COMMENTARIUS.

(d) Ad quaestionem igitur dico, etc. Praemissa impugnatione explicationum, quas solent dare Thomistae de dispensationibus factis in praeceptis Decalogi, ostensoque in genere quod possit Deus proprie dispensare in aliquibus Decalogi praeceptis, nunc resolvit quaestionem principalem, an scilicet praecepta Decalogi sint juris naturae, et praeterea in particulari docet in quibus praeceptis Deus possit dispensare, et quibus non possit.

Primo ergo dividit ea quae sunt juris naturae, in duas classes, quarum prima est eorum quae sunt aut principia prima practica, ut bonum est faciendum, malum fugiendum: aut conclusiones ex iis necessario sequentes, et hujusmodi, inquit, sunt strictissime de jure naturae, nec in iis dispensari potest, ut probant rationes contra primam opinionem, hoc est, contra partem negativam hujus quaestionis. Duas enim tantum praemisit adhuc sententias de quaestione principali, unam negativam pro qua faciunt argumenta principalia in initio textus proposita n. 1. alteram affirmativam, quam proposuit n. 2. g hic dicitur quod sic; hujus ergo sententiae rationes dicit hic tantum probare contra primam, quod quae sunt in hac secunda classe praeceptorum juris naturae, nempe quae sunt strictissime de jure naturae, sint indispensabilia.

Unde in hoc ipse convenit cum illa secunda opinione, sed disconvenit in alio, nam secunda sententia asserit omnia praecepta Decalogi praeter tertium esse hoc modo de jure naturae, et inde infert illa omnia esse indispensabilia. Doctor vero contra negat omnia praecepta Decalogi esse de hac prima classe juris naturae, hoc est eorum quae sunt juris naturae strictissime, et consequenter negat ea omnia esse hoc modo indispensabilia de potentia absoluta, quod et supra in genere abunde probatum est, etiam per hanc ipsam rationem, quae hic proposita est,nempe, quia non omnia illa habeant ex se bonitatem necessario convertentem ad ultimum finem quae in Decalogo praecipiuntur, nec quae prohibentur malitiam disconvenientem, aut avertentem necessario ab ultimo fine, quia quamvis aliquis nec amaret aliqua ex his, quae praecipiuntur, nec odio haberet aut fugeret ea quae prohibentur, adhuc bene posset quis amare ultimum finem, eumque acquirere.

In hoc Doctoris discursu aliquot . difficultates explicandae sunt: Una est circa illam divisionem praeceptorum juris naturae, cujus unum membrum adhuc propositum est, alterum vero proponitur postea g alio modo dicuntur ; nam si omnia illa sunt hujus primae classis, quae sunt principia prima practica, aut conclusiones ex illis deductae, et si omnia talia sunt indispensabilia, ullo modo, ut fatetur Doctor, sequi videtur praecepta secundae tabulae esse hujus primae classis, atque adeo indispensabilia secundum eum, quod tamen est contra ipsummet. Probatur sequela, quia omnia illa sunt principia vel conclusiones practicae, quae ita independenter a positiva voluntate praecipiunt vel prohibent aliqua, ut peccaretur, si contra praeceptionem aut prohibitionem fieret ; nam nisi essent principia practica, vel conclusiones practicae ex talibus principiis necessario deductae, non videtur unde possent habere talem vim obligandi, ut contra faciendo peccaretur; nec potest assignari ratio, cur ulla alia dicantur principia practica aut conclusiones practicae necessario sequentes ex principiis talibus, nisi quod habeant talem vim obligandi ex natura independenter ab omni actu voluntatis humanae aut divinae. Sed sic est quod occisio innocentis, furtum, adulterium, honoratio parentem, sunt ex se talis naturae independenter ab omni actu voluntatis divinae aut humanae, ut quis peccaret faciendo quodcumque ex tribus primis, et non faciendo quartum tempore opportuno ; ergo illa sunt de prima classe juris naturae, et consequenter sunt de jure naturae strictissime, atque adeo indispensabilia, sed si quae alia praecepta secundae tabulae non essent de illa classe, maxime illa ; ergo omnia praecepta secundae tabulae sunt strictissime de jure naturae, ac propterea secundum se indispensabilia, et consequenter Scotus male id negat.

Ad hanc difficultatem respondeo, omnia praecepta Decalogi esse principia prima practica, vel conclusiones ex iis deductae, propter rationes jam praemissas, nec aut id esse contra Scotum, aut inde sequi quod sunt 1 indispensabilia. Quod quidem quantum ad hoc secundum de indispensabilitate probatur, quia, ut supra dixi, bene potest fieri ut aliquid secundum se sit faciendum, aut non facieudum sub paena peccati independenter ab omni actu positivo voluntatis ullius, quod tamen ex suppositione alicujus actus voluntatis posset non esse faciendum aut esse faciendum unde posset consequenter aliquid tale esse dispensabile, nam posset fieri quod ipsemet actus voluntatis quo fieret ut quod sine ipso esset faciendum, cum ipso non esset faciendum, aut quod sine ipso non esset faciendum cum ipso esset faciendum ; posset, inquam, fieri quod ille ipse actus voluntatis esset dispensatio, et consequenter quandoquidem ille actus voluntatis posset adesse, illud praeceptum esset dispensabile.

Quantum autem ad Scotum, dico eum non velle quod omnia principia prima practica et conclusiones inde deductae, sint juris naturalis strictissimi,sed solum vult quod illa principia et conclusiones sint juris illius strictissimi, quae sic se habent, ut nulla voluntate accedente possint aliter se habere. Unde quamvis omnia praecepta secundae tabulae essent principia prima practica, aut conclusiones inde deductae, modo tamen non essent talia principia, quae per accessum voluntatis ullius possent mutari, non sequeretur, secundum Scotum, quod essent juris naturalis strictissimi, aut indispensabilia.

