IN LIBRUM PRIMUM SENTENTIARUM

 CAVELLI AD LECTOREM INSTRUCTIO QUID IN EDITIONE SUA PERFECERIT.

 PROLOGUS MAGISTRI

 QUAESTIO I.

 (a) Utrum homini, etc. Titulus hujus quaestionis sic debet intelligi : Posito, quod homo sit ordinatus ad aeternam beatitudinem, de qua Sancti et Cath

 In (e) ista quaestione videtur esse controversia inter Philosophos et Theologos. Tenent enim Philosophi perfectionem naturae, et negant perfectionem s

 (2) In ista quaestione videtur esse controversia inter Philosophos et Theologos. Opinio Philosophorum est, quod omnis notitia necessaria ad ultimam pe

 Contra (k) istam positionem potest argui tripliciter. Primo sic : Omni agenti per cognitionem necessaria est distincta cognitio sui finis. Hanc probo,

 COMMENTARIUS.

 Contra (n) istas duas rationes instatur, et primo contra primam sic : Omnis natura creata essentialiter dependet a qualibet per se causa, et propter t

 COMMENTARIUS.

 Tertio, (i) arguitur principaliter contra opinionem Philosophorum 6. Metaphysicor. Cognitio substantiarum separatarum est nobilissima, quia est circa

 COMMENTARIUS.

 Quarto (r) principaliter arguitur sic : Ordinatum ad aliquem finem, ad quem est ex se indispositum, necesse est paulatim promoveri ad dispositionem re

 COMMENTARIUS.

 Sed quia a non intelligentibus reprehenditur, quod negaverit dari ullam formam sua natura supernaturalem, sed tantum per accidens, quia a Deo datur im

 COMMENTARIUS.

 Tres rationes primae, quibus innititur ista solutio, confirmantur per auctoritates. Primo, per auctoritatem Augustini de Civitate Dei, lib. 18. c. 41.

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (k) pro opinione Aristotelis. Ad primum dico, quod cognitio dependet ab anima cognoscente et objecto cognito, quia secundum Augustinum 9.

 COMMENTARIUS.

 Ad secundum (a) dicitur, quod diversa ratio scibilis diversitatem scientiarum inducit eamdem enim conclusionem demonstrat Astrologus et Naturalis, pu

 COMMENTARIUS.

 Ad tertium (a) respondetur sic. quod prima principia non possunt applicari ad conclusiones aliquas, nisi sensibiles: tum, quia termini eorum sunt abst

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 Ponit octo vias convincendi deviantes a vera fide, quibus ostenditur, nostram fidem et Ecclesiam non posse esse nisi a Deo. Prima via est praedictio p

 COMMENTARIUS.

 sed persecutionem expectabant) mentirentur, de hac August. et Richard. citati a Doctore. Hac via merito utimur contra sectarios, comparando auctores c

 COMMENTARIUS.

 Quartum (a), scilicet recipientium diligentia, sic patet : Aut nulli credis de contingenti quod non vidisti, et ita non credes mundum fuisse ante, nec

 COMMENTARIUS.

 Quinta via est ex rationabilitate eorum quae fides nostra docet nihil enim docet contra rectam rationem vel legem naturae. Hac utitur Tertul. in Apol

 COMMENTARIUS.

 De septimo, (a) scilicet de Ecclesiae stabilitate, patet quoad caput, per illud Augustini de utilitate credendi quasi in fine (c. 17.) Cum igitur tant

 COMMENTARIUS.

 tentavit Lutherus ejicere de quadam sua discipula diabolum, a quo fere necatus est, teste Staphilo Apol. 2. qui interfuit, et Gocleo in actis ad an. 1

 COMMENTARIUS.

 Addit duas alias vias ad octo adductas Prima est a testimonio extraneorum, qui fidem nostram, et professores ejus laudarunt vel praedixerunt, et adduc

 COMMENTARIUS.

 Concludit Scripturam sacram esse necessariam quod probant auctoritates adductae quaest. 1. num. 2. et tres rationes ibi adductae num. 6. 7. et 14. D

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 Quod non, arguitur duabus viis. Prima (b), est ostendere istam negativam in se. quae probatur primo per auctoritatem Boetii 1. de Trin. Forma, inquit,

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO I. LATERALIS.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II LATERALIS.

 Tria continet haec littera. Primo, explicat Theologiam in se et in nobis. Secundo, describit in quo consistat ratio primi objecti alicujus scientiae,

 COMMENTARIUS.

 Ex dictis (a) patet responsio ad primam quaestionem. Et primo loquendo de Theologia in se quantum ad veritates necessarias ipsius, dico quod primum su

 COMMENTARIUS.

 Ex his (a) dictis respondeo ad secundam quaestionem. Ad intellectum cujus pono exemplum: Homo intelligitur ut animal rationale, ut substantia, ut mans

 COMMENTARIUS.

 Theologiam nostram habere pro objecto primo noto ens infinitum, quia iste est conceptus perfectissimus, quem possumus habere de eo quod est objectum T

 COMMENTARIUS.

 Haec littera continet aliquot dicta. Primum, veritates contingentes sunt ordinatae, sicut et necessariae, de quo Doct. 3. dist. 1. quaest. 4. art. 2.

 Ex praedictis (a) apparet improbatio illius opinionis, quae ponit Christum esse primum subjectum, quia tunc veritates necessariae de Patre et Spiritu

 COMMENTARIUS.

 Aliter (a) tamen ponitur, Christum esse subjectum primum secundum Linconiensem in Hexaemeron, et hoc ut Christus est unum triplici unitate,quarum prim

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (a) argumentum primae quaestionis. Ad Boetium dico, quod loquitur ibi de subjecto accidentis et non de subjecto considerationis. Ad aliud de

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (a) argumentum secundae quaestionis, quando arguitur per Hugonem et Cassiodorum, dicitur quod loquuntur hic non de formali subjecto , sed de

 COMMENTARIUS.

 Ad tertiam (a) quaestionem, videtur probabiliter posse dici, quod Theologia non est de omnibus scibilibus, quia quidditates distinctae ab essentia div

 COMMENTARIUS.

 Haec littera continet aliquot dicta. Primum, Theologia in se est de omni scibili, quia objectum Theologicum aptum est repraesentare omnia. Secundam, T

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III ET IV LATERALIS.

 COMMENTARIIS.

 Utrum autem (a) scientia sit quantum ad quartam conditionem in intellectu Beatorum, dubium est. Et videtur quod non, per Augustinum decimoquinto de Tr

 COMMENTARIUS.

 Sed aliud dubium (a) est in ista quaestione, quia sicut ad Theologiam pertinent necessaria, sic et contingentia. Quod patet de Theologia nostra, quia

 COMMENTARIUS.

 Ad secundam (a) quaestione m dico, quod haec scientia nulli subalternatur. Quia licet subjectum ejus possit aliquo modo contineri sub subjecto Metaphy

 COMMENTARIUS.

 Sed quid (a) de Theologia nostra? Essetne subalternata si talis notia daretur alicui, vel si est data ? Ad hoc dicunt quidam, quod est subalternata s

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IV.

 COMMENTARIUS.

 Ad istas (a) quaestiones solvendas accipio unum generale quod ab omnibus conceditur, quod habitus practicus aliquo modo extenditur ad praxim. In speci

 COMMENTARIUS.

 Ex hoc (a) articulo patet secundus. Nam illa extensio consistit in duplici relatione aptitudinali, scilicet conformitatis et prioritatis naturalis. De

 COMMENTARIUS.

 Circa (a) tertium articulum sunt opiniones. Una est talis, quod ab alio dicitur intellectus practicus, et ab alio habitus vel actus. Hoc ostenditur, q

 COMMENTARIUS.

 Aliter dicitur (a), quod illud a . quo habitus et actus dicuntur practici, est finis et extensio cognitionis practicae ad praxim, quae est extensio ad

 COMMENTARIUS.

 Concedo ergo (a), quod habitus non dicitur primo practicus ab actu proprio, quia ille est practicus a causa priore, nec cognitio aliqua habitualis vel

 Ex hoc patet (a) solutio secundae quaestionis propositae, cujus teneo partem negativam sed primam relationem, scilicet conformitatem habet per se ab

 COMMENTARIUS.

 His visis (a), respondendum est ad primam quaestionem, ubi sunt quinque viae tenentes partem negativam quaestionis. Una dicit, sic declarando : Duplex

 COMMENTARIUS.

 Secunda via ponit (a), quod licet dilectio finis recte possit elici et non recte, negat tamen dilectionem finis esse praxim, quia non est circa object

 COMMENTARIUS.

 Tertia via ponit (a), quod vel volitio non est proprie praxis, sed tantum actus ea posterior vel si ipsa est praxis, hoc non est nisi in ordine ad a

 COMMENTARIUS.

 Istae tres viae (a) ponunt Theologiam esse pure speculativam, non obstante quod extendatur ad dilectionem finis: sive ad illam quasi voluntas naturali

 COMMENTARIUS.

 Quarta via (a) dicit Theologiam esse affectivam. Quod bene intelligi potest, si affectiva ponatur esse quaedam practica. Si autem affectiva ponatur te

 COMMENTARIUS.

 Alia (a) est opinio discordans a praecedentibus in conclusione, quae dicit quod ista scientia est speculativa et practica. Quod probatur dupliciter. U

 COMMENTARIUS.

