COMMENTARIUS.

(a) Aliter dico, etc. Haec littera exponatur sicut expositum est respondendo ad quaestionem.

(b) Et si quaeras a me de coassistentia naturae aliquo modo. Naturam divinam coassistere voluntati in productione Spiritus sancti potest dupliciter intelligi. Primo, quod sibi assistat, ut principium formale et partiale productivum Spiritus sancti, sic quod ipsa sit principium partiale, et voluntas similiter, et integrent unum principium totale; et hoc modo coassistit voluntati et voluntas naturae, quia nec voluntas sola, nec natura sola possunt producere. Secundo modo potest intelligi, quod ipsa natura divina coassistat voluntati dando sibi rationem partialem producendi, quasi quod voluntas non possit dici principium partiale, nisi inquantum natura coassistit ; et hoc falsum est, quia ex quo voluntas divina est formaliter infinita sicut essentia, et tantae perfectionis quantae essentia, ideo ex sua perfectione habebit quod sit principium, et non a tali coassistentia, et hoc est, quod dicit in littera.

(c) Ad secundum dubium de necessitate, etc. Voluntas infinita est principium producendi perfectum ; cum ergo producto non repugnet necessitas essendi ; ergo voluntas illam potest dare, imo talis necessitas convenit Spiritui sancto necessario, quia infinitum habet esse necessario ; sed si productum habet a voluntate, quod sit necessarium, ergo et productio erit necessaria. Patet consequentia , quia productum productione capit esse necessarium ; ergo necessario producitur, ergo productio est necessaria.

(d) Sed quaeritur ratio a priori, etc. Respondeo quod voluntas infinita respiciens objectum infinitum est causa talis necessitatis, et patet, quia objectum infinitum est diligibile amore infinito a voluntate infinita ; ergo voluntas infinita non esset rectissima, si ipsum infinite non diligeret: et ultra, si posset ipsum non diligere amore infinito, posset deficere a rectitudine, et sic non esset Deus, et hoc intendit Doctor.

(e) Et si respondeas, etc. Sententia hujus litterae patet supponendo aliqua. Primo, quod tantum est una voluntas in homine, et hoc ab omnibus conceditur. Secundo, quod agere per modum nalurae,et per modum volunlatis,et libere sunt modi repugnantes in eadem re omnino indistincta, quia impossibile est unum et idem et sub eadem ratione consideratum, posse producere libere et per modum naturae ; et sic impossibile est eamdem voluntatem velle finem de necessitate naturae, et velle ea quae sunt ad finem libere et contingenter.

Et si diceretur, quod respectu finis est una voluntas quae elicit per modum naturae, et respectu eorum quae sunt ad finem, est alia voluntas, quae elicit libere et contingenter.

Contra, quia tunc impossibile esset eamdem voluntatem velle aliquid propter Deum, patet, quia si aliqua voluntas diligit propter Deum, ergo diligit Deum ; si ergo una esset tantum respectu Dei, et alia tantum respectu aliorum a Deo, ergo aliqua una voluntas non posset diligere creaturam propter Deum.

Littera sequens clara est.

Sed oritur difficultas, quia tu dicis quod impossibile est eamdem voluntatem velle aliquid contingenter et aliquid necessario. Contra, quia voluntas divina vult essentiam divinam de necessitate, et vult creaturam mere contingenter; ergo.

Dico quod aliud est de voluntate divina et aliud de voluntate creata, quia voluntas divina, ut fertur in objectum infinitum, vult ipsum mere libere, et quod de necessitate velit, hoc non est a voluntate inquantum voluntas, sed ex hoc quod est infinita et respicit objectum infinitum, et quia infinita de necessitate erit rectissima, et si de necessitate est rectissima, de necessitate diligit objectum infinitum, quantum est diligibile; et si posset non diligere, posset deficere a tali rectitudine, et sic posset esse non rectissima, et per consequens non perfectissima, et sic posset esse non Deus, quod est absurdum. Quod ergo diligat, est a mera libertate ipsius: quod autem necessario, est quia infinita, et respicit objectum infinitum; ut autem respicit objectum finitum e creatum, ipsum vult mere contingenter, quia bonum creatum non est ratio movens voluntatem divinam ut ipsum diligat, sicut essentia divina movet, imo ideo bonum, quia ipsum diligit, et non ideo diligit, quia bonum. Voluntas autem creata, cum sit finita respectu cujuscumque objecti est mere libera, et si esset formaliter infinita, et respiceret objectum infinitum, diligeret illud de necessitate, et hoc quia non posset non esse perfectissima. Quod ergo non diligat mere libere et contingenter, hoc non est ratione voluntatis ut voluntas , sed hoc est, quia infinita et respicit objectum infinitum, et necessario est rectissima. Et bene nota hanc responsionem, quia ex hac solvuntur aliqua argumenta Gulielmi Occham dist. 1. primi, quia arguit a simili probando, quod sicut voluntas divina vult de necessitate Deum et contingenter creaturas, sic etiam voluntas creata, et per hoc dictum patet tota littera usque ibi: Sed utrum voluntas infinita, etc Hoc dictum habet solvi dist. 1. q. 1. secundi Sententiarum,