Itaque jus naturale potest dividi primo in jus naturale proprium et strictum, et in jus naturale improprium et largo modo. Jus naturale primo modo est id quod obligat ad faciendum, vel non faciendum independenter ab actu ullius voluntatis, ita ut quamvis nulla daretur voluntas, quis transgrediendo peccaret. Et in hoc sensu in initio hujus quaestionis egimus de jure naturae, statuimusque in quonam formaliter consistit, et comprehendit sine dubio omnia Decalogi praecepta praeter tertium, nec propterea tamen omnia sunt indispensabilia. Jus naturale improprium et largo modo, est omne illud quod ex se esset valde congruum naturae rationale, ut fieret aut non fieret, quamvis si contra fieret non peccaretur, ut verbi gratia,divisio rerum pro hoc statu, et plurima ex illis, quae per leges positivas sunt ordinata. Dico autem plurima, quia omnia sine dubio non sunt talia, sed quaedam omnino indifferentia, ita ut non magis ipsa quam opposita ex natura rei sint consona naturae, quale forte est illud quod filius debet succedere in haereditate patri, ut communius jam apud nationes civiles statutum est; cum tamen fortassis id magis naturae consonum non sit, quam quod haereditas aeque divideretur in omnes filios, aut quod haereditali acceptae a majoribus possidendae . succedat non filius patri, sed senior ex eadem familia, ut olim in Hibernia moris erat, de quo forsan alio loco fusius agam.

Jus naturale strictum et proprium rursus dividi potest in ea quae sunt ita facienda, aut non facienda, ut nulla voluntate accedente fieri possit, ut non sint talia, cujusmodi sunt aliqua praecepta primae tabulae, ut Deus non est odio habendus;Deo non est irreverentia exhibenda; non sunt colendi falsi Dei, et aliqua etiam secundae tabulae, ut non est pejerandum, secundum communem sententiam, de quo postea : et in ea, quae licet ex se sint facienda aut non facienda, non tamen ita, quin accedente aliqua voluntate, possent non esse sic facienda et non facienda, et hujusmodi sunt aliqua praecepta secundae tabulae, ut supra ostendimus, et aliqua etiam primae, ut postea videbimus.

Quae sunt juris naturalis proprii et stricti primo modo, ut discriminentur ab iis quae sunt juris naturalis proprii et stricti secundo modo, optime dici possunt esse de jure naturae strictissime, quia magis strictae sunt obligationis, quam quae sunt de jure naturae ullo alio modo: et quae sunt de jure naturae proprio secundo modo, licet sint stricte de jure naturae, tamen in comparatione ad illa priora possunt dici esse de jure naturae large, hoc est, minus stricte, quam illa priora. Haec ergo quae sunt de jure naturae illo primo modo, sunt indispensabilia secundum Scotum, et secundum eumdem non omnia praecepta secundae tabulae sunt sic de jure naturae, nec sunt principia talia practica, aut conclusiones tales practicae quin possint mutari, accedente voluntate aliqua, praesertim divina, per quod patet ad praemissam difficultatem.

Quod autem sit hujusmodi differentia inter praecepta juris naturae, ut aliqua accedente voluntate aliqua divina possint esse licita, quae alias ex se essent illicita, aliqua vero non possint, ab omnibus concedi debet: nam omnes fatentur occisionem, quae secundum se esset illicita, fieri posse licitam imperante Deo, et promissiones, juramenta aut vota, quae de jure naturae essent observanda, volente Deo posse non observari, sine illa voluntas divina quae accederet, esset dispensatio proprie dicta, ut nos contendimus posse fieri, sive non sit dispensatio, sed mutatio materiae, aut relaxatio promissionis aut obligationis, ut tenent adversarii.

Similiter omnes concedunt communiter nulla voluntate divina posse esse licitum, ut Deus inhonoretur, ut colantur dii falsi, ut quis mentiatur, nec quidem voluntate, qua mutaretur materia, aut tolleretur obligatio: ergo omnes fateri debent illa quae sunt juris naturae dividi posse in ea quae sunt ita principia, vel conclusiones practicae, ut non possint ulla volitione aut mutatione res per eas prohibitae, aut praeceptae, non esse prohibitae aut praeceptae, et in ea quae sunt ita principia, et conclusiones practicae, ut res per ea prohibitae aut praeceptae, possint aliqua volitione reddi, nec prohibitae, nec praeceptae. Hoc autem supposito nihil prorsus impedit quo minus priora dicantur sola esse ea quae sunt strictissime de jure naturae, et posteriora dicantur quidem de jure naturae, non tamen ita stricte, et consequenter large, in comparatione ad priora, licet in comparatione ad alia quae sunt improprie de jure naturae, hoc est, ea quae sunt convenientia et disconvenientia naturae, sed citra obligationem faciendi vel non faciendi, illa sint revera stricte et proprie de jure naturae.

Quod si dicatur hanc explicationem Scoti non esse bonam, primo, quia gratis assignatur. Secundo, quia ipsemet Scotus infra num. 8. explicans secundum membrum eorum quae sunt juris naturae, in quo membro collocat praecepta dispensabilia secundae tabulae, dicit aliqua esse de lege naturae, quia sunt multum consona illi legi, licet non sequantur necessario ex principiis practicis, quae nota sunt ex terminis, et omni intellectui apprehendenti sunt necessario nola, et hoc modo certum est omnia praecepta secundae tabulae, (dispensabilia nempe) esse de lege naturae; ergo non videtur admittere praeceptaduae tabulae dispensabilia esse ullo modo proprie de lege naturae, sed solum improprie, sicut illa quae diximus non obligare, quamvis sint valde consona naturae. . Respondeo, negando assumptum, et ad primam probationem dico, explicationem non esse gratis, quandoquidem fundetur in optima ratione, nimirum in ea qua probatur quod ex natura rei independenter a voluntate ulla sit malum occidere innocentem, adulterare, fornicari, et tamen non sit ita malum, quin Deo jubente possent fieri absque ulla malitia: et ideo Scotus non debet intelligi sic, ut nolit dari hujusmodi, et consequenter non debet intelligi sic, quin dentur aliqua praecepta proprie dicta juris naturalis distincta, et ab iis quae praecipiunt aliqua, quae nulla voluntate accedente licite fieri possint, et ab iis etiam, quae sunt consona naturae, sed non obligant, nisi ex suppositione volitionis alicujus positivae. Sed talia sunt, quae vocamus hic praecepta juris positivi stricte, sed non strictissime; ergo non gratis explicatur Scotus conformiter ad hoc, sed cum probabilissimo ad minus fundamento. Ad secundam probationem, nego consequentiam, quia Scotus tantum vult quod non sint de jure naturae strictissime eo modo quo sunt illa, quae posuit in primo membro, et quod non sint ita nota ex terminis, aut deducibilia ex ullis principiis notis ex terminis, quin aliqua voluntate possit fieri, ut aliter se haberent, hoc est, ut quae ex iis prohibentur et sunt ex se illicita, possint fieri licita, et quae praecipiuntur et sunt licita, possunt fieri illicita.