 Alia opinio tenet eamdem conclusionem. Sed ponit cum hoc Theologiam esse simpliciter unum habitum.

 Ad quaestionem (a) igitur respondeo, quod cum actus voluntatis elicitus sit verissime praxis, etiamsi non concomitetur aliquis actus imperatus (ut pat

 COMMENTARIUS.

 Ad quartum (a) posset concedi, quod Theologia Dei de necessariis sit practica, quia in intellectu suo natum est primum objectum Theologicum, quasi gig

 Licet haec responsio videatur evadere argumentum, et per eam etiam sequentia argumenta possent evadi, tamen aliter posset dici quod Theologia necessar

 COMMENTARIUS.

 Secundus (a) articulus quaestionis est de Theologia contingentium, an sit practica. Dico, quod tantummodo in illo intellectu Theologia contingentium p

 COMMENTARIUS.

 Si quaeris (a) qualis est Theologia contingentium in se, non comparata huic vel illi intellectui? Dici potest quod ipsa talis est in se qualis est ex

 COMMENTARIUS.

 Resolvit probabiliter, si non teneatur requiri identitatem suppositi cognoscentis et operantis, ut cognitio sit practica, Theologiam contingentium ess

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) principalia primae quaestionis. Ad primum respondeo, quod fides non est habitus speculativus, nec credere est actus speculativus, nec

 COMMENTARIUS.

 Ad aliud dico (a), quod nobilitatis est in inferiori attingere suum superius secundum Philosophum 7. Polit. unde sensitiva hominis est nobilior, quia

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) secundae quaestionis. Ad auctoritatem 2. de Anima, dico quod loquitur de fine ut cognito, nam intellectus propter aliquid ratiocinans

 COMMENTARIUS.

 Metaphysicales ad multa applicabiles, sed quod spectat ad titulum quaestionis parum refert quid teneas, quia fere est tantum de modo loquendi sumpto e

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO PRIMA

 QUAESTIO I.

 COMMENTARIUS.

 Ad oppositum est Augustinus, primo de Doctr. Christiana cap. 1. Res quibus fruendum est, sunt Pater, Filius et Spiritus sanctus et hi tres sunt una re

 COMMENTARIUS.

 Quantum (a) ad secundum videtur esse opinio Avicennae quod ordinata fruitio potest esse circa aliud a fine ultimo, quod probatur ex dictis ejus 9. Met

 COMMENTARIUS.

 Alii arguunt (a) contra istam opinionem, quia anima rmago Dei est ergo est capax ejus, secundum Augustinum 14. de Trin. cap. 8. Eo imago ejus est, qu

 COMMENTARIUS.

 (a) De tertio articulo dico, quod objectum fruitionis in communi est finis ultimus vel verus finis, qui scilicet est finis ultimus ex natura rei vel a

 COMMENTARIUS.

 De quarto (a) articulo, dico quod ratio finis non est propria ratio objecti fruibilis, nec in fruitione ordinata, neque in fruitione communiter sumpta

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 Ad oppositum, in omni ordine essentiali est tantum unum primum: igitur in ordine essentiali finium est tantum unus finis: fruitio autem est respectu f

 COMMENTARIUS.

 Ista quaestio posset habere quadruplicem difficultatem, secundum quadruplicem distinctionem in divinis. Prima est distinctio essentiae a personis. Sec

 COMMENTARIUS.

 De secundo articulo (a) dicitur, quod non est possibile de potentia Dei absoluta, quod aliquis comprehensor fruatur essentia, non fruendo persona. Et

 Quantum ad istum (b) articulum de potentia absoluta Dei, non video contradictionem quin possibile sit ex parte intellectus et voluntatis, quod utriusq

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad tertium (a) articulum de potentia creaturae, dico quod intellectus non potest de potentia sua naturali videre essentiam non videndo persona

 COMMENTARIUS.

 (a) Quantum ad quartum articulum de facto, dico quod de facto erit una fruitio et una visio essentiae in tribus personis. Hoc dicit Augustinus primo d

 COMMENTARIUS.

 Ad rationes in oppositum.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 Quantum (a) ad primum, dico quod sicut in intellectu sunt duo actus assentiendi alicui vero complexo: unus quo assentitur alicui vero complexo propter

 COMMENTARIUS.

 De secundo (a) principali, cui scilicet istorum conveniat istud nomen frui, sicut potest colligi ex auctoritatibus loquentium de isto vocabulo frui:

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IV.

 Ad oppositum : Necessitas naturalis non stat cum libertate, quod probo, quia natura et voluntas sunt principia activa habentia oppositum modum princip

 Ista quaestio potest intelligi vel de fine obscure apprehenso in universali, sicut concipimus beatitudinem in communi vel de fine obscure apprehenso

 (a) Quantum ad tertium articulum dicitur, quod necessario fruitur fine sic viso propter rationem tertiam ad primum articulum adductam, quia nulla rati

 COMMENTARIUS.

 (a) Contra primum articulum arguo primo sic:

 COMMENTARIUS.

 (a) Contra secundum articulum, quem concedo esse verum, sed videtur quod rationes primi articuti destruant secundum articulum. Nam illa ratio de fine,

 COMMENTARIUS.

 (a) Contra tertium articulum, quando principium elicitivum non necessario elicit, habens principium illud non necessario agit: sed principium elicitiv

 COMMENTARIUS.

 (a) Contra quartum articulum, qui dicit quod voluntas non elevata per habitum supernaturalem non potest frui fine ultimo clare viso, arguo sic : Illud

 COMMENTARIUS.

 COMMENTARIUS.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO V.

 COMMENTARIUS.

 Ad solutionem istarum quaestionum, praemitto quoddam exemplum, quomodo videlicet corpora diversimode quietantur. Ultimus terminus quietis gravium corp

 Ex his ad propositas (a) quaestiones, dico quod frui nihil dicit nisi actum inhaerendi objecto propter se, quem concomitatur delectationis quietatio:

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem penultimam dici potest quod appetitus sensitivus, licet aliqualiter alicui inhaereat propter se, id est, non propter alterum negative,

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta. (a) Ad illud primae quaestionis dico, sicut dictum est quaestione prima hujus distinctionis, art. 4. Quia ratio finis non est proprie ra

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO SECUNDA.

 QUAESTIO I.

 Circa distinctionem secundam quaero : Primo de his quae pertinent ad unitatem Dei, et primo: Utrum in entibus sit aliquid actu existens infinitum. Quo

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 COMMENTARIUS.

 Quoniam (a) secundum Philosophum 2. Metaph. Absurdum est simul quaerere scientiam et modum sciendi, ideo primo respondeo ad secundam quaestionem, quae

 COMMENTARIUS.

 Ex duobus (a) declaratis infero propositionem sic : Cum propositio sit per se nota, quae ex propriis terminis habet evidentem veritatem, et alii termi

 COMMENTARIUS.

 Ista propositio Deus est, intellecta de esse proprio Dei, est per se nota, quia est per se primo modo et ex terminis evidens. Non contradicit sibi ant

 COMMENTARIUS.

 Non est propositio per se nota in qua existere praedicatur de aliquo conceptu, quem pro hoc statu habemus de Deo. Primo, quia id est demonstrabile per

 COMMENTARIUS.

 Soluta secunda quaestione, quae est modus sciendi respectu primae quaestionis, scilicet an existat aliquod ens infinitum, hanc modo aggreditur explica

 COMMENTARIUS.

 In primo ergo articulo principali tria principaliter ostendam.

 COMMENTARIUS.

 Juxta tres (a) conclusione primas de causa effectiva, propono tres similes conclusiones de causa finali.

 COMMENTARIUS.

 Conclusionibus tribus (a) de utroque ordine causalitatis extrinsecae jam positis, propono tres similes de ordine eminentiae.

 COMMENTARIUS.

 (a) Quantum ad secundum articulum, dico quod ista triplex primitas quae est sparsim probata de ista quidditate , competit eidem quidditati, quod osten

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad (a) tertium articulum dico , quod non tantum ista triplex primitas sic inest eidem naturae, quod cui una inest insunt aliae, sed etiam est

 COMMENTARIUS.

 (a) Ostendo esse de proprietatibus relativis primi entis: ulterius ad ostendendum infinitatem illius primi, ac per consequens esse

 COMMENTARIUS.

 (a) Contra istam responsionem instatur. Et primo contra primam consequentiam arguitur sic : quia nostrum velle posset adhuc aliquid contingenter causa

 COMMENTARIUS.

 Nunc ulterius, (a) quoad conclusiones praeambulas ad infinitatem, probo secundo quod ejus intellectio et volitio non est aliud ab essentia ejus, et pr

 Ostenso (a) de intelligere se et velle se intelligere velle intelligere velle intelligere A A,

 COMMENTARIUS.

 Quarta conclusio (a) principalis praeambula de intellectu et voluntate Dei ad infinitatem probandam sit ista : Intellectus primi intelligit semper, et

 COMMENTARIUS.

 Ostensis (a) igitur his praeambulis arguo infinitatem quatuor viis.

 COMMENTARIUS.

 Ostenso proposito (a) per viam primae efficientiae per rationem Philosophi, quia illa prima efficientia infert infinitatem.

 COMMENTARIUS.

