COMMENTARIUS.

(1) Quantum ad perjurium promissorium. Deinceps ad finem quaestionis agit de variis speciebus juramenti promissorii, de quibus exacta cognitio valde conducit ad resolutionem multorum casuum, qui in praxim quotidie veniunt, in ordine ad quod dividit juramentum, ut sic, in quatuor species ; quae divisio est satis vulgaris, et comprehendit omnes species juramenti promissorii, de quibus esse potest aliqua specialis difficultas.

(m) Dolosum est quando jurans. Hic agit de prima specie juramenti promissorii, quam bene explicat esse juramentum, quo aliquis promittit se facturum, quod tamen tum non proponit facere, sed potius proponit non facere, ita communiter explicatur ; et si quis explicationem negaret, tantum excitaret quaestionem de nomine, in qua etiam haberet pejorem partem, quia negaret acceptionem communem nominis. Adverte tamen esse aliam speciem juramenti dolosi, quo scilicet quis juraret verbis aequivocis aliquid facere, in alio tamen sensu, quam intelligeretur ab iis quibus juraret. De qua specie Doctor non agit, sed de prima, de cujus obligatione non est levis controversia inter Doctores ; pro cujus decisione sequentes proponam assertiones, et postea agam de secunda specie num. 110.

Dico primo adesse semper obligationem mortalis peccati ad non proferendum hujusmodi juramentum cum deliberatione, ita ut quicumque sic delibera te jurat, eo ipso peccet

mortaliter. Ita Doctor hic et communiter caeteri Doctores, quos citat, et sequitur Sanchez lib. 3. cap. 4. num. 16. Et ratio est evidens, quia sic jurans confirmat mendacium juramento, non minus quam qui jurat assertorio aliquid falsum ; ergo non minus peccabit, quam sic jurans assertorie falsum peccat mortaliter, ex dictis, sive mendacium sit perniciosum, sive officiosum, sive jocosum ; ergo et jurans hoc modo dolose. Probatur antecedens, quia jurat se habere animum faciendi quod promittit, et tamen talem non habet ; ergo confirmat juramento hanc assertionem falsam, habeo animum rem faciendi.

Imo non solum peccat jurans se facturum aliquid, quando habet animum id non faciendi, sed et quando nec habet animum sic faciendi, nec non faciendi, propter rationem jam dictam, quia in utroque casu jurat falsum, et etiam cum habet animum tantum dubium id faciendi, quia absolute significat animum determinatum, et non dubium ; unde si dubium tantum habeat, jurat falsum.

Posset autem dubitari, an si haberet animum probabiliter id faciendi, licet non haberet animum certum, an tum peccaret jurando se rem facturum ? Sotus lib. 8. de Just. quaest, I . art. 7. et Sanchez supra num. 17. aiunt peccare, nisi habeatur animus certus. Intelligunt autem sine dubio de certitudine morali, non physica, quia alias nunquam posset quis jurare se facturum aliquid, cum nunquam, saltem absque revelatione a Deo facta, posset habere quis certitudinem physicam de re illa facienda, ut est clarum. Sed nec certitudinem etiam moralem positivam et formalem sic jurantes debent habere, quia etiam vix talem possunt habere de re aliqua futura a se facienda, neque enim credo aliquem esse proprie moraliter certum quod sit victurus, ut rem illam faciat. Potius ergo intelligendam puto praedictorum Auctorum sententiam de certitudine negativa, ita scilicet, ut qui jurat se aliquid facturum, non habeat aliquem timorem rationabilem de opposito, fundatum in probabilibus aliquibus conjecturis, desumptis ex principiis ordinariis, verbi gratia, si aliquis juraret se soluturum aliquam summam pecuniariam certo tempore, cum videret se id facere non posse, nisi dependenter a bona et felice messe, et consideraret communiter, aut valde saepe contingere ut messis non sit tam bona eo loci, merito timere posset de adimplendo promisso, et timor esset rationabiliter fundatus, atque adeo peccaret, absolute jurando se facturum talem solutionem. At si non videret aliam difficultatem in solutione praeter aliquam extraordinariam tempestatem, quae quamvis aliquando, non tamen nisi rarissime advenire solet ; licet tum posset aliquo modo timere, tamen credo quod posset absolute promittere, quia impedimenta extraordinaria non debent impedire actiones ordinarias, et ex natura rei moraliter subintelliguntur promissiones ordinariae fieri cum subordinatione semper ad impedimenta extraordinaria, ita ut omnes intelligere debeant quod non velit obligare se, nisi ex hypothesi quod non superveniant hujusmodi impedimenta.

Et ex hoc potest dari aliqua regula ad propositum deserviens, nempe quod talis debet esse firmitas et certitudo animi promissum implendi, qualem communiter solent homines prudentes intelligere. Unde quia in aliquibus promissis solet intelligi major certitudo, in aliquibus minor, prout fert natura promissi, proinde non eadem semper certitudo requiritur. Ratio autem hujus regulae fundatur in significatione promissionis ; nam eatenus promissio debet esse talis, quatenus ex natura verborum, quibus exprimitur, et circumstantiis, intelligitur se ad hoc vel illud extendere, praesertim nisi promittens habeat interne determinatum animum obligandi se ad magis quam verba praeferunt. Ergo si ex natura verborum et circumstantiarum, non intelligitur quod promittens debeat habere animum omnino certum, non debebit habere talem animum ; sed sufficit quod haberet talem animum, qualem verba et circumstantiae denotant ex communi modo intelligendi.

Totum hoc confirmari potest per doctrinam supra num. 74. traditam de certitudine, quam aliquis debet habere de re jurala assertorie ; non enim eamdem semper in omni juramento debet habere certitudinem, sed aliquando majorem, aliquando minorem, juxta quod communiter solent juramenta intelligi ; ergo idem etiam in proposito a paritate rationis dicendum Dico secundo, qui jurat se quidpiam facturum sine animo obligandi se per juramentum, licet peccet mortaliter, non tamen obligatur postea ad illud faciendum in foro conscientiae. Hanc tenet expresse Doctor hic, et D. Bonavent. Gabr. Richard. ibidem. Sylvester Jitrament. 4. quaest. 7. Ang. 1 Juram. 5. num. 9. et Abbas in cap. Verum, de voto, Joan. Andreas cap. Verum, eodem, Medina C. de confessione, Guttier. de Juram. part. I . cap. 57. contra Suarez lib. 2. de Juram. cap. 7. num. 41. Cajetan. 2. 2. quaest. 89. art. 7. et Sotum supra. Suarez citat etiam pro sua opinione S. Thomam 2. 2. quaest. 89. art. 7. ad 3. et quartum, qui tamen non favet ; nam licet ad 3. dicat juramentum coactum obligare absolute, non tamen propterea sequitur quod id intellexerit, quando non adesset animus obligandi, sed potius intelligendus est, quando adesset talis animus, quia tum proprie et simpliciter quis jurat. Deinde sufficiebat intento ejus quod aliquod juramentum coactum obligaret : ergo quando id dicit, non debet intelligi de omni juramento coacto, nisi sit eadem ratio de omni tali juramento. Minus autem favet Suario quod dicit S. Thom. ad 4. nempe, obligari jurantem aliquando ad jurandum conformiter ad mentem ejus, cui jurat: nam hoc solum arguit quod ipse peccet, nisi juret sic, non vero quod si juret aliter cum intentione non se obligandi, obligetur ad adimplendum promissum in sensu ipsius, cui jurat.

Probatur nostra conclusio ratione Doctoris, quia nemo potest moraliter obligari per ullam actionem suam ad aliquid faciendum, nisi existimet se per illam obligari, aut saltem si existimet se non obligari : sed qui jurat animo non obligandi se per juramentum, existimat se per juramentum non obligari : ergo sic jurando non potest obligari. Probatur major, quia si quis juraret falsum, existimando probabiliter aut invincibiliter, quod non obligaretur sub mortali ad non confirmandum falsum juramento, non peccaret : et si quis juraret se aliquid facturum, existimando quod si id non faceret solum peccaret venialiter, non peccaret nisi venialiter, id non faciendo : ergo si quis juraret se facturum aliquid, existimando quod per tale juramentum nullo modo obligaretur, non posset obligare ad illud faciendum per tale juramentum. Consequentia patet a paritate rationis. Probatur etiam minor rationis praemissae, quia implicat, ut quis juret animo non obligandi se, si putat se obligari per ipsum juramentum, nam tum haberet et non haberet animum obligandi se : non haberet enim ex hypothesi ; haberet autem, quia haberet animum jurandi juramento, quo sciret se obligari.

Probatur secundo conclusio, quia qui juraret se accipere aliquam in matrimonium sine animo sic accipiendi, non acciperet vere in matrimonium, et qui juraret se vovere sine animo vovendi, non voveret ; ergo qui, juraret quod obligaret se ad aliquid faciendum, quando revera non haberet animum obligandi se, non obligaretur.

Hac probatione utitur S. Bonavent. et alii, sed non credo eam sufficere, nam aliud est jurare quod aliquis faciet aliquid, aliud vero jurare quod facit illud. In primo enim juramento assumptio divini Testimonii est supra animum faciendi, non solum pro tempore quo profertur juramentum, sed etiam pro tempore adimplendi ejus. Unde posset quis existimare quod ex suppositione juramenti maneat obligatio ejus adimplendi ; at in secundo juramento non est alia obligatio, quam ut res jurata fiat pro tempore pro quo fit juramentum. Et haec differentia oritur ex diversitate juramenti promissorii et assertorii ; unde si non sit res quae juratur juramento assertorio, peccatur quidem, sed non manet obligatio ulterior. Ex quo patet quod si aliquis jurat se accipere in matrimonium, aut in sponsam, habeat quidem obligationem id faciendi cum jurat, et si non facit, tum peccabit quidem mortaliter ; sed non obligatur ulterius, quia non obligavit, se, nisi pro illo tempore.

Sed clarius adhuc impugnari potest praedicta ratio, quia aliud est vovere, et in matrimonium ducere, et aliud jurare facere ; nam ducere in matrimonium, et vovere est objectum juramenti, quo aliquis id jurat, ut. patet ; sed secundum adversarios, non esset aliud obligari ad aliquid faciendum, quam jurare id facere. Unde quamvis jurans se vovere, aut in matrimonium ducere, non propterea necessario duceret aut voveret, non sequitur quod jurans facere aliquid, non propterea obligaretur id facere.

Dices, qui juraret quod obligaret se ad aliquid faciendum, haberet obligationem faciendi pro objecto ; ergo idem esset de illo atque de eo qui juraret se vovere.

Respondeo concedendo totum, sed non loquimur in praesenti de eo qui sic jurat, sed de eo qui jurat aliquid facere ; in hujusmodi autem casu objectum juramenti non est obligatio rem faciendi, sed potius ipsa res facienda.

Probari posset conclusio alio modo simili, qui diceret: Voveo me recitaturum rosarium, sine animo tamen vovendi ; et qui diceret: Accipio te in uxorem, sine animo sic accipiendi ; nec voveret vere, nec duceret vere, nec haberet ullam obligationem post transacta illa verba : ergo similiter qui juraret se aliquid facturum sine animo id faciendi, non habet post obligationem. Sed haec etiam probatio vix sufficere potest, nam obligatio sequens ex voto et ex matrimonio, sequitur ex voto vero, et matrimonio vero ; unde cum in casu probationis non sit votum vere factum, nec matrimonium vere initum, sequitur non manere ullam obligationem post illa verba. At in casu conclusionis supponitur esse verum juramentum, et adversarii existimant ex juramento vero de futuro sequi obligationem ; ergo non est idem dicendum in casu juramenti, et in casu hujus probationis.

i Dices, ergo saltem quemadmodum non maneret obligatio post illa verba, voveo, aut duco in uxorem, quando non adesset animus conformis, similiter quando aliquis juraret sine animo jurandi, non maneret obligatio pro futuro. Suarez quidem supra fateretur hoc totum : nam num. 2. expresse ait ad obligationem, quae per se sequitur ex juramento, requiri ut aliquis habeat animum jurandi, et non sufficere quod dicat, ego juro, aut per Deum ita est.

Verum existimo quod ad obligationem juramenti, sive assertorii, sive promissorii, sufficiat dicere illa verba, et habere animum illa dicendi signiflcative ex deliberatione ; et ratio est, quia obligatio juramenti oritur ex eo quod adducatur Deus in testimonium veritatis praesentis, si sit juramentum assertorium, et veritatis praesentis ac futurae, si sit promissorium ; at qui significative dicit: Per Deum Petrus est domi, aut per Deum ego scribam cras, adducit Deum in testimonium illarum veritatum ; ergo sine ullo alio animo, praeter animum dicendi illa verba significative, est obligatus omni obligatione, quae necessario sequitur ex juramento.

Confirmatur, quia dicens illa verba libere et deliberate pejerat, si Petrus non sit domi, aut si non habeat animum cras scribendi: sed hoc esset falsum, nisi tum vere juraret, ergo tum vere jurat sine ullo alio animo, et consequenter remanet omnis obligatio, quae oritur ex vero juramento.

Ex quo patet primo ad fundamentum Suarii, quod scilicet non sit verum juramentum cum proferuntur illa verba sine animo jurandi ; nam, ut dixi, falsum est requiri alium jurandi animum, quam eum, qui requiritur ut illa verba significative proferantur. Et sane alias nullus esset usus juramenti, nec aliquis deberet juranti aliquam fidem praestare specialem.

Patet secundo, negandam esse paritatem replica?, quia per illa verba, voveo, et duco, non vovetur, nec ducitur formaliter, sed significatur votum et ductio, ut ita dicam : at per illa verba, Per Deum, vere juratur, quia juramentum nihil aliud est quam adductio Dei in testimonium dicti, ut patet ex dictis. Quod si per illa verba, voveo et duco voveretur et duceretur formaliter, curreret paritas in utroque casu.

Itaque persistendum existimo in L prima probatione, quae ut melius intelligatur, advertendum, posse aliquem jurare se facturum aliquid multis modis. Primo, Habendo verum animum jurandi et incurrendi omnem obligationem, quae sequitur ex natura rei ad juramentum, non vero habendo f ullum alium particularem animum obligandi se, et in hoc sensu non intelligo conclusionem, neque probatur praedicta probatione nostra. Et si fortassis in hoc sensu Suarez vult jurantem ex vi ipsiusmet juramenti i. obligari, quod ego ultro concedo. Alio modo, potest aliquis jurare habendo animum obligandi se per juramentum ad dicendum veritatem pro tempore pro quo jurat, sed non habendo animum incurrendi per juramentum obligationem aliquam pro tempore futuro, nec etiam habendo animum ullo alio modo obligandi pro illo tempore futuro ; et in hoc sensu dicimus in conclusione quod jurans peccet quidem mortaliter jurando, sed non obligetur tamen in foro interno ad adimpletionem ejus.

Dico autem in foro interno, quia aliud est de foro externo, in quo incurreret obligationem, quia praesumeretur ex juramento, animus obligandi, qui per juramentum significatur ex communi acceptione hominum, qui exigunt juramentum, non solum ut obligetur quis ad dicendum veritatem, sed etiam ad adimpletionem promissi.

Et per haec patet ad fundamenta Suarii. Principale est, quod licet sit in potestate hominis non jurare, non tamen sit in potestate ipsius, si juret, non obligari omni obligatione, quae necessario sequitur ad juramentum promissorium ; ergo non potest jurans non sic obligari.

Respondetur, distinguendo majorem, si non putet, sive probabiliter, sive ex ignorantia illam obligationem non necessario sequi ad juramentum, concedo ; si putet, vel ignoret, nego majorem. Similiter distinguo minorem ; si putet illam non sequi, nego minorem ; si non putet, transeat minor, et nego consequentiam. Caetera fundamenta in re cum hoc coincidunt, aut ad hoc sequuntur, unde ex solutione hujus ruunt, nec est opus expresse proponere aut solvere illa.

Dices, qui comburit segetes alterius, putans se non obligatum iri ad restitutionem, adhuc tenetur restituere, quia ad illum actum ex natura rei sequitur obligatio illa ; ergo quandoquidem ex natura rei sequitur obligatio adimplendi promissi ad juramentum, quamvis quis putet se non obligari ad adimpletionem, obligabitur tamen.

Respondeo, distinguendo antecedens, quia ad illum actum combustionis sequitur obligatio, quatenus physice procedit independenter ab. ulla moralitate, concedo antecedens, quia ad illum actum, ut moraliter procedit, sequitur illa obligatio, nego antecedens, nam quamvis non adverteret se comburere istas segetes, teneretur ad illam restitutionem ; nego autem consequentiam, quia obligatio orta ex juramento conjungitur cum ipso, quatenus moraliter procedit. Unde certum est quod si quis putaret se juramento non obligari, nisi sub peccato veniali ad dicendam veritatem, is non peccaret mortaliter non dicendo veritatem, sed tantum venialiter, nisi ignorantia esset vincibilis.

Posset alio modo responderi, distinguendo idem antecedens ; obligaretur, quia obligatio illa sequitur actum combustionis in aliquibus tantum casibus, nego antecedens, quia sequitur in omni casu, concedo, et nego consequentiam, quia obligatio adimplendi promissi non sequitur in omni casu ad juramentum.

Si autem quaeratur, cur restitutionis obligatio sequitur in omni casu ad combustionem segetis alienae, obligatio vero adimplendi promissi non sequitur ad juramentum ex vi juramenti in omni casu ?

Respondeo, quia in omni casu per combustionem segetis alienae quomodocumque fiat, fit nocumentum proximo, et quidem positivum, debemus autem resarcire omne tale detrimentum, quomodocumque id inferimus, nisi juste id inferamus, sed per non adimpletionem promissi jurati non sequitur detrimentum illatum proximo contra justitiam, ut patet, et si sequeretur, teneretur quis adimplere promissum, at non obligatione juramenti, sed ex 6bligatione justitiae, de qua obligatione hic non agimus.

Haec sufficiunt quoad doctrinam Doctoris de juramento doloso, de quo ipse egit ; sed addendum est aliquid de juramento doloso in alio sensu supra insinuato num. 96. in quo sensu agunt de ipso Doctores, quatenus scilicet dicitur juramentum dolosum, quo aliquis jurat cum intentione etiam obligandi se ad id quod verbis promittit cum juramento ; sed capit tamen verba in alio sensu, quam ab aliis quibus promittit, accipiuntur, ut si juraret per verba aequivoca, dicendo, verbi gratia, juro quod Petrus non est domi, intelligendo quod non comedit domi, cum putaret alios intellecturos quod non existeret domi.

Ut autem de hoc juramento doloso quid tenendum sit resolvatur, advertendum est, quod multipliciter posset quis uti hujusmodi juramento. Primo, non advertendo ad aequivocam significationem, sed ad illum unum sensum, in quo ipse jurat, et vere. Secundo, advertendo ad significationem aequivocam, et intendendo sensum verum, in quo advertit alios non intellecturos juramentum, non vero sensum falsum, in quo videt illos intellecturos ipsum.

Tertio, non intendendo sensum, quem absolute prae se ferunt verba, sed cum limitatione aliqua, quam non significat externe, sed habet tamen interne in animo suo, ut si jurat se daturum librum, intelligat vero interne si talis conditio ponatur, ut si pater det consensum.

Si quis utatur juramento doloso primo modo, certum est quod quamvis juramentum esset in alio sensu, in quo intelligeretur ab aliis falsum, ipse tamen non peccaret, quia non intendebat, nec advertit illum sensum, nec consequenter adduxit libere et deliberate Deum in testimonium falsi. Hoc tamen non obstante, quando juramentum hujusmodi esset promissorium, posset teneri ad adimpletionem ejus, saltem in foro externo, si sensus verborum, in quo intelligebantur ab aliis, esset magis communis et ordinarius. Quod si uterque sensus esset aeque communis, nisi is cui fieret promissio perderet aliquid ex hoc quod intellexit illa in altero sensu, quem non intendit jurans, credo jurantem nec in externo, nec in interno foro obligari ad adimpletionem, quia non potest ostendi ex quo capite, vel ex qua virtute obligaretur. Et idem fero judicium, si sensus ipsius esset minus usitatus in tali casu, loquendo de obligatione fori interni, quamvis in foro externo per quascumque leges cogentes ad adimpletionem promissi jurati, possit cogi ad adimpletionem promissi in sensu magis communi, quia posset rationabiliter praetendi quod ipse in tali jurabat, licet ipsemet id negaret. Quod si is cui promittebatur aliquid cum hujusmodi juramento incurrit aliquod detrimentum, propter jura-- mentum intellectum in alio sensu ab

eo, quem intendit jurans, nisi jurans in illo sensu observet promissum : intcrrogo an jurans observando promissum in eo sensu incurrit aliud detrimentum, an non incurrit ? Si non incurrit, tum debet ex aequitate et decentia observare promissum in illo sensu sed non tenebitur ex vi juramenti praecise, sed potius ex eo quod aliquo modo dedit causam detrimento alterius, et quod ex charitate videatur impedire debere illud detrimentum, cum possit commode ; non credo vero ullo modo quod teneatur ex justitia, saltem in foro interno. Si autem observando in eo sensu juramentum, jurans incurrit detrimentum, tum vel est aequale, vel magis, vel minus quam detrimentum, quod ex non adimpletione ejus incurreret is, cui juramentum praestitum erat : et tum quia, ut dixi, obligatio impediendi detrimenti proximo sic incursi, non est ex justitia, sed ex charitate aut decentia quadam, solum tenebitur ad incurrendum illud detrimentum, quo modo tenemur exponere nos periculo propter proximum, nisi quod hic videatur esse aliqua ratio particularis, ex eo scilicet quod jurans aliquo modo concurrerit ad detrimentum illud proximi. Bonum esset in hac re consilium sancti Bonaventurae, nimirum, referendi rem ad arbitrium boni viri. Haec sufficiant quoad primum modum, et juxta ea intelligo doctrinam ejusdem D. Bonaventurae hic quaest. 1. art. 3. g Ad illud vero quod quaeritur.

Quoad secundum modum juramenti dolosi, quando quis scilicet cognosceret verba intelligenda in sensu in quo ipse non vellet promittere, nec observare promissum.

Dico primo, quoties quis posset licite amphibologice loqui, si adsit sufficiens causa jurandi, non peccat jurando sic, nec tenebitur observare promissum, nisi in alio sensu. Hanc assertionem tenet Suarez lib. 2. de Jurant. cap. 8. Cajetan. quaest. 89. art. 7. Soto supra, Abbas in cap. Veniens, Tabiena v. Jurare num. 14. Navar. cap. 12. et alii Auctores communiter. Pro ea citat Suarez S. Thomam quaest. 89. quia dicit quod jurans non tenetur ad juramentum in sensu ejus, cui fit juramentum, quando est diversus a suo, sed in suo proprie, si absque dolo sic juret, id est, (inquit Suarez) ex prudenti astutia. Verum doctrina sancti Thomae ibi proposita valde parum favet huic sententiae, nam bene potest quis jurare in sensu diverso ab co quo intelligitur absque dolo, quamvis non juret amphibologice, neque utatur prudenti astutia, ut patet ex dictis in primo sensu, quo aliquis jurare possit in sensu diverso ab eo quo esset intelligendus. Unde non solum gratis, sed valde coacte explicat Suarez illud absque dolo, sic, ut sensus sit, cum prudenti astutia, nec satis video quid poterat persuadere talem explicationem Suario.

Probat Suarez assertionem, primo ex Gregorio 26. Moralium cap. 7. qui etiam citatur 22. quaest. 5. cap. Humanae aures, dicente : Humanae aures verba nostra talia judicant, qualia foris sonant;divina vero judicia, talia ea audiunt, qualia ex intimis proferuntur. Quibus in eodem cap. Humanae aures, subjungitur : Non debet aliquis verba considerare, sed voluntatem et intentionem, quia non debet intentio verbis servire, sed verba intentioni.

Sed non sufficit per se haec probatio, quia Gregorius nullo modo loquitur de casu nostro, sed potius de eo, in quo quis sine ullo dolo vel astutia loqueretur verum, licet intelligeretur ab aliis male, ut patet ex ipsomet contextu. Deinde quod additur in praedicto capite quaestionis quintae, solum concludit quod quando constat de intentione, non debet quis considerare verba, nec intelligere loquentem aut jurantem secundum ipsamet verba, quando constat ipsi quod in alio sensu ea proferat ; hoc autem nihil facit ad propositum.

Melius probatur ratione, quia sic jurans non jurat, nisi in sensu in quo potest legitime proferre amphibologiam, nec ex vi juramenti, nec ex vi fidelitatis. Nam si esset aliqua obligatio proferendi illa verba ambigua in sensu quo intelligerentur, non posset iis uti, etiam absque juramento, in alio sensu ; ergo non est talis obligatio in casu nostro, et consequenter juramentum non debet afficere verba in alio sensu, sed nulla obligatio oritur ex juramento, nisi in sensu in quo afficit verba ; ergo in nostro casu non obligabitur quis ad promissum complendum, nisi in sensu jurantis. An autem liceat unquam uti oratione amphibologica, patet ex dictis, in commentario distinctionis praecedentis.

Dico secundo, quoties non licet alicui aequivocare, aut uti oratione amphibologica, in sensu in quo non inlelligitur ab iis quibus jurat, eum non solum peccare promittendo cum juramento, in sensu in quo cognoscit se non intelligendum, sed etiam obligari ad servandum promissum, in sensu in quo cognoscit se intelligi ab aliis.

Haec videtur mihi communior sententia, et quoad secundam partem est contra Suarez supra, qui tamen suam sententiam putat esse intentam a Scoto et aliis Auctoribus, cum quibus supra diximus, non obligari jurantem sine intentione obligandi se ad servanda promissa, cum tamen nihil minus cogitaverint, ut patet: non solum quia nec verbum habent, quod ad hanc rem pertineat, sed etiam quia illi tenent expresse eos, qui jurant in suo casu, peccare mortaliter, peccato perjurii, cum sic jurant ; sed in casu Suarii non peccarent mortaliter jurando peccato perjurii, quia non confirmarent falsum juramento.

Probatur conclusio quoad primam partem, nempe quod quis peccaret sic jurando, quia peccaret quis utendo tali oratione ; ergo etiam peccaret adducendo Deum in testem talis locutionis. Probatur antecedens ex communi sententia, quam etiam tenet Suarez, et probavimus dist. praecedenti, quod non liceat uti oratione ampbibologica absque rationabili causa. Probatur consequentia, quia est irreverentia Deo adducere ipsum in confirmationem locutionis peccaminosae.

Probatur conclusio quoad secundam partem, quia per se, qui sic jurat absque causa saltem, exhibet magnam irreverentiam Deo, nisi observet promissum in illo sensu ; omnes enim existimare possunt quod non observaverint promissum in sensujurato. Fatetur quidem Suarez quod jurantes, hoc modo possent obligari ex justitia ad observandum promissum in sensu audientium, et etiam ratione scandali quod daretur, si non observaretur promissum. Sed hoc ipsum sufficit nobis, praesertim cum ista ratio scandali per se conjungatur cum non observatione promissionis supposito juramento.

Dices, ex hac ratione non sequitur quod teneatur