COMMENTARIUS.

(k) De alia parte hujus articuli, etc. Divisi, hunc articulum, in quo quaerit de connexionne virtutum moralium appetitivarum cum prudentia in duas partes, quarum una erat de connexione cujuslibet virtutis particularis cum sua prudentia particulari sibi correspondente ; et jam cum ipso ostendimus ad hanc partem negative respondendum, et non esse talem connexionem prudentiae particularis cum appetitiva correspondente sibi, quamvis e contra appetitiva quaelibet habeat connexionem cum prudentia sua particulari.

Nunc ergo examinamus secundam partem, quae est de connexione prudentiae totalis cum omnibus virtutibus appetitivis moralibus.

Primo ergo ostendit qua ratione prudentia totalis sit una, circa quod proponit sententiam Henrici, quod sit una eo modo quo habitus scientiae totalis unius, verbi gratia, Metaphysicae et Physicae est unius ; iste autem habitus secundum ipsum, est una simplex qualitas, quae est species infima praedicamenti Qualitatis. Unde prudentia totalis erit similiter una simplicissima qualitas non includens plus partes integrales aut subjectivas distinctae specie. Hanc sententiam tenet expresse de prudentia Divus

Thomas in Comment . ad sextum Ethic. et 1. 2. quaest. 60. art. 1. ad primum, ubi Cajetanus et Medina, quos sequitur Vasquez dispul. 85. cap. 2. et Valentia tom. 2. disput. 4. quaest. 3. punct. 2. Horum fundamenta proponemus inferius.

(1) Quantum ergo ad istum articulum, etc. Contrariam sententiam praeoedenti proponit hic Scotus, concludendo prudentiam totalem correspondentem omnibus virtutibus moralibus non esse unam specie infima, sed tot esse species distinctas prudentiae ut sic abstractae ab omnibus prudentiis particularibus, quot sunt honestates distinctae, et virtutes appetitivae tendentes in illa ; quam sententiam praeter Scotistas tenent Auctores citati in scholio.

Probatur primo, quia ars, quae est una ex quinque speciebus virtutum 1 intellectualium assignatarum a Philosopho 6. Ethic. cap. 3. quae sunt: Intellectus, sapientia, scientia, Ars, et prudentia ; ars, inquam, non est habitus unus specie infima, sed comprehendens sub se diversas species, pro diversitate rerum factibilium diversarum, in quibus cognoscendis ad est specialis difficultas sic, ut acquisita facilitate circa cognoscendum unum genus istarum rerum factibilium, maneat difficultas cognoscendi alia genera, ut omnes fatentur ; ergo prudentia non est una simplex species infima, sed comprehendens sub se plures species pro diversitate specifica agibilium, hoc est, actionum moralium virtuosarum.

Probatur consequentia, quia eadem est ratio, non enim potius dici debet quod omnia agibilia habeant talem connexionem, ut ad ea cognoscenda debeat sufficere unus simplex habitus, quam quod factibilia ita se habeant similiter.

Respondet Medina, negando consequentiam, quia res agendae sunt connexae, non vero res artificiosae.

Contra, quia ipsemet fatetur posse esse quem facilem ad quaedam agibilia, saltem in gradu imperfecto, quin sit facilis ad alia in tali gradu ; ergo saltem in illo gradu erit eadem ratio de illis ac de factibilibus. Deinde falsum est quod habeant talem connexionem. Denique licet illae habeant connexionem, tamen exigunt diversos habitus ; ergo quamvis haberent similiter connexionem cum prudentia, et prudentia cum illis, non propterea sequeretur quin darentur plures prudentiae.

Respondet secundo aliam esse disparitatem, quod prudentia judicat de diversis virtutum materiis, ars vero non judicat de diversis factibilibus ; sed de hoc postea,solvendo fundamenta Gajetani.

Respondet tertio similitudinem artis et prudentiae non esse in quo ponit illam Scotus, sed potius in eo quod quemadmodum ars una facit bonam domum, ita una prudentia facit bonum hominem ; et sicut si poneretur una ars ad faciendum hominem, non poneretur alia ad faciendas manus, et alia ad faciendos pedes, ita cum prudentia ponatur ad faciendum hominem bonum, non debet poni una ad faciendum illum temperatum, et altera ad faciendum ipsum justum.

