COMMENTARIUS.

(a) Circa istam distinctionem, etc. In hac quaestione haec tractat Doctor : Primo, proponit tria argumenta pro parte negativa. Secundo, definit juramentum, et inde infert perjurium esse peccatum mortale ex genere suo. Tertio, docet indeliberationem efficere ut perjurium non sit mortale, etiam iis, qui assuescunt mentiri. Quarto, ostendit quomodo juramentum de veritate rei, de qua dubitaretur, sit peccatum. Quinto, dividit primo juramentum in assertorium et promissorium, et deinde promissorium in dolosum incautum aut coactum,

Sexto denique, solvit argumenta principalia. Ad haec si quae alia sunt ad tractatum de juramento et perjurio spectantia, quorum cognitio deservire possit ad praxim aut speculationem, ea ego, sed quam possum breviter, et clare adjungam.

(b) Quantum ad primum dico, etc. Varias solent afferre auctores juramenti descriptiones, sed omnes bene explicatae in idem tendunt, et praesertim descriptio Scoti hoc loco, qua dicit, quod juramentum sit assertio dicti humani, quod ipsum sit verum, et hoc ultimate, id est, assertio ultimata veritatis dicti humani, coincidit cum descriptione Sancti Thomae 2. 2. q. 89. art. I ,qua communiter utuntur Scholastici Doctores, nempe quod sit assumptio Dei in testem veritatis, quam quis loquitur, nam ultimata assertio veritatis consistit in assumptione Dei in testem.

Quod ut melius intelligatur, advertendum, assertionem posse capi dupliciter. Primo, pro oratione quacumque, in qua aliquid de alio diceremus, et sic coincidit cum propositione, et in eo sensu solemus vocare nostras conclusiones assertiones. Alio modo potest capi pro confirmatione aliqua speciali alicujus propositionis, non quidem pro confirmatione rationis alicujus, qua scilicet per argumentationem probaremus, aut significaremus veritatem propositionis, quam vellemus asserere, seu confirmare, sed pro confirmatione aliqua speciali, qua adducendo aliquem in testem istius quod confirmare volumus, inducimus alios ad id credendum, quantum est ex parte nostra. Quando ergo dicitur quod juramentum sit assertio dicti humani, intelligitur de assertione non primo, sed secundo modo accepta.

Quia vero potest aliquis confirmare propositionem, quam dicit, assumendo aliquem hominem alium in testimonium, ut homo est, et si id faceret, non sufficienter confirmaret suum dictum, quia ille alius homo posset aut ignorare veritatem dicti illius, aut circa eam mentiri ; hinc fit ut merito possit exquiri ulterior confirmatio, et consequenter sequitur quod talis assertio non esset ultimata assertio. At si quis confirmet propositionem, assumendo Deum in testem, quia Deus nec fallere, nec falli potest, non potest ulterior talis confirmatio propositionis assertae requiri, sicut posset assumendo quemcumque alium a Deo, et propterea sola invocatio seu assumptio Dei in testimonium propositionis asserendas est ultimata assertio ejus ; ergo, a primo ad ultimum, idem est ultimata assertio dicti seu propositionis alicujus, ac assumptio Dei in testem ejus ; nec potest esse ultimata assertio dicti, quin sit talis assumptio, nec talis assumptio quin sit talis assertio. Unde Scotus ipse explicat qua ratione asserat quis ultimate, seu confirmet sua dicta, dicendo quod id fiat adducendo alium in testem, qui est verax et sciens, quae est expressa doctrina D. Thomae. In hoc tantum videntur differre, quod Scotus magis explicet et exprimat effectum formalem, quem praestat juramentum dicto, seu propositioni, quaejuratur ; qui effectus consistit in confirmatione illa particulari, quam jam explicavimus propositionis, et intenditur a jurante in ordine ad faciendam fidem iis quibus jurat.

Addit autem Scotus, et bene, quod juramentum debeat esse assertio dicti humani, ut significet quod debeat esse actus humanus, hoc est, liber, libertate indifferentiae et contingentiae, quia alias nec esset moralis, nec bonus aut malus ; et sine dubio Sanctus Thomas, quando dicit juramentum consistere in assumptione Dei, ut testis veritatis, loquitur de assumptione humana et libera.

Quod si quaeratur cur requiratur ad juramentum assertio ultima rei, et non sufficeret ut quis juret, afferre hominem aliquem, ut homo est, in testimonium suae veritatis ? Responderi posset primo, id colligi ex communi hominum sensu, qui intelligunt per juramentum ultimam assertionem. Secundo, posset illud probari ex illo Apostoli loco, quem adducit Scotus ex Hebr. 6. Omnis controversiae, finis ad confirmationem est juramentam, id est, ultima confirmatio, quam potest quis dare per testificationem suam alicui parti controversiae cujuscumque, consistit in juramento ; hoc enim non esset verum de testificatione quam quis exhiberet adducendo alium hominem, ut homo est, in testimonium veritatis a se dictae, quia posset ulterior confirmatio rationabiliter requiri, qua scilicet adduceret Deum in testem. Dixi autem adducendo hominem, ut homo est, quia, ut postea dicam, si adduceret ipsum, ut. creatura Dei est propriissime juraret.

Est ergo, ut ad rem ipsam veniamus, juramentum assumptio Dei in testimonium alicujus propositionis seu enuntiationis, quam jurans profert. Nec haec descriptio alia probatione indiget, quam quod nihil aliud intelligant homines per juramentum, quam hujusmodi assumptionem seu invocationem, et declarabitur magis per solutionem sequentium objectionum.

Dicitur autem hujusmodi invocatio, seu assumptio Dei, juramentum, secundum Sanctum Thomam supra, quia quasi pro jure introductum est, ut quod sic confirmatur, habeatur pro vero : vel quia, ut ait Augustinus de verbis Apostoli, sermone 28. qui juramento utitur, jus veritatis Deo reddit.

Objici potest primo contra praemissam juramenti descriptionem, quod aliqui jurent saepe per idola, et per creaturas, unde prohibetur juramentum per creaturas, Jacobi 5. Nolite jurare omnino, neque per caelum, neque per terram. Respondetur primo, quod ad idola attinet, neminem per illa jurare, nisi qui opinatur ea habere aliquid divinitatis ; idem autem est sic opinanti per ea jurare ac per

. ipsum Deum ; ubi autem non est talis opinio de illis, nemo confirmaret sua dicta, ea testificando per idola, sed potius id faciendo ea infirmaret. Non fit ergo juramentum, nisi vel per Deum verum, aut in opinione, aut in re.

Respondeo secundo quoad creaturas, neminem per eas proprie jurare, nisi quatenus sunt aliquid creatoris, ut sic autem qui jurat per ipsas, jurat aliquo modo per Deum. Unde Augustinus de verbis Apostoli, sermone 28. Ecce dico charitati vestrae, et qui per lapidem jurat falsum, perjurus est, quia (ut explicat bene Magister) non lapidem, qui non audit, sed ejus creatorem adhibet testem. Et sane si alio modo quis adduceret lignum aut lapidem, aut caelum in testimonium veritatis, quam loqueretur, nullo modo magis confirmaret sua dicta audientibus, quam simplici assertione sine juramento faceret. Dices, simplices homines, qui saepe jurant per caelum et terram non apprehendere ea per modum creaturarum formaliter, neque per modum alicujus pertinentis ad Deum ; ergo nulla responsio.

Respondeo distinguendo antecedens, quoties vere jurant ex deliberatione per illa non apprehendunt illa per modum spectantis ad Deum distincte et explicite, concedo ; in confuso et imperfecte, nego antecedens : nam eo ipso quo volunt per talem testificationem ultimate conciliare fidem suis dictis, non possunt non uti isto modo confirmandi sua dicta, quatenus habet vim ea confirmandi ultimate. Unde quia non habet vim confirmandi, nisi ut creaturae illae spectant ad Deum, volunt sine dubio jurare per creaturas, ut sic.