Ex quibus patet non bene intellexisse Suarium Scoti mentem, dum ait lib. 2. de legib. c. 15. n. 8. Scotum non tam asseruisse praecepta juris naturae esse dispensabilia, quam tenuisse praecepta secundae tabulae non esse de jure naturae proprie et rigorose, atque adeo esse dispensabilia ; unde consequenter, inquit, videturnon admittere aliquod proprium praeceptum legis naturae, nisi quod ad Deum pertinet. Quo etiam modo intellexit Scotum Salas disp. 5. de leg. sevl. 9. n. 55. et Molina de jurisd. tract. 5. disp. 57. ac alii. Patet, inquam, Suarem male Scotum intellexisse, quia licet Scotus bene asserat praecepta secundae tabulae omnia non esse juris naturae strictissime modo supra explicato, atque adeo ex hoc capite non esse indispensabilia, tamen non dicit ea non esse juris naturae proprie loquendo, et stricte et rigorose ; latum enim est discrimen inter haec duo : praecepta secundae tabulae non sunt de jure naturae proprie et non sunt de jure naturae strictissime. Primum asserit Scotus ; secundum asserit eum dicere Suarez. Sed nec illud etiam quod consequenter ad praemissam doctrinam tenere Scotum dicit, aut consequens est, aut tenelur a Scoto, nempe sola illa esse propria praecepta juris naturae, quae ad Deum spectant; non quidem est consequens, quia quamvis non omnia praecepta Decalogi essent juris naturae proprie loquendo, atque adeo non omnia essent indispensabilia secundum Scotum, tamen aliqua ex ipsis bene possent esse de jure naturae proprie loquendo, atque adeo indispensabilia etiam secundum Scotum, et consequenter cum omnia praecepta secundae tabulae respiciant alia a Deo, bene posset fieri, ut secundum Scotum aliqua essent praecepta juris naturae proprie loquendo, quae non spectarent formaliter aut directe ad Deum.

Non etiam illlud consequens tenetur a Scoto, quia ille expresse tenet mendacium spectare ad secundam tabulam, et esse proprie ac strictissime de jure naturae, atque adeo indispensabile ullo modo, cum tamen non spectet formaliter aut directe ad Deum. Frustra ergo laborat Suarez impugnando Scotum num. 9. in sensu illo, quem non praetendit Scotus, nec ad propositum suum, principale erat necessarium ut praetenderet. Quod si vacaret aut faceret ad praesentis difficultatis solutionem, non esset difficile vel omnia, vel magnam partem eorum, quae adducit Suarez in sua impugnatione, satis evidenter impugnare; sed id modo omittam.

Secunda difficultas, quae contra praedictum Scoti discursum facit, est, quod in probatione sua videri posset propterea excludere praecepta secundae tabulae a ratione eorum, quae sunt strictissime de jure naturae, et indispensabilia, quia non dicunt ordinem ad ultimum finem. Sed haec ratio non videtur valere ; tum quia est praeceptum strictissimi juris naturae de mendacio non faciendo, quod tamen non dicit ordinem ad ultimum finem formaliter et expresse ; tum quia non potest assignari ratio cur aliqua non essent de tali strictissimo jure, quae non dicerent talem ordinem.

Sed facile respondetur Scotum non propterea praecise dicere praecepta secundaetabulae nonesse de jure strictissimo naturae, ac indispensabilia, quod non dicant talem ordinem, propter rationes jam objectas, sed propterea, et quia supposuit non posse dari aliam rationem ob quam essent indispensabilia, nisi quod dicerent talem ordinem.

Itaque vis rationis Scoti consistit in hoc : Si quae esset ratio, ob quam homicidium, verbi gratia, fornicatio, adulterium, furtum, essent de jure naturae strictissimo, atque adeo indispensabilia, maxime quia dicerent malitiam necessario avertentem ab ultimo fine, alia enim ratio assignari non potest. Quamvis enim lumine naturali constet quod illa secundum se non sint facienda, et quod qui talia faceret pessime faceret, possetque merito paena magna puniri, tamen non est notum lumine naturali, quod non possint fieri Deo jubente, aut licentiam concedente, nisi dicant ordinem necessario avertentem ab ultimo fine ; ergo si non dicunt talem ordinem, omnino non erunt strictissi--mi juris naturae, nec consequenter indispensabilia, sed non dicunt talem ordinem, quia non potest assignari ratio cur Deus talia facientes, se jubente aut licentiante, nollet perducere ad ultimum finem.

Confirmatur, quia furtum homicidium,etc.non dicunt ordinem expressum ad ultimum finem, ut manifestum est, cum possint formaliter committi, quamvis non cognosceretur ultimus finis, imo et quamvis ultimus finis non esset possibilis ; ergo eatenus dicerent talem ordinem, quatenus essent mala moralia, et quatenus non esset dignum, ut perduceretur aliquis ad ultimum finem affectus malo morali, neque sane alia ratio aversionis ab ultimo fine potest in illis actibus considerari ; ergo ut cognoscantur habere ordinem necessario avertentem ab ultimo fine, necessarium est ostendere quod habeant isti actus necessario secum conjunctam malitiam moralem, ita non possint elici libere,

quin debeant esse mali moraliter. Sed non potest ostendi quod semper habeant hujusmodi malitiam necessario annexam, et praesertim in casu quo Deus juberet ea fieri, nec potest ostendi quod Deus non posset id jubere; ergo non est dicendum quod habeant isti actus malitiam, necessario avertentem ab ultimo fine. Per hoc patet ad difficultatem secundam, et declaratur mens Scoti sufficienter.

Suarez n. 12. conatur tollere vim hujus rationis Scoti, quia scilicet bonitas et malitia actuum non desumitur ab ultimo fine, sed ab objecto, unde, inquit, mendacium jocosum vel officiosum in rigore non privat ultimo fine, cum sit peccatum veniale solummodo, et tamen est indispensabile. Quod si dicatur impedire beatitudinem, quia illo durante non potest obtineri beatitudo, donec reatus illius paenae tollatur, sic constat assumptum esse falsum (nempe quod nullus actus circa creaturam necessario impedit consecutionem beatitudinis), nam multi actus circa creaturas, vel omissiones earum possunt esse necessarii ad beatitudinem, vel possunt illam impedire, nam propterea dicit Apostolus sine lege perituros, qui talia faciunt.