Contra, quia sicut ad faciendum domum bonam constantem ex diversis partibus requirentibus diversum artificium, et habentibus diversam perfectionem concurrunt plures artes, et una non sufficit, ut de facto patet experientia, ita similiter quandoquidem plures perfectiones diversae rationis concurrant ad faciendum hominem bonum, debent requiri plures prudentiae distinctae rationis, ex quo patet ad exemplum Medinae ; quamvis enim si poneretur una simplex ars ad faciendum hominem, non deberet poni alia ad faciendum manum, et alia ad pedes, quia non sunt multiplicanda entia sine necessitate. Et similiter etiam si poneretur una prudentia simplex ad faciendum hominem bonum, non requireretur alia ad faciendum ipsum temperatum, alia ad faciendum ipsum justum, etc. tamen quandoquidem si daretur ars ad faciendum hominem, illa esset multiplex, et non una, ita cum detur prudentia ad faciendum hominem bonum, illa erit multiplex.

Probat secundo Doctor conclusionem, quia aliquis quoad voluntatem potest esse bene affectus circa aliqua agibilia, et male circa alia, et propterea unus habitus simplex non sufficit ad eam perficiendam in ordine ad omnia agibilia, sed plures habitus specie distincti in ordine ad hoc proponuntur ; ergo quoad intellectum potest esse habituatus ad dictanda aliqua agibilia bene et male habituatus ad dictanda alia, praesertim cum non ex eo quod habeat principia sufficientia ad dictandum de aliquibus agibilibus in particulari, verbi gratia, de temperate vivendo, sequatur quod habeat principia sufficientia ad dictandum bene de aliis agibilibus, verbi gratia, de non furando, et de restituendo alteri quod suum est, et cum dictamina particularia de his agibilibus non sint conclusiones illatae ex principiis inferentibus dictamina de aliis agibilibus, aut ex ipsismet dictaminibus.

Confirmatur haec ratio, quia secundum Thomistas, principia prudentiae sunt actus virtutum moralium, et hinc existimant non posse esse prudentiam sine virtutibus moralibus omnibus, sed manifestum est experientia posse quem esse affectum erga unam virtutem, sine eo quod sit affectus erga alteram, saltem in gradu imperfecto, ut fatentur ipsimet adversarii. Et praeterea fatentur ipsas virtutes morales affectusque ex iis procedentes esse diversos speciei ; ergo prudentia, quae acquiri posset mediante affectu unius virtutis tanquam principio, erit distinctae speciei a prudentia, quae potest acquiri mediante affectu alterius virtutis ; quoties enim principia sunt distincta, etiam habitus iis mediantibus acquisiti, et actus etiam erunt distincti.

Respondet Medina, negando consequentiam probationis, quia de rebus agendis est una ratio vera, sed non est eadem ratio boni.

Contra, quia sicut omnia agibilia conveniant in una ratione boni, ut sic et distinguuntur secundum rationes particulares bonitatis, ita similiter possunt convenire in una ratione veri agibilia, ut sic, et distingui secundum rationes particulares veri.

Confirmatur, quia si omnia agibilia conveniunt in ratione boni, ut sic, et tamen distinguuntur penes rationes particulares ; ergo similiter dici debet, quod licet conveniant in una ratione veri, ut sic, distinguantur in rationibus particularibus. Nec prorsus est ulla ratio, cur poneretur prudentia una, quae versaretur circa omne agibile, secundum unam rationem formalem, et non poneretur una scientia, quae versaretur circa omne verum speciale.

Probatur tertio conclusio, quia experientia constat hominem posse esse habituatum et facilem ad cognoscendum, quaenam media sint utilia ad temperate vivendum, quantum ad cibum et potum, sine eo quod sit facilis et habituatus ad cognoscendum quaenam media sunt utilia ad reddendum cuique suum, aut ad temperate vivendum quantum ad venerea ; et potest quis esse facilis ad cognoscendum quod temperate comedere sit honestum sine eo quod cognoscat quod temperare sibi a fornicatione esset honestum, et e contra ; ergo habitus inclinans ad utramque cognitionem est diversae speciei.

Probatur consequentia, quia hac via colligimus dictinctionem habituum in universum, et speciatim in proposito colligimus hoc modo distinctionem virtutum appetitivarum subjectarum in voluntate inter se.