Objicies secundo, quando quis dicit : Peream nisi ita sit, aut per salutem meam, vel per salutem Regis ita est, jurat ; sed non videtur quod adducat Deum in testem veritatis, neque enim illa verba habent sensum talem ; ergo non descripsimus sufficienter juramentum, ut sic.

Respondeo negando minorem, quia per praedicta verba significat se esse contentum quod Dominus Deus, qui scit an dicat verum, necne, et potens est castigare falsitatem, puniat ipsum, vel morte, ut pereat, vel infirmitate, ut non sit sanus, nisi dicat veritatem. Unde Augustinus in sermone 28. de verbis Apostoli : Cum quis ait, per salutem meam, salutem suam Leo obligat. Cum dicit per filios, oppignorat eos Deo, ut hoc eveniat in caput eorum, quod exit de ore ipsius ;si verum, verum ;si falsum, falsum. Hoc autem faciendo etiam Deum in testem vocat, volendo scilicet ut testificetur Deus aliquando an ipse dixerit veritatem per inflictionem illarum paenarum, si non dixerit, et per non inflictionem, si dixerit.

Objicies tertio, potest quis jurare absque verbis ; ergo saltem juramentum non consistit in invocatione verbali Dei ad testimonium veritatis.

Respondeo concedendo totum, neque nos dicimus invocationem Dei, qua quis jurat, debere esse vocalem ; sicut enim non requiritur ut quis mentiatur, aut verum dicat, quod utatur verbis, sed sufficit uti signis aequivalentibus verbis, ita etiam sentiendum est de juramento, quod ut quis juret verum aut falsum, non requirantur necessario verba, sed sufficiant signa, et hoc non solum respectu eorum qui loqui non possunt, sed eorum etiam qui possunt. Nec est ulla ratio, aut auctoritas, quae vel leviter suadeat contrarium, ut mirum sit apud Covarruviam. aliquos sensisse verba universaliter requiri in omni juramento, et alios ea quidem requiri apud potentes loqui, non apud impotentes.

Objicies quarto, Concionatores et Doctores non jurant, dum confirmant suam doctrinam, ostendendo quod Deus eam revelavit in Scriptura tali vel tali loco, sed tum invocant Deum, et adducunt ipsum in veritatis suae testimonium ; ergo praedicta descriptio juramenti non est bona, quia convenit alicui, quod non est juramentum.

Respondeo negando minorem, quia non invocant tum Deum, neque volunt ut ipse testificet veritatem, sed ostendunt tantum ipsum antea testificasse illam veritatem. Adductio autem Dei in testimonium, in quo consistit juramentum, debet esse mediante invocatione seu voluntate, qua quis sit contentus, et velit ut Deus de novo testimonium perhibeat veritati, quam loquitur.

Dices, ille qui jurat falsum, non potest habere voluntatem talem, et tamen proprie jurat ; ergo non requiritur talis voluntas ad jurandum. Respondeo distinguendo antecedens : non potest habere talem voluntatem interne, aut saltem eam de facto non habet, concedo ; sum enim certus quod de facto potius habeat oppositam voluntatem ; non potest habere illam significatam per verba aut signa, quibus mediantibus jurat, nego antecedens. Et similiter distinguo consequens ; non requiritur ad juramentum talis voluntas, quae revera sit in jurante, concedo, neque id asserui in praemissa doctrina ; non requiritur talis voluntas significata, seu significatio talis voluntatis, nego consequentiam.

Et hinc potest deduci quaenam voluntas requiratur ad jurandum, quod examinatur a Suario tom. 2. de relig. I . de juramento cap. 1. num. 7. dum quaerit quaenam intentio voluntatis requiratur ad juramentum, et an solum sufficiat intentio proferendi verba illa aut signa, quibus communiter juramentum concipi solet ; an vero ulterius requiratur alia aliqua intentio, qua mediante velit proferre illa verba, per modum juramenti ? Quam difficultatem sic resolvit num. 8. ut non sufficiat voluntas proferendi illa verba, dicitque separabilem esse utramque intentionem, ita ut possit quis bene proferre libere verba ea, sine eo quod vere juraret, licet non posset vere jurare quin proferat illa verba vel signa aequivalentia.

Sed licet hoc ultimum verum sit, nimirum, quod non possit quis mentiri quin proferat talia verba, aut aequivalentia signa, tamen illud primum quod possit proferre illa verba significative (de hac enim significatione ipse loquitur, et est illa quae facit ad rem, nam materialis prolatio, aut recitativa verborum, per quam non intelligitur quis significare suum conceptum, non facit ad rem), quod, inquam, possit proferre verba, quibus jurari solet significative, dicendo, verbi gratia, per Deum ita est, quin juret omnino difficile est ; primo, quia quemadmodum non potest quis dicere, Petrus est domi, significative, quin vere et proprie non solum loquatur, et significet Petrum esse domi, sed etiam vere mentiatur, si putat ipsum non esse domi, quamvis nullam haberet intentionem proferendi illa verba significative ; ita qui diceret : Per Deum Petrus est domi, significative non posset non jurare et pejerare, etiam si id putaret esse falsum, quamvis nullam aliam haberet intentionem praeter intentionem illam, quae requiritur, ut dicat illa verba significative.

Secundo, quia voluntas jurandi non est aliud, quam voluntas proferendi significative verba, quae ex se significant voluntatem testificandi per Deum ; sed voluntas omnis proferendi verba, quibus juratur significative, est talis voluntas ; ergo non potest esse talis voluntas absque voluntate jurandi, et absque ipso juramento, si sequatur actu prolatio illorum verborum.

Tertio, quia si talis voluntas pronuntiandi significative verba, quibus concipitur juramentum, possit esse absque voluntate jurandi, aut juramento, nemo unquam juraret falsum cognitum, ut tale, nec consequenter sic jurando pejeraret, quod videtur absurdum, et contra communem sensum.

Probatur sequela, quia quandoquidem non constet aliis an habeant illam voluntatem particularem jurandi, quam putat Suarez requiri, quidquid possent ea mediante persuadere aliis, possent sine ipsa per ipsam voluntatem praecisam proferendi verba juramenti significative ; ergo ad nihil deserviret ipsis illa voluntas specialis, et consequenter quandoquidem eam non habendo non jurarent, nec pejerarent, dicendum est quod, nisi sint imprudentissimi, eam non habent, quoties confirmant falsum, atque adeo quoties id faciunt, dicendum est quod nec jurent, nec pejerent.

Nec refert fundamentum Suarii, nempe quod qui profert verba, quibus solent homines vovere, sine animo vovendi, non voveat vere ; ergo qui profert verba, quibus juramus, sine animo jurandi, non jurat vere.

Respondetur enim supposito antecedenti, de quo modo non curo, negando consequentiam, quia votum consistit principaliter in voluntate obligandi se ad faciendum aliquid illa speciali ratione, qua quis obligatur ex voto, unde quia quis posset bene significare se habere talem animum, cum revera ipsum non habeat, bene potest proferre verba, quibus mediantibus vovemus, sine eo quod vere voveat (loquor semper ex suppositione, quod antecedens sit verum), et bene consequenter sequitur quod quis habere possit voluntatem proferendi illa verba, etiam significative, sine eo quod habeat voluntatem vovendi. At jurare nihil aliud est quam adducere Deum in testem ; hoc autem fit per verba illa, quibus juramus, ut quando dicimus : Per Deum ita est: Testis est mihi Deus quod ita est: ergo implicat voluntas proferendi illa verba significative sine voluntate jurandi. Objicies ultimo contra descriptionem juramenti, quod ex ea sequeretur juramentum esse orationem, quia oratio est invocatio Dei. Respondeo, quamvis admitteretur juramentum esse speciem quamdam orationis, id non esse absurdum. Respondeo secundo, posse illa distingui, quia oratio est invocatio Dei, ut bonus et potens succurrere et dare beneficia : juramentum vero est invocatio Dei, ut verax in testimonium veritatis.

