COMMENTARIUS.

(q) Quantum ad istum articulum. Propter has rationes proponit Doctor secundam suam conclusionem principalem correspondentem primae parti secundi articuli, nimirum quod prudentia: particularis possit esse absque virtute appetitiva morali.

Hanc praeter suos et citatos in hoc Scholio sequitur Aversa quaest. 74. et Suarez disp. 5. de peccatis secl. 1. Ultra autem dicta pro majori doctrinae abundantia probatur specialiter contra Thomistas. Habitus prudentiae particularis, dictantis hic et nunc opera virtutis particularis, verbi gratia, temperantiae, esse facienda, requiritur per varios actus, et dictamina talia particularia, et habitus virtutis ejusdem appetitivae acquiruntur per varios actus conformes istis dictaminibus secundum omnes ; sed possunt haberi varii actus, et dictamina intellectus dictantiain his, et illis casibus et circumstantiis esse temperate vivendum sine eo quod sunt varii, aut ulli actus voluntatis conformes ipsis quibus velit temperate vivere, imo cum actibus oppositis, quibus velit intemperate vivere ; ergo potest acquiri habitus prudentiae sine habitu appetitivo morali virtuoso, et consequenter nec actualis nec habitualis prudentia particularis habet connexionem cum virtute morali appetitiva ipsi correspondente.

Probatur minor, in qua sola potest esse difficultas, primo, quia nihil est quod determinet voluntatem in casu, quo haberet dictamen rectum prudentiae ad eligendum conformiter, et quoties eligit conformiter, eligit libere sive libertate exercitii, sive libertate specificationis, alias electio illa non esset actus moralis, nec virtuosus. Confirmatur, quia in hoc consistit essentia liberi arbitrii, quod positis omnibus praerequisitis ad agendum possint agere vel non agere ; ergo posita quacumque etiam plenissima consideratione objecti honesti, et dictamine de eo prosequendo potest voluntas illud non prosequi. Antecedens fusius probandum est dum agitur de libero arbitrio.

Probatur secundo eadem minor, quia si determinaretur voluntas eo ipso quo intellectus haberet dictamen rectum, non deberet poni habitus aliquis ad determinandum voluntatem , sed omnis habitus deberet l poni ad determinandum intellectum. Quotiescumque enim sunt aliquae potentiae ita subordinatae, ut actus unius necessario sequatur ad actum alterius, sufficit ponere principia determinantia ad actum potentiae subordinantis, maxime secundum adversarios, qui propterea non ponunt habitus ex parte potentiae loco motivae externae, quia scilicet existimant quod actus ejus plene subordinentur actibus potentiarum internarum, et quod consequenter sufficiat ponere determinationem habitus ex parte earum ; et qui praeterea dicunt contra Scotum, quod si intellectus, ut ipse tenet, necessitaretur ad assensum conclusionis necessitate specificationis et exercitii, positis assensibus praemissarum, et judicio de bonitate consequentiae, tum non esset ponendus habitus scientificus respectu conclusionis. Unde haec ratio potissimum contra ipsos valet ad hominem, licet absolute fortassis in nostris principiis non haberet locum ; nam quemadmodum secundum nos, quamvis intellectus determinatur ad assensum conclusionis, adhuc tamen indiget habitu, ita etiam posset voluntas indigere habitu ad rectam electionem, supposito etiam dictamine recto, quamvis eo supposito determinaretur ad rectam electionem.

Probatur tertio eadem minor, quia quando intellectus intelligit esse temperate vivendum secundum rectam rationem, aut quia sic decet naturam rationalem agere, aut quia sic praecipit legislator cui est obediendum, potest adhuc, hoc non obstante, simul proponere esse utile, vel jucundum sensui intemperate vivere ; sed intemperata vita ut sic utilis ac delectabilis habet majorem vim communiter ad pertrahendum voluntatem ad consensum, praesertim in imperfectioribus, quam temperata vita, ut honesta ac conformis rectae rationi, nisi adsit gratia particularis propter concupiscentiam et fomitem. Unde SS. PP. ex difficultate orta ex concupiscentia et fomite, requirunt gratiam specialem, tum ad resistendum tentationi, tum ad operandum bene, ut suppono ex materia de gratia ; ergo non obstante actu prudentiae dictantis temperate vivendum, propter illam aliam cognitionem dictantem intemperatam vitam esse valde delectabilem sensui, non solum posset operari male, quod nobis sufficit, sed etiam ulterius nisi adsit gratia particularis, aut habitus magnus bonus ex parte voluntatis,

infallibiliter operaretur male in tali casu ; sed non esset tum error aliquis in intellectu, nam ista cognitio, quae dictaret intemperantem vitam esse delectabilem aut utilem, non esset erronea.