 (a) Tertia via ex parte finis arguitur sic : Voluntas nostra omni finito aliquid majus potest appetere . et amare, sicut intellectus intelligere, et q

 COMMENTARIUS.

 Quarta via ex parte (a) eminentiae arguo sic : Eminentissimo incompossibile est aliquid esse perfectius, sicut prius patuit finito autem non est inco

 COMMENTARIUS.

 (a) Ultimo ostenditur propositum ex negatione causae intrinsecae, quia forma finitur per materiam ergo quae non est nata esse in materia, est infini

 COMMENTARIUS.

 Ex praedictis patet solutio quaestionis, nam ex primo articulo habetur quod aliquod ens est simpliciter primum triplici primitate, scilicet efficienti

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 In ista quaestione, (a) conclusio est certa. Sed dicunt aliqui, quod haec conclusio non est demonstrabilis, sed tantum accepta per fidem: et ad hoc au

 (a) Quantum ad secundam viam arguitur sic :

 COMMENTARIUS.

 De tertia via, scilicet de ratione infiniti boni arguo sic : Voluntas ordinata potest appetere majus bonum et magis amare majus bonum, sed plura bona

 COMMENTARIUS.

 De quinta via dico, quod infinitum absolute non potest excedi, et arguo sic : Quaecumque perfectio potest numerari in diversis, plures perfectiones ha

 COMMENTARIUS.

 (a) De septima via, scilicet de omnipotentia videtur quod illa non per rationem naturalem demonstrabilis, quia omnipotentia

 COMMENTARIUS.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IV.

 COMMENTARIUS.

 Positis quatuor argumentis pro parte falsa, ponit rationem ad oppositum, et rem tractat q. 7. ubi sig. ad primam quaestionem n. 38. solvit argumenta h

 QUAESTIO V.

 Oppositum, videtur Matth. ult. In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti et primae Joannis quinto Tres sunt qui testimonium, Fide ad Petrum, cap

 QUAESTIO VI.

 Post tres rationes adductas pro parte falsa adducit auctoritatem ad oppositum, et q. seq. ante alias quaestiones hanc resolvit, et ejus argumentis sat

 QUAESTIO VII.

 COMMENTARIUS.

 Quia sicut dixi (a), pluralitas declaratur ex productione, ideo primo respondeo ad quaestionem de productione, quae est tertia in ordine, et dico quod

 COMMENTARIUS.

 Probat secundo in Deo esse productionem, quia objectum habens esse secundum quid et differens ab intellectu producit ergo et objectum simpliciter, e

 COMMENTARIUS.

 (a) Arguit aliter quidam Doctor sic : Prima persona constituitur per relationem ad secundam, et non nisi per relationem originis: ergo oportet ponere

 COMMENTARIUS.

 Tenendo (a) quatuor igitur rationes primas et praecipue duas primas, pro conclusione affirmativa quaestionis respondeo ad argumenta in oppositum.

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem quartam de numero productionum patet veritas, quia sunt tantum duae productiones. Sed hoc declaratur ab aliquibus sic : Actus notionale

 COMMENTARIUS.

 Ista opinio (a) ponit tres articulos, quos non credo esse veros.

 COMMENTARIUS.

 Secundus articulus est, quod intellectus informatus notitia actuali essentiali, est principium activum et elicitivum notitiae genitae. Hoc improbo sic

 COMMENTARIUS.

 Tertius (a) articulus est, quod conversio intellectus nudi super se formati, est necessaria ad hoc ut intellectus nudus formetur ab intellectu formato

 COMMENTARIUS.

 Dico tunc ad quaestionem, (a) quod tantum sunt ibi duae productiones distinctae secundum rationes formales productionum, et hoc, quia sunt tantum duo

 COMMENTARIUS.

 Objicitur (a) contra istam deductionem sic : Natura ex se est principium determinatum ad agendum in divinis autem intellectus unde intellectus non t

 COMMENTARIUS.

 Contra ista instatur, (a) et primo sic : Intelligentia est in Patre sub propria ratione intelligentiae, et propria perfectio intelligentiae ut intelli

 COMMENTARIUS.

 Ad primum argumentum (a) principale dico, quod Averroes in comm. 46. 8. Physic. Utrum autem unumquodque,

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta quae probant (a), quod non sunt tantum in Deo duo principia productiva.

 COMMENTARIUS.

 (a) Ad secundam quaestionem, cum quaeritur de Trinitate personarum in divinis :

 COMMENTARIUS.

 Nunc restat probare (a) quod una tantum sit non producta, ubi dicit unus Doctor quod illud ostenditur, sicut ostenditur unitas

 COMMENTARIUS.

 Ad quartam quaestionem qusa est prima secundae partis, constat ex quaestione praecedenti, simul stare unitatem essentiae cum trinitate personarum. Hoc

 COMMENTARIUS.

 Sed hic restat (a) ulterior difficultas, non enim videtur intelligibile,quod essentia non plurificetur, et supposita sint plura, nisi aliqua distincti

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (a) argumentum principale dico, quod major sic est intelligenda : Quaecumque aliqua identitate sunt eadem alicui, illa tali identitate inter

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO TERTIA

 QUAESTIO I.

 Contra 5. Metaph. Metaphysica est Theologia de Deo ergo, etc.

 QUAESTIO II.

 COMMENTARIUS.

 In prima (a) quaestione non est distinguendum, quod Deus possit cognosci negative, non affirmative, quia negatio non cognoscitur nisi per affirmatione

 COMMENTARIUS.

 Ad hoc dicit (a) quidam Doctor sic, quod loquendo de cognitione alicujus, distingui potest ex parte objecti per se vel per accidens, in particulari ve

 COMMENTARIUS.

 (a) Respondeo aliter ad primam quaestionem, et in quibusdam contradicam positioni praedictae, rationes enim meae positionis ostendunt oppositum illius

 COMMENTARIUS.

 Secundo (a) non asserendo, quia non consonat opinioni communi, potest dici quod non tantum in conceptu analogo conceptui creaturae concipitur Deus, qu

 COMMENTARIUS.

 (a) Tertio dico, quod non cognoscitur Deus naturaliter a viatore in particulari et proprie, hoc est, sub ratione hujus essentiae ut haec, et in se s

 COMMENTARIUS.

 Dicit quarto, licet non possumus habere aliquem conceptum proprium de Deo in particulari, tamen possumus habere multos conceptus proprios de eo, qui n

 COMMENTARIUS.

 Quinto dico (d), quod ista quae cognoscuntur de Deo, cognoscuntur per species creaturarum, quia sive universalius et minus universale cognoscantur per

 COMMENTARIUS.

 Ad secundam (m) quaestionem dico, quod triplex est ordo intelligibilium in proposito. Unus est ordo originis vel secundum generationem alius est ord

 Secundo dico de cognitione actuali distincte conceptorum, et dico quod est e converso, quia primum sic conceptum est communissimum, et quae sunt propi

 COMMENTARIUS.

 (a) Quantum ad notitiam habitualem sive virtualem, primo expono quid intelligo per terminos. Habitualem notitiam voco, quando objectum sic est praesen

 COMMENTARIUS.

 Nunc de ordine perfectionis, distinguo, quod perfectius intelligibile a nobis potest intelligi dupliciter, aut simpliciter aut secundum proportionem.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 COMMENTARIUS.

 Contra (b) istud non potest sustineri a Theologo. quia intellectus existens eadem potentia, cognoscet quidditatem substantiae immaterialis, sicut pate

 COMMENTARIUS.

 Alia (a) est opinio, quae ponit Deum esse primum objectum intellectus, cujus rationes fundamentales sunt illae, quae adductae sunt ad primam partem qu

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem (a) igitur, respondeo quod nullum potest poni primum objectum intellectus nostri naturale, propter adaequationem talem virtualem, propt

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad secundum (a) articulum principalem, dico, quod ex istis quatuor rationibus sequitur, cum nihil possit esse communius ente, et ens non possi

 COMMENTARIUS.

 Contra istam (a) univocationem entis arguitur multipliciter.

 Refutat opinionem tenentem verum esse objectum adaequatum intellectus. Primo, quia non dicitur in quid de omni intelligibili, nec continet virtualiter

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) principalia istius quaestionis, dico ad primum, quod non semper perfectissimum est causa respectu imperfectorum, comparando imperfect

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IV.

 In ista (a) quaestione est opinio nna talis, quod inter intentiones generales, est per se ordo naturalis.

 COMMENTARIUS.

 Ostendo primo, quod istae rationes non sunt rationes fundar nientales alicujus opinionis verae, nec secundum intentionem Augu stini. sed Pro ppinipne

 Primo istae (a) rationes videntur conclu 'ere impossibilitatem certae cognitionis naturalis, quia si objectum continue mutatur, non potest haberi aliq

 COMMENTARIUS.

 Quantum (a) ad secundum articulum, ut in nullis cognoscibilibus locum habeat error Academicorum, videndum est qualiter de tribus cognoscibilibus praed

 COMMENTARIUS.

 COMMENTARIUS.

 De tertiis cognoscibilibus, scilicet de actibus nostris, dico quod est certitudo de multis eorum, sicut de principiis per se notis, ut patet 4. M-iaph

 Quantum (a) ad tertium articulum, ex istis respondendum ad illas tres rationes.

 COMMENTARIUS.