Ex hactenus dictis facile patet juramentum non consistere in actu intellectus, quidquid dicat Suarez supra num. 5. Ratio est, quia consistit principaliter in signo illo, quo mediante significatur quod Deus est testis istius veritatis, quam juramus ; illud autem signum non consistit in aliquo actu intellectus, nam licet quandoque habeamus actum in intellectu, quo judicamus Deum esse testem veritatis, quam dicimus, tamen per illum actum non juramus ; tum illum quia possemus habere necessario, si proponerentur motiva determinantia intellectum ad eum habendum ; tum quia per illum actum nihil significamus ; tum denique, quia aliquando juramus sine tali judicio, ut quando juramus id quod cognoscimus esse falsum ; tum enim non judicamus Deum esse testem istius rei, quam asserimus.

Advertendum autem, quod illud signum non habeat rationem juramenti, nisi quatenus libere et significative producitur, sicut nec actus mentiendi habet rationem mendacii, formaliter i loquendo, nisi quatenus producitur libere a voluntate.

Quaeres primo circa naturam juramenti, an sit actus honestus ex se. Respondeo breviter, juramentum, ut sic, non esse illicitum aut inhonestum, et juramentum verum cum debitis circumstantiis prolatum esse licitum et honestum.

Haec responsio est communis mollium Catholicorum contra Haereticos Albanenses et Bagnolenses, et Catha. ristas seu Catharos. Probatur autem 1 prima pars ex secunda, quia si aliquod juramentum sit honestum et licitum, juramentum ut sic non potest esse in honestum et illicitum, ut patet. Probatur secunda pars ex Deuter. 6. Dominum Deum tuum timebis, et illi soli serviet, ac per nomen illius jurabis, ubi vel praeceptum vel consilium datur jurandi per nomen Domini, quod non daretur, si juramentum omne esset illicitum et inhonestum. Nec hoc praeceptum aut consilium, est contra secundum praeceptum Decalogi, quod habetur Exod. 20. Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum; sed potius est conforme ipsi, quia in illo praecepto non prohibetur assumptio nominis Domini simpliciter, sed assumptio ejus frustra, per quod insinuatur non prohiberi omnem assumptionem ejus. Deinde Psal.

62. vertitur laudi quod quis juret in nomine Dei, laudabuntur, inquit, omnes qui jurant in eo, Psal. 14. ponitur tanquam una ex conditionibus ejus,qui est habitaturus in tabernaculo Domini, qui jurat proximo, et non decipit. Item Psal. 23. ponitur tanquam conditio requisita ad ascendendum ad montem Domini: Nec juravit in dolo proximo suo.

Adde adhuc exempla Sanctorum, qui juraverant, de quibus passim fit mentio in Scriptura. Loca citantur abunde in Indice biblico et Concordantiis, ut non sit opus hic plura apponere, sed tria tantum ex novo Testamento citabo. Primum est ex Roman. I. ubi Paulus jurat illis verbis : Testis enim est milvi Deus. Secundum 2. Cor. 1. Ego autem testem Deum invoco in animam meam. Denique ex Gal. 1. Quae auton scribo vobis ecce coram Deo, quia non mentior.

Probatur etiam auctoritate Patrum, Clementis Alex. 7. Strom. Jam vero recte et vere jurans, non autem proclivis ad jurandum, est is qui est praeditus cognitione (id est, perfectus) qui raro quidem accedit ad jurandum.

Augustinus serm. 28. de verbis Apostoli : Ecce verum jura, non peccas ; et paulo post: Non peccat, qui verum jurat. Videatur Basilius hom. in Psal. 14. Ambrosius serm. 14. in Psal. 118. Hieronymus in Zachar. 8. Auctor imperfecti hom. 12. in Matth. 5. Chrysostomus hom. 17. in Matthaeum.

Probatur ratione, quia non potest ostendi ex quo capite esset juramentum debito modo prolatum illicitum.

Deinde, quandoquidem controversiae sunt quotidie de veritate aliquarum rerum, quae sciri non possunt a nobis nisi per dicta alicujus, et quia homines solent mentiri, et consequenter ausi confirmarent sua dicta, facile discrederet quis eorum dictis, quandoquidem secundum Apostolum Hebr. 6. omnis controversiae finis ad confirmationem est juramentum, valde utile censeri debet usus aliquis juramenti. Praeterea, ut postea dicam, juramentum est actus Religionis ; ergo ex se est licitus, si non afficiatur indebitis circumstantiis.

Probatur tertio ex communi omnis Reipublicae, tam Ecclesiasticae quam civilis praxi, nulla enim est in qua non exigatur hic et nunc juramentum, quod sane judicium evidens est non esse illicitum juramentum.

Objicies primo ex Matth. 5. Audistis quia dictum est antiquis, non peierabis : reddes autem Domino juramenta tua : ego autem dico vobis non jurare omnino. Et infra: sit autem in sermo vester est, est, non, non, quod autem his abundantius est, a malo est. Et ex Jacobi 5. Ante omnia fratres mei nolite jurare neque per caelum, neque per terram, neque aliud quodcumque juramentum ; sit autem sermo vester, est, est, non, non, ut non sub judicio decidatis.

Respondeo cum Patribus paulo ante citatis, hic non esse prohibitum absolute et simpliciter jurare, quando adest magna necessitas ; sed jurare absque necessitate, et hoc si non principaliter, certe partim in ordine ad vitandum perjurium, quod a frequenter jurantibus vix vitari potest. Unde Auctor imperfecti supra, nisi juramentum interdicatur, non possunt amputari perjuria, ex juramento enim perjurium generatur; nemo enim est qui frequenter jurat, et non aliquando perjuret. Et Augustinus lib. 1. de sermone Domini in monte : Ita ergo intelligatur praecepisse Dominum ne juretur, ne quisquam sicut bonum appetat jusjurandum, et assiduitate jurandi ad perjurium per consuetudinem delabatur. Quapropter qui intelligit non in bonis, sed in necessariis jurationem habendam, refrenet se quantum potest, ut non ea utatur nisi necessitate, cum videt pigros esse homines ad credendum, quod eis utile est credere, nisi juratione firmentur.

Illud autem quod subjungitur de est, est, et non, non, juxta hoc intelligendum, nimirum nisi cum necessitas aut utilitas magna exigit juramentum ; et illud alterum quod additur, quod autem his abundantius est, a malo est, pulchre et subtiliter explicat idem Augustinus tum in eodem loco, tum etiam in serm. 28. de verbis Apostoli, ita scilicet, ut sensus sit quod quoties ultra affirmationem simplicem addendum est juramentum, id oriatur ex malo, nimirum ex imperfectione hominum, qui quia solent mentiri, non solent etiam credere saepe, nisi interposito juramento.

Fundamentum autem totius hujus explicationis, optimum adest, quod Apostolus juravit, ut patet ex dictis, quod tamen sine dubio non fecisset in ea occasione, si fuisset id prohibitum a Christo ; unde signum optimum est ad colligendum quod Christus non prohibuerit absolute usum juramenti, Apostolum jurasse.