Probatur quarto, quia secundum sanctum Thomam dantur plures species distinctae prudentiae gubernativae qua habilitamur ad procurandum bonum aliorum, ut, verbi gratia, regnativa, legislativa, politica, oeconomica, militaris, et ipsamet prudentia gubernativa, ut sic, distinguitur specie a prudentia particulari, qua dictamus, quae pertinent per se ad bonum proprium ; ergo haec prudentia particularis habet similiter plures species sub se, quia est eadem prorsus ratio. Nec facit ad rem quod dicit Medina, prudentiam illam gubernativam non esse veram prudentiam simpliciter, aut procedere per alia media, aut habere alias et alias difficultates, nam in primis illa prudentia est circa verum agibile ; ergo habet rationem prudentiae simpliciter. Deinde, quamvis totum quod dicit, esset verum, non minus sequeretur nostrum intentum, quia sive ponatur esse prudentia simpliciter, sive non, nulla est ratio cur haberet plures species sub se potius, quam prudentia simpliciter, de qua loquimur; nec est unde colligatur quod illa prudentia habeat species plures procedentes per diversa media, et habentes diversas difficultates ; prudentia vero, de qua hic loquimur, non habet similiter plures species, et procedentes per diversa media, et habentes diversas difficultates.

(m) Qualiter autem omnes prudentiae, etc. Probata sua conclusione, quia contra opponi posset quod communiter dicatur prudentia esse una, ostendit qua ratione id verum esse possit. Ita prudentia potest esse una eodem modo quo in ipsius, et jam communioribus recentiorum principiis ; Metaphysica dicitur una, et quaelibet scientia totalis speculativa, quae non dicunt talem unitatem, nec sic sunt unae, quin includant plures partes specie distinctas, a quibus una ratio scientiae talis, ut sic, potest abstrahi, quamvis a rigidioribus Thomistis negatur, modo tamen supponendum est, suo loco probandum. Dicit igitur Doctor quod possit dici quod detur una prudentia realis quae respicit omne verum agibile, non tamen formaliter et explicite sic ut intellectus non indigeat ad hoc, ut perficiatur circa omne tale verum in particulari,alio habitu, sed virtualiter, quatenus scilicet, unus habitus aliquis possit dari, qui adjuvet ad cognitionem veri cujuscumque talis, verbi gratia, habitus quo quis inclinatur ad cognoscendum primum principium practicum, nt quod tibi non vis fieri alteri ne feceris, aut quod vis aliud generale principium. Quandoquidem enim habitus inclinans ad hoc principium cognoscendum concurrat ad cognoscendum quodcumque dependens ab hoc principio, et omnia vera agibilia in particulari possint dependere ab illo, si extendatur nomen prudentiae ad significandum istum habitum, potest dici quod unus habitus prudentiae respiciat aliquo modo omnia agibilia formaliter, vel virtualiter, cum hoc autem stare posset quod darentur nihilominus plures habitus distincti specie respicientes vera agibilia in particulari distinctae rationis.

(n) Secundum hoc exponi potest, etc. Hic dat tres responsiones ad auctoritatem Philosophi 6. Ethic. cap. ult.: Prudentiae uni existenti omnes, scilicet virtutes appetitivae, inerunt ; quam auctoritatem urgent adversarii pro sua sententia. Prima responsio est conformis ad doctrinam jam traditam nimirum quod loquatur Philosophus de prudentia una, non quod una daretur, quae formaliter vel virtualiter tenderet in illa. Secunda responsio est quod si loquatur de una prudentia formaliter respiciente omnia agibilia, tum debet intelligi de una prudentia intensive et extensive perfecta, qualis sola est illa, quae potest formaliter dictare ; de quocumque vero agibili in particulari, talis autem necessario includit plures habitus distinctos realiter, et specie, et consequenter erit tantum una unitate aggregationis plurium prudentiarum distinctarum,

sicut scientia totalis Logica vel Metaphysica dicitur una. Tertia responsio est quod detur una prudentia genere intermedio, quia ab omnibus prudentiis distinctis potest abstrahi una ratio communis prudentiae, in qua omnes conveniant, et habent unitatem, sicut omnia animalia conveniant in una ratione animalis, ut sic. Probat hanc acceptionem a simili, quia in divisione virtutum in quatuor cardinales non minus ponitur temperantia una quam prudentia una, sed temperantia non est ita una, quin dentur plures species diversae ejus, quamvis omnes conveniant in ratione temperantiae, ut sic, quae ratio ponitur in illa diversione ; ergo non est necesse, ut prudentia sit ita una, quin sint plures prudentiae distinctae rationis, quamvis conveniant omnes in ratione una prudentiae ut sic, quae ratio ponatur in illa divisione tanquam unum membrum.