 (a) Circa quartum articulum contra conclusionem opinionis arguo sic : Quaero quid intelligit per veritatem certam et sinceram, aut veritatem infallibi

 COMMENTARIUS.

 De sexto articulo videndum est quomodo illae tres rationes factae pro prima opinione aliquid veri concludunt, inquantum accipiuntur ab Augustino, lice

 QUAESTIO V. De Vestigio.

 Quantum (a) ad primum dicitur, quod vestigium est impressio derelicta ex transitu alicujus super vacuum vel plenum, ipsum imperfecte repraesentans, et

 COMMENTARIUS.

 Quantum (a) ad hoc igitur dico, quod vestigium est similitudo illius partis animalis, a qua imprimitur in aliquid sibi cedens: sed similitudo expressa

 COMMENTARIUS.

 Quantum (a) ergo ad secundum articulum, concedo quod omnis respectus creaturae ad Deum pertinet ad illum tertium modum relativorum. Nec in solis respe

 COMMENTARIUS.

 id est, in existentia et esse ipsam ratitudinem, id est, quidditatem creaturae consistentem in triplici respectu posito num. 2. producti, exsmplati et

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VI. De memoria.

 COMMENTARIUS.

 (a) In ista quaestione negatur omnis species intelligibilis praecedens naturaliter actum intelligendi propter rationes positas ad primam partem quaest

 COMMENTARIUS.

 Contra istam (a) opinionem arguo sic: sive intelligatur singulare sive non, non est cura ad propositum certum est enim quod universale potest ab int

 COMMENTARIUS.

 Ex alio membro (a)arguitur sic : intellectus agens est potentia mere activa secundum Philosophos, quia est illud quo est omnia facere, sicut possibili

 COMMENTARIUS.

 Secundum tertiam viam (a) arguitur primo sic: habitus minus universalis et magis universalis sunt distincti habitus proprII,alioquin Metaphysica ut Me

 COMMENTARIUS.

 De secundo membro (a), scilicet praesentia objecti, probatur illa consequentia prima, primo sic: Aut intellectus potest habere objectum sibi praesens

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem (a) ergo dico, quod est necesse ponere in intellectu speciem intelligibilem,priorem naturaliter actu intelligendi propter rationes jam

 COMMENTARI US.

 Ad rationes (a) alterius opinionis, cum primo arguitur in prima opinione, quod recipere speciem convenit sensui praecise, quia potentia est organica,

 COMMENTARIUS.

 Secundo quaero : Utrum (a) memoria intellectiva sit conservativa speciei intelligibilis, cessante actu intelligendi. Videtur quod non, quia si conserv

 Contra illam (a) opinionem, quae diceret quod non manent species, sicut imponitur Avicennae, arguo sic : intellectus habens habitum scientiae et non c

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem (a) igitur dicendum, quod manent species in memoria, acta intelligendi non manente. Cujus ratio est, quia ut habetur tertio de Anima, i

 COMMENTARIUS.

 (a) Quaeritur utrum in intellectu nostro sit actualis notitia genita vel producta. Arguo quod non : actionis non est actio, nec ut termini, nec ut sub

 COMMENTARIUS.

 Hic sunt tres breves (a) quaestiones prima, cujusmodi entitas sit intellectio et volitio, et hujusmodi operationes immanentes.

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VII.

 COMMENTARIUS.

 (a)In ista quaestione est una opinio, quae attribuit totam activitatem respectu intellectionis ipsi animae, et imponitur Augustino, qui dicit 12. supe

 COMMENTARIUS.

 Contra istam (a) opinionem quod non sit intentio Augustini apparet 9. de Trinit. cap. ult. Liquido tenendum est, quod omnis res quam cognoscimus, cong

 COMMENTARIUS

 Alia opinio, quae totaliter est in alio extremo, quae dicit, sicut colligitur ex diversis locis sic opinantis, quod anima intellectiva ut intellectiva

 Contra istam (a) opinionem: Intellectus agens secundum eum, nihil causat quod sit formaliter in phantasmate, sed solum fit remotio prohibentium per qu

 COMMENTARIUS.

 Tertia opinio (a) ponit, quod intelligibile ut simpliciter praesens intellectui, non per speciem intelligibilem, sed per phantasma, ut illustratur ab

 COMMENTARIUS.

 (a) Quinta opinio ponit, quod species objecti in intellectu vel ipsum objectum in se praesens, est gignens, vel est ratio gignendi notitiam actualem i

 COMMENTARIUS.

 (a) Sexta opinio, quae redit in idem quantum ad conclusionem hujus quintae opinionis, est, quod ipsa notitia actualis genita, sive in sensu sive in in

 COMMENTARIUS.

 (a) Conclusio istarum duarum opinionum ultimarum improbatur per quaedam argumenta facta contra opinionem secundam. Nam effectus aequivocus non potest

 Sed contra secundam opinionem arguitur specialiter quod ipsa sit falsa, tam in sensu quam in intellectu. In sensu, quia si species ista quae est visio

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem (a) respondeo, et dico quod intellectio actualis est aliquid in nobis, non perpetuum, sed habens esse post non esse, de Anima

 COMMENTARIUS.

 (a) Ad argumenta opinionum per ordinem. Primo ad auctoritates Augustini dico, quod imago quae ponitur ab eo esse in spiritu, oportet quod intelligatur

 COMMENTARIUS.

 respectu suarum operationum, et dat pulcnerrimam et variam doctrinam.

 COMMENTARIUS.

 Pro tertia (a) et quarta opinione non sunt argumenta adducta, ad quae oporteat respondere.

 COMMENTARIUS.

 Ad auctoritatem (a) Philosophi 3. de Anima, quod intelligere pati, quale,

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) principalia. Ad primum dico, quod argumentum Philosophi secundo de Anima, bene concludit quod sensus non est causa totalis respectu s

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VIII.

 Respondeo, quod pars intellectiva habet principaliorem causalitatem respectu cognitionum,modo nobis naturaliter convenientium. Probo primo, quia quand

 COMMENTARIUS.

 Ad primum argumentum (a), dico quod duplex est actus intellectus respectu objectorum,quae non sunt praesentia in se, qualia sunt illa, quae modo natur

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IX.

 COMMENTARIUS.

 (a) Hic primo videndum est, quid sit ratio imaginis in corporalibus, unde translatum est vocabulum ad propositum. Secundo, respectu cujus in Trinitate

 COMMENTARIUS.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO QUARTA.

 QUAESTIO I.

 Resolvit non esse veram hanc : Deus genuit alium Deum, quia Filius esset alius Deus genitus, quod est falsum, quia ly alius significat Deitatem commun

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (a) argumentum dico, quod hoc antecedens est ve rum : Deus genuit Deum, quia ter mini in concreto possunt supponere pro suppositis respectu

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 Respondet affirmative, quia Deus significat primo divinam naturam, cui tres personae sunt idem. Idem est de hac, Deitas est Pater, etc. Sed haec non e

 COMMENTARIUS

 DISTINCTIO QUINTA

 QUAESTIO I.

 In ista quaestione erravit Abbas Joachim, ut habetur extra de sum. Trinit. et fid. cap. Damnamus. Dixit enim Magistrum Petrum esse haereticum, quia di

 COMMENTARIUS.

 Logice explicat illam propositionem, essencia generat, esse negandam per hanc regulam, quia quando subjectum est ultimate abstractum ut est essentia,

 COMMENTARIUS.

 Solvit argumenta realia seu Theologica, ostenditque differentiam inter communicari et produci, et communicare producere producere produci communicar

 COMMENTARIUS.

 Solvit argumenta Logica contra resolutionem quaestionis, explicans quomodo haec est vera : essentia est Pater, et similiter haec : essentia est Pater

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 In ista (a) quaestione dicitur, quod sicut in substantia creata generabili, aliquid est potentiale, quod supponitur generationi ut materia, et aliquid

 COMMENTARIUS.

 Contra (a) istam opinionem arguo primo sic : Essentia est formalis terminus productionis: igitur non quasi materia. Probatio antecedentis, Joan. 10. P

 COMMENTARIUS.

 Tenet cum antiquis Doctoribus non esse in divinis materiam vel quasi materiam, simpliciter tamen Filium generari de substantia Patris. Primum declarat

 COMMENTARIUS.

 Tertio principaliter (a) ad solutionem difficultatis hujus quaestionis,videndum est quomodo relatio et essentia possunt esse in eadem persona, quin es

 COMMENTARIUS.

 Secunda difficultas (a) est, quomodo relatio posset esse distinguens personam et essentiam non distinguens, quin relatio habeat rationem actus, quia a

 COMMENTARIUS.

 Exemplum, hujus (a) potest accipi in creaturis. ponendo ibi quaedam, per impossibile. Augmentatio enim modo fit per hoc quod alimentum adveniens corpo

 COMMENTARIUS.

 (a)Ad argumenta pro opinionibus. Ad primum de Augustino contra Maximinum: patet quomodo Filius nullo modo est de nihilo, sed est vere de substantia Pa

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO SEXTA.

 QUAESTIO UNICA.