Sed nec etiam in hoc hic Auctor est assecutus mentem Scoti, aut respondere videtur ad propositum, quia Scotus non vult bonitatem aut malitiam actus desumi per se primo ab habitudine ad ultimum finem, cum concedat passim eas desumi ab objecto. Si autem diceret quod malitia, aut bonitas actuum desumeretur secundario et quasi a posteriori ab habitudine ad beatitudinem, quatenus scilicet ille actus colligi posset esse bonus, qui per se directe conduceret ad beatitudinem per modum meriti de congruo aut condigno, et ille actus colligeretur esse malus, qui per se impediret ejus assecutionem, sine dubio optime diceret, nec ab ullo id negari posset.

Non vult etiam Scotus quod ille actus solus sit indispensabilis, qui privat ultimo fine, ut intellexit Suarez, nam 1 propterea ad hoc impugnandum adduxit illud de mendacio jocoso et officioso, quae sunt indispensabilia, quamvis non privent ultimo fine, sed solum vult quod non sit ulla ratio, cur aliqua ex praeceptis secundae tabulae essent indispensabilia, nisi quatenus privarent ultimo fine. Praeterea non intendit Scotus nullos actus circa creaturas impedire consecutionem ultimi finis de facto, cum id esset contra fidem, et ipsius etiam ac omnium Doctorum sententiam, ut intellexisse illum videtur Suarez in ultima parte praedicti sui jam citati discursus, sed solummodo intendit quod nulli actus circa creaturam haberent ita impedire consecutionem beatitudinis, quin iis non obstantibus possit quis consequi beatitudinem de potentia absoluta (quamvis de facto et lege ordinaria non posset) nisi illi, a quibus ostendi potest malitiam moralem esse inseparabilem. Unde cum in pluribus actibus prohibitis in secunda tabula malitia non potest ostendi esse inseparabilis, Deo praesertim jubente, sequitur bene illos tales non necessario avertere ab ultimo fine, atque adeo non habere ex hoc capite, nec a priore, nec posteriore malitiam aut indispensabilitatem. Quamvis autem aliqui actus circa creaturam haberent malitiam inseparabilem, ut mendacium, tamen non propterea sequeretur idem de aliis actibus prohibitis in Decalogo, per quod patet praedictam responsionem Suarii non esse ad propositum.

(e) De praeceptis autem primae tabulae, etc. Ostendit hic Doctor Deum, quamvis dispensare possit in praeceptis secundae tabulae, non tamen posse dispensare in praeceptis primae tabulae aliquibus. Ut autem et littera Doctoris, et res ipsa melius intelligatur:

Advertendum primo, licet aliqua sit inter Patres et Doctores differentia in assignanda divisioue decem mandatorum Decalogi, et attribuendo sua cuique ex duabus tabulis, in quibus ea sculpta tradidit Deus Moysi, ut habetur Exod. 20. et alibi saepe. Nam Haesichius quatuor primae attribuit, et sex secundae tabulae, et similiter Origenes, licet non conveniant nec inter se, nec cum aliis in earum partitione. Josephus vero 3. Antiq. 6. quinque primae, et totidem secundae adscribit. Communior tamen sententia jam tenet cum S. Augustino q. 71. in Exod. tria tantum praecepta pertinere ad primam tabulam, et septem ad secundam. Ad primam spectant haec, primo : Ego sum Dominus Deus tuus, non habebis Deos alienos coram me, nec facies sculptile. Secundo: Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum. Tertio: Memento ut diem Sabbati sanctifices. Ad secundam vero spectant, primo : Honora patrem et matrem. Secundo: Non occides. Tertio: Non moechaberis. Quarto: Non furtum facies. Quinto: Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. Sexto: Non concupisces uxorem proximi. Septimo : Non domum, non agrum, non servum, non ancillam, non bovem, non asinum et universa quae illius sunt. Advertendum secundo, omne praeceptum, sive affirmativum, sive negativum sit, involvere duo praecepta, quorum unum sit affirmativum, alterum negativum. Nam praeceptum affirmativum de diligendo Deo, et de observandis parentibus involvit primo et directe ac principaliter illud praeceptum affirmativum, quo tenemur positive diligere Deum, et honorem exhibere parentibus, quod praeceptum non obligat semper et pro semper, ut dici solet, quia non tenemur vi illius omni tempore positive amare Deum, aut honorare parentes, sed aliquando, temporibus quibusdam opportunis aut determinatis ad hoc. Et praeterea involvit praeceptum negativum nunquam ponendi aut volendi ponere impedimentum, quod impediret observantiam praecepti istius affirmativi, quod praeceptum obligat propterea semper et pro semper. Rursus praeceptum negativum non colendi falsos deos, nec occidendi sine causa, involvit ipsummet praeceptum negativum, quo prohibemur nullo unquam tempore, aut colere falsos deos, aut occidere sine causa, aut velle illa facere ; et praeterea involvit praeceptum affirmativum applicandi omnia media, quae hic et nunc videbimus necessaria ad observantiam praecepti illius negativi. Cirea quod id tamen notandum est quod quando praeceptum est simpliciter negativum, tum praeceptum affirmativum quod in eo involvitur, determinat tantum ad medium conducens ad observantiam praecepti negativi. Quando vero praeceptum est simpliciter affirmativum, tum praeceptum negativum, quod in eo involvitur, determinat solum ad medium necessarium ad observantiam praecepti affirmativi) et propterea supra dixi in initio hujus advertentiae, quod illud ipsum quod praecipitur affirmative per praeceptum affirmativum, sit illud quod principaliter intenditur per illud.

Quamvis autem haec ita se habent, tamen non male dicit hic Scotus duo prima praecepta, si intelligantur tantum negative, esse stricte de jure naturae ; nec per hoc intellexit quod possent ita intelligi tantum negative, quin necessario involverent praeceptum affirmativum modo jam explicato, sed alludit ad alium modum intelligendi illa praecepta. Possunt enim intelligi sic, ut non solum dicant praecepta negativa per se primo aliud praeceptum affirmativum, non quo praeciperetur quidquid positivum esset hic et nunc necessarium ad observantiam praecepti negativi istius, sed quo praeciperetur aliud positivum, quod non esset simpliciter necessarium ad observantiam istius negativi ; nec consequenter praeciperetur ut medium necessarium ad ipsum, verbi gratia, praeceptum primum Decalogi potest involvere, et praeceptum positivum colendi aliquando Deum verum et negativum non colendi deum falsum ullum.