Contra aliud dictum Doctoris, scilicet quod cum libertate stat necessitas, arguit Occham in 1. dist. 10. quaest. 2. probando quod secundum usum Auctorum, libertas (ut distinguitur contra principium naturale activum,) est quaedam contingentia vel indifferentia, ex quo sequitur quod libertas non stat cum necessitate. Secundo arguit contra modum ponendi libertatem stare cum necessitate.

Contra primum arguit sic, per Philosophum 2. Physic. ubi distinguens principia activa, distinguit ea in naturam et intellectum: tunc quaero, aut intendit distinguere intellectum respectu cujuslibet suae operationis a principio activo naturali, aut non? Si sic, ergo intellectus respectu nullius est principium activum naturale,

quod est manifeste falsum, etiam secundum istos ; si enim hoc esset verum, Filius in divinis non magis produceretur naturaliter quam Spiritus sanctus, quod isti negant. Si non, ergo oportet quod hoc sit, quia aliter est principium aliquorum activum et aliter aliorum, sed non potest dari talis differentia, nisi quia aliquos actus habet in sua potestate, et aliquos non. Et ita intellectus ibi distinguitur a natura respectu operationum, respectu quarum contingenter se habet.

Praeterea 9. Met. text. c. 10. distinguit Philosophus inter potentias rationales et irrationales, quia rationales valent ad opposita. Ex hoc arguo sic : Omnis potentia, quae valet ad opposita, contingenter agit, sed potentia rationalis valet ad opposita, ergo contingenter agit. Sed potentia rationalis et potentia libera secundum istos idem sunt. Unde dicunt sic : Divisio principii activi diversis nominibus exprimitur, non solum autem apud diversos, sed etiam apud Aristotelem, ut patet in 2. Phys, ubi praemisit secundum propositum, et non secundum propositum, subditque ab intellectu et natura, et in 9. Met. Rationales. et irrationales potentiae. Per ista, non secundum propositum et natura, et potentia irrationalis, intelligitur principium quod communiter dicimus naturam; per alia tria intelligitur aliud principium activum, in quo concurrunt intellectus et voluntas. Ex isto patet, quod Philosophus per secundum propositum, intellectum, et per potentiam rationalem, intelligit principium liberum seu principium activum distinctum contra principium activum naturale ; ergo respectu cujuscumque aliquid est principium activum, et respectu ejusdem non dicitur potentia rationalis activa, respectu cujus dicetur principium activum naturale, secundum quod principium activum naturale distinguitur contra principium activum liberum. Sed omne principium activum, respectu cujus necessario agit respectu illius non potest dici potentia rationalis, quia respectu illius, non potest dici potentia valens ad opposita. Ideo respectu illius dicetur naturale principium activum, et ita apud Philosophos idem sunt principium activum naturale et principium activum necessarium seu necessario. Hoc patet per Philosophum et Commentatorem 9. Met. c. 9. ubi Philosophus distinguens inter potentias rationales et irrationales subdit: Tales quidem potentias necesse est quando activum et passivum appropinquant hoc quidem facere, illud vero pati, illas vero non necesse. Ubi dicit Commentator : Potentiae, quae sunt sine ratione quando agens appropinquat passo, et non est illic aliquod impediens extrinsecum, necesse est quod agens agat, et patiens patiatur. Et subdit : Aliae vero potentiae, scilicet quae sunt cum ratione, non est necesse quando appropinquant suis passivis ut agant. Ex isto patet, quod Philosophus et Commentator non ponunt potentiam realem respectu alicujus rationis actionis, nisi quam habet agens in sua potestate, quod possit agere et non agere ; ergo si idem sunt potentia rationalis et libera, respectu nullius dicitur potentia libera, nisi respectu cujus est indifferens et contingenter se habet.

