ratio Aristotelis: et similiter nihil valet de ultimo ad quod terminatur.

Et quod dicit Aristoteles, quod de tempore nihil est accipere nisi nunc continuans et medium, hoc est verum, si accipiatur tempus secundum esse et de- cursum temporis: si autem accipiatur secundum substantiam et naturam et originem qua fluit ab aevo sive ab aeterno, certe tune non est verum: imo tunc naturalius accipitur in primo nunc a quo fluit, et in ultimo ad quod terminatur, quam in medio quod est continuans ipsum secundum esse et decursum ipsius in re temporali.

Hoc quod in contrarium objectum est a Commentatore et Abubaker, dolose objectum est, ut quasi soluto illo error videatur esse confirmatus. Et solvit primum, scilicet de circulationibus, quod circulatio dividitur non per se, una enim manet, sed quoad nos et per accidens: et non est inconveniens continuum in infinitum dividi potentia et per accidens: sed accepta sic per divisionem semper sunt finita, finiuntur enim ad mille, vel ad decem millia, vel ad centum millia annorum, vel quantumvis temporis: et finita sic accepta contingit transire numerando, et contingit devenire ad hoc vel illud terminatum: quia partes infiniti hoc modo acceptae non sunt infinitae.

Hoc autem quod objicit Abubaker, solvitur secundum eumdem: quia ambo illi unicum solum intellectum dixerunt inesse omnibus animabus: et dixerunt, quod ex omnibus animabus morientium unum solum est quod remanet, scilicet intellectus: et sic non sequitur, quod sint actu infinita. Hunc autem errorem nos in sequentibus destituemus, in tractatu de homine. Hic autem sufficit, quod multiplicatio animarum hominum, non est ad infinitum, sed ad certum numerum praescitorum et praedestinandorum a Deo.

Et si quis considerare vult in dictis Aristotelis et aliorum philosophorum, pro certo inveniet, quod nihil probatur ex dictis eorum, nisi quod mundus et motus non incepit per generationem naturalem, et quod non corrumpetur per corruptionem naturalem. Et hoc accidit eis, quia creationem intelligere non poterant ex principiis naturae. Omnes enim

convenerunt in hoc principio, ut dicit Aristoteles in primo Physicorum, quod " ex nihilo nihil fit: " et principia naturae quaesiverunt non prima, sed proxima: talia enim principia dare, et ex talibus procedere, physici proprium est.

Illa quae objiciuntur contra quaestionem, concedenda sunt: haec enim tam fidei, quam rationi congruunt.

ARTICULI QUINTI