Ex hac doctrina solvuntur tres primae rationes, quas pro se adducit Medina contra nostram sententiam.

Objicit praeterea, non est diversa difficultas in dictaminibus prudentiae ; ergo nec ponendae sunt diversi habitus prudentiae. Probatur antecedens, quia qui novit consultare bene in materia temperantiae, potest consultare bene in materia justitiae ; est enim eadem ratio consultandi, puta adhibere scripturas, rationes naturales, et exempla bonorum virorum.

Addit praeterea ad confirmationem hujus, quomodo ex uno principio concludit prudens quod faciendum sit in diversis materiis diversarum virtutum.

Respondetur negando antecedens, cujus oppositum constat ex dictis et experientia. Ad probationem, nego quod qui novit consultare in una materia, novit etiam consultare in aliis consultatione propria et particulari alterius materiae ; non urget autem probatio, qua ad hoc utitur Medina, nimirum quod sit idem modus consultandi in omnibus materiis, adeundo scilicet Scripturas, rationes et exempla, nam est etiam idem modus acquirendi omnes scientias, adeundo scilicet Scholas, legendos libros, considerando effectus rerum, et causas, easque ad invicem applicando, et tamen nemo dicit non esse diversas difficultates in diversis scientiis ; ergo similiter in proposito, quamvis sit idem modus consultandi in omnibus materiis virtutum, non tamen sequitur quin sit diversa difficultas in acquirendo bono consilio, circa diversas materias. Rursus, si difficultas prudentiae esset solum in cognoscendo quod per Scripturam, rationes et exempla posset quis acquirere modum operandi in qualibet materia, ecquis non esset subito prudens?

Altera etiam ejus ratio seu confirmatio non urget, nimirum quod ex uno principio possit concludere in variis materiis ; nam ad exercendas virtutes in variis materiis non sufficit exercere actus istarum virtutum materialiter, sed requiritur, ut formaliter exerceantur ex affectu honestatum distinctarum. Sed nullum unum principium solum potest sufficere ad proponendas honestates virtutum omnium in particulari, ut inter se distinguuntur ; ergo requiruntur diversa principia in diversis materiis, circa quas quis versatur ob diversas honestates, et consequenter ubi sunt diversae honestates considerandae, sunt diversae difficultates ; ergo falsum est quod prudens ex uno principio possit definire quid et quomodo sit agendum in materia justitiae ob honestatem particularem justitiae, et in materia temperantiae, ob honestatem particularem temperantiae, quidquid sit utrum possit definire quomodo agendum esset in omnibus materiis ex affectu unius tantum honestatis.

Objicies ulterius, et est fundamentum Gajetani ac Valentiae: prudentia judicat de diversis virtutibus, ostendendo quae alteri hic et nunc sit praeferenda; ergo una prudentia respicit honestates diversarum virtutum, et consequenter pro diversitate istarum honestatum non sunt ponendae diversae prudentiae. Secunda consequentia patet. Probatur prima,quia ex eo quod homo judicat, et discernit inter diversa sensuum externorum objecta, colligit Philosophus 2. de Anima, dari sensum unum communem, qui percipiat omnia illa objecta ; ergo si prudentia discernat etcomparet inter seobjecta virtutum, debet admitti una prudentia, quae possit attingere omnia ista objecta.

Respondeo primo, negando consequentiam primam objectionis, et consequentiam etiam probationis ejusdem. Ratio autem disparitatis est, quod quamvis prudentia non esset una, daretur tamen potentia, nimirum intellectus potens discernere inter illa ; si autem non daretur sensus communis, non daretur aliqua alia potentia una, quae ad discernendum inter sensuum externorum objecta sufficeret.