Praeterea, haec videtur esse intentio Damasceni in Sententiis suis, c. 40. ubi dicit quod illa, quae sunt in potestate nostra, si faciamus ea, vel si non faciamus, sunt objecta liberi arbitrii: ergo potentia non est libera respectu aliquorum, nisi quae habet in sua potestate si faciat et non faciat. Unde dicit Damascenus sic : Eorum quae fiunt, haec quidem sunt in nobis, haec autem non in nobis. In nobis quidem sunt, quae nos sumus liberi arbitrii

facere et non facere. Hoc est opera, quae per nos voluntarie aguntur, et sequitur : Et similiter, supple sunt in nobis, quae sequitur laus vel vituperatio, et lex;principaliter autem in nobis sunt illa opera de quibus consiliamur, consilium autem est eorum quae pariter contingunt. Ex isto patet, quod illa dicuntur esse in nobis, quae sunt in nostra potestate. Sed respectu talium est indifferentia ; ergo, etc.

Praeterea omnem actionem liberam consequitur laus vel vituperium. Sed solam operationem elicitam contingenter consequitur laus vel vituperium ; igitur sola dicetur libere elicita.

Contra secundum, scilicet modum ponendi, qui modus ponitur a Scoto in Quodlib. quaest. 16. et pro majori intelligentia hic ponitur ad litteram. Si, inquit, quaeratur unde est, quod voluntas licet sit necessario agens, non tamen naturaliter agit, cum non possit natura magis esse determinata ad agendum quam quod sit necessitata ad agere. Declarat sic : Omne (inquit) naturale agens, vel est omnino primum, vel si est posterius, est ab aliquo priori naturaliter determinatum ad agendum. Sed voluntas nunquam potest esse agens omnino primum, sed nec potest esse determinata naturaliter ab alio agente superiori, quia ipsa est tale activum, quod seipsam determinat ad agendum ; sic intelligendo, quod si voluntas aliquid necessario velit, puta A, non tamen illud velle naturaliter causatur a causante voluntatem, etiam si naturaliter causaret voluntatem. Sed posito actu primo quo voluntas est voluntas, si ipsa sibi relinqueretur, etsi posset contingenter habere vel non habere hoc velle, tamen seipsam determinaret ad hoc velle. Quando igitur dicitur, quod naturale agens non potest magis determinari quam quod necessitatur, respondeo, quod licet necessarium sit summe determinatum, quoad exclusionem indeterminationis ad utrumlibet, tamen aliquod necessarium aliquo modo est magis determinatum quam aliud: sicut ignem esse calidum vel caelum esse rotundum, est determinatum a causante vel dante esse caeli, et rotunditatem, sed grave est determinatum ad descensum, non habito actu descendendi ab ipso generante, sed tantum habito ab ipso principio naturaliter determinato ad descendendum. Voluntas autem creata si necessario vult aliquid, non est sic determinata a creante ad illud velle, sicut grave ad descensum, sed tantum a creante habet principium determinativum sui ad velle.

Si dicas, si descensus gravis causatur a gravitate intrinseca, tunc grave movet se: quare igitur non aeque libere sicut voluntas movet se ad illud velle, respectu cujus ipsa voluntas est necessaria ratio causandi ?

Respondeo, illa causatio gravitatis respectu descensus est naturalis et ista libera, quia hoc est hoc, et illud est illud.

Breviter ergo posset dici quod esse, et modus essendi agere, et modus agendi sunt immediata, ideo sicut non est alia ratio, quare hoc habet talem modum essendi, nisi quia est tale ens, sic non est aliqua ratio, quare hoc habet talem modum agendi, puta libere, nisi quia est tale principium activum sic liberum. Sic ergo tenetur, quod Spiritus sanctus necessario producitur et libere, et non naturaliter. Haec Scotus.

Contra aliqua dicta in isto modo dicendi arguit ipse Occham. Et primo contra illud, quod voluntas non est prima simpliciter causa, quia secundum Augustinum voluntas divina est prima causa omnium. Similiter probatum est prius, quod voluntas divina et intellectus, et essentia divina nullo modo distinguuntur; ergo si Deus est agens primum, voluntas erit agens primum.

Praeterea, quod dicit quod aliter determinatur grave ad descensum, et voluntas aliter ad hoc velle si necessario velit, non est verum, quia quandocumque sunt duo activa necessaria respectu actuum suorum, quae omnino uniformiter a suis causis producuntur et dependent, et ab eisdem causis etiam uniformiter dependent actus illorum principiorum necessariorum activorum, non aliter determinatur unum illorum principiorum activorum ad suum actum quam reliquum ad suum. Si enim aliter determinaretur unum quam reliquum, aeque faciliter diceretur, quod aliter determinatur calor ad calefaciendum,et Sol ad illuminandum, et ita aeque salvaretur libertas in Sole respectu illuminationis et non in calore respectu calefactionis ; sicut salvatur libertas in voluntate respectu illius actus necessario eliciti, et non in gravi respectu descensus necessario eliciti, sed grave si causetur a solo Deo (sicut possibile est) aequaliter dependet a Deo, sicut voluntas , quia neutrius est causa naturalis, sed libera. Similiter uniformiter dependet descensus gravis a Deo, et talis voluntas, quia Deus neutrius est causa naturalis, sed libera. Similiter non plus oportet quod Deus sit causa immediata et partialis unius quam alterius, nec aliter dependet unus actus a Deo quam alius potest dependere ; ergo ex parteactuum in comparatione ad Deum vel ad aliam causam quamcumque non est diversitas, ergo diversitas est ex parte illorum principiorum activorum immediatorum. Sed diversitas naturae non sufficit, quia talis diversitas naturae non potest reperiri inter Solem et ignem ; ergo requiritur diversitas ex ea parte, quia unum habet actum in sua potestate, et aliud non : haec Gulielmus Occham.