 In ista quaestione videntur esse duae difficultates una, qualiter Pater generat Filium volens. Alia quomodo salvetur, quod Pater non generat Filium v

 COMMENTARIUS

 Quantum ad secundum articulum videtur quod Pater non producat Filium voluntate tanquam principio productivo, quia principium productivum unius rationi

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO SEPTIMA.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 Sententiam D. Thomae, essentiam esse illud quo Pater generat, quia in ea assimilat sibi Filium, impugnat sex rationibus. Prima, sequeretur si Deitas e

 Aliter dicitur (a) quod generationis in divinis oportet dare aliquod principium positivum, quia actio est positiva non sunt autem positiva indivinis

 COMMENTARIUS.

 (a) Ad quaestionem igitur respondeo distinguendo de potentia : uno modo dicitur potentia Logica, quae dicit modum compositionis factae ab intellectu,

 COMMENTARIUS.

 Loquendo (a) tunc de potentia, id est, de proximo fundamento istius relationis praecise sumpto, dico quod potentia generandi Patris non est relatio, s

 COMMENTARIUS.

 Huic rationi instatur, quod consequentia tantum valet in generatione univoca haec autem probatur esse aequivoca, tum ex parte personarum, tum ex prod

 COMMENTARIUS.

 Probato quod potentia generandi sumpta pro fundamento relationis generativi sit absolutum, quod declaravit esse memoriam fecundam, (id est, intellectu

 COMMENTARIUS.

 Quia autem (a) aliqua argumenta contra primam opinionem sunt contra me, respondeo ad illa. Ad primum dico, quod illa propositio major habet hic majore

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO OCTAVA.

 QUAESTIO I. Utrum Deus sit summe simplex?

 rejicit ab eo compositionem ex materia et forma, quia sequeretur quod non esset prima causa, quia compositum ex materia et forma posterius est efficie

 COMMENTARIUS.

 esse, quia compositum necesse esse, nequit esse ex componente possibili, neque potest componere cum alio necesse esse tum quia est in ultima actualit

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II. Utrum aliqua creatura sit simplex ?

 COMMENTARIUS.

 Concedo igitur (a) quod aliqua creatura est simplex, hoc est, non composita ex rebus tamen nulla creatura est perfecte simplex, quin aliquo modo sit

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III. Utrum Deus sit in genere?

 Hic sunt duae opiniones extremae, una negativa, quae dicit quod cum simplicitate divina non stat, quod aliquis sit conceptus communis univocus Deo et

 Contra istam positionem sunt duae rationes, quae tactae sunt superius dist. 3.quaest. 1. Una, quia tunc non posset conceptus ille proprius Deo causari

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) opinionis oppositae. Ad primum, aut intelligit in minori quod illa sunt sub extremis contradictionis totaliter, hoc est, quod praecis

 COMMENTARIUS.

 Alia est opinio (a) affirmativa in alio extremo, quae ponit Deum in genere, et habet pro se auctoritatem Damasceni in Elementario , cap. 8. Substantia

 COMMENTARIUS.

 Primum, non obstante simplicitate Dei, aliquem conceptum esse communem univocum ipsi et creatis, ut ostensum est hic, et dist 3 q. 1. Secundum, Deum n

 COMMENTARIUS.

 Alii probant (a) quarto modo, Deum non esse in genere, quia continet in se perfectiones omnium generum. Sed istud argumentum non valet, quia continens

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) pro secunda opinione.

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (a) argumentum principale, concedo quod iste conceptus dictus de Deo et de creatura in quid, contrahitur per aliquos conceptus dicentes qual

 QUAESTIO IV.

 In ista (a) quaestione sunt multae opiniones, quas non omnes intendo recitare, sed duae sunt tenentes conclusionem negativam, quae tamen inter se diff

 COMMENTARIUS.

 Contra istam (a) positionem primo arguitur sic : Quidquid est perfectionis simpliciter in creaturis, principalius est in Deo ex se et non ex respectu

 COMMENTARIUS.

 Santentia Henrici, seu ejus explicandi modiis, essentiam ut obicitur intellectui divino, esse omnino indistinetam, tamen ut virtualiter continet attri

 Ad quaestionem (a) respondeo, et dico quod inter perfectiones essentiales non est tantum differentia rationis, hoc est, diversorum modorum concipiendi

 COMMENTARIUS.

 Objicit tres instantias optimas et solvit per singularem doctrinam. Prima est contra simplicitatem Dei, admissa ista distinctione. Secunda, ex diffici

 COMMENTARIUS.

 Ad argumentum principale (a) quod sumitur de autoritate Augustini 15. de Trin. Respondeo, quod in creaturis non est aliqua vera praedicatio in abstrac

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO V.

 (a) Hujus exclusivae, de qua quaeritur, pars affirmativa probatur a Philosopho 7. Physic. per hoc, quod Omne quod movetur, movetur ab alio. Physic. d.

 COMMENTARIUS.

 Ponit primo sententiam Henrici de hoc, qui dicit aliquid aliud a Deo, puta Intelligentiam secundam tripliciter posse esse necessarium. Primo, ex se fo

 COMMENTARIUS.

 Contra istam (a) opinionem quae imponit ista Aristoteli, arguitur primo, quod non negaverit primum modum, hoc videtur ex intentione ejus 2. Metaph. se

 COMMENTARIUS.

 De intentione (a) istorum Philosophorum Aristotelis et Avicennae nescio, sed nolo eis imponere absurdiora, quam ipsi dicant vel quam ex dictis eorum n

 Ad illa quae adducebantur (a) prius ad probandum, quod Aristoteles negaret primum modum. Ad primum, quod nititur probare contradictionem, forte dicere

 COMMENTARIUS.

 Contra istam conclusionem in qua communiter concordant Philosophi, quod prima causa necessario et naturaliter causat primum causatum, arguitur sic: Pr

 COMMENTARIUS.

 Istis rationibus (a), cujusdam Doctoris aliqualiter sic fortiflcatis, addo alias rationes et arguo primo sic: Ens absolutum quod est ex se necessarium

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem quantum ad exponentem negativam istius exclusivae, respondeo concedendo conclusiones istarum rationum, quarum licet forte aliquae non c

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) pro opinione Philosophorum posita : ad illud quod arguunt de mutatione primi, si non necessario se habet ad proximum sibi, respondeo,

 COMMENTARIUS.

 (a) Ad argumenta posita pro Philosophis.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO NONA.

 QUAESTIO UNICA.

 Ad quaestionem (a) dico, quod sic, quia generatio non est ibi sub ratione mutationis, sicut dictum est dist. 5. q. non esse esse

 COMMENTARIUS.

 Ad primum (a) argumentum dico, quod principium dicitur multipliciter, sicut apparet 5. Metaph. cap. 1. et si accipitur eodem modo, bene potest concedi

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO DECIMA.

 QUAESTIO UNICA.

 4. part. 2. alias non esset beatus igitur cum haec sit productiva, in Deo producit amorem sibi proportionatum, et sic infinitum, qui cum accidens es

 COMMENTARIUS.

 (a) Hic tamen sunt tria dubia. Primum, quomodo voluntas potest esse principium communicandi naturam, cum ita non sit in creaturis? Secundo, quomodo vo

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad secundum (a) dubium dicitur, quod triplex est actio voluntatis. Prima, quae est elicita a voluntate, ut est voluntas simpliciter absque omn

 COMMENTARIUS.

 Contra dicta primo (b), quantum ad hoc quod ponit de illa assistentia naturae ipsi voluntati, ut voluntas vi illius assistentiae, possit communicare n

 COMMENTARIUS.

 Aliter dico (a), quod voluntas potest esse principium communicandi naturam et non voluntas, ut communiter sumpta ad creatam et increatam, sed voluntas

 COMMENTARIUS.

 Ad tertium dubium (a) dicitur, quod natura agit per impressionem, sicut intellectus, non voluntas.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO UNDECIMA

 QUAESTIO I.

 Posita veritate Catholica, scilicet Spiritum sanctum procedere a Filio, ut docet utrumque Symbolum, Nicenum et Athanasii, modeste excusat Scotus secut

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 Sententia Gofffedi non admittentis quaestionem, quia includit incompossibilia, ex eo quod repugnat Spiritum sanctum non esse a Filio. Hanc rejicit Sco

 COMMENTARIUS.

 Ideo admittendo quaestionem, est una opinio, quae dicit, quod si non procederet ab eo, nullo modo distingueretur ab eo, et habet pro se duas rationes.

 Contra istam (a) opinionem sunt rationes, quae sumuntur ex duobus mediis. Primum medium est ex ratione formali constitutivi. Secundum medium est ex di

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XII

 QUAESTIO I.

 COMMENTARIUS.

 (a) Hic dicitur sic, quod supposita producentia sunt distincta propter illam distinctionem, nullo modo concederentur spirare inquantum plures, habent

 COMMENTARIUS.

 Refutat Henricum primo, quia sequeretur duos esse Spirit is sanctos, quia Henricus dat Patrem et Filium ut mutuo se amantes spirare, et suppositum hab

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad istum articulum concedo quod Pater et Filius spirant Spiritum sanctum voluntate, inquantum omnino una, quia ad rationem principii praecise

 Quaerit quare ista conceditur : Pater et Filius sunt duo spirantes, non ista: Pater et Filius sunt duo spiratores et rejeeta ratione Divi Thomae, re

 COMMENTARIUS

 QUAESTIO II.

 Spiratio ut a Patre et Filio quoad terminum, est omnino uniformis, imo una Pater tamen spirat a se, sed non prius origine proprie. Filius spirat non

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XIII.

 QUAESTIO UNICA

 COMMENTARIUS.