Confirmatur hoc : sicut intellectus discernit mediante habitu suo inter objecta virtutum, ita voluntas sequitur, quandoque saltem, judicium intellectus, et praefert unum objectum alteri, amando ipsum magis quam alterum ; ergo deberet habere habitum 1 quoad hoc inclinaretur tam bene quam intellectus. Tunc sic argumentor : vel iste habitus voluntatis, quo sic inclinaretur, est distinctus ab habitibus particularibus virtutum, vel non est. Si primum dicatur ; ergo quandoquidem eo non obstante ponuntur virtutes aliae distinctae tendentes in eadem objecta, quamvis daremus unum habitum prudentiae, qui tenderet in omnia objecta virtutum, non propterea sequeretur quin darentur plures prudentiae distinctae. Si secundum dicatur; ergo similiter non est necesse ut sit unus habitus prudentiae, qui tendat in ista objecta.

Respondeo secundo, distinguendo primum consequens : una prudentia, quae tendat in illa objecta, quatenus conferuntur ad invicem, transeat consequentia ; quae tendat in illa seorsum sumpta, nego consequentiam primam et secundam. Ut melius intelligatur haec responsio, advertendum quod ut ex actibus producuntur habitus, ita prout potentia habet actus distinctae rationis et difficultatis, ita etiam potest habere habitus distinctae rationis, secundum omnes. Unde cum intellectus posset habere actum, quo proponat hic et nunc talem actum in particulari sub honestate temperantiae, et alium actum quo proponat eumdem vel alium actum sub honestate justitiae, et alium actum quo judicet potiorem esse honestatem justitiae quam temperantiae, et non sit eo ipso facilis ad huno tertium actum, quo est facilis ad duos primos ; nec eo ipso facilis ad actum secundum quoad primum, sequitur satis probabiliter, quod possit acquirere habitum, per tertium actum distinctae rationis ab habitu, quem acquireret per primum et secundum actum, sicut potest per secundum acquirere habitum distinctum ab habitu, quem acquirit per primum actum.

Hoc autem supposito, patet quod daretur unus habitus prudentiae, quo inclinaretur intellectus ad praeferendum objectum unius virtutis objecto alterius, et ad discernendum consequenter inter objecta diversarum virtutum, et quod praeterea darentur plures habitus prudentiae, quorum quilibet proxime tantum inclinaret ad unum tantum virtutis objectum, quod est intentum hujus secundae responsionis.

Objicies ultimo, Aristoteles probat omnes virtutes esse connexas, quia qui habet unam, habet prudentiam, et qui habet prudentiam, habet omnes virtutes ; sed haec ratio nihil valeret, si alia esset prudentia regulativa temperantiae, alia justitiae.

Respondeo, negando minorem, quia sicut quis non posset habere prudentiam correspondentem temperantiae, quin haberet temperantiam secundum adversarios, ita non posset habere prudentiam totalem aggregatam ex omnibus prudentiis, quin haberet omnes virtutes; et quemadmodum ex eo quod una virtus adjuvat quandoque alteram, ita ut sine altera non possit esse perfecta secundum adversarios, ita una prudentia posset adjuvare alteram, sic ut sine altera esse non posset perfecta. Unde sequitur quod quandoquidem una virtus appetitiva non possit esse perfecta absque prudentia correspondenti perfecta, et haec nequeat esse perfecta sine aliis prudentiis, non obstante distinctione prudentiarum, valere posse discursum Philosophi in sententia ipsorummet adversariorum, non minus quam si una tantum daretur prudentia.

Confirmatur hoc, ipsimet adversarii fatentur posse acquiri habitum unius c virtutis quoad statum aliquem imperfectum saltem, sine altera virtute ; ergo potest acquiri et prudentia, ut ipsi correspondens sine eo quod vel ipsa, vel alia prudentia acquiratur, ut correspondens alteri virlutilnon acquisitae ; ergo non sequitur ex acquisitione prudentiae quomodocumque acquisitio aliarum virtutum, sed ex acquisitione prudentiae quoad statum perfectum, et quatenus extenditur ad omnes virtutes. Ergo quamvis darentur prudentiae distinctae, quandoquidem quaelibet ex ipsis seorsum sumpta non extenditur ad omnes virtutes, non deberet sequi ex mente Philosophi, quod qui haberet unam prudentiam talem, deberet habere omnes virtutes : ergo prudentia cum qua connexionem habere debent omnes virtutes, debet esse prudentia, ut extendens se ad omnes virtutes. Sed ad inferendam connexionem virtutum cum tali prudentia, aut ipsius cum virtutibus, perinde prorsus est quod sit una simplex, vel aggregata ex pluribus: ergo discursus Philosophi nihil favet adversariis.

