ARTICULUS I.

Utrum secundum omnes differentias intellectus Angelo insit perspicacitas intelligentiae, an non ?

Ad primum horum sic proceditur:

1. Aristoteles in III de Anima sic dicit: " Quoniam autem sicut in omni natura aliud quidem est materia in unoquoque genere, et illud est potentia omnia illa: alteram autem ut causa est efficiens, quo est omnia facere, ut ars ad materiam se habet: necesse est et in anima has esse differentias: et hujusmodi quidem differentia qua omnia fiunt, est intellectus possibilis: hujusmodi vero qua est omnia facere, est intellectus agens, qui est sicut sol. " Videtur ergo, quod cognoscibilium intellectus non sit sine his duobus: sed Angeli habent cognoscibilium intellectum: ergo non habent sine his duabus differentiis: ergo in Angelis est intellectus agens et intellectus possibilis.

2. Adhuc, Aristoteles in III de Anima : " Omne cognoscens secundum cognoscibilia, iii unumquodque illorum secundum actum quando cognoscit illud: " cum igitur Angelus cognoscat omnia cognoscibilia per naturam, Ange- lus per aliquam potentiam intellectivam fiet unumquodque intelligibilium secundum actum, licet nullum eorum sit secundum esse: sed nullus intellectus fit unumquodque intelligibilium secundum actum, et non secundum esse, nisi intellectus possibilis: ergo in Angelis est intellectus possibilis. Sed possibilis non potest esse sine agente: quia numquam exiret in actum: ergo in Angelis est agens intellectus, et possibilis.

3. Adhuc, Sicut se habet materia in natura corporum, sic intellectus possibilis in natura spirituali et intellectuali: sed materia in natura corporum una est subjecto sub privatione et forma existens: ergo intellectus possibilis unus est subjecto sub specie intelligibilis et sub privatione ejusdem existens: constat autem, quod quando intelligit Angelus, aliqua potentia intellectiva ejus est sub specie intelligibilis, quia aliter non intelligeret: et cum ille intellectus idem sit cum possibili non habente speciem, sequitur quod ad minus intellectus possibilis sit ibi subjecto et secundum esse, licet non sit ibi sub ratione potentiae, eo quod numquam est sub privatione. Et si possibilis est in Angelis, de necessitate eliam est agens, ut prius probatum est.

Ex hoc etiam accipitur et probatur, quod intellectus possibilis et speculativus idem sint numero et subjecto, licet differant ratione et esse speciei speculatae: ergo in Angelis est possibilis intellectus et speculativus, et possibilis non est sine agente: ergo etiam in eis est intellectus agens.

4. Si forte dicatur, quod in Angelis non est possibilis intellectus, eo quod intellectus eorum numquam fuit in potentia, et non exivit de potentia ad actum, quemadmodum intellectus humanus. Contra.: Agens secundum quod agens, non potest esse subjectum, eo quod ratio

subjecti est ratio potentiae et naturae materialis: cum ergo aliqua potentia intellectiva in Angelo substet intelligibilibus, quando Angelus intelligit intelligibilia secundum actum, illa potentia est in ratione subjecti et naturae materialis: agens autem non potest esse subjectum, ille enim est sicut lux, ut dicit Aristoteles in III de Anima : lux autem non est subjectum colorum, sed actus: intellectus ergo sicut lux non est subjectum intelligibilium, sed actus. Oportet ergo in Angelo esse aliam potentiam intellectivam, quae sit subjectum intelligibilium, et (sicut dicit Philosophus) intelligibilium locus: et in qua (sicut idem dicit in III de Anima) sicut in tabula rasa depingantur species intelligibilium: et ille est in natura potentiae et materiae, sicut probatum est: ergo in Angelis est intellectus possibilis: et ille numquam potest esse sine agente, ut probatum est: ergo est etiam in eis intellectus, agens. Sed possibilis secundum actum factus est speculativus: ergo secundum omnes istas tres differentias intellectus, agentis scilicet, possibilis, et speculativi, intellectus est in Angelis.