Maldonatus in 5. Matth. supra praedictum locum objectionis fatetur praedictos Patres existimare Christum prohibuisse juramentum, ut caveretur perjurium ;sed nimis confidenter asserit id ita se non habere, esseque contra usum Ecclesiae, quasi scilicet ex hoc usu colligeretur ipsius sententia, quae est quod non propterea prohibeatur juramentum ut caveatur perjurium, sed quia ex se malum est jurare absque necessitate.

Verum non ostendit ex quo usu Ecclesiae id constet, et pace ipsius, nospotius usum et sensum Ecclesiae ex tot Patrum sententia colligendum putamus, quam ex ipsius dictis, qui etiam ulterius in hoc deceptus est, quod putarit dictos Patres existimasse solam occasionem hujus praecepti fuisse vitationem perjurii ; quamvis enim aliam non exprimerent sola illa contenti, non inde sequeretur quod aliam negarent, aut non agnoscerent.

Quod si etiam solam illam occasionem hujus praecepti vel consilii (nam forte praeceptum illis verbis Christi non continetur, sed potius consilium, 1 aut admonitio, ut sentire videtur Augustinus epist. 154. ad Publicolam.) Patres dedissent, omnemque aliam expresse negarent, cum iis potius sine dubio, quam cum Maldonato sentiendum esset, qui nullo nititur fundat mento ad aliam occasionem probandam praeter, nescio quem, usum Ecclesiae, quam ipsemet non declarat.

Per haec patet ad confirmationem ex Apostolo, et ad quascumque Patrum auctoritates, quae opponi possent contra conclusionem. Quod si qui ex illis non possent sic exponi (ut noster Castro v. Juramentum haeres. 1. existimat de Hieronymo et Theophylacto) eorum auctoritati aliorum Patrum pro conclusione citatorum auctoritas opponenda est, et caetera fundamenta nostrae conclusionis.

Quaeres secundo, quaenam conditiones requiruntur ad honestatem juramenti. Imprimis certum est libertatem et cognitionem consequenter requiri, ut juramentum sit honestum, quia honestas non competit, nisi actui humano, qualis non est, nisi actus liber procedens ex cognitione. Rursus, non minus certum est non sufficere quamcumque cognitionem etiam deliberatam, ut sit honestum, sed requiri cognitionem aliquam bonitatis honestae in ipso, aut bonitatis utilis conducentis ad honestatem aliquam, quia eatenus actus aliquis est honestus, quatenus cognoscitur esse affectus honestate ; non potest autem cognosci ut sic, nisi cognoscatur, aut secundum se esse bonus bonitate honesta, aut utilis in ordine ad consecutionem aut positionem honestatis. Difficultas ergo praesens est de aliis conditionibus, et potissimum de tribus illis vulgaribus, veritate, justitia et judicio, quae comites juramenti dicuntur ex illo Jeremiae 4. Jurabis, vivet Dominus, in veritate, et in judicio et injustitia. In quae verba Hieronymus : Animadvertendum, inquit, quod juramentum hos habeat comites, veritatem, judicium et justitiam.

At ex his ipsis auctoritatibus et communi Theologorum consensu, facile probatur has conditiones requiri, nec id habet aliquam difficultatem, quam ut quid per has conditiones, seu comites juramenti intelligatur, explicetur. Itaque per veritatem intelligitur quod juramentum omne, ut non sit malum, debeat esse verum, et hoc quidem tam certum est, quam quod omne perjurium sit malum ; nam juramentum falsum est propriissimum perjurium, solum circa hoc advertendum, quod cum in juramento promissorio, quo scilicet jurat quis se aliquid facturum, duplex veritas considerari soleat. Una, quae est de praesenti, ni- . mirum quod habeat jurans animum faciendi quod promisit, quam vocat Suarez veritatem dicti. Altera de futuro, quam idem Auctor vocat veritaa tem facti, nimirum, quod revera faciet illam rem ; cum, inquam, in juramento promissorio hae duae veritates considerari possint, dubitari potest an utraque veritas requiratur ad juramenti promissorii honestatem, et de prima quidem veritate non potest esse controversia, quia sine ea juramentum est perjurium.

De secunda itaque solum controverti potest, et quidem Suarez supra cap. 3. num. 3. eam videtur requirere, sed sine dubio non debet requiri. Nam qui cum animo vero faciendi quod promittit, jurat, quamvis postea ob impedimenta aliqua nunquam id facturus sit, absolute et simpliciter jurat vere et honeste, suppositis reliquis circumstantiis, et licet postea nollet observare juramentum, etiam cum posset et deberet, quamvis id faciendo peccaret, tamen non posset efficere ut juramentum praecedens bono animo factum, sit peccaminosum, ut est evidens. Et licet illud juramentum revera sit materialiter falsum, quia affirmat se facturum simpliciter, quod a parte rei simpliciter non erat facturus, tamen non juravit falsum formaliter, quia revera tum putavit se id esse facturum, et habuit revera animum absolute id faciendi, unde non poterat peccare suppositis reliquis circumstantiis. Oritur quidem obligatio ex juramento faciendi rem promissam, ex qua obligatione fit ut si non fiat, cum posset fieri, peccetur, de quo postea ; sed non propterea fit, ut si non fiat, ipsum juramentum prius factum sit malum, et non honestum.

Secunda conditio, aut comes juramenti est judicium, et si per ipsum intelligatur judicium prudens, quo judicatur juramentum esse honestum, . jam supposuimus tale necessario requiri ; nec sane est quid peculiare in juramento quod id requirit, ut sit honestum nam omnis actus virtutis requirit judicium prudentiale. Quamvis autem judi dum hoc modo intellectum, revera comprehendat sub se veritatem et justitiam, tamen non frustra illa adduntur, ut denotetur scilicet non posse ullum judicium esse rectum et prudentiale circa juramentum, nisi in quo includitur, aut ad quod praesupponitur cognitio de veritate et justitia juramenti. Alio modo posset intelligi per judicium, non judicium completum, quo absolute et simpliciter judicaretur actus juramenti esse honestus, (nam cum sit universale quid spectans ad omnes virtutes, et lippis, ut aiunt, ac tonsoribus notum, non videretur esse speciatim a Propheta proponendum, nec a Doctoribus examinandum) ; sed judicium particulare, quod in juramento specialiter requiritur, quo ultra cognitionem veritatis et justitiae juramenti, de qua statim, cognoscitur praeterea esse aliquam utilitatem aut necessitatem particularem juramenti, ut merito quis jurare possit. Nam cum ex dictis constet quod praeceptum Domini, vel consilium sit non jurare, nisi quando est necessitas, eo ipso censendum est non benejurari extra talem necessitatem, quamvis adesset veritas et justitia, ut ergo cognoscatur quando adesset hujusmodi necessitas, recte requiritur judicium particulare, quod facile convenit cum discretione speciali, quam debent habere jurantes.

Hoc autem supposito, facile colligi potest etiam in lege antiqua, non licuisse juramentum absque causa sufficienti, quia alias Propheta istius legis hanc conditionem non requireret, imo ex secundo praecepto primae tabulae id etiam constare videtur, ubi dicitur non esse assumendum nomen Domini in vanum ; nam quamvis hoc Judaei communiter intelligebant de juramento falso, ita ut illud vanum idem esset ac falsum, tamen illa explicatio erat falsa, ut constat ex Exodi 20. ubi explicatur illud in vanum, dum dicitur : Neque enim habebit insontem Dominus eum, qui assumpserit nomen Dei sui frustra.