Respondeo ad rationes Occham, praemittendo aliqua. Primum est, quod divisio principii activi diversis nominibus exprimitur apud Aristotelem, ut patet secundo Physic. text. 44. ubi praemisit secundum propositum et non secundum propositum, et subdit ab intellectu et a natura, et in 9. Metaph. text. comm. 10. rationales et irrationales potentias. Per ista tria, scilicet non secundum proposilum,et a natura, et potentia irrationalis, intelligit principium activum, quod communiter dicimus naturam ; per alia tria, scilicet secundum propositum, ab intellectus et potentia rationalis , intelligit illud aliud principium activum, in quo concurrunt respectu actus extrinseci et intellectus et voluntas.

Secundum est, quod intellectus habet proprium modum principiandi distinctum a modo principiandi voluntatis; intellectus quidem per modum naturae, licet ejus principium productivum sit memoria, voluntas autem semper habet suum modum causandi, scilicet libere. Et ideo quando concurrit cum intellectu , ut in productione artificialium totum dicitur produci libere et a proposito, quia propositum est principale et immediatum principium illius productionis extrinsecae. Si autem quandoque concurrat potentia naturaliter activa cum ipsa voluntate, sicut est de potentiis inferioribus, quibus utimur ad agendum, licet actio proprie, ut est hujus principii, sit per modum naturae, tamen quia totum subjacet voluntati, ideo libere utimur et dicimur agere libere a principali agente. Et hoc modo loquitur Philosophus 9. Mel. text. com. 10. ubi vult quod ultra intellectum sit aliquod determinans ut appetitus, alioquin simul faceret contraria. Nam ipsa potentia simul contraria ostendit, et ipsa quantum est ex parte sui, esset principium per modum naturae, et necessario quantum est ex parte sui causaret quodlibet respectu cujus est potentia, ut exposui supra dist. 2. p. 2. q. 3. Ille, inquit Philosophus, contrariorum quare simul faciet contraria, hoc est impossibile ;necessarium igitur alterum adesse, quod propositum est, hoc est determinans ad ultimum oppositorum. Et subdit: Dico autem hoc appetitum, etc.

Ad propositum dico, quod licet aliquod principium posset concurrere in agendo cum voluntate, puta objectum intellectus secundum aliquos, et illud concurrens quantum est ex se sit naturaliter activum, tamen voluntas (per se loquendo) nunquam est principium per se activum naturaliter, quia esse naturaliter activum et esse libere activum sunt primae differentiae principii activi, et voluntas, unde voluntas est principium activum libere. Non magis igitur potest intellectus esse naturaliter activus, ut est principium distinctum contra voluntatem quam voluntas potest esse libere activa. Tertiam est quod intellectus, aut comparatur ad suam naturam et ad suam propriam operationem, cujus est principium elicitivum et productivum aliquo modo ; aut comparatur ad operationes aliarum potentiarum, respectu quarum est potentia directiva vel regulativa. Primo modo intellectus est mere natura, et in eliciendo et in producendo ; quemcumque enim actum intelligendi producit cum objecto praesente, et memoria naturaliter producit, et quamcumque operationem operatur, mere naturaliter operatur. Secundo modo, ut comparatur ad voluntatem, quae imperat intellectui elicere aliquam operationem, non dicitur tunc esse activus mere naturaliter respectu talis operationis, sive determinationis voluntatis determinantis ad alterum oppositorum.