Similiter praeceptum secundum potest dicere et praeceptum affirmativum assumendi nomen Domini in testimonium veritatis tempore opportuno; et negativum non assumendi nomen ejus in vanum sine sufficienti scilicet causa, et multo magis non assumendi illud falso. Si intelligantur illa praecepta, ut involvuntilla praecepta affirmativa, eodem modo dicendum est ea, ut sic, esse stricte de lege naturae, quo diceretur tertium praeceptum esse de lege naturae, de quo statim. Si vero intelligantur solum comprehendere praecepta illa negativa, aut si considerentur praecise, ut involvunt illa praecepta, dicit Doctor hic illa esse stricte de jure naturae, non solum prout illa sunt de jure naturae, quae sunt prohibita independenter ab omni ordinatione voluntatis alicujus, quia sic etiam sunt stricte de jure naturae omnia praecepta Decalogi, etiam ea quae sunt secundae tabulae, sed etiam prout illa dicuntur esse de jure naturae, quae strictissime sint talia, hoc est, quae ita sunt ex se prohibita, ut nulla voluntate possint licite fieri.

Conclusio ergo Doctoris hic est, quod duo praecepta prima Decalogi intellecta negative, prout scilicet prohibent irreverentiam exhibendam Deo, aut per cultum deorum falsorum, aut per assumptionem nominis ejus in vanum, sint strictissime de jure naturae, atque adeo omni modo indispensabilia. Haec conclusio est Doctoris hic expresse, et omnium suorum, ac propterea Thomistarum ac recentiorum omnium, qui dicunt omnia praecepta Decalogi esse talia, quos supra citavimus. Est autem contra Occhamum 2. d. q. 19. et alios, qui putant omne malum, ideo esse malum praecise, quia prohibetur a Deo, Deumque posse pro libitu suo ea non prohibere, quorum in hoc sententiam supra impugnavimus.

Probatur autem conclusio ratione Doctoris, quia ex terminis notum est Deo nulla ratione irrogari posse absque culpa mortali injuriam aut irreverentiam, non minus quam patet ex terminis nulla ratione posse fieri, ut totum sit minus sua parte.

Confirmatur primo, quia est notum ex terminis malum morale non esse faciendum, seu non posse licite fieri id quod cognoscitur esse malum morale, quia sequeretur contradictio, nimirum quod non posset licite fieri, et quod posset licito fieri. Sed nullum malum morale potest esse majus quam inferre irreverentiam Deo summo bono ; ergo non potest ipsi licite ulla ratione irrogari irreverentia.

Confirmatur secundo, quia est evidens non esse parentibus, aut Regibus, aliisque superioribus Reipublicae exhibendam irreverentiam, saltem absque dispensatione, sive proprie dicta, sive improprie dicta Dei, vel alicujus alterius personae majoris auctoritatis, quam esset persona illa cui exhiberetur per dispensationem irreverentia ; ergo nec Deo etiam potest inferri irreverentia mediante dispensatione proprie dicta, vel improprie dicta alicujus superioris ad Deum, cum Deus non habeat superiorem aliquem, a quo posset haberi illa dispensatio ; ergo non potest ulla ratione fieri, ut ipsi licite quis exhiberet irreverentiam sciens et prudens.

Dices Deum ipsum posse in hoc dispensare sicut posset etiam aliquis Princeps dare licentiam alicui exhibendi sibi irreverentiam, ita videtur , quod Deus similiter potest facere. Respondeo, negando assumptum, et ad probationem dico primo, non posse Principem dare licentiam alicui subdito exhibere sibi irreverentiam, nisi saltem, quatenus tolleret rationem fundamentalem ex parte sua, aut subditi, unde oriretur illa obligatio exhibendi reverentiam, ut verbi gratia, si abdicaret se Principatu, aut si dimitteret subditum a sua jurisdictione. Unde cum Deus non possit abdicare suam auctoritatem supra homines, nec eos absolvere a servitute, quam ipsi debent essentialiter ex natura sua propter dependentiam essentialem, quam habent ad Deum, propterea non potest Deus facere, ut in ullo casu possit homo sibi irrogare irreverentiam.

Dico secundo abstrahendo ab eo quod Princeps aliquis, aut homo quicumque posset facere circa irreverentiam sibi exhibendam, vel non exhibendam, non posse Deum dispensare in irreverentia sibi irroganda, quia non posset hoc facere, nisi mediante actu aliquo voluntatis, per quem actum fieret, ut irrogatio irreverentiae alias illicita esset licita ; sed non potest id facere mediante tali actu, ergo nullo modo potest dispensare in illis praeceptis. Major et consequentia sunt clarae. Probatur minor, quia non est magis notum ex terminis, aut ullis principiis, quod possit licite fieri quod Deus juberet, aut quod non possit licite fieri, quod Deus non prohiberet, quam est notum quod Deo in ullo casu sit irroganda irreverentia ; ergo sicut nullo suo actu posset facere, ut quod juberet fieri, non fieret, aut quod prohiberet, fieret licite pro eodem instanti, pro quo id juberet aut prohiberet, ita non potest facere ullo suo actu aut irreverentia sibi ulla ratione licite exhibeatur.

Confirmatur hoc, quia est notum ex terminis esse semper obediendum Deo, nec Deum posse facere quin sit sibi obediendum ; sed id non est magis notum, quam quod non sit ipsi exhibenda irreverentia ulla, et praesertim quandoquidem fortassis ideo ipsamet inobedientia est mala, quia est irreverentia quaedam, aut quia involvit irreverentiam ; ergo Deus nequit facere ullo suo actu, ut sibi exhibeatur irreverentia licite.

Confirmatur secundo principaliter, quia eo ipso quo aliquid fieret jubente Deo, non fieret ipsi irreverentia ; ergo implicat ut Deus possit dare facultatem exhibendi sibi irreverentiam.

Confirmatur tertio, quia exhibere irreverentiam Deo est malum morale ; ergo Deus nequit dare facultatem id faciendi.

Haec sufficienter probant praedictam Scoti conclusionem, quoad utrumque primum praeceptum, quae etiam potest probari particulariter quoad primum praeceptum ex illis de non adorandis, scilicet diis falsis ex sup-

positione principii communiter recepti, quod non possit ulla ratione fieri mendacium licite, quia scilicet non potest quis adorare deos falsos, quin mentiatur ; ipsamet enim adoratio est significatio quod habeat illos pro diis veris, cujus oppositum ipse cognoscit de illis.