Confirmatur, quia pro statu naturae corruptae ex se, voluntas est magis inclinata ad bonum delectabile, quam ad bonum honestum, et in hoc consistit difficultas virtutis, et fundatur, ut dixi, partim necessitas gratiae actualis ; ergo verisimilius est quod in tali casu voluntas potius male, quam bene ageret.

Et haec sane probatio est valde urgens, non solum ad probandam minorem, et consequenter conclusionem, ut jacet, sed etiam ad probandum contra Suarez et Aversam quod moraliter non soleat semper habere connexionem error in intellectu, aut defectus cum errore aut defectu in voluntate, ut ipsi asserunt, quamvis nobiscum teneant absolute et simpliciter id non esse necessarium.

Probatur secundo nostra conclusio, repetendo breviter aliqua ex dictis, in confirmationem auctoritatum adductarum supra contra Goffredum, majoris claritatis gratia. Ignorantia et defectus intellectus, qui exigeretur ad actum peccaminosum voluntatis, non posset consequi tantum actum pravum voluntatis propter rationes Scoti contra Goffredum, ut et ipsemet Vasquez fatetur: ergo deberet praecedere. Sed nullus defectus, aut ignorantia praevia ad actum illum malum requiritur; ergo sine ignorantia aut defectu, et consequenter cum dictamine recto generativo prudentiae potest consistere actus malus sine actu bono generativo habitus virtuosi appetitivi. Consequentia patet, probatur subsumptum : ignorantia aut defectus praevius, qui exigeretur, vel esset judicium aliquod positivum, vel imperium, vel negatio alicujus cognitionis, qui retraheret a malo, vel imperfectior, et minus intenta cognitio objecti honesti, neque enim imaginari potest quid aliud posset esse ; sed nihil horum sufficit, ut dicatur esse necessaria ignorantia, aut defectus necessario praerequisitus ad actum malum, ergo id dici non debet.

Probatur haec ultima minor quoad judicium, quia si talis ignorantia diceretur esse judicium, vel esset judicium, quo judicaretur absolute et simpliciter esse male operandum hic et nunc in illis circumstantiis particularibus, in quibus male quis operaretur. Sed certum est tale judicium non praerequiri, nec haberi necessario ab eo qui peccat, quia alias esset haereticus in casu saltem quo Ecclesia aut Deus revelareut non esse peccandum in illis circumstantiis. Nihil autem est absurdius, quam dicere quod ut quis operaretur male nimium bibendo, verbi gratia, deberet esse haereticus, aut non credere Deo, aut Ecclesiae dicenti quod illud non esset faciendum ; vel esset judicium quo judicaretur esse in illis circumstantiis nimis bibendum ob utilitatem aut delectationem, quod judicium non esset incompatibile cum judicio, quo judicaretur per fidem propter revelationem Ecclesiae aut Dei, non esse simpliciter bibendum, aut non esse bibendum secundum rectam rationem ; sed tale judicium non esse erroneum, nam idem omnino esset tale judicium, ac judicium quo ju.

dicaretur quod nimia potatio causaret delectationem, aut conduceret ad conciliandos amicos, verbi gratia ; hoc vero judicium posset esse verissimum, et actus fidei etiam supernaturalis : posset enim Deus revelare quod nimia potatio esset delectabilis, et causativa amicitiae. Probatur eadem minor quoad imperium ; tum primo, quia non datur aliquod imperium distinctum a judicio ; tum secundo, quia si daretur, non posset ignorantia aliqua secundum se, aut error, quia ignorantia et error vel sunt judicia erronea, vel sunt negationes alicujus scientiae requisitae, vel sunt imperfectiores cognitiones ; imperio autem, si esset distinctum a judicio, neutrum ex his posset competere, ut patet ; tum tertio, quia omne imperium distinctum a judicio, et pertinens praecise ad intellectum concomitatur necessario aliquod judicium. Unde si judicium sit rectum et bonum, imperium erit bonum, et non defectuosum : si vero judicium sit malum et erroneum, imperium concomitans erit etiam defectuosum ; ergo si non sit necessarium judicium erroneum ex parte intellectus ad actum malum voluntatis habendum, nec imperium aliquod intellectuale defectuosum erit ad hoc necessarium ;sed probavimus non requiri tale judicium, ergo.