Istis praemissis, dico quod quando Philosophus distinguit principium activum in naturam et intellectum, quod non accipit ibi intellectum, ut praecise comparatur ad naturam suam et ad operationem suam, quia ut sic, est activus mere naturaliter ; sed accipit ibi intellectum pro agente a proposito, ut comprehendit scilicet intellectum et voluntatem modo praeexposito. Non enim intellectus praecise sumptus, ut distinguitur contra voluntatem, aliter est principium activum aliquorum et aliter aliorum, quia respectu cujuscumque productibilis ab ipso, eodem modo se habet, scilicet per modum naturae ; et si respectu aliquorum non se habet per modum naturae, hoc erit verum, ut determinatur a voluntate ad agendum, aliter non. Nec oportet inferre, agit per modum libertatis, ergo contingenter, non sequitur, ut ostendit Doctor in Quodlib. q. 16.

Ad secundum cum arguit : Omnis potentia, quae valet ad opposita, contingenter agit. Dico quod valere ad opposita potest dupliciter intelligi. Uno modo quantum est ex natura talis potentiae absolute sumptae. Alio modo ut potentia non comparatur ad quodcumque objectum, et ut est talis potentia. Primo modo omnis voluntas absolute sumpta valet ad opposita, etiam voluntas divina. Secundo modo non sequitur, praecipue quando voluntas est infinita intensive, et respicit objectum perfectissimum, quia tunc vult illud objetum necessario, et non potest non velle, quia tunc posset deficere a perfectione summa. Voluntas enim infinita, quae respicit objectum formaliter infinitum, propter infinitam sui perfectionem, non potest non velle illud. Concedo ergo primo, quod omnis voluntas absolute sumpta potest in opposita contradictoria, nego tamen de voluntate infinita comparata ad objectum formaliter infinitum. Et secundo concedo, quod omnis voluntas finita formaliter respectu cujuscumque objecti, valet ad opposita, et omnis voluntas infinita comparata ad objectum finitum. Imo vult Doctor (ut supra patuit dist. 1. quaest. 4.) quod voluntas, ut comparatur ad finem ultimum, necessario velit illum et media ad finem illum contingenter. Ex his patet responsio ad Damascenum et ad alias rationes sequentes, non enim ostenditur, quod necessitas non possit stare cum summa libertate.

Ad objectiones contra modum ponendi. Et primo ad illud, quod dicit contra Doctorem, scilicet quod voluntas non potest esse agens omnino primum, dico, quod patet manifeste ipsam non posse esse agens simpliciter primum. Et quod dicit, quod secundum Augustinum voluntas divina est prima causa omnium, dico quod accipiendo causam proprie dictam, quae tantum respicit causabile in esse simpliciter, ipsa est prima causa omnium. Accipiendo vero causam, ut comparatur ad causabile secundum esse tantum secundum quid, puta secundum esse cognitum vel secundum esse possibile, intellectus divinus est prima causa, quia ante omnem actum voluntatis ad extra producit omnia objecta secundaria in esse cognito sive in esse secundum quid, ut patet a Doctore supra d. 3. q. 4. et infra dist. 35. 36. 39. 43. in 2. dist. 1. q. 1. in Quodlib. quaest. 14. et alibi. Dico secundo, quod Doctor loquitur absolute, quod primum productivum primitate originis est productivum per modum naturae, et illud est essentia , divina et intellectus divinus. Essentia enim divina per modum naturae ante omnem actum voluntatis divinae movet suo modo intellectum divinum ad sui cognitionem, et haec est prima simpliciter productio, quae omni alii productioni, tam ad intra quam ad extra praesupponitur, ut subtiliter docet Doctor in Quodlib. quaest. 14. Et hoc modo intelligit Doctor de primitate principii activi, cum secundo dicit, quod intellectus divinus et voluntas, et essentia nullo modo distinguuntur ; ergo si essentia est primum, et voluntas erit primum. Dico, quod antecedens est manifeste falsum, ut supra ostensum est dist. 8. quaest. 3. contra ipsum Occham.

Ad aliud quod dicit contra modum ponendi, (scilicet contra illud quod Doctor dicit, videlicet quod aliter determinatur grave ad descensum, et voluntas aliter ad hoc velle si necessario velit,) concedo majorem, scilicet quod quando sunt duo activa necessaria respectu actuum suorum, quae omnino uniformiter a suis causis producuntur et dependent, et ab eisdem causis, etiam uniformiter dependent actus illorum principiorum necessariorum activorum, non aliter determinatur unum illorum principiorum activorum ad suum actum quam reliquum ad suum. Sed postea negatur ista minor, videlicet quod voluntas et gravitas uniformiter se habeant respectu suorum actuum necessario elicitorum. Gravitas enim est principium descensus simpliciter per modum naturae, ita quod grave non determinat seipsum ad descensum ; habet enim ab agente superiori, quod sit sic determinatum ad descensum. Voluntas vero, etsi aliquod objectum necessario velit, determinat tamen seipsam ad volendum illud, licet necessario se determinet, ut satis patet a Doctore in Quodlib. quaest. 16. vide ibi artic. ult. Et breviter nulla alia causa potest assignari (scilicet quare causatio gravitatis respectu descensus dicitur naturalis, et productio necessaria voluntatis libera) quam illa quae assignatur a Doctore in Quodlib. quaest. 16. quia voluntas est talis entitas, quod quidquid producit, sive necessario sive contingenter, semper libere producit, et grave est talis entitas, quod quidquid producit per n.Jodumnaturae producit, non enim omnium assignandae sunt rationes. Ex his patet quomodo objectiones Occham non concludunt contra positionem Doctoris.