Quamvis autem non sit magis certum hoc principium quod non possit quis mentiri, quam illud alterum, et quamvis aliqui dubitaverint de eo, tamen postea illud probabimus, quatenus saltem spectat ad Deum, nam ostendemus quod licet homines possint mentiri, Deum tamen nullo modo posse, aut per se immediate mentiri, aut velle ut alius mentiatur ; unde cum in confesso sit non posse licite adorari deos falsos, nisi Deo jubente, quandoquidem Deus non possit velle, ut aliquis mentiatur, et illa adoratio sit mendacium, vel involvat mendacium, sequitur Deum non posse velle, ut fiat ista adoratio.

(f) Tertium praeceptum, etc. Primo supponit hic duo involvi in tertio praecepto de Sabbato, aut potius tria.

Primum est, aliquem cultum esse exhibendum Deo aliquo tempore, et quoad hoc est affirmativum, nec obligat, ut omni tempore cultum aliquem positivum exhibeamus Deo actu. Secundum est, cultum exhibendum Deo determinatis temporibus dierum Sabbatorum, et quoad hoc etiam est affirmativum. Tertium est, abstinendum ab operibus servilibus illis diebus, et quoad hoc est negativum, quia prohibentur ista opera pro illis diebus semper et pro semper, ita ut non liceat ulla parte istorum dierum exercere talia opera. Hoc supposito concludit Doctor primo hoc praeceptum, quantum ad duo ultima, quae includit, hoc est quantum ad exhibendum cultum Deo diebus Sabbatinis, et quantum abstinendum illis diebus ab operibus servilibus, non esse de jure naturae strictissimo, atque adeo non esse indispensabile ; quod etiam tenent auctores communiter, et quod ad primam partem de cultu adhibendo diebus Sabbati, patet, tum, quia de facto Ecclesia transtulit illam obligationem a die Sabbati ad diem Dominicam, quod certe non fecisset, si fuisset strictissime de jure naturae ; tum quia nulla potest assignari ratio, quae urgeret ad exhibendum Deo cultum potius die Sabbati, aut Dominica ex natura rei independenter ab auctoritate aliqua, aut lege positiva, quam die Veneris aut Jovis ; ergo sicut non est praeceptum exhibendi Deo cultum particularem die Jovis aut Veneris ex natura rei, ita etiam nec die Sabbati, aut Dominica.

Probatur secunda pars de abstinendo ab operibus servilibus ; tum propter rationes jam praemissas, quae huc etiam aeque applicari possunt ;

tum quia, ut dicit Scotus bene, eatenus abstinere ab illis operibus est praeceptum, quatenus aut illa abstinentia esset cultus, quo coli deberet Deus, aut quatenus esset medium in ordine ad exhibendum illi cultum debitum ; ergo si non sit praeceptum strictissimi juris naturae de exhibendo ipsi cultu diebus Sabbati, aut Dominica, potius quam aliis diebus, non erit praeceptum talis juris abstinere ab operibus servilibus illis diebus, potius quam aliis.

Quantum autem ad primum, quod includit tertium praeceptum, de exhibendo scilicet Deo cultum aliquo tempore, non tamen die Sabbati, aut Dominica potius quam aliis diebus, nihil concludit Doctor ; sed ponit optimam rationem dubitandi contra, et eam postea solvit g Si autem, non tamen absolute et simpliciter, sed ex hypothesi quod esset propter aliqua principia necessario et indispensabiliter Deus colendus aliquando. Unde omnino mihi certum est ipsum de hoc mansisse dubium, quod et ulterius constat ex g Sic igitur omnia recolligendo, ubi redigens in compendium quae supra tractavit, dicit expresse : Tertio dubitatum est de tertio primae tabulae praecepto, nimirum, an esset de jure naturae strictissime, quantum ad exhibendum cultum Deo aliquando ; nam quantum ad alia duo, non est dubitatum, sed absolute resolutum quod non esset de tali jure. Quare miror Pitigianum nostrum hic art. 2. statuere tanquam de mente Scoti quod sit de lege naturae strictissima Deum esse colendum aliquando indeterminate, et praeterea censere quod Scotus magis in hoc propendeat quam in oppositum, ex eo scilicet fundamento quod Scotus solvat loco praefato rationem partis negativae oppositae, cum tamen, ut dixi, non solvat illam absolute et simpliciter, sed ex hypothesi, quam relinquit ut dubium, et ex cujus .veritate dependet rei decisio.

Itaque Scotus de hoc in hac quaestione nihil resolvit, sed mansit dubius, etsi liceret conjicere ejus inclinationem potius dicendum esset quod magis inclinaret in partem negativam, pro qua ponit absolute et simpliciter rationem optimam, quam non solvit absolute et simpliciter ; sed ex hypothesi omnino incerta, cum tamen pro altera parte non ponat nisi rationem satis levem, ut jam videbimus.

Itaque ratio, quam ponit pro parte affirmativa, est, quod si non esset strictissime de lege naturae, ut Deus positive amaretur aut coleretur, sequeretur hominem posse semper licite vivere absque motu ullo bono, hoc est, absque aliquo actu bono tendente in ultimum finem: sed hoc videtur improbabile, quia sic posset vivere absque eo quod haberet ullum bonum velle circa ea, quae sunt ad ultimum finem, et consequenter absque ullo prorsus bono velle, cum nullum assignari possit bonum velle, nisi quod sit circa ultimum finem, et circa ea quae sunt ad finem. Quod autem posset vivere absque ullo bono velle circa ea quae sunt ad finem, patet, quia non determinatur ad volendum ea quae sunt ad finem, nisi quatenus determinatur ad volendum ipsum finem, ut patet. Haec est ratio partis affirmativae, quam terminari puto in littera ad illa verba : Ita ut nunquam teneretur ad bonum velle simpliciter,

cum quibus non sunt construenda sequentia verba, quia si non, ut Pitigianis facit, et alii ; nam illa verba et sequentia spectant ad alteram rationem pro parte negativa, sed errore aut typographorum aut amanuensium omissa sunt aliqua verba inter bonum velle simpliciter, et quia si non, nempe haec aut aliqua similia, videtur quod non, quae si interserentur, constructio totius discursus esset completa, quae ut jam jacet involvit aliquam imperfectionem ob confusionem utriusque rationis pro parte affirmativa in unam rationem, quae tamen imperfectio est tantum verbalis, et non tanta quin quivis doctus possit facile intelligere intentum Doctoris quoad utramque rationem.