Confirmatur haec probatio, intemperatus potus, verbi gratia, propositus voluntati, ut delectabilis et inhonestus, aliquando trahit voluntatem ad consensum, aliquando ad dissensum, sine ulla prorsus variatione physica ipsiusmet cognitionis judicativae, qua judicat intellectus naturam ejus ;imo aliquando constat experientia quod propositus talis potus, ut delectabilis, et ut causa paenae aeternae, sensus moveat voluntatem ad dissensum seu actum, quo nolit intemperate bibere, et aliquando propositus, ut delectabilis ex una parte, et ut causa paenae aeternae sensus ac damni, ac etiam, ut offensa Dei, et indecens naturam humanam, et sub multis aliis considerationibus retrahentibus voluntatem a consensu, adhuc moveat ad consensum ita ut velit intemperate bibere ;sed non potest assignari unde causaretur imperium, aut etiam judicium aliquod malum, quando consideraretur sub his ultimis rationibus, et sequeretur consensus, quod judicium malum, et imperium defectuosum, non causaretur, quando consideraretur in illis circumstantiis, in quibus non sequeretur. Sed in his circumstantiis non causaretur tale judicium aut imperium: ergo neque in illis, imo potius in illis non causaretur tale judicium malum aut imperium, quam his, cum plures rationes bene considerarentur retractivae a consensu in illis circumstantiis, ut supponimus.

Confirmatur secundo, quando apprehenditur intemperatus potus, ut prohibitus per Deum, et ut delectabilis, et judicatur esse et prohibitus ac delectabilis, non necessario sequitur imperium aliquod dictans, vel esse intemperate bibendum propter delectabilitatem, vel esse abstinendum propter prohibitionem, quia cum illo judicio potest stare divisim utrumque imperium, si dentur imperia talia distincta ab ipsismet judiciis;ergo aliqua alia causa assignanda est, quae determinet intellectum ad illud imperium distinctum, si detur ; sed non potest assignari ;ergo non datur tale imperium. Si dicas objectum consideratum sub ratione delectabilis perfecte, et sub ratione prohibiti imperfecte, determinare intellectum, et ad perfectius judicium de delectabilitate, et etiam ad imperium dictans et imperans intemperate esse bibendum ;objectum vero consideratum perfectius sub ratione prohibiti, et imperfectius, aut nullo modo sub ratione delectabilis determinare intellectum, et ad perfectius judicium de prohibitione, et ad imperium imperans non esse intemperate bibendum, ac propterea ad idem judicium de delectabilitate et prohibitione intemperati potus non sequi posse illa duo distincta imperia.

Contra, sicut potest illud objectum sic consideratum sub una ratione perfectius, quam sub altera causare tale imperium determinatum, quod imperium determinaret voluntatem ad actum conformem, similiter posset determinare immediate voluntatem ad talem actum absque tali imperio, unde frustra fingitur tale imperium. Deinde considerare objectum etiam perfectius sub ratione delectabilitatis, quam consideraretur sub ratione mali, non est error aut ignorantia, aut defectus ullus intellectus, sicut nec considerare hominem sub ratione animalis perfectius quam consideraretur sub ratione hominis, aut substantiae, non est error, ignorantia aut defectus.

Rursus, voluntas potest tendere ex sua libertate in objectum secundum rationem, secundum quam imperfectius consideraretur, alias tolleretur ejus libertas. Ulterius, secundum Augustinum supra lib. 12. de

civit ex duabus aequali ratione considerantibus unam mulierem, unus cadit, alter non cadit ; ergo lapsus non praesupponit considerationem objecti in lapso distinctae r.artionis, ab ea quae est in non lapso.

Si dicas secundo cum Cajetano, imperium defectuosum oriri partim ab ipsamet voluntate, quaero an a voluntate bona vel mala ? Si a bona, ergo electio bona est causa directa imperii mali, quod est absurdum. Si a mala, ergo praesupponitur ad illam electionem malam aliud imperium malum, et de ejus causa quaeretur sicut de alterius, atque ita dabitur processus in infinitum.

Probatur eadem minor quoad negationem cognitionis requisita, et quoad imperfectiorem cognitionem ; tum per illam ipsam auctoritatem Augustini ; tum quia nulla alia cognitio requiritur, ut quis non habeat electionem malam, quam quod sit prohibita a Deo, inductiva paenae aeternae sensus et damni, macula et deformitas animae, exclusiva gratiae et donorum, ac amicitiae Dei. Sed certum est quod sub his et similibus rationibus considerent peccatores peccata sua, et quod etiam distinctissime illis sic proponantur a Praedicatoribus, Confessariis, Scriptura, Patribus, et libris spiritualibus, cum tamen hoc non obstante peccent, et perseverent in voluntate mala peccandi ; ergo non habent necessario negationem alicujus cognitionis quae posset vocari defectus aut inconsideratio.