Tertia denique conditio, seu comes juramenti est justitia, et per eam intelligitur quod ipsametassertio, (quam non male Suarez supra vocat materiam proximam juramenti) non sit contra ullam virtutem, ita scilicet ut assertio, quae confirmari possit juramento, non solum sit vera propter primam juramenti conditionem, sed etiam sit talis, qua possit licite uti absque juramento, et sic intellecta haec conditio, locum habet tam in juramento promissorio quam in assertorio, et ex ea colligitur quod non possit quis licite jurare quod sit peccaturus, quia neque potest licite, absque etiam juramento, dicere quod sit peccaturus ; et deinde similiter ex ea colligitur, quod non possit quis jurare Petrum, verbi gratia, fecisse aliquod crimen occultum, quod tenetur jurans non propalare, quia neque simpliciter potest asserere absque juramento, quod fecerit tale crimen. Quotiescumque itaque assertio vera est, et licita secundum se, et praeterea adest necessitas jurandi, tum licite quis potest jurare, etjuramentum ipsius habebit veritatem, justitiam et judicium tanquam comites.

Quaeres tertio, ad quam virtutem spectat juramentum?Non est dubium quin ad multas virtutes possit spectare juramentum, quatenus assumeretur tanquam medium ad actus eorum, ut, verbi gratia, si quis cuperet ex motivo misericordiae subvenire misero, et videret ad hoc conducere juramentum licitum, casu scilicet quo ille miser esset condemnandus, nisi aliquis juraret ejus innocentiam ; tum assumptio juramenti esset actus vel elicitus vel imperatus misericordiae, et eodem modo, proportione servata, posset spectare ad justitiam, et ipsam virtutem veritatis, ac alias quascumque, ad quas posset deservire ; nec de hoc est hic controversia, sed ad quam virtutem per se directe spectat.

Circa quod sententia communissima Theologorum hic, et cum Divo Thoma 2. 2. quaest. 89. art. 4. quam etiam ego amplector, est, juramentum per se spectare ad virtutem Religionis, non quidem quatenus est asseveratio quaedam, ac confirmatio veritatis, sed quatenus est talis confirmatio per assumptionem Dei in testem. Probatur conclusio haec, primo ex Deuteron. 6. ubi ponitur juramentum tanquam actus pertinens ad cultum Dei ; dicitur enim ibi: Dominum Deum tuum timebis, et illi soli servies, ac per nomen illius jurabis. Confirmatur, quia ideo prohibetur perjurium, quia per eum inhonoratur Deus: unde Levit. 19. dicitur : Non perjurabis in nomine meo nec pollues nomen Dei tui ; ergo per juramentum licitum honoratur, et consequenter spectat per se ad Religionem, cujus est Deum honorare.

Probatur etiam auctoritate D. Hieronymi in Mat. 5. Qui jurat, vel amat vel veneratur eum, per quem jurat ; et Tertulliani in Apologetico cap. 32. Daemones adjurare consuevimus, ut illos de hominibus exigamus, non pejerare ut illis divinitatis honorem conferamus.

Adde ad haec Philosophum in sua Rhetorica ad Alexandrum dicentem: Jusjurandum est cum divina veneratione dictio probationis expers ; et Ciceronem 3. Offic, asserentem jusjurandum esse affirmationem religiosam, et Jus civile 2. C. de rebus creditis, et jurejurando ubi habetur : Jurisjurandi contempta religio salis Deum ultorem habet.

Probatur ratione, quia ideo Deum potius quam alium in ultimum veritatis testimonium adducimus, quia existimamus ipsum et scire veritatem et posse vindicare mendacium ac falsitatem, et ideo exigitur confirmatio veritatis per juramentum, quo assumitur Deus, aut aliquid ejus in testimonium, quia supponitur, quod omnes in Deum credentes habebunt eam ipsi reverentiam, ut non sint assumpturi nomen ejus, nisi in confirmationem veritatis: ergo juramentum supponitur semper assumi in honorem Dei, et cum reverentia quadam ejus. Unde si esset aliquis, qui prae se ferret se non curare pro Deo, nec ulla ipsum reverentia prosequi, nemo proponeret ipsi juramentum, nec ob illud assumptum crederet ipsi.

Probatur secundo, quia illud spectat ad Religionem, quod ex natura sua particulari cedit in honorem particularem,et non solum quatenus spectaret ad aliquam aliam virtutem, hac enim ratione oratio et quicumque alius actus dicitur spectare ad Religionem ; sed ex juramento sequitur specialis honor Deo ex natura sua, et non solum quatenus spectaret ad aliquam aliam virtutem ; ergo est actus Religionis.

Advertendum autem non esse necesse ut quoties quis jurat, intendat illum honorem, aut consequenter exerceat formaliter actum Religionis, nec sane est verisimile quod talem actum unquam exercent, qui falsum jurant, sed potius illi semper exercerent vitium Religioni oppositum ; sensus ergo dictorum est, quod juramentum licitum habeat ex se honestatem Religionis non minus, quam dare eleemosynam indigenti habet ex se honestatem charitatis aut misericordiae, quamvis hic et nunc aliquis non adverteret ad illam honestatem, nec formaliter intenderet illam, sed praecise intenderet confirmationem veritatis, aut aliquid aliud.

Objicies primo, qui jurant solum-, modo intendunt confirmationem veritatis, non vero cultum divinum ; ergo non est actus Religionis. Respondeo primo, eos qui jurant bene, de quibus hic agimus, non solum intendere confirmare veritatem quomodocumque, sed eam intendere confirmare tali speciali modo quo scilicet honorant Deum; unde etiam semper cavere debent nejuramentum suum vestiatur aliqua circumstantia qua offenderetur Deus, aut inhonoraretur. Ad hoc autem faciendum certum est quod non moveantur a veritate, quae perinde confirmaretur, sive adessent illae circumstantiae, sive non, ut patet, unde debent moveri ab aliquo alio ; sed certe nihil aliud potest potius movere eos ad id, quam desiderium honorandi Deum ; et licet hic et nunc non moveantur ab illo desiderio, sed a metu aut timore paenae, quam potest, et solet Deus infligere malo modo jurantibus, sufficit ad propositum nostrum quod actus ille jurandi sit ex natura sua talis, qui, si non caveantur illae circumstantiae, erit contra Religionem et si caveantur, erit juxta illam. Respondeo secundo, negando consequentiam , quia licet illi non intendant illum cultum, tamen actus ex natura sua in illum tendit, et ut sic possunt ipsi intendere ipsum, quod sufficit ut sit actus Religionis. Confirmatur hoc exemplo orationis, ad quam exercendam licet moveamur aliquando ex obligatione justitiae, ut fit in illis, qui recipiunt stipendium pro facienda oratione, tamen ipsamet oratio est actus Religionis ; ergo similiter quamvis moveremur ad jurandum ex motivo confirmandae veritatis, non sequeretur quin ipsummet jusjurandum esset actus Religionis.

Objicies secundo, sequeretur quod bene faceret quis saepius jurando, quia bene faceret, qui saepe vellet exercere actum Religionis ; ergo. Respondeo, juramentum prolatum sine causa non esse actum Religionis, quia est tum assumptio nominis Domini in vanum, seu frustra, sed juramentum prolatum cum est necessarium, aut valde utile. Unde in forma respondeo, distinguendo antecedens : saepius jurare, quando esset sufficiens causa, concedo ; quando non esset, nego antecedens ; neque tum esset, ut dixi, actus Religionis,

sed in priori casu in quo concessi antecedens.

Respondeo secundo, negando antecedens ob aliam rationem, quia licet esset actus Religionis jurare, quando adesset veritas et justitia, quia tamen pro labilitate nostrae linguae, et magna ignorantia, difficile est, quin inter frequentia juramenta adsint perjuria ; propter hoc periculum vitandum non esset bonum saepius jurare, sicut nec esset bonum aliqua specialis charitatis opera exercere, quando cum eorum exercitio conjungeretur magnum aliquod, et moraliter inevitabile periculum offendendi Deum, ut contingere posset in casu, verbi gratia, quo mulieres virorum infirmorum haberent curam, aut viri mulierum.

Objicies tertio, potest quis jurare per manum Regis, aut alterius hominis, non considerando ipsos ut creaturas Dei, nec ullo modo referendo juramentum, ad illud ; sed ille actus non erit actus Religionis, ergo saltem non omne juramentum est actus Religionis. Respondeo primo, si tale juramentum posset fieri, adhuc nos non agere in praesentiarum de illo, sed de eo quo adducitur Deus in testimonium, ut patet ex descriptione, quam supra dedimus, juramenti.

Responderi posset secundo, non posse jurari sic per Regem, aut aliquam creaturam, quia si loquamur de creaturis irrationalibus, ipsae non possunt testificari veritatem, quam asserimus, et sic adductio earum in testimonium non esset ullo modo confirmatio veritatis, et imprudentissimus esset, qui crederet asserenti per ipsas, ut sic consideratas, magis quam si simpliciter assereret absque juramento.

Si autem loquamur de creaturis rationalibus, aut loquemur de creaturis damnatis aut beatis, aut viatoribus. Si loquamur de damnatis, ipsi secundum illum statum sunt mendacissimi, et sic adductio eorum in testimonium, non esset confirmatio veritatis, quia quamvis testificarentur ita esse vel non esse non propterea id esset magis credendum, quam si id non assererent. Si loquamur de Beatis, si illos consideremus secundum se, etiam sunt fallaces, et sic eorum adductio non esset sufficienter confirmativa veritatis, et consequenter adductio eorum non posset habere rationem juramenti propter quam etiam rationem adductio creaturarum rationalium viatorum excludi poterit a juramento. Si vero consideremus Beatos ut sunt participes gloriae, et scientes omnia quae spectant ad eorum statum, ac impeccabiles, sic quidem eorum testificatio posset sufficere ad confirmationem veritatis ; tamen adhuc non sufficienter videtur adductio eorum in testimonium confirmare veritatem, si secundum se considerentur, non quidem ob rationem Suarii supra cap. 5. scilicet ex eo quod ille status competeret ipsis ex gratia particulari, quia hoc non facit ad rem, sed ob aliam rationem, nempe quia non possunt confirmare de facto veritatem nobis, nisi Deus specialiter illam facultatem concedat ipsis. Unde quia is cui fieret juramentum per Michaelem, verbi gratia, Angelum, quem cognosceret, nec fallere de facto, nec falli ea de re, sciret adhuc quod ipse non posset sine licentia speciali Deo testificari illam veritatem, merito posset non credere sic juranti, quia scilicet ex illo juramento, quamvis falsum esset, sciret nihil mali accidere posse juranti, nisi Deus vellet vindicare injuriam factam Sancto, et sic refunderetur juramentum ad Deum, tam a jurante, si hoc intenderet, quam ab eo cui fieret juramentum, quia eatenus admitteret illud, quatenus putaret Deum vindicaturum irreverentiam exhibitam Sancto per paenam infligendam viatori, si falso juravit.

His tamen non obstantibus, quando aliquis adduceret aliquem hominem,

etiam viatorem, in testimonium suae veritatis in re aliqua, quae si falsa es-

- set, probabiliter veniret in cognitio-

- nem istius hominis, et quando iste homo sic adductus in testimonium, posset punire juramentum, si falso juraret, propter irreverentiam sibi exhibitam, sicut solebat quidem Hibernus Magnas severissime punire eos quos intelligebat per suam manum jurasse, propter irreverentiam, quam sibi inferri existimabat ; non dubito quin talis adductio esset magna confirmatio veritatis, licet non esset ultima, et sane ego ipse crederem sic affirmanti veritatem, quam diceret magis, quam si simpliciter eam assereret. An autem illa confirmatio esset juramentum, necne, quaetio esset de nomine, et sine dubio non esset juramentum in propriaet communi acceptione, qua Theologi et Philosophi etiam communiter utuntur eo nomine. Quod si autem adducerent ullos homines, ut sic sine relatione ad Deum in testimonium veritatis alicujus, cujus falsitas nunquam posset pervenire ad cognitionem illius, per quem quis juraret, aut si is talis esset, qui non posset punire ullo modo jurantem ; si falso juraret, non deberet quis propter talem assertionem credere sic juranti, magis quam si simpliciter sine assertione ulla diceret illam veritatem, cujus ratio patet ex dictis, quia nihil esset, ob quod talis assertio moveret ad credendum. Et quamvis revera aliquis ea reverentia prosequeretur aliquem hominem, ut nullo modo vellet ipsum in falsitatis testimonium afferre, tamen hoc iis, quibus juraret, non posset constare, nisi per simplicem affirmationem ejus, aut per aliud juramentum, et sic non deberet sufficere ipsis pro ulla confirmatione, nisi quatenus probabiliter id constaret ipsis ex aliquibus conjecturis, et vellent esse contenti aliqua probabili certitudine majori, quam haberet simplex assertio ejus ; et ipse vidi qui hujusmodi confirmationem prolatae veritatis exigerent.

Plurima alia tractat Suarez more suo fusissime de juramento lib. 1. per multa capita, sed omnia sunt ex se facillimae resolutionis, praesertim ex suppositione dictorum, unde non videbantur hic examinanda.

(c) Et ex hoc sequitur propositum. Ex tribus, quae ipsemet paulo supra explicanda dicebat in hac quaestione, nunc resolvit secundum, nempe de perjurio, an sit peccatum mortale ? quae est ipsamet quaestio principalis, et conclusio ipsius est affirmativa, quam caeteri Theologi tenent: sententiarii quidem hic, et reliqui cum D. Thoma 2. 2. quaest. 98. art. 3. aut in propriis de perjurio tractatibus. Antequam autem hanc conclusionem probemus et declaremus amplius, prius definiendum est quid sit perjurium.

Circa quod advertunt auctores aliqui, praesertim D. Thomas supra, Suarez lib. 3. dejaram. cap. 2. Sanchez lib. 3. in Decal. cap. 4. perjurium dupliciter capi, improprie et proprie. Perjurium proprie dictum est juramentum de re falsa. Perjurium improprie dictum est juramentum, cui deficit ulla ex praedictis tribus comitibus juramenti liciti, veritas scilicet, aut justitia, aut judicium. De prima acceptione perjurii non potest esse controversia, omnes enim in ea conveniunt. Secundam autem acceptionem valde impropriam existimo, nec satis bene fundatam, nam quamvis S. Hieronymus in Jeremiae cap. 4. dicat perjurium esse juramentum, cui desunt tres praedictae comites juramenti, in quo solo dicto fundantur praedicti Auctores, tamen non dicit illud juramentum ,esse perjurium, cui deest ulla particularis ex illis comitibus, sed cui desunt omnes, id autem verum esse potest, quamvis illud non esset perjurium, cui solum deest justitia, aut cui solum deest judicium. Et certe in nullo sermone communi dicimus eos pejerare, qui jurant aliquem fecisse malum, quod revera fecit, et a jurante non debuit propalari ; neque qui jurat verum sine ulla necessitate, pejerat, quamvis sic jurando quis peccet. Itaque mihi non satis probata est illa secunda acceptio, sed quia hac de re non potest esse nisi quaestio de nomine, hoc sufficit indicasse ; et quomodocumque dicetur, hic agimus de perjurio proprie dicto.

Quod breviter describi potest juramentum de falso in opinione jurantis. Haec descriptio est in re communis, eamque supponit Doctor hic, dum ex eo probat perjurium esse peccatum mortale, quia adducere Deum in testem falsi, est peccatum mortale ; quae probatio nihil valeret, si perjurium non esset adductio Dei in testimonium falsi, ut tenent Auctores communiter, quos citat, et sequitur Suarez lib. 3. de juram. cap. 5. num. 2. Dixi autem de falso in opinione jurantis, quia quamvis res jurata esset vera a parte rei, modo jurans putaret eam non esse veram, et juraret tamen veram esse, pejeraret ; et rursus, si esset falsa a parte rei, modo jurans non dubitaret eam esse veram, et propterea juraret eam esse veram, non pejeraret formaliter et peccaminose, sed ad summum materialiter, praesertim adhibita debita diligentia cognoscendi veritatem, ut tenent Auctores communiter, quos citat, et sequitur Sanchez lib. 3. in Decalogum cap. 4. num. 14. Et juxta hoc intelligendus est Augustinus in sermone 28. de verbis Apostoli, ubi juramentum rei falsae, quae putaretur vera, perjurium vocat, verba ejus habentur supra in Magistro lit. B. Intelligendus, inquam, est sic, ut velit illud juramentum esse perjurium materialiter, non formaliter, vel certe intelligendus est juxta ea quae dicemus cum Doctore " Quantum ad secundum dubium, de eo qui jurat falsum, quod putaret verum opinative, cum aliquo scilicet dubio de opposito.

Secundo ad probationem conclusionis, advertendum est eam intelligi, quantum est ex parte materiae, ita scilicet quod ex suppositione deliberationis sufficientis omne perjurium verum et proprium hoc est omne juramentum de re, quam jurans opinetur falsum, seu. quod idem est, omne mendacium, sive officiosum, sive jocosum, sive perniciosum confirmatum juramento, sit peccatum mortale. His suppositis, conclusio Doctoris,

- et communis, est imprimis contra haereticos Apostolicos et Priscilianistas, qui jurandum et pejerandum censuerunt ne proderetur secretum. Est etiam contra Goffredum, qui in cap. Quod autem, et 22. quaest. 2. cap. ult. putavit perjurium officiosum

esse tantum peccatum veniale. Probatur autem conclusio universaliter: Primo, quia est contra praeceptum secundum Decalogi, et quidem in re gravi, ut patebit ex probatione Scoti. Secundo, ex communi sensu Ecclesiae ac Doctorum. Tertio ex Augustino supra, qui vocat hujusmodi mendacium indifferenter detestandam belluam. Quarto ex 22. quaest.

1. ubi vocatur grande scelus. Quinto denique, ratione Scoti : Adducere

Deum in testem falsitatis est magna prorsus irreverentia ipsi ; sed quoties quis proprie pejerat, id facit, ergo perjurium omne est peccatum mortale. Confirmatur specialiter contra Goffredum, quia mendacium perniciosum confirmatum jurejurando, est peccatum mortale, secundum ipsum ; ergo et jocosum. Probatur consequentia, quia non ideo habet malitiam mortalem illud mendacium perniciosum, quia est perniciosum: alias officiosum mendacium confirmatum juramento non esset peccatum mortale, quod non asseritur ab ipsomet Goffredo ; ergo ratio est, quia adducitur Deus in testimonium falsitatis, sed quando quis pejerat jocose, adducit Deum in testimonium falsitatis: ergo peccat mortaliter.

Confirmatur secundo, quia perjurium officiosum est peccatum mortale, secundum Goffredum ; ergo et jocosum. Probatur consequentia, quia major irreverentia infertur Deo, adducendo ipsum in testimonium falsitatis sine magna utilitate, aut ulla alia, quam sit utilitas joci, quam si sic adduceretur in ordine ad magnam aliquam proximi utilitatem, verbi gratia, causa salvandi ipsius vitam ; ergo si pejerare in ordine ad hanc utilitatem sit peccatum mortale, multo magis erit tale peccatum mentiri sine tali respectu, sed ad meram recreationem.

Advertendum autem hic quod loquor de perjurio jocoso proprie dicto, quo scilicet quis vere mentitur, licet jocose, et confirmaret suum mendacium juramento, nam de alio juramento jocoso improprie dicto, quo quis non vere mentiretur, non agimus, quia sicut non fieret proprium mendacium, ita nec proprium perjurium, sed materiale tantum, atque adeo per ipsum non fieret irreverentia magna Deo.

Haeretici nullum habere poterant fundamentum ad honestandum suum perjurium, nisi utilitatem magnam, quae inde sequeretur ; sed illud fundamentum non sufficit, quia alias, ut optime Augustinus discurrit, quasi per totum librum contra mendacium, sic posset quis, quoties aliquod emolumentum inde resultaret, adulterare, furari, occidere, et quaecumque demum alia facinora committere, quo nihil sceleratius excogitari potest.

Fundamentum Goffredi esse poterat, vel quod mendacium jocosum non esset verum mendacium, et sic juramentum jocosum non esset verum juramentum ; vel quod materia esset levis, atque transgressio praecepti circa eam non posset esse nisi levis.

Sed ad hoc fundamentum patet responsio ex dictis, nam si dicatur primum, jam paulo supra advertimus nos non agere de juramento jocoso, in quo non vere committeretur mendacium, nec verum consequenter proferretur juramentum. Si secundum, etiam inter probandum conclusionem ostendimus omnem adductionem Dei in testimonium falsi, esse materiam gravem, quia per eam gravis exhiberetur injuria Deo, imo gravior in mendacio jocoso, quam in serio et officioso.

Quaeri potest hic quanta sit gravitas perjurii, quod satis explicari non potest, nisi comparando ipsum ad alia peccata, quod ut fiat utiliter ad propositum, advertendum est, in hac comparatione praecise spectari debere malitiam perjurii, quam habet ex se, ut opponitur virtuti Religionis, et non quam habet per accidens, ut opponitur aliis virtutibus, quatenus scilicet per ipsum sequeretur nocumentum aliquod proximo contra charitatem, aut justitiam.

Dico ergo primo, si comparetur ad peccata ex se opposita tribus virtutibus Theologicis, haec videri graviora,

sicut ipsae virtutes Theologicae sunt perfectiores Religione ; caeteris enim paribus, quo perfectiores sunt virtutes, eo majora et graviora sunt vitia ipsis opposita.

Dico secundo perjurium esse ex se minus grave, quam blasphemia aut idololatria,quia per haec major irreverentia exhibetur Deo, ut patet.

Dico tertio, perjurium esse gravius peccatum quam Simonia, aut fractio voti, ob oppositam rationem, quia revera major irreverentia, et magis immediate infertur Deo per perjurium, quam per illa vitia, nam per fractionem voti, verbi gratia, non attribuimus Deo aliquam imperfectionem, sed negamus facere aliquid, quod cederet in ejus honorem, et quod novimus facere. Sed adducendo ipsum in testem falsi, ut communiter supponitur, quantum est ex parte jurantis, significatur quod ipsemet Deus testetur istud falsum, et scit illud esse, prout non est, quod patet ex forma illius juramenti : testis est mihi Deus, quod coincidit cum illo communi juramento, Per Deum, ut expresse tenet Augustinus serm. 28. de verbis Apostoli, et cum eo caeteri Doctores communiter. Et sane haec ratio non solum currit de perjurio assertorio, sed etiam de promissorio, nam per utrumque aeque adducitur Deus in testem falsi, ant si non adducatur in testem falsi per juramentum promissorium, certe fit testis falsi, ut postea videbimus. Unde miror Suar. lib. 3. de Juramento cap. 3. num. 6. concedere hanc assertionem de assertorio, et negare de promissorio juramento ; de fundamento vero ejus ad hoc dicendum, nempe quod obligatio voti sit major, quam obligatio juramenti promissorii, postea dicam num. 198. et modo sufficit scire ad defensionem propositae conclusionis, quod si loquatur de obligatione ad non vovendum, nisi quod quis est impleturus, et de obligatione ad non pejerandum, certum sit hanc esse majorem, quia alias obligatio juramenti assertorii non esset major quam voti,

contra ipsummet Suarez. Si autem loquatur de obligatione sequente ad votum, et ad juramentum promissorium complendum, quamvis concederetur, non praejudicat conclusioni, quia perjurium assertorium non consistit in illa violatione illius obligationis ut sic praecise, sed in adductione Dei in testem falsi, quae praesumitur aut includitur semper in ista violatione ; sed de hoc postea fusius.

Dico quarto, probabilius est perjurium ex se esse gravius homicidio, et consequenter quocumque peccato contra proximum directe commissum. Haec est D. Thomae quodl. art. 18. Abul. in cap. 5. Matt. quaest. 302. Gersonis. l.p. alphab. 13. lit. V. Sylvest. verbo perjurium q. 2. Soto lib. 8. de just. quaest. 2. art. 3. Azor. tom 1. lib. 11. cap. 12. quaest. 6. Sayr. lib. 1. cap. 4. Sanchez lib. 3. in Decal, cap, 4. n. 37. Eam probabilem putat Lessius lib. 2. de Just. cap. 42. dub. 14. num. 75. Sed probabilem oppositam sententiam, quam tenet Durandus hic quaest. 5. num. 8. Riohard. art. 4. quaest. 1. Gabriel quaest. 2. art. 3. Major quaest. 5. Angelus Y. perjurium. Suarez lib. 3. de Juram. cap. 3. rem relinquit dubiam, magis tamen videtur inclinari contra nos.

Probat sanctus Thomas conclusionem, quia in causa homicidii exigitur juramentum ad illud terminandum ; ergo perjurium videtur esse gravius peccatum quam homicidium. Haec ratio merito displicet Gabrieli et Suario, aliisque, et breviter rejicitur, quia juramentum non exigitur ex eo quod perjurium esset gravius peccatum ; sed ex eo quod alio modo non possit terminari illa causa,

et quod praesumendum sit quod qui commisit peccatum homicidii, non velit illi peccato adjungere aliud peccatum etiam minus grave perjurii ; quae praesumptio posset haberi, quamvis constaret perjurium esse minus grave peccatum.

Melius ergo probatur ab eodem, et aliis ex eo quod perjurium sit contra Religionis virtutem, homicidium autem contra justitiam, quae est inferior virtus, nam ex hoc sequitur quod, caeteris paribus, gravius sit peccatum perjurium quam homicidium.

Haec probatio in re coincidit cum illa alia, qua dicitur quod perjurium sit contra praeceptum primae tabulae, homicidium vero contra praeceptum aliquod secundae tabulae ; quae probatio sic proposita habet majorem vim, si intelligatur quod perjurium sit contra praeceptum negativum, et non tantum contra praeceptum affirmativum primae tabulae.

Confirmatur haec probatio, quia licet aliquod peccatum veniale, quod esset contra, aut potius, ut aiunt, praeter praecepta primae tabulae, esset levius sine dubio, quam peccatum mortale, quod esset contra praecepta secundae tabulae ; tamen difficile est omnino quod aliquod peccatum mortale contra praecepta primae tabulae sit minus grave, quam peccata mortalia contra praecepta secundae tabulae.

Et per hoc patet ad primam rationem dubitandi, quam proponit Suarez contra nostram sententiam et probationem, nimirum, quia irreverenter orare est contra virtutem Religionis, et praeceptum primae tabulae, et tamen est levius peccatum quam homicidium. Respondetur enim, si loquatur de irreverenti oratione, quae accedit ad malitiam mortalem, falsum esse juxta principia nostrae assertionis, quod sit minus peccatum quam homicidium.

Idem Suarez affert aliam rationem, nimirum, quia si vera esset nostra probatio, sequeretur quod parricidium esset minus grave peccatum, quod, inquit, videtur incredibile, et contra communem sensum. Sanchez supra negat sequelam, et approbat censuram Suarii de incredibilitate consequentis, sed certe minus consequenter in hoc discurrit, et magis consequenter. Medina lib. 1. sum. cap. 14. g 5. fatetur sequelam, quam ego etiam ob eamdem conclusionis rationem concedo, et nego id esse aut incredibile magis quam incredibile, est blasphemiam esse minus grave peccatum quam parricidium, quam tamen videtur Suarez concedere esse graviorem, aut contra communem sensum Doctorum, qui examinant hinc inde rationes ; de indoctis autem, quorum, sicut stultorum, infinitus est numerus, in hac re non est curandum.

Confirmatur ulterius conclusio, impugnando doctrinam Suarii supra num. 11. qui dicit haec duo peccata se habere sicut excedens et excessum, quia perjurium excedit ex parte personae, cui fit injuria ; homicidium autem ex parte irreparabilis nocumenti, vitae scilicet humanae, quae reparari nequit, cum tamen perjurium non inferat reale nocumentum Deo, sed solum in affectu, et consistat in irreverentia ex parte jurantis. Item, inquit, perjurium excedit ex parte virtutis, cui immediate opponitur ; at homicidium excedit, quia servata proportione magis offendit justitiam.

Impugnatur autem haec doctrina, quasi aut illa irrecuperabilitas damni homicidii, aut etiam quod damnum perjurii non sit reale, sed in affectu, aliquid valeret ad propositum, sequeretur pari ratione quod etiam homicidium esset aliquo modo excedens blasphemiam, et odium Dei, quod est contra omnes. Probatur sequela, quia damnum blasphemiae et odii Dei non est reale, sed solum in affectu, et est recuperabile, sicut damnum perjurii ; ergo ex hac doctrina sequeretur quod odium Dei, et blasphemia essent minora peccata quam homicidium, aut saltem quod non constaret an essent majora, quod videtur esse contra omnes communiter, etiam ipsum Suarium. Illud alterum quod insinuat Suarez, nimirum quod homicidium excedat, quia magis offendit justitiam quam perjurium Religionem, vel est gratis dictum, et tam facile negandum, quam asseritur ; vel certe quamvis concederetur, nihil concludit, quia quamvis laederet magis justitiam quam perjurium Religionem, adhuc probandum esset quod illa laesio gravior justitiae sit majoris malitiae, quam laesio illa Religionis, quae fit per perjurium, quamvis illa laesio non esset respective tanta respectu Religionis, quam esset laesio facta per homicidium respectu justitiae.

Quod denique addit Suarez perjurium excedere quidem quoad speciem, homicidium autem excedere in circumstantiarum gravitate, potius favet nobis, nam gravitas circumstantiarum, si non reducant peccatum ad diversam speciem, non possunt efficere ut sit simpliciter tantae gravitatis, quantae est peccatum diversae speciei. Et praeterea licet ordinarie forte gravius sit homicidium ex parte circumstantiarum, tamen aliquando posset contingere ut graviores essent, aut aeque graves circumstantiae perjurii ; et denique hic agimus de gravitate horum peccatorum ex natura sua intrinseca, non de gravitate ex adjunctis per accidens.

Objicies pro iis qui absolute adversantur nostrae conclusioni ; perjurium adversatur latriae, homicidium charitati ;K ergo hoc est gravius.

Respondeo, homicidium non magis adversari charitati per se quam perjurium, unde nego antecedens pro secunda parte, loquendo per se; quod si argumentum valeret, probaret quod adulterium et furtum, et caetera peccata contra proximum essent graviora perjurio, et etiam blasphemia, desperatione ac infidelitate, contra omnes.