 Posita ratione fundamentali, adducit sententiam Aegidii hic artic. 2. et Varronis dicentium, productiones distingui per terminos sicut motus, ex Physi

 COMMENTARIUS.

 Alio modo (a) ponitur istas productiones distingui per hoc, quod una productio est ab una persona, alia a duabus personis.

 COMMENTARIUS.

 Aliter ponitur (a) istas productiones distingui, quia una est cum alia et cum opposito ejus, ita quod ratio distinctionis relationum disparatarum est

 COMMENTARIUS,

 Aliter dicitur (e), quod istae emanationes distinguuntur per relationes oppositas, scilicet prioris et posterioris,quia una est prior alia. Contra, is

 COMMENTARIUS.

 Aliter ponitur (a), quod distinguuntur penes principalia distincta secundum rationem, puta penes naturam et voluntatem, quae habent principiare distin

 COMMENTARIUS.

 Alia est opinio ad quaestionem, quae ponit quod essentia sub ratione una omnino indistincta, est principium istarum productionum, quia sicut duo limit

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem respondeo, quod productiones se ipsis formaliter distinguuntur. Generatio enim formaliter se ipsa est generatio, et spiratio se ipsa fo

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XIV

 DISTINCTIO XV

 QUAESTIO UNICA.

 Sententia Magistri est,milti convenire solis personis productis, sed mittere omnibus, loquendo tam de visibili quam de invisibili missione. Hanc refut

 COMMENTARIUS

 Videtur (a) aliter posse dici ad quaestionem. Manifestum est enim secundum intentionem Augustini 4. de Trinitate, cap. 20. quod Pater non dicitur miss

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XVI.

 QUAESTIO UNICA.

 Respondeo (a) cum personam mitti, sit eam manifestari procedere, ut patet alibi quaestione praecedente, missio passiva visibilis est cum signo sensibi

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XVII

 QUAESTIO I.

 COMMENTARIUS.

 Contra Augustinus de Moribus Ecclesiae c. 4. pertractans illud ad Rom. 8. Quis nos separabit a charitate Christi, etc. Charitas, inquit, Dei hic dicta

 QUAESTIO II.

 Ad istam secundam (a) quaestionem dicitur, quod aliter est de habitu acquisito, et aliter de habitu infuso, nam ab alio est actus hominis naturalis, e

 COMMENTARIUS.

 Alia via(d) posset dici, quod virtutes acquisitae et infusae non differunt modo praedicto, sed eodem modo comparantur ambae ad substantiam actus.

 COMMENTARIUS.

 Tertio modo (a) altribuendo habitui ahquo modo rationem principii activi, respectu actus, potest dici quod habitus est causa partialis activa cum quo

 COMMENTARIUS.

 Sententiam proxime positam, quae videtur propria, impugnat quinque rationibus. Prima, actus efficit habitum ut causa aequivoca ergo non efficitur ab

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 TENTIARUM

 DIST. XVII. QUAESTIO UT.

 COMMENTARIUS.

 Tenendo tertiam viam, quae videtur plus attribuere habitui, potest dici sic : quod sicut si esset in lapide gravitas aliqua, quae non esset sufficiens

 COMMENTARIUS.

 Argumenta, quae facta sunt contra secundam viam ponentem habitum esse principium activum intensionis in actu, quae videntur esse contra istam viam pro

 Ad argumenta (a) quae facta sunt contra tertiam opinionem, quae est quarta in ordine. Ad primum oportet negare majorem, quia oportet dicere quod duo d

 COMMENTARIUzS.

 Qui vult (a) tenere quartam viam, quae est quinta in ordine, potest respondere ad rationes principales adductas pro prima parte. Ad primum, potentia v

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) alia adducta pro quinta opinione, quae est sexta in ordine, quae videntur ostendere, quod habitus moralis inquantum est virtus, est p

 COMMENTARIUS.

 Contra istam conclusionem, (a) sive sit secundum intentionem Magistri sive non, arguitur duabus viis. Prima accipitur ex justificatione peccatoris siv

 COMMENTARIUS.

 Ad solutionem hujus quaestionis tria sunt videnda. Primo, si debeat .poni aliquis habitus supernaturalis gratificans naturam beatificabilem. Secundo,

 Probato, dari habitura charitatis, movet dubium, utrum sit causa prima et potentia secunda, vel e converso, id est, utra sit principalior causa et e

 COMMENTARIUS.

 Secundum, an dari possit medium inter Dei amicum et inimicum ? de quo 4. dist. 14. quaest. 1. et dist. 16. quaest. 2.

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad tertium (a) articulum posset dici, quod Magister non negat omnem habitum supernaturalem, ipse quippe dist. 37. c. illo : Illud quoque mirab

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta pro opinione, quae imponitur Magistro, quae videlicet negat habitum supernaturalem gratificantem. Ad primum dico, quod iste habitus simpl

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO IV.

 COMMENTARIUS.

 Hic dicitur (b) quod nihil charitatis praeexistentis manet idem numero in charitate aucta sed totum quod praefuit corrumpitur, et aliud individuum p

 COMMENTARIUS.

 Contra (c) istam positionem arguitur sex viis, quarum prima sumitur ex praesuppositione formae in augmento illius formae, et secundum istam viam arguo

 COMMENTARIUS.

 Contra istam opinionem arguitur sic: Supposito quod possibile sit Deum augere charitatem in illo instanti quo elicitur actus meritorius, ponatur igilu

 QUAESTIO V.

 COMMENTARIUS.

 Contra istam (b) opinionem arguo primo sic : Contraria in summo sunt incompossibilia in eodem, in gradibus vero remissis non hoc non est nisi aliqui

 COMMENTARIUS.

 Ad istam quaestionem concedo praecipue propter tres primas rationes, contra illam opinionem adductas, quod reali tas positiva quae praeexistit in char

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO VI.

 Hic dicit (b) unus Magister tria. Primum, quod possibilitas ad augmentationem in forma infusa, non est accipienda ex parte subjecti vel materiae, cum

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XVIII.

 QUAESTIO UNICA.

 Hic dicitur (b) quod donum potest accipi tripliciter sive aequivoce, sicut habere possumus ab Augustino in auctoritatibus praedictis. Uno modo aptitud

 COMMENTARIUS.

 Declarat optime quomodo nulla persona divina constituitur per respectum ad creaturam, quia tota Trinitas praecedit etiam esse intelligibile creaturaru

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XIX.

 QUAESTIO I.

 Docet primo ex Aristotele relationes tres scilicet idem, aequale et simile, fundari super unum proxime, remote vero super substantiam, .qualitatem et

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 Sententia Henrici, unam personam esse in alia non secundum se totam, sed secundum aliquam partem sui, quae est etiam aliquid, alterius, quod est unam

 COMMENTARIUS.

 Explicat quomodo aliquid convenit alicui toti primo, id est, non secundum partes, et quomodo per partem, et quomodo quaedam praedicata dicuntur de ali

 COMMENTARIUS.

 Quantum ad secundum (d) articulum dico, quod nec essentia sola est ratio hujus inexistentiae nec relatio sola. Primum probo, quia tunc Pater esset in

 COMMENTARIUS.

 In hoc tertio articulo docet istum modum essendi ire non esse exiliis, quos ponit Philosophus 4. Physic. text. 23. quia denotant contentum esse aliqui

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XX.

 QUAESTIO UNICA.

 Respondeo (a) omittendo potentiam Logicam, quae dicit modum compositionis ab intellectu factae, et potentiam metaphorice dictam, qualis est in Geometr

 COMMENTARIUS.

 Resolvit correlativum potentiae activae esse possibile, ut opponitur necessario, atque adeo cum omne quod est in Deo sit necessarium, nihil ibi est co

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXI.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 Prasnotando ly solus dupliciter sumi per illam regulam, affirmativa exclusiva, etc. probat illam propositionem esse falsam, quia sequeretur omnem pers

 COMMENTARIUS.

 In solutione argumentorum habet Doctor Logicalia exquisitissima ad mysterium Trinitatis tuendum maxime necessaria. Ad primum explicat, quare sicut in

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXII.

 QUAESTIO I.

 COMMENTARIUS.

 Sed contra istam positionem specialiter arguo : Quia omnis conceptus realis possibilis haberi de essentia divina, natus est fieri in intellectu virtut

 Potest dici breviter (c) ad quaestionem, quod ista propositio communis multis opinionibus, quod scilicet sicut aliquid intelligitur, ita et nominatur,

 COMMENTARIUS.

 Breviter igitur dici potest, quod ad minus nomina multa imponuntur, quae significant Deum in communi, quia sic naturaliter potest concipi a simplici v

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO II.

 Hic est opinio talis (b). Nomen sive verbum vocis debet esse symbolum inter loquentem et illum cui loquitur, sic quod res significata sit nota utrique

 COMMENTARIUS.

 De ratione (c) hujus opinionis quomodo major habeat veritatem, dicetur in solutione quaestionis. Sed minores vel diversae partes ejusdem minoris dubia

 COMMENTARIUS

 Ad quaestionem (f) praemitto quaedam. Primo, quod nomen quodcumque aliquid significans, quod huic soli potest inesse, potest dici proprium nomen huic.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXIII.

 QUAESTIO UNICA.