5. Adhuc, Quamvis materia in caelo numquam sit in potentia ad actum et ad formam, tamen substantia et subjecto materia est in caelo, quae subjectum est formarum substantialium et accidentalium caeli: ergo a simili quamvis in Angelis secundum possibilem intellectum numquam exitus sit de potentia ad actum, oportet tamen possibilem intellectum inesse eis, qui in eis substet formis intelligibilibus: ergo in Angelis est possibilis intellectus: et hic efficitur speculativus, quando speculatur: ergo est in eis speculativus: et hic non est sine agente: ergo est etiam in eis agens.

In contrarium hujus est quod dicit Aristoteles in V primae philosophiae, quod potentia passiva sive possibilis est principium transmutationis: sed in Angelis non est possibilis quae est principium transmutationis: ergo nec intellectus possibilis: et sine illo non est necessarius agens intellectus: ergo nec agens, intellectus est in eis.

Ad hoc dixerunt quidam, quod Angeli non habent nisi intellectum agentem formas intelligibiles: sed operatio intellectus agentis multiplex est, ut dicunt. Quaedam enim est abstrahere species intelligibiles a phantasmatibus, et conjungere eas intellectui possibili: et hanc habet intellectus agens secundum conversionem ad inferiora sensibilia. Aliam habet, ut dicunt, in illuminatione super species universales rerum, in quibus, ut dicunt, summam retinet, et singula perdit, ut dicit Boetius. Et vocant summam, primas propositiones quae dignitates vocantur: quibus ut quibusdam instrumentis, agens intellectus extrahit possibilem ad actum, et facit de potentia sciente, actu scientem: harum enim notitiam discens non accipit a Doctore, sed habet apud se: quia, sicut dicit Aristoteles in primo Posteriorum, principia scimus in quantum terminos cognoscimus. Aliam habet operationem secundum comparationem ad lumen superius, quod vel verbo, vel intelligentia superiori recipit per influentiam: et unitur ei sicut lumen lumini, mediante [quo efficitur potens ad cognoscendum singula sicut sunt, non tantum in universali, sed etiam in singulari. Dicunt ergo, quod agens primo modo dictus est in homine, secundo modo dictus est in Angelo.

Sed contra hoc est, quod oportet, quod aliquid sit subjectum illarum formarum, quae sunt species cognoscibilium ab Angelo, et quod se habeat ut susceptivum ad ipsa, sive recipiat ea ab illuminatione superiori, sive a lumine primarum propositionum, quae sunt dignitates secundum comparationem ad inferiora: et illud susceptivum et subjectum numquam potest esse agens, quia agens et materiale, sicut dicit Aristoteles in II Physicorum, numquam coincidunt in idem secundum rem, sed semper in diversa.

Ulterius quaeritur, Utrum in Angelis sint istae differentiae intellectus, quibus dividitur intellectus per speculativum et practicum ?

Et videtur, quod sic. i. In Angelis enim est speculativus intellectus, aliter enim nihil specularetur intelligibilium: speculativus autem, ut dicit Philosophus in III de Anima, per extensionem fit practicus: et non exigitur ad hoc, nisi quod id quod speculatur in ratione veri, extendat se in rationem boni convenientis, vel mali disconvenientis: et consideret illud ut bonum conveniens, vel malum inconveniens, et nuntiet voluntati vel appetitui hoc esse consequendum, vel illud fugiendum: constat autem, quod hanc potentiam extensionis habet Angelus: ergo Angelus habet intellectum speculativum et practicum.

2. Adhuc, Angelus bonus convertit se ab bonum, et Angelus malus pervertitur ad malum: et neutrum horum esse potest, nisi per intellectum practicum: quia, sicut docet Aristoteles in II de Anima, cap. de movente, appetitus numquam convertitur ad bonum, nec avertitur ab ipso, nisi nuntiante intellectu de bono ad quod debet converti, vel de malo a quo debet averti: ergo necesse est, quod in Angelo sint istae differentiae, quibus dividitur intellectus per speculativum et practicum.