Dico ultra, quod responsiones, quas facit Occham ad rationes Doctoris, quibus probat quod cum libertate stat necessilas, non solvunt illas. Et pro majori intelligentia adduco illas rationes Doctoris, quas facit in Quodlib. quaest. 16. Prima fundatur super auctoritate Augustini in Enchir. cap. 8. et 83. quaest. 72. Sic (inquit) oportebat prius fieri hominem, ut bene velle posset et male, nec graiis si bene, nec impune si male. Postea vero sic erit, ut male velle non possit, nec ideo libero carebit arbitrio, quippe liberius erit, quod omnino non potest servire peccato. Et subdit quasi pro probatione : Neque enim culpanda est voluntas, aut voluntas non est, aut libera dicenda non est, qua beati sic esse volumus, ut esse miseri non solum non velimus, sed nequaquam velle possimus.

Respondet Occham, quod a tali voluntate, quae male agere non potest non est neganda libertas simpliciter libera, quamvis illum actum non eliciat libere, quem elicit necessario, et ita ejus libertas non minuitur, quamvis talem actum non eliciat pro tunc. Unde non intendunt Sancti quod voluntas respectu illius actus, quem necessario habet, libere operetur, sed quod simpliciter est libera et liberior quam prius, quia minus potest quantum ad actus multos imperatos impediri a causis extrinsecis per talem confirmationem in bono quam ante.

Sed haec responsio minime solvit auctoritatem Augustini et aliorum Sanctorum, quia voluntas non dicitur libera, ut in sua natura consideratur, sed simpliciter dicitur libera, quia potest operationem producere libere, ut ly libere distinguitur contra productionem per modum naturae,

patet. Dicitur enim contingenter agere quando agit, quia habet in potestate sua posse producere oppositum, non tantum successive, sed etiam pro eodem instanti quo agit, ut patebit infra dist. 39. et dicitur necessario agere propter hoc, quia actum aliquem sic necessario elicit quod ejus oppositum, nec pro eodem instanti quo elicit, nec pro alio instanti elicere potest. Si ergo Sancti volunt, quod quamvis voluntas velit aliquid necessario, illud idem tamen vult et libere, talis libertas accipitur penes productionem actus, ita quod illum actum libere eliciat. Et quod talis libertas voluntatis dicatur accipi per comparationem voluntatis ad actum elicitum, vide Doctorem infra in isto primo dist. 39. et in 2. dist. 15. et in Quodlib. q. 16.

Deinde Occham pro confirmatione suae responsionis addit unam congruentiam et unam auctoritatem. Congruentia est, quia eadem voluntas habens primo in sua potestate actus contrarios, scilicet bonum et malum, si postea firmetur in uno illorum, non magis dicetur liberior respectu illius quam diceretur liberior respectu alterius si firmetur in alio contrario; sed voluntas damnati firmatur in aliquo malo, et tamen propter talem firmitatem non est liberior respectu illius actus quam ante ; ergo quando bonus firmatur in aliquo bono quod necessario habet, non dicetur liberior respectu illius actus ; ergo intelligunt Sancti, quod sit liberior voluntas beati, qua peccare non potest, quia ad actus imperatos indecentes et non expedientes ei minus cogi potest quam prius, imo nullo modo potest cogi, ad quos tamen ante saltem ad multos cogi potuit.

Auctoritas est Augustini 5. de Civit. cap. 10. ubi vult, quod sicut non minus dicitur Deus omnipotens, quamvis non possit mori nec falli, ita non minus dicitur voluntas libera, quamvis necesse sit eam velle quod vult; ergo non minus potest dici libera, quamvis velit hoc necessario, dum tamen propter hoc minus possit ad alia cogi, non dico ad actus elicitos, sed ad actus imperatos ; bene enim cogitur homo ad actus elicitos, qui actus tunc non sunt imperati.