Confirmatur, quia certum est multos abstinere a peccatis, qui minus perfecte considerant malitiam peccati quam alii qui non abstinent ;

ergo qui peccant, non habent aliquam peculiarem negationem scientiae requisitae, aut inconsiderationem aut minus perfectam cognitionem malitiae peccati, quam non habent illi, qui non peccant, ut volunt adversarii. Dico autem peculiarem defectum, quia quod ipsi haberent defectum aliquem, qualem haberent non peccantes, non facit ad rem ; hic enim quaeritur utrum detur ne cessario aliquis defectus particularis in peccantibus, habens necessariam connexionem cum peccato, qui defectus non est in non peccantibus. Plures alias rationes possem adjungere pro hac nostra conclusione, sed haec videntur sufficere, praesertim accedente confirmatione maxima, quam dabit solutio argumentorum oppositae sententiae, quae proponemus explicata prius reliqua parte litterae, usque ad secundum membrum hujus articuli.

(r) Et si tunc quaeritur etc. Quoniam aliquae auctoritates adductae pro sententia Henrici, videntur dicere quod malitia voluntatis excaecet intellec. tum ; et haec videri posset esse contra opinionem suam, assignat duos modos, quibus posset voluntas dici excaecare intellectum sine praejudicio suae opinionis. Primus modus est privativus, quo scilicet voluntas privative, non positive excaecaret intellectum, advertendo ipsum a consideratione honestatis objecti, ob quam dictaret ipsum esse prosequendum: quando enim intellectus proponeret temperatum potum esse honestum, et praeceptum a legislatore, cui esset obediendum secundum rectam rationem, et ulterius ostenderet intemperatum potum esse delectabilem, et temperatum potum privare illa delectatione, quam afferret potus intemperatus, voluntas ob inclinationem suam pro hoc statu ad bonum delectabile sensitivum, et praeterea ob libertatem posset nolle temperatum potum, ut malum malitia indelectabilitatis, et velle intemperatum potum ob bonitatem delectabilitatis. Et quia non posset hoc facere, stante judicio de obligatione ad faciendum oppositum, absque tristitia et remorsu conscientiae, velletque liberare se ista paena, ut delectabilius peccaret, posset nolle ut consideraret intellectus illum obligationem, et velle ut solum adverteret ad delectabilitatem potus intemperati, aut alias species, quae concurrerent. Licet enim ipsamet voluntas non habeat directe proponere species aliquas, tamen quando non vult ut consideret intellectus eas, quae proponuntur, solent occurrere aliae, ut patet experientia, quam sentimus cum repellimus cogitationes turpes, nolendo ut intellectus advertat ad illas. Itaque hoc faciendo impediret quominus intellectus, aut consideraret omnino istam obligationem, aut saltem tam perfecte consideraret, quam alias fecisset, distractus scilicet per alias species occurrentes, dum voluntas non vult ut obligationem consideret ; et quamvis ex hoc non sequeretur quod intellectus erraret circa obligationem, judicando quod non esset talis obligatio ad temperate potandum, tamen sequeretur excaecatio privativa, quae diceret negationem considerationis istius obligationis, aut negationem istius perfectionis, quam alias haberet.

Hic autem duo sunt advertenda: Primum, quod quamvis voluntas hoc modo posset excaecare intellectum aliquando, non tamen esse necessarium ut id semper faciat, aut etiam possit facere ; tum quia id libere facit, quando facit ; tum quia posset Deus, non obstante quacumque nolitione voluntatis, conservare propositas species determinantes intellectum ad considerationem obligationis, et effectuum peccati, ut et saepe facit. Secundum, quod Scotus dum dicit hic intellectum excaecari posse hoc modo privative, non contradicat sibi dum paulo supra g si concedas conclusionem, dixit quod avertere intellectum a consideratione, non est excaecare intellectum nam ibi loquitur de excaecatione in sensu adversariorum, quae scilicet inferret errorem aliquem oppositum prudentiae, per quem diminueretur aliquid de habitu prudentiae, qualis excaecatio sola poterat conducere ad probandum quod non posset acquiri habitus prudentiae sine habitu virtutis appetitivae, de quo principaliter agitur, et est in controversia ; hic autem agit de excaecatione, quae non inferret hujusmodi errorem oppositum prudentiae, per quem diminueretur aliquid de habitu prudentiae.