Objicies fundamentum Vasquez et Gajetani, prudentia ponitur, ut recte quis inveniat medium acquirendi finem virtutis ; est autem idem modus inveniendi medium in omnibus materiis virtutum, et quamvis fines sint diversi, tamen se habent isti fines per modum principiorum, unde non inferunt pluralitatem ac diversitatem prudentiae.

Respondetur, non esse eumdem modum in specie inveniendi medium virtutis, et cognoscendi media requisita ad quamlibet virtutem ; sed prout virtutes ipsae sint distinctae, ita etiam media, ut media sunt ad tales virtutes, esse distincta, et distinctae cognoscibilitatis ac difficultatis.

Confirmatur hoc ex ipsamet objectione : per adversarios diversi fines virtutum amati a voluntate habent rationem principiorum ; ergo electiones et consultationes, ac judicia quaecumque ex iis, qua diversa sunt, provenientes, sunt diversae rationis.

Objicies denique ex Durando, prudentia habet pro objecto bonum humanum, ut tale ; sed hoc est ejusdem rationis, ergo? prudentia est una tantum. Confirmatur, quia Tmedicina corporalis est una ; ergo et spiritualis, quae est prudentia. Respondetur, negando minorem, nam bonum humanum quod respicit prudentia, est bonum virtutis ; unde sicut hoc est multiplex, ita et illud. Ad confirmationem respondet Vasquez negando consequentiam, quia medicina agit de tuenda una salute corporali, prudentia vero de multiplici salute spirituali. At haec responsio petit manifeste principium ; est enim eadem ratio admittendi multiplicem sanitatem spiritualem animae ac corporis. Itaque respondeo negando antecedens, nam certe non est eadem scientia, quae deservit ad sanandum oculum, et caput ac pedes, et universaliter pro ratione diversarum infirmitatum, ponendae sunt diversae scientiae medicae, et de facto dantur Medici boni quoad unam infirmitatem, qui de alia infirmitate parum aut nihil sciunt, ut patet experientia.

(o) Sic intelligendo unitatem, etc. Hic resolvit quid dicendum sit de connexione virtutum cum prudentia totali extendente se ad omnem virtutem, et concludit quod si dicatur prudentia esse una ob unitatem gencricam, in qua conveniunt omnes species diversae prudentiae, non majorem debere habere virtutes connexionem cum prudentia, et sic una quam quaelibet virtus in particulari habet cum prudentia particulari sibi correpondente, id quod est manifestum. Et idem sentiendum est de connexione virtutum cum prudentia una aggregata ex omnibus prudentiis distinctis specie repertis in homine.

Unde si dicatur quod quaelibet virtus in particulari habet necessariam connexionem cum sua prudentia particulari, et e contra ; similiter dicendum est omnes virtutes habere connexionem cum prudentia totali, et e contra. Si vero dicatur nobiscum, virtutes quidem particulares habere connexionem necessariam cum prudentiis particularibus sibi correspondentibus ; e contra vero prudentias particulares non habere necessariam connexionem cum virtutibus appetitivis particularibus, quarum objecta respiciunt. Similiter tenendum virtutes omnes appetitivas habere connexionem necessariam cum prudentia totali ; prudentiam vero totalem non habere necessariam connexionem totalem cum virtutibus, quod quidem de Physica connexione certum est ex dictis ; non item de morali, quia quamvis moraliter possit quis habere promptitudinem ad discernendum qualiter sit recte operandum hic et nunc in hac vel illa materia absque virtute appetitiva correspondente, tamen moraliter impossibile videtur, ut quis sit expeditus ad judicandum bene in omnibus occasionibus de objectis omnium virtutum absque aliquibus saltem virtutibus, quia, ut . supra diximus, moraliter contingit excaecatio intellectus ex vitiis, praesertim aliquibus ; unde sequerentur ista excaecatio moraliter, si non adsit virtus opposita per quam expellatur tale vitium, quod bene advertendum est, et nullo modo adversatur Doctori aut ejus principiis.