Ratio porro pro parte negativa est, quod non sit praeceptum juris naturae stricti, ut hodie, verbi gratia, amet homo Deum positive : ergo nec cras, nec ullo alio tempore, quia non est potior ratio cur alio aliquo tempore determinato obligaretur quam hodie. Et ne dicatur quod hinc quidem sequatur quod non obligetur quis ad diligendum, aut colendum Deum pro ullo tempore determinato, sed tamen quod non sequatur quin obligetur pro aliquo tempore indeterminate, addit Doctor optime, quod non possit aliquis teneri ad aliquem actum pro aliquo tempore indeterminate, quin teneatur pro aliquo tempore determinato, quod posset determinari et signari aliquando ob aliquas particulares circumstantias et opportunitates occurrentes aut concurrentes aliquando.

Ex his duabus rationibus prima multo facilioris est solutionis, quia qui non putaret absurdum posse,

Deo volente, fieri, ut quis non haberet bonum velle circa finem, non existimaret absurdum quod non haberet bonum velle circa ea quae sunt ad finem, nec consequenter ullum bonum velle. Et praeterea non sequeretur quod qui non haberet bonum velle circa finem, non haberet bonum velle circa ea quae sunt finis, aut ullum bonum velle; nam quamvis inde sequeretur quod non haberet bonum velle circa ea quae sunt finis, ut sunt ad finem, non sequeretur quin haberet bonum velle circa illa sub aliis rationibus, atque adeo non sequeretur quin haberet plurima alia bona velle.

Alteram rationem dicit Pitigianis esse sophisticam, et in ea committi fallaciam figurae distinctionis, arguendo a pluribus particularibus determinatis ad unum universale indeterminate, cujus exumplum ipse satis ineptum proponit. Sed commodum potest adduci multiplex, ut si dicatur, haec penna non est necessaria determinate ad scribendum, nec illa, nec ulla alia determinate ; ergo nulla est necessaria ad scribendum, et sic posset scribi sine ulla penna, quod est absurdum. Rursus, hic cibus non est determinate necessarius ad sustentandam vitam, nec ille, aut ille,) aut ullus alius determinatus ; ergo nullus cibus est necessarius ad sustentandam vitam, et sic potest sustentari vita naturaliter sine cibo, quod etiam est absurdum. Quemadmodum ergo in his exemplis non valet consequentia, ita nec valere videtur consequentia praedictae rationis. Unde ipsemet Scotus infra dicit esse fallaciam figurae distinctionis in illo modo argumentandi, sicut in aliis multis similibus modis, ut patet ex duobus exemplis jam praemissis, et infinitis similibus.

Verum non sufficienter per haec evacuatur vis praedictae rationis, si bene intelligatur, nam licet non sequatur simpliciter aliquid non esse necessarium, ex eo quod nullum contentum sub ipso sit necessarium determinate, tamen quotiescumque aliquid dicitur necessarium simpliciter, debet necessario aliquid contentum sub illo esse necessarium determinate vel simpliciter, vel secundum quid, hoc est, ex hypothesi alicujus circumstantiae possibilis, verbi gratia, si dicatur aliqua penna esse necessaria ad scribendum, aut aliquis cibus ad sustentandam vitam, aut aliquem actum bonum esse necessarium aliquo tempore ; tum debet esse necessaria aliqua penna determinata, et aliquis cibus determinatus, vel simpliciter, vel ex hypothesi aliqua, nempe in casu quo non esset alia penna, aut alius cibus proxime possibilis pro eo tempore quo penna et cibus dicerentur necessaria ; et tum etiam deberet aliquis actus determinatus charitatis, verbi gratia, esse necessarius pro hodierno die determinato, si hodie alius actus non esset proxime possibilis, et si antea nullus actus bonus fuit habitus, nec postea vivetur ad habendum aliquem actum bonum ; et hoc est quod voluit Scotus, dum dixit, ad nullum actum tenetur pro aliquo tempore indeterminato, ad quem non tenetur pro aliquo tempore signato aliquibus opportunitatibus concurrentibus. Et hinc etiam non dixit absolute et simpliciter committi fallaciam figurae dictionis in praedicta ratione, sed talem committi ex hypothesi quod ostenderetur quod necessario simpliciter deberet Deus diligi pro aliquo tempore, nempe determinato, aut simpliciter, aut secundum quid, hoc est, ex hypothesi aliqua possibili.

Ratio autem cur si aliquis cibus, verbi gratia, sit necessarius ad vivendum, debeat aliquis cibus determinatus, verbi gratia, caro, esse necessarius, aut absolute, aut ex hypothesi, quod alius scilicet cibus non reperiretur, est, quod alias aliquis cibus esset necessarius, et non esset necessarius; esset enim necessarius ex hypothesi, non esset vero, quia si caro non esset necessaria, quando alius cibus non reperiretur, posset vivi, tum absque carne, et consequenter sine ullo cibo, atque adeo nullus cibus esset necessarius.

Similiter ratio cur si aliquis actus, verbi gratia, dilectionis, esset necessario ex obligatione habendus aliquo tempore vita durante, deberet ille actus esse necessarius determinato tempore, verbi gratia, die Dominica, aut absolute, aut ex hypothesi, quod non fuerit talis actus habitus ante, et quod postea quis non esset victurus, ut eam haberet, ratio hujus, inquam, est, quia alias esset necessario habendus, et non esset necessario habendus ; esset enim ex hypothesi, non esset autem, quia si illo die non deberet haberi determinate in tali casu, posset quis nunquam habere talem actum absque peccato, nam non peccavit ante, ut suppono, omittendo illum actum, nec postea peccabit, suppono enim quod non sit victurus postea ; ergo si non peccaret illo die determinate, nunquam peccaret propter omissionem illam, et sic non esset ex obligatione necessarius ille actus pro ullo tempore, etiam indeterminate, ut patet.

Ex hoc ergo habemus clarissime quod si non possit ostendi aliquod tempus determinatum, in quo necessario esset obligatio amandi Deum, ipsumve colendi, aut absolute, aut ex hypothesi, non debeat dici quod sit juris naturae stricti amare aut colere Deum positive, sed non potest ostendi tale tempus ; ergo absolute et simpliciter non est juris naturae strietissimi habere ullum motum dilectionis, aut cultus positivi circa Deum. Probatur subsumptum, quia si aliquo tempore curreret illa obligatio determinate, maxime in hora mortis ex suppositione, quod ante quis non amavit Deum, et quod postea sciat se non victurum, ut amet, ut videtur evidens, sed tum non currit ista obligatio taliter quin possit Deus dispensare, ut non amet ; ergo nunquam potest sic currere illa obligatio, quin Deus possit dispensare. Probatur minor, quia si esset aliqua ratio ob quam tum obligaret, maxime quia esset medium necessarium ad acquisitionem ultimi finis, nulla enim alia ratio assignari potest. Sed non est sic necessarium, nisi ex ordinatione divina, quam posset sine dubio non habere, nam quemadmodum de facto perducit parvulos ad ultimum finem absque ullo amore suo, aut cultu positivo ipsi exhibito, ita posset de potentia absoluta perducere adultos ad ultimum finem absque ullo amore aut cultu absoluto.