Respondeo, quod congruentia illa parum valet ; tum, quia non ideo dicitur liberior, quia magis firmetur in bono quam in malo ; sed dicitur libera, quia libere elicit actum quamvis necessario eliciat, et quantum ad hoc, ita voluntas dicitur libera, quae necessario vult malum (si tamen potest velle magis) sicut quando necessario vult bonum, quia tota libertas utriusque est in eliciendo actum. Sicut ita dicitur libera contingenter quando vult malum contingenter, sicut quando vult bonum contingenter. Potest tamen dici liberior quando vult bonum, quia bonum habet rationem diligibilis et volibilis, non sic malum. Dicitur etiam liberior quando vult bonum, quia magis inclinatur ad bonum quam ad malum, et ideo quando vult contingenter bonum, dicitur magis libera quam quando vult contingenter malum. Sic quando necessario vult.bonum et necessario firmatur in illo, dicitur liberior, quam quando necessario firmatur in malo propter conditiones supradictas et multas alias extrinsecas. Proprie tamen loquendo de libertate illa attenditur penes elicitionem actus, ita quod actu dicitur libera quando actu libere elicit licet necessario, et dicitur potentia libera quando potest libere elicere actum ; et sic patet quod congruentia illa non est propositum, nec ad mentem Sanctorum. Auctoritas Augustini est magis ad propositum quam ad oppositum, ut patet intuenti: ad hoc enim ut dicatur omnipotens, requiritur respectus ad possibilia. Sicut enim non dicitur actu creator nisi actu creet, sic non dicitur actu omnipotens nisi actu possit in omne possibile. Omnipotentia enim attenditur ex hoc quod potest in omne possibile, ut infra patebit d. 20. et dist. 42. et in Quodlib. q. 7. Sic est de voluntate, quod nullo modo dicitur actu libera nisi actu eliciat libere, nec dicitur potentia libera, nisi quia potest libere elicere ; et sicut cum tali Ubertate stat contingentia, ita etiam stat necessitas elicitionis, nec plus concludit auctoritas Augustini.

Secundo principaliter arguit Doctor per Anselmum de libero arbitrio, c. 1. qui sic habet, quod decet et expedit, ut hoc amittere non queat, liberior est quam ille qui sic habet hoc ipsum, ut possit perdere. Et ex hoc concluditur, liberior est igitur voluntas, quae a rectitudine declinare nequit.

Respondet Occham dicens, quod Anselmus non intelligit, quod libere velit illud quod necessario vult, sed quod voluntas, quae a rectitudine declinare nequit est liberior, quia causa non potest servire peccato, et ita a servitute, quae opponitur libertati, est liberior. Et ideo eo ipso quod a servitute peccati est liberior, est etiam a coactione quantum ad actus alios ab actibus volendi et nolendi liberior; et propter hoc posse peccare non est libertas, nec pars libertatis, sed magis minuit libertatem, non tamen minuit libertatem a coactione quantum ad actus intrinsecos volendi et nolendi; ergo minuit aliam libertatem, de qua loquitur Anselmus ibidem.

Si dicatur, quod potestas peccandi, nec minuit nec auget libertatem; contra hoc est expresse Anselmus ibidem dicens sic: Potestas peccandi, quae addita voluntati, ejus minuit libertatem, et si dematur, auget, nec est Ubertas, nec pars libertatis.

Respondeo quod in volendo rectitudinem, est libertas voluntatis, quia sicut voluntas libere vult actum,quantum ad substantiam et intensionem ejus, ita vult libere rectitudinem actus (quod nihil aliud est, nisi velle actum circumstantionatum circumstantiis requisitis ad ipsum actum rectum, ut infra patebit dist. 17. et in 2. dist. 7. et dist. 40. et in Quodl. q. 18.) et sic in volendo rectitudinem est libertas vel pars libertatis. Respectu vero peccati sive deformitatis, non potest esse libertas, hec pars libertatis, quia talis deformitas nihil est. Est enim tantum privatio rectitudinis, quae deberet inesse actui, ut ostendit Doctor in 2. dist. 34. et dist. 37. libertas enim vel pars libertatis respicit aliquid positivum. Peccare enim non est efficere, sed magis deficere ; modo in def fidendo non attenditur libertas nec pars libertatis. De hoc prolixe vide Doctorem in 2. dist. 34. 37. et 44. Si vero voluntas comparetur ad substratum peccati, illud dicitur libere producere: ita enim libere producit substratum deformitatis, sicut et substratum rectitudinis, et quoad hoc nulla est differentia ; et tunc ita est libertas vel pars libertatis respectu substrati peccati, sicut et respectu substrati rectitudinis. Comparando tamen voluntatem ad rectitudinem absolute et ad deformitatem respectu rectitudinis, est libertas vel pars libertatis ; respectu vero deformitatis nulla est libertas, nec pars libertatis. Et sic auctoritas Anselmi est ad propositum et non ad oppositum, ut iste nititur ostendere. Tertio principaliter arguit Doctor, cujus ratio est, quia voluntas divina necessario vult bonitatem suam, et tamen in volendo eam est libera: ergo. Minor probatur, quia potentia operans circa unum objectum non absolute, sed in ordine ad aliud, est operativa circa utrumque objectum, (sicut arguit Philosophus 2. de Anima, text. comm. 146. de sensu communi) sed voluntas divina refert ad finem omnia alia ergo operatur circa omnia alia, sed circa illud quod est ad finem, libere operatur et contingenter: ergo libere vult bonitatem suam.