 Contra istud, et primo contra opinantem, quandocumque a formalibus constitutivis aliquorum potest abstrahi aliquod commune primae intentionis, pari ra

 COMMENTARIUS.

 Resolvit personam non esse secundam intentionem, ex definitione Richardi communiter recepta et explicat quomodo ei competat dupliciter incommunicabi

 COMMENTARIUS

 DISTINCTIO XXIV.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXV.

 QUAESTIO UNICA.

 Respondet Scotus personam in divinis non esse relationem propriam, quia est communis tribus, et non aequivoce, nec relationem communem, alias sicut Pa

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXVI.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 50. Hanc refutat Scotus, primo, quia personae non sunt primo diversae, sed aliquid idem entia. Secundo, sunt plures proprietates in eadem persona et d

 COMMENTARIUS.

 Alia est opinio (a) communis, quae dicit personas constitui per relationes. Pro hac opinione allegatur auctoritas Christi in Evangelio Matthaei ultimo

 COMMENTARIUS.

 De modo igitur (a) ponendi qualiter possit relatio constituere personas et easdem distinguere, declaratur per hoc, quod producens necessario distingui

 COMMENTARIUS.

 Quadruplici via impugnat Doctor communem sententiam, personas scilicet constitui relationibus. Prima via est ex comparatione relationis ad relatum, ju

 COMMENTARIUS.

 Ex secunda via arguitur primo ex ordine, quem necessario requirit originatio, qui videtur duplex. Nam principium originans videtur prius originato, vi

 COMMENTARIUS.

 Tertia via impugnandi sententiam communem, quod relationes constituunt personas, est ex ratione propria constituti. Prima ratio juxta hanc viam est: Q

 COMMENTARIUS.

 Ex quarta via arguitur per auctoritatem Augustini 7. de Trin. c. I. 2. et 6. Omne relativum est aliquid excepta relatione ergo sicut deduxit prima ra

 Tertia opinio (a) concordans rationibus et auctoritatibus adductis contra secundam opinionem, ponit divinas personas esse absolutas. Quod ne videatur

 COMMENTARIUS.

 Impugnat Scotus dictam sententiam ponen -tem personas constitui per absoluta. Primo, quia Scriptura, Ecclesia et Doctores Catholici exprimunt personas

 Ad illa (b) quae secundo modo videntur esse contra eam, responderet discurrendo per ordinem.

 COMMENTARIUS.

 Ad rationes pro secunda opinione (h) respondetur.

 COMMENTARIUS

 Tenendo opinionem secundam (a), quae est magis communis, potest responderi ad rationes contra eam. Ad primam, conceditur quod relatio non refertur, se

 COMMENTARIUS.

 Ad primum et secundum (g) de secunda via simul dico, quod Patrem originare Filium, est Patrem habere Filium pro correlativo, non quocumque, sed tali c

 COMMENTARIUS.

 Ad illa de quarta via respondetur. Ad primum, de Augustino, responsum est supra post responsionem primi argumenti contra secundam opinionem.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXVII.

 QUAESTIO I.

 QUAESTIO II.

 QUAESTIO III.

 quaest, ult. num. 13. Consequenter ad hoc, resolvit secundam quaestionem de Verbo divino, ut ibidem est recitatum. Hanc refutat Scotus quoad primam qu

 COMMENTARIUS.

 Scotus, quia ratio verbi nostri desumenda est ex Augustino, ut illud describat, varia loca Augustini de eo profert, ex quibus hanc descriptionem verbi

 COMMENTARIUS.

 Aliter dicitur (a), quantum ad istum articulum, quod verbum est notitia actualis, quae est terminus inquisitionis, quod ostenditur per Augustinum 9. d

 COMMENTARIUS.

 Ideo istis (c) opinionibus omissis, quoad istum articulum dico quod non quaelibet intellectio actualis est verbum, sicut probatur contra istam viam, q

 COMMENTARIUS.

 Ad secundam quaestionem respondet, Verbum divinum in concreto (ejus abstractum est verbatio) significare expressionem passivam alicujus de intellectu,

 COMMENTARIUS.

 Ad tertiam (o) quaestionem dicitur, quod sic propter auctoritatem Augustini 83. q. 63. Ibi enim loquens de principio Evangelii Joannis ait, quod Graec

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXVIII.

 QUAESTIO I.

 QUAESTIO II.

 Pro resolutione primae quaestionis explicat tres acceptiones geniti. Significat enim primo et proprie productum per generationem. Secundo, extensive c

 COMMENTARIUS.

 D. Bonaventura, ut solvat ingenitum esse dignitatem, quia alias non videtur esse proprietas personae, dicit quod connotat positivum, scilicet fontalem

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem secundam (k) videtur posse dici quod sic, hoc modo intelligendo: Essentia enim divina antequam intelligatur communicata per productione

 COMMENTARIUS.

 QUAESTIO III.

 COMMENTARIUS.

 sequeretur quod Pater se generaret Patrem, quia secundum eos, actione ipsius, paternitas est in essentia. Quarto, non assignant quomodo essentia deter

 COMMENTARIUS.

 Additio sequens ponens modum, quo posset dici quod essentia divina produceret Patrem, non quatenus essentia praecise, sed quatenus hic Deus, ne incide

 COMMENTARIUS.

 Ad quaestionem istam (g), cui non placet ultima opinio de personis absolutis, potest dici, tenendo communem viam, supponendo scilicet personas esse re

 COMMENTARIUS.

 Sed tunc est (h) aliud dubium, quod tactum est contra istas opiniones, scilicet quomodo essentia determinatur ad primam subsistentiam? Ad hoc dico, qu

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXIX.

 QUAESTIO UNICA.

 Ad istam (a) quaestionem dico, quod principium non dicitur univoce de principio essentialiter, et notionaliter sive personaliter sumpto et hoc loque

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXX.

 QUAESTIO I.

 QUAESTIO II.

 Ad primam quaestionem (a) dicitur, quod nulla est in Deo nova relatio, quia sicut actio est eadem, licet diversimode considerata, ut in aptitudine, ut

 COMMENTARIUS.

 Aliter dicitur ad primam (h) quaestionem, quod in Deo non est aliqua relatio ex tempore ad creaturam sed in sola creatura est relatio ex tempore ad

 COMMENTARIUS.

 Respondeo (a) igitur ad primam quaestionem, quod relationes creaturarum ad Deum sunt novae, et ex tempore nec propter istas relationes inquantum sunt

 COMMENTARIUS.

 Ad secundam (f) quaestionem respondeo, quod in Deo non est aliqua . relatio realis ad creaturam, cujus ratio accipitur ex perfecta simplicitate et ex

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXI.

 QUAESTIO UNICA.

 Oppositum, Hilarius 2. de Trinit. Similitudo sibi ipsi non est.

 COMMENTARIUS.

 Secundum principale (f), scilicet, quod ista relatio requirat extrema realiter distincta, patet per Hilarium, ut dictum est opponendo, et per Augustin

 COMMENTARIUS.

 Quantum (g) ad tertiam conditionem videtur, quod ista relatio consequatur personas ex natura rei sine omni comparatione per aliquam potentiam extrinse

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXII.

 QUAESTIO I.

 QUAESTIO II.

 COMMENTARIUS.

 Pro solutione secundae quaestionis notat in nobis verbum dicere relationem geniti ad memoriam, id est, ad suppositum, cujus est memoria, et relationem

 COMMENTARIUS.

 Ad primam quaestionem eodem modo respondendum est ac ad secundam, et eodem modo voluntatis actus habet duplicem respectum, alterum realem ad producent

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXIII.

 DISTINCTIO XXXIV.

 QUAESTIO UNICA.

 Scotus in his tribus quaestionibus non immoratur, quia saepius eas tractavit. De prima egit d. 26. n. 2. contra Praepositivum. De secunda et tertia eg

 DISTINCTIO XXXV.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 Contra (d) conclusionem, in qua concordant istae opiniones, scilicet quod istae relationes rationis sunt necessario ponendae in Deo distinctae secundu

 COMMENTARIUS.

 Contra opinionem (h) primam specialiter videtur sequi quod istae relationes erunt reales, quia ratio intelligendi ut est ratio, praecedit naturaliter

 COMMENTARIUS.

 Probat ulterius, et explicat quomodo hujus, modi respectus non sunt necessarii in Deo ad intelligendum creaturas, quia relatio creaturae ad Deum est t

 COMMENTARIUS.

 Ponit Doctor descriptionem, quod sit ratio aeterna, etc. et juxta eam bene explicatam decidit ideam non esse aliquam relationem in essentia divina, ut

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXVI.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 Sententiam Henrici, scilicet creaturam fuisse ab aeterno secundum esse essentiae, refutat. Primo, quia juxta hoc creatio non esset de nihilo, et haue

 COMMENTARIUS.

 Concludit Scotus ex rationibus allatis, nullum esse reale dandum ab aeterno, et probat specialiter contra Henrici fundamentum, quias non tantum esse e

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXVII.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 Resolvit Deum esse ubique, id tamen non sequi ex ejus operatione, ut vult D. Thomas. Primo, quia imperfectionis est in causa creata non agere, nisi si

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXVIII.

 QUAESTIO UNICA.

 Posita triplici acceptione notitiae practicae, et praemisso quod est prior praxi et dictativa ejus, resolvit scientiam Dei de contingentibus non esse

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XXXIX.