Confirmatur, quia illud medium amoris et cultus positivi, quod de facto requiritur ad acquisitionem finis ultimi est fides supernaturalis, aut aliquid dependens a fide supernaturali, sine qua propterea impossibile est placere Deo. Sed evidens videtur quod Deus de potentia absoluta possit perducere ad visionem beatificam adultos absque illa fide, aut ullo alio dono supernaturali ab ipsa dependente ; ergo potest perducere ad finem absque mediis de facto requisitis adultos capaces rationis, de quibus agimus ; sed nulla alia media potius necessario requiruntur, quam ea quae de facto ordinata sunt, si enim magis necessario requirerentur cur Deus non ordinaret, et requireret illa ; ergo potest adultos perducere ad finem absque ullo medio cultus aut amoris positivi.

Confirmatur secundo, quia non apparet ex terminis quod sit tam malum non amare Deum, quin Deus posset dare licentiam non amandi se unquam, nec possunt ostendi ulla principia, ex quibus colligatur quod sit tam malum ; ergo non est dicendum quod sit tam malum, et consequenter amare Deum non erit strictissime de jure naturae.

Confirmatur tertio, quia potest quis licite absque violatione legis naturae vivere longo tempore, aut saltem septem diebus absque amore Dei, aut cultu positivo, secundum recentiores et Thomistas communiter, qui putant durum esse obligare homines ad diligendum Deum singulis diebus Dominicis, ut obligare videtur Scotus. Sed hoc supposito, non videtur ulla ratio quin si quis esset victurus capax rationis per septem solummodo dies, Deus posset cum ipso dispensare, ut non diligeret, nam quod ipse sit, vel non sit amplius victurus, non videtur esse conditio necessitans Deum ad non dandam ipsi licentiam illam, quam alias posset dare ; ergo non est obligatio juris naturae strictissimi amare aut colere Deum positive sic, quin Deus licentiam concedere possit amandi aut colendi se.

Propter haec ergo concludo mihi longe probabilius videri quod illud primum, quod includitur in tertio praecepto, non sit strictissime de jure naturae, nec consequenter indispensabile, et credo etiam Scotum in hoc magis inclinari, ut supra dixi. Hoc tamen n in obstante, si exhibere cultum illi esset quandoque ob aliquas circumstantias necessarium ad non irrogandum ipsi injuriam, ita ut si non exhiberetur ipsi cultus positive, inferretur ipsi injuria positiva, tum sine dubio exhibere cultum positive esset de jure naturae strictissimo, sicut et non exhibere irreverentiam. Sed praecedens resolutio nostra non comprehendit talem casum, sed solum quando non esset exhibitio cultus necessaria ex praecepto ullo alio, quam ex praecepto affirmativo directe in ipsammet tendente ; nec credo hypothesim jam praemissam unquam accidere, nisi quando adest aliquod praeceptum positivum , aut aliud praeceptum praeter tertium hoc praeceptum ut est juris naturae.

(g) Alio modo dicuntur aliqua, etc. Hic ponit secundum membrum divisionis juris naturalis, quam incepit supra num. 5. et ex dictis supra patet eum non intendere hic per ea quae sunt consona legi naturae ea quae ex se non obligant, sed solum ea quae non obligant taliter, quin possit Deus efficere aliquo actu suo, ut non obligarent. Nec vult etiam: quod praecepta secundae tabulae non sint principia evidentia ex terminis, aut conclusiones deductae ex talibus principiis, sed quod non sint principia sic evidentia, quin possit Deus efficere, ut liceret facere ea quae secundum ea dictantur esse illicita, nec conclusiones ex talibus principiis deductae, ut patet supra eodem loco. Nec refert quod utatur exemplo divisionis rerum ex hypothesi praecepti de pacifice vivendo, quae divisio non est obligatoria ex natura rei, quia exempla non debent currere, Ut dicitur, quatuor pedibus, sed sufficit quod habeant aliquam proportionem ex aliquo capite ad declarandum intentum, quamvis in pluribus aliis capitibus dissiderent, ut omnes fatentur. Illud autem exemplum deservit Scoto ad ostendendum quod praecepta secundae tabulae non essent principia, aut conclusiones juris naturae strictissime quemadmodum divisio rerum non erat principium, aut conclusio necessario sequens ad jus illud quod esset de pacifice vivendo ; sed quod quemadmodum illa divisio erat valde conducens ad observantiam istius praecepti de pacifice vivendo, ita etiam praecepta secundae tabulae essent valde conducentia ad observantiam praeceptorum juris naturae strictissimi, quamvis ulterius illa praecepta essent obligatoria ex natura rei, non tamen ita , quin Deus posset efficere actu suo, ut non obligarent.

Hic autem ulterius advertendum, quando Doctor in g Isla distinctio, dicere videtur quod sit juris positivi esse pacifice vivendum in communitate, vel politia non esse necesse, ut velit per hoc, quod illud non sit principium juris naturalis, aut conclusio sequens ex tali principio ; existimo enim esse de jure naturae, et qui vivunt in communitate pacifice vivant, quia non possent non pacifice vivere, si non facerent injuriam proximo, auferendo ejus bona, aut inferendo ipsi damna ; ad haec autem non facienda est praeceptum sine dubio juris naturae, vel primae classis, hoc est, omnino indispensabile ; vel secundae, hoc est de potentia absolute dispensabile. Vult ergo Scotus tantum quod esse pacifice vivendum sit principium juris positivi, non quod jus positivum illud ordinaret, sed quod jus positivum statuens divisionem rerum, et alia quae conducunt ad pacifice vivendum praesupponat illud principium, et ad conservationem ejus ordinet illa alia tanquam media, seu quod illud principium sit fundamentum concedendi illas alias leges, ut ipsemet Doctor in fine ejusdem paragraphi loquitur, dicens omnia fere jura positiva praesupponere aliquod principium, quod est fundamentum in concedendo illas leges et jura. Unde uno verbo, pacifice vivendum esse in communitate est juris positivi principium, non vero statutum solummodo a jure positivo.