3. Adhuc, Intellectus Angeli non est deficientior, quam intellectus hominis: sed de perfectione intellectus hominis est, quod habeat utrumque intellectum, scilicet speculativum, et practicum, et secundum alterum tantum non esset perfectus: ergo multo magis est hoc de perfectione angelici intellectus.

4. Adhuc, Constat, quod per Angelos fiunt miracula: facere autem miracula non fit nisi per intellectum practicum: ergo intellectus practicus est in Angelis: et practicus formatur ex speculativo: ergo est in eis speculativus.

5. Adhuc, Constat, quod in natura

intellectuali Angelus plus conformatur Deo, quam homo: sed in Deo est practicus intellectus: quia Deus per se sicut speculum cognoscit omnia speculative et facit omnia verbo operative: et propter hoc Filius dicitur Verbum, quod verbum, ut dicit Augustinus in libro VIII de Trinitate, notitia formata Patris est, et notitia amata, ut dicitur, I ad Corinth. i, 24, virtus Dei et sapientia est. Dicit enim sic: Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Ergo in Deo est contemplativus intellectus sive speculativus, qui est intellectus sapientiae: et in Deo est intellectus practivus sive operativus, qui est intellectus virtutis operativae: ergo etiam est in intellectu angelico, qui in intellectuali natura maxime conformatur Deo.

In contrarium hujus videatur esse quod dicit Aristoteles in III de Anima, quod " natura non deficit in necessariis, nec abundat superfluis, " Unde nulli dedit intellectum practicum sive operativum, nisi daret ei organum quo perficeret opus illius intellectus, sicut manum. Dicit enim Aristoteles in libro XII de Animalibus, quod, " manus est organum intellectus practici, quo utitur ad omnes formas operum suorum perficiendas: " sic autem non fecit Angelo: ergo in Angelo non videtur, esse intellectus practicus.

Ulterius quaeritur, Utrum Angelus sub istis differentiis habeat intellectum, quae sunt intellectus adeptus sive possessus, et intellectus non adeptus.

Secundum enim Aristotelem et Democritum intellectus agens duobus agens efficitur, quando scilicet ad phantasmata se habet ut sol, abstrahendo species intelligibiles, et movendo eas in intellectum possibilem sicut in locum proprium generationis specierum, intelligibilium. Dicunt enim, quod intellectus possibilis locus specierum est, sicut sol abstrahit species colorum a corporibus terminatis, et movet eas specie spirituali in perspi- cuum non terminatum, quod secundum esse spirituale abstractionis earum, regio et locus generationis earum est. Dixerunt etiam, quod in se habeat lumen distinctum, sicut ars habet in principiis suis. Est enim ars, ut dicit Tullius in fine primi Rhetoricae, collectio praeceptorum sive principiorum ad eumdem finem tendentium, ad quae principia distinguuntur per compositionem et divisionem et collationem, omnia quae sunt artis, ut certa et distincta notitia habeatur de eis, quod nemo potest adipisci nisi per studium. Et propter hoc, sicut dicit Gregorius Nyssenus, hi duo concorditer dixerunt, quod nemo in hac vita habet intellectum agentem et adeptum nisi Philosophus. Et ideo dicit, quod Aristoteles dedit duplex exemplum in III de Anima, scilicet quod est ut lux, et quod est ut ars ad materiam. Et ideo dicit in I de Anima, quod videtur secundum prudentiam dictus intellectus, non aequaliter inesse omnibus, sed neque hominibus.