 QUAESTIO UNICA

 Ad primam quaestionem arguo quod non, quia secundum Philosophum primo Perihermenias, in futuris contingentibus non est determinata veritas ergo nec

 Circa istas quaestiones ponitur certitudo divinae scientiae respectu omnium, quantum ad omnes conditiones existentiae, propter ideas quae ponuntur in

 Aliter ponitur (a), quod certam notitiam habet Deus de futuris con-: tingentibus, per hoc quod totus fluxus temporis praesens est aeternitati, et omni

 COMMENTARIUS.

 Tertia propositio dicit, quod licet aliqua respectu scientiae divinae sint necessaria, tamen non sequitur quin respectu causarum proximarum possint es

 COMMENTARIUS:

 SGHOLIDM.

 COMMENTARIUS.

 Ut ostendat quomodo prima contingentia sumenda sit a voluntate divina, tria explicat quoad voluntatem nostram. Primum in ea esse triplicem libertatem,

 COMMENTARIUS.

 Ex doctrina data de voluntate nostra, declarat primo voluntatem Dei non esse liberam ad oppositos attus, quia hoc imperfectionis est in nostra, quae u

 COMMENTARIUS.

 Explicata contingentia tam ex parte voluntatis nostrae quam ex parte voluntatis divinae, nunc declarat unde est certitudo scientiae Dei de futuro cont

 COMMENTARIUS.

 Quoad quartam quaestionem, an ista sit concedenda : Deus necessario seii futurum. D. Bonav. dicit in sensu compositionis esse admittendam, non in sens

 COMMENTARIUS.

 Ad argumenta (a) principalia per ordinem.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XL.

 QUAESTIO UNICA.

 Ad istam (a) quaestionem dico,

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLI.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 . Circa istam quaestionem sensit Augustinus aliquando, quod etsi bona opera in praesentia Dei non sintralio praedestinandi, fides tamen in praescienti

 Omittendo ista, aliter dicitur, quod quidquid Deus operatur circa creaturas, solo beneplacito suae voluntatis operatur, ut super hoc non sit aliqua al

 Iste igitur improbans istam positionem dicit aliter, et hoc sic : Actus divinus potest considerari dupliciter, vel ut est a Deo agente, vel ut recipit

 Potest aliter dici (b), quod praedestinationis nulla est ratio etiam ex parte praedestinati aliquo modo prior ista praedestinatione reprobationis ta

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLII.

 QUAESTIO UNICA.

 Hic responderi (a) posset distinguendo, quod omnipotens aut potest dici agens, quod potest in omne possibile mediate vel immediate, et hoc modo est po

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLIII.

 QUAESTIO UNICA.

 Hic dicitur (a) ab Henrico .6 quodlib. quaest. 3. cujus oppositum manifeste quaere quodlib. quaest.

 COMMENTARIUS.

 Aliter dico (g) a prima sentenlia quantum ad illud, quod probant illa duo argumenta, quia licet potenlia Dei ad se, id est, aliqua perfectio absoluta,

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLIV.

 QUAESTIO UNICA.

 Respondeo (a) in omni agente per intellectum et voluntatem potentem conformiter agere legi rectae, et tamen non necessario agere conformiter legi rect

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLV.

 QUAESTIO UNICA.

 Respondeo (a), omnis potentia operativa perfecta potest esse principium operandi circa quodcumque objectum natum respici a tali potentia, sicut perfec

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLVI.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLVII.

 QUAESTIO UNICA.

 COMMENTARIUS.

 DISTINCTIO XLVIII.

 QUAESTIO UNICA.

 nostra sic. Secundum dictura, non sufficere ad bonitatem, quod nostra sit conformis divinae quoad objectum, quia secundum Dionysium et Philosophum def

 COMMENTARIUS.

COMMENTARIUS.

(a) Ad argumenta principalia. Ad primum, respondet Doctor et responsio stat in his dictis. Primum, quod principium accipitur multipliciter, ut patet 4. Metaph. cap. 1. text. com. 1. Primo pro termino a quo, puta alicujus durationis, vel alicujus magnitudinis vel motus. Secundo, sicut dicimus quod fundamentum est principium domus, et sedile est principium navis. Tertio, pro principio extrinseco, puta pro principio effectivo vel productivo, et multis aliis modis accipitur ibi principium, vide ibi a principio illius capituli.

Secundum dictum est, quod quando principium construitur cum genitivo durationis, ut cum dico principium durationis, tunc de vi sermonis non accipitur principium durationis pro principio originativo, quia de vi sermonis principium durationis dicitur terminus a quo

illius durationis, id est, quod incipit duratio talis.

Tertium dictum est, quod cum dico : Pater est principium durationis Filii, de vi sermonis intelligitur, quod sit terminus a quo durationis Filii, et non potest accipi pro principio originativo, nisi addatur aliquid, puta sic dicendo : Pater est principium originativum sive productivum durationis Filii, et hoc modo accipitur pro principio productivo.

Cum vero dicit in littera de fallacia aequivocationis formetur sic syllogismus : Quidquid est principium esse Filii est principium durationis illius ; sed Pater in divinis est principium esse Filii, ergo Pater est principium durationis Filii. Si in majori principium accipiatur pro principio productivo est vera ; si in minori accipitur pro principio productivo est vera, et sic sequitur conclusio de principio productivo durationis. Si vero in majori accipitur pro termino a quo, est vera ; si in minori pro principio a quo est falsa, et tunc non sequitur conclusio. Si vero in minori accipitur pro principio productivo, et in majori pro principio a quo utraque est vera, sed non sequitur conclusio, quia syllogismus est in quatuor terminis, quia medium variatur, et sic committitur fallacia aequivocationis. Potest etiam esse fallacia amphibologiae propter diversa significata, ut cum dicimus : saeculum scit, potest intelligi, vel quod saeculum habeat scientiam de aliquo, et hoc falsum est ; vel quod aliquis habeat scientiam de saeculo, et hoc verum est. Sic in proposito, ista : Pater est principium durationis Filii, potest habere duplicem sensum, scilicet quod Pater sit terminus a quo, sic est falsum ; vel quod sit principium originativum , et sic est verum, et fit tertius modus amphibologiae, et parum differt ab aequivocatione, quia fallacia aequivocationis attenditur penes diversa significata termini, sed tertius modus amphibologiae attenditur penes diversa significata propositionis. Et sic patet ista littera.

(b) Ad secundum. Respondet quod verbum nostrum potest dici dupliciter in fieri. Uno modo dicitur in fieri, quod est propria gignitio ipsius, id est, verbum fit, scilicet verbum gignitur sive producitur, et hoc non est imperfectionis. Alio modo dicitur in fieri, quod est propria inquisitio illius gignitionis, et hoc modo est imperfectionis, quia ponit novitatem in verbo, et etiam ex parte intellectus nostri ponit imperfectam causalitatem, si enim intellectus esset perfectus, statim gigneret. Primo modo accipitur Verbum gigni in divinis, non secundo modo.

(e) Ad tertium. Respondet dicens secundum Augustinum quod sermo iste : semper nascitur, non significat generationem ita esse perfectam, sicut sermo iste significat eamdem generationem ita esse perfectam, scilicet semper natus est; ista enim, semper est natus, magis exprimit veritatem quam ista ; semper nascitur, licet utraque sit vera. Ideo Augustinus magis utitur ista : semper natus est, quam ista : semper nascitur ; unde ait : Non possumus, inquit, dicere semper nascitur, ne imperfectum aliquid videatur, non dicit imperfectio est, si dicatur semper nasci, sed videtur significari imperfectio.

(d) Ad cujus intellectum. Hic docet Doctor quomodo verba cujuscumque temporis possent dici de divinis. Dicit ergo : Verba cujuscumque temporis dicuntur de Deo, sive significent actus personales, id est, actus pertinentes ad personas, sicut generare, generari, spirare, spirari ; sive significent actus essentiales, id est, actus communes tribus personis, ut intelligere, scire, velle, creare, gubernare et hujusmodi ; ista enim est vera : Deus Pater generant Filium, generat Filium, et generabit Filium, sicut ista : Deus cognovit creaturas, cognoscit et cognoscet, et sic de aliis.

(e) Sed quid significant verba istorum diversorum temporum eum dicuntur de Deo? Dicit Doctor, quod cum dico : Pater generavit, non consignificat tempus praeteritum, quia tunc generare mensuraretur tempore, nec similiter quodcumque aliud verbum dictum de Deo consignificat aliquam differentiam temporis. Sed significant potius nunc aeternitatis, non tamen absolute, quia in illo nunc, quod est mensura Dei, non est aliqua successio, cum aeternitas sit omnino indivisibilis tota simul et perfecta possessio; tunc enim non esset variatio diversorum temporum, et sic de rigore sermonis ista negaretur : Pater generavit Filium, quia in aeternitate non potest esse praeteritio. Significat ergo nunc aeternitatis non absolute, sed inquantum coexistit diversis temporibus. Et sic cum dico : Pater generavit, ly generavit consignificat nunc aeternitatis, ut coexistens tempori praeterito ; et similiter cum dico : Deus generat, significat nunc aeternitatis inquantum coexistit tempori nostro praesenti; et generabit, significat idem nunc aeternitatis, ut coexislet tempori futuro. Et de hujusmodi significatione, vide etiam infra quae dicit Doctor dist 39. et dist. 40.