Respondet Occham, quod voluntas divina necessario vult bonitatem suam, non tamen libere, sed ita naturaliter, sicut naturaliter intelligit bonitatem suam. Ad probationem dicit, quod innuit imaginationem falsam, scilicet quod potentia volitiva operatur circa divinam essentiam, quasi eliciendo aliquam volitionem quocumque modo distinctam ex natura rei ab illa voluntate, hoc enim est simpliciter falsum. Hoc tamen posito, argumentum non valet, quia non sequitur : eadem potentia et sub ratione ejusdem potentiae operatur circa hoc et circa illud; ergo si libere operatur circa hoc, libere operatur circa illud, non sequitur, sicut non sequitur: eadem potentia operatur circa hoc et circa illud, et operatur circa hoc necessario: ergo et circa illud necessario operatur. Unde sicut isti negant istam consequentiam, ita nego ego primam.

Dico, quod consequentia Doctoris non intelligitur eo modo, quo fit a Doctore. Unde pro intellectione illius rationis praemitto aliqua. Primum, quod producere et causare sic se habent, quod causare tantum respicit contingens, ita quod nihil potest causare necessario: repugnat enim causare et causare necessario, ut supra patuit dist. 8. q. ult. et patet in 2. dist. i. q. 3. et in Quodlib. Producere vero est communius, et stat cum productione contingenti et productione necessaria: et productio necessaria est duplex, scilicet libera et per modum naturae. Similiter dico, quod libere et contingenter sic se habent , quod productio libera stat cum productione contingenti et necessaria , non tamen stat cum productione per modum naturae ; productio vero contingens tantum stat pro possibili et nullo modo necessario. Secundum, una et eadem potentia habet tantum unum modum producendi, scilicet vel per modum naturae vel libere, ut supra ostensum est. Et quod eadem potentia velit aliquid necessario et aliud contingenter, accidit sibi, non enim competit sibi velle necessario, nisi quia talis potentia est circa tale objectum, ut dixi supra ; velle ergo necessario vel contingenter accipitur magis a ratione extrinseca, sed velle libere accipitur a ratione intrinseca potentiae volitivae. Sicut ergo bene sequitur : aliqua potentia causat A; ergo producit A, et si causat per modum naturae ; ergo producit per modum naturae, et similiter si operatur per modum naturae circa ea quae sunt ad finem, ergo et circa finem, cum una potentia unius rationis habeat tantum unum modum producendi. Sic bene sequitur : potentia A vult ordinatum ad finem libere ; ergo vult et ipsum finem libere, aliter non esset eadem potentia si posset velle per modum naturae, cum isti modi sint omnino incompossibiles, ut ostensum est supra. Sequitur ergo secundum Doctorem quod si voluntas divina operatur libere, licet contingenter circa creaturas, quod etiam libere, licet necessario operatur circa essentiam Dei. Ex his patet quomodo non sequitur : si vult necessario bonitatem suam, quod etiam velit necessario bonitatem creaturarum ; sed bene sequitur : voluntas divina vult libere, licet necessario bonitatem suam ; ergo libere vult, licet non necessario bonitatem creaturarum. Et similiter sequitur, vult bonitatem creaturarum libere, licet contingenter ; ergo vult libere, licet necessario bonitatem essentiae divinae.

Item arguit Doctor. Propter quid actio circa finem ultimum est perfectissima, in tali actione necessitas in agendo est perfectionis ; ergo necessitas in ea non tollit, sed magis ponit, quod est perfectionis, cujusmodi est libertas.

Respondet Occham, quod necessitas non tollit perfectionem, ideo non tollit libertatem, quamvis repugnet libertati respectu ejus, cujus est necessitas.

Sed ista responsio (ut patet ex supra dictis) nihil vel parum valet, nec oportet hic immorari. Et quod dicit, quod voluntas divina non elicit actum distinctum ex natura rei, supra improbatum est d. 8. q. 3. Ex his patet firma positio Doctoris et quomodo rationes Occham non concludunt contra, nec responsiones ad rationes Doctoris evacuant.