Et ut videatur distinctius differentia utriusque modi ponendi excaecationem, advertendum ulterius, quodcum primum proponitur homini, secundum legem Dei esse abstinendum in his aut illis circumstantiis a furto, ista propositio sit actus prudentiae, prout hic loquimur de prudentia, et consequenter auget habitum prudentiae, vel si sit primus actus prudentiae, quem quis habuit, generat primum gradum istius habitus. Hic autem gradus, et hoc augmentum non possunt deperdi formaliter, nisi per actum oppositum, aut habitum acquisitum per talem habitum ; sed nullus actus, quo consideraretur aliud aliquod objectum, nec ullus actus, quo minus perfecte consideraretur idem objectum, est actus oppositus ipsi; unde quando voluntas, eo dictamine non obstante, non vellet abstinere a furto, quamvis postea propter hoc fleret excaecatio haec, quam admittit Scotus, consistens vel in negatione considerationis malitiae furti, vel in minus perfecta consideratione ejus, vel in consideratione perfectiori utilitatis aut delectabilitatis furti, aut alterius objecti, non sequeretur diminutio istius gradus habitus prudentiae, et sic admissa excaecatione tali, vera esset nostra principalis conclusio secunda, quod scilicet prudentia non habet necessariam connexionem cum virtute morali appetitiva, ut patet. Si autem poneretur excaecatio consistens in aliquo actu, aut in principio alicujus actus, quo judicaret intellectus, quod secundum legem Dei non esset a furto abstinendum, tum diminueretur ille habitus prudentiae, aut tolleretur, quo intellectus facilitabatur ad cognoscendum quod a furto esset secundum legem Dei abstinendum: talem ergo excaecationem debebant ponere adversarii, et talem negabat Scotus posse contingere per aversionem voluntatis quamcumque.

Secundus modus excaecandi est positivus, et breviter consistit in hoc quod voluntas eligens prosecutionem objecti delectabilis prohibiti per rectam Talionem, posset imperare intellectui ut investigaret media, quibus posset acquirere illud objectum, et intellectus obtemperans posset acquirere habitum facilitandum ad proponenda talia media. Hujusmodi autem habitus licet non esset erroneus speculative, quia revera inclinaret ad cognitiones veras, quibus proponeret intellectus illa, tanquam media, quae revera essent media ad acquirendum illud objectum, tamen practice dici posset erroneus, quia inclinaret ad proponenda media, quae voluntas non posset applicare, nisi errando, hoc est deficiendo a regula rectae rationis. Itaque quia intellectus esset positive inclinatus per hunc habitum ad proponenda media practice mala, hoc est, quae non possent applicari a voluntate, nisi practice male faciendo, posset dici per talem habitum positive excaecatus practice ; et quia voluntas esset causa aliquo modo, cur haberet talem habitum, posset dici excaecare positive intellectum. Quoniam vero hic habitus non opponitur habitui prudentiae, sicut nec actus ejus actui prudentiae, formaliter loquendo ; neque enim cognoscere quod furtum sit delectabile opponitur his actibus prudentiae ; furtum est hic et nunc prohibitum per legem Dei, et prohibitum est per legem Dei formare clavem falsam ad furandum : hinc admisso gratis quod semper quoties peccatur daretur hujusmodi excaecatio positiva, quod tamen non est verum, non sequitur nihilominus quin simul posset stare prudentia, et consequenter quin sit separabilis a virtute morali appetitiva.

Attamen licet hic habitus malus et erroneus practice in sensu explicato non oppositus, ut dixi, prudentiae, et licet etiam, quod magis est, posset vocari prudentia, quia disponeret media congrua ad finem (unde Salvator sumpta occasione ex facto villici iniquitatis dixit quod prudentiores sunt filii hujus saeculi filiis lucis in generationibus suis), tamen quia non inclinat ad proponenda media, quae possunt absque peccato applicari, sicut prudentia, quae est virtus, ideo optime dicit Doctor, quod iste habitus posset vocari imprudentia vel stultitia: non quod sit habitus inclinans ad cognitionem falsam, aut speculative erroneam, aut etiam practice erroneam in eo sensu, ut esset cognitio, qua cognosceretur aliquid conducens, aut aliquod esse faciendum, aliqua ratione, sub qua non esset revera faciendum, sed quod proponeret aliquod eligendum aut faciendum, quod qui eligeret vel faceret, peccaret vel faceret contra dictamen prudentiae virtutis, quae simpliciter prudentia dici debet.