LITTERAE 537

forte praecellens sit, Legislatio detestabilis esse possit: contra sub Re- gimine, cuius forma maxime omnium imperfecta sit, quandoque possit op- tima Legislatio haberi. Hanc veritatem historicis documentis comprobare facile admodum esset : sed hoc ad quod bonum obtinendum ? Omnes enim hac de re affatim persuasi sunt. Ecquis vero melius quam Ecclesia id scire potest, quae stabiles relationes cum omnibus civilibus Principatibus quovis tempore habere consuevit? Profecto ea magis, quam alii Principes ac Reges, dicere noverit, quod ipsi sibi consolationem, aut dolorem at- tulit, legesque quorumcumque Dominatuum, qui ab Romano Imperio ad nos usque populos vicissim moderati sunt.

Si per Nos nuper allata distinctio alicuius esse momenti videatur; sed vero etiam sui rationem manifestam habet. Legislatio enim eorum ho- minum opus est, qui civili potestate praediti, et Nationem quampiam reapse gubernant. Inde consequitur, in praxi, legum qualitatem magis ab istius- modi hominum morali conditione, quam ab ipsa civili Regiminis forma derivari. Hae igitur leges erunt sive bonae, sive malae prout Legislatores bonis aut pravis sensibus imbuti fuerint, ac sese sive civili prudientiâ, sive immoderatis animi affectionibus dirigi siverint.

In Gallia vero, pluribus abhinc annis, civiles quasdam magni momenti leges contra Religionem, ac proinde contra ipsum commune Nationis bo- num, infesto animo latas prodiisse omnes fatentur ; idemque, per summum infortunium, factorum evidentia comprobatur. Nos ipsi sacro, quo fungi- mur, muneri obsequentes, graves vividasque querelas Ei, qui tum supre- mam Reipublicae administrationem gerebat, haud semel admovimus. Sed nihilominus in ira et Religionis odio perseveratum est: malum proinde gravius evasit; ut nemo mirari debeat, Galliae Episcopos, quos Spiritus Sanctus variis istic atque illustribus Ecclesiis singillatim regendis destina- vit, Ministerii sui munus esse, et quidem recens, existimasse, dolorem suum ob novam conditionem apprime aerumnosam, quam iidem supremi Reipublicae Administratores Ecclesiae catholicae in Gallia crearunt, palam facere. Nae Gallia infelix. Solus Deus profundam malorum abyssum, quo illa mergenda erit, permetiri potest, si isthaec Legislatio, potius quam melior fiat, in incoepta ab iustitiae tramite aberratione persistet; quae quidem ad evellendam penitus ex Gallorum animo et corde Religionem, unde hi inter ceteros populos adeo magni effecti sunt, procul dubio per- veniet.

En examussim palaestrae solum, ubi probi quique homines, omnibus politicis dissensionibus amandatis, ad oppugnandos quibuslibet legitimis honestisque adminiculis, exterminandosque huiusmodi in dies magis excre- scentes civilis Legislationis abusus, sese una arctissime coniungere debent. Nec vero reverentia constitutis potestatibus debita id interdicere posset. Haec enim nec observantiam nec (multo minus) obedientiam nullis limiti- bus definitam, quibuslibet Legislativis (ut aiunt) praescriptionibus, per ip- sum constitutum Regimen editis, exhibendam tamquam debitam exigere po- test, atque imponere.

Ne quaeso in oblivionem abeat: Lex est praescriptio iuxta rationem