Quaeritur ergo, Si Angeli habent hujusmodi adeptum intellectum ? Et videtur, quod non: quia

1. Nihil adipiscuntur per studium: sed adeptus intellectus, per studium acquiritur, ut dicit Alexander in libro de Intellectu et intelligibili,

2. Adhuc, Aliquis adipiscitur quod prius non habuit: sed Angelus non acquirit intellectum, quem prius non habuit: ergo non accipit intellectum adeptum,

In contrarium hujus est, quod dicit Augustinus, quod daemones multa discunt per experientiam longi temporis, et cum similes sint in natura intellectuali, daemon et bonus Angelus, videtur quod etiam boni Angeli discant per experientiam temporis. Via autem hujusmodi doctrinae ponitur ab Aristotele in primo primae philosophiae sic: " Ex multis experimentis acceptis fit una memoria: ex multis memoriis universale: hoc autem principium est artis et scientiae. "

Unde ibidem dicit, quod " experientia artem fecit, inexperientia autem casum: " sicut ait Porphyrius recte dicens. Ex hoc videtur, quod Angeli habent adeptum intellectum per experientiam longi temporis,

Solutio. Ad id quod primo quaeritur, dicendum, quod procul dubio intellectus agens et possibilis est in Angelis: sed agens est in eis tam respectu universalis, quam respectu singularis: utriusque enim notitiam agit intellectus in eis. Et quod hoc verum sit, patet per verbum Maximi sic dicentis super caput septimum libri de Divinis nominibus Dionysii: " Omni sensu exteriori carent Angeli: non enim, sensibilium rerum notitiam per phantasias corporum accipiunt, sed omnem corporalem creaturam in causis spiritualibus spiritualiter perspiciunt, quemadmodum visuri sumus cum per aequalitatem Angelorum transmutabimur. " Hoc dicit super illud verbum Dionysii, quo de Angelis sic dicit: " Etenim et Angelos scire dicunt eloquia quae sunt in terra, non secundum sensus ipsa cognoscentes sensibilia quidem existentia, sed secundum propriam deiformis mentis virtutem et naturam. " Qualiter autem hoc sit, in sequenti articulo quaestionis ostendetur.

Habent etiam possibilem intellectum, non secundum rationem potentiae de qua potentia educitur in actum per universale acceptum de phantasmate, sicut contingit in homine, cujus intellectus possibilis conjunctus est continuo et tempori, sed habet eum secundum quod est subjectum intelligibilium, quemadmodum perspicuum subjectum, et locus est visibilium specierum in esse spirituali, quod accipiunt in lucis abstractionem, quae omnium visibilium est species et actus, sicut et intellectus agens omnium intelligibilium species et actus est. Et ideo dicit Aristoteles in III de Anima, quod " intellectus est species specierum intelligibilium. "

Ad primum ergo dicendum, quod procedit, et concedendum est, quia veritatem concludit.

Ad aliud dicendum, quod in veritate intellectus possibilis in Angelis secundum unumquodque cognoscibile unum fit cum ipso formaliter: sed forma cognoscibilis in cognoscibili secundum naturam, secundum esse est in ipso, et dat ei esse et naturam: in possibili autem intellectu non est nisi secundum speciem intentionalem, et ideo illi non dat esse, sed cognitionem tantum: sicut albus color in corpore terminato existens, dat ei esse albi: in perspicuo vero existens, in quo est secundum esse spirituale et intentionale, non dat ei esse albi, sed virtutem immutandi sensum visus ad cognitionem albi sensibilem.

Ad aliud dicendum, quod hoc argumentum de necessitate procedit, et probat, quod idem est possibilis et speculativus subjecto, quamvis ratione sit differens. Tamen in hoc cavendus est error Theophrasti, qui sicut dicit Commentator super III de Anima, dixit eamdem esse receptibilitatem materiae et possibilis intellectus: hoc enim non est veram. Si autem esset verum, sicut receptione formae hominis materia homo efficitur, et receptione calidi efficitur calida, receptione albi efficitur alba: ita intellectus possibilis receptione speciei hominis homo efficeretur, et receptione speciei lapidis lapis, et sic de aliis, quod absurdum est: nunc autem non recipit nisi secundum species intentionales, quae principium cognitionis sunt, et non principium ipsius esse: ideo per singularem specierum receptionem singulorum cognoscibilium recipit cognitionem, et secundum esse non efficitur aliquid eorum.

Ad aliud dicendum, quod hoc argumentum in veritate procedit, et de necessitate concludit.

Ad aliud eliam similiter dicendum, quod hoc procedit.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod possibilis, sicut jam dictum est, secundum rationem transmutationis potentiae ad actum non est in Angelis, sed in hominibus. Sicut enim jam dictum est in auctoritate Maximi prius inducta, Angeli per phantasias et phantasmata nihil accipiunt: tamen secundum quod possibilis est locus et subjectum intelligibilium, de necessitate habent possibilem intellectum, ut probatum est.

Ad id quod objicitur de solutione quorumdam, dicendum quod bona est, et concordat in omnibus his quae dicta sunt. Angelus enim non habet possibilem intellectum, nec etiam agentem secundum comparationem ad inferiora phantasmata sensuum, ex quibus extrahitur species intelligibilis, sic enim habere agentem et possibilem, hominis est, et non Angeli: sed per comparationem ad illuminationem superiorum descendentem in ipsum efficitur deiformis virtutis et naturae, ut dicit Maximus in auctoritate jam inducta, et per hoc distincte cognoscit et universale et particulare.

Ad id quod objicitur contra, dicendum, quod hoc probat, quod intellectus possibilis est in eis per rationem subjecti: et hoc verum est. Nihilominus tamen agens aliter est in eis, quam in homine: in homine enim per principia et regulas artis sicut per instrumenta quaedam, distinctam facit cognitionem de cognoscibilibus, et in universali sicut illa universalia sunt: in Angelo autem per deiforme lumen, quod aequaliter se habet ad universale et singulare, distinctam facit cognitionem et universalis et singularis.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum in Angelo sint istae differentiae, quibus dividitur intellectus per practicum et speculativum ?

Dicendum, quod sic.

Et quinque argumenta quae inducuntur ad hoc probandum, procedunt.

Angelus enim nec operatur, nec vult, nec prosequitur aliquid, nec avertitur ab ali luo nisi per rationem intellectus practici, nec operatur aliquid nisi per rationem ejusdem, quia aliter irrationabilis esset sua voluntas et suum opus: nec speculatur aliquid, nisi per formam intellectus speculativi.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum, quod ratio operis hominis non perficitur nisi corporeo instrumento et motu: et ideo dedit ei natura instrumenta necessaria ad hoc: sicut et animalibus, aliis dedit pedes, aliis pennas, pinnulas, annulos, eo quod desiderabilia eorum quae pertinent ad naturae conservationem, sunt in diversis locis, ad quae moveri non possent sine talibus instrumentis. Sicut enim dicit Plato in Timaeo, " summum bonum quod omnia creata sua vult esse et manere, nihil commodorum ad esse et permanentiam negat creatis suis. " In Angelis autem non est sic: ad velle enim bonum, non indigent nisi voluntate: et ad aversionem a malo, non indigent nisi voluntate: in operibus miraculorum, non indigent nisi imperio et nutu divino: in ministeriis corporalium assumunt corpora accommodata usibus ministeriorum: et sic numquam deficiunt in necessariis.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum Angeli habeant adeptum intellectum ?

Dicendum, quod adeptus intellectus dicitur dupliciter, scilicet qui adeptus est per modum adipiscendi et acquirendi per studium et doctrinam: et sic Angeli non habent adeptum intellectum. Dicitur etiam adeptus per species habituum concreatorum, qui scilicet perfectus est, et stans in perfectione sua per habitus omnium scibilium concreatos: et sic Angeli habent adeptum intellectum: ergo studio non indigent, nec doctrina,

Et per hoc patet solutio ad primam partem objectionum. Concedimus enim, quod non habent intellectum adeptum per acceptionem universalis a phantas- mate, neque per studium neque per doctrinam.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum, quod experientia longi temporis qua daemones multorum habent notitiam, ab Augustino dicitur acceptio singularium: sed non sic quod ordinent ad memoriam, sive ad universale secundum quod est principium artis et scientiae: et ideo per hoc non probatur, quod habeant intellectum adeptum per modum acquisitionis, sive per studium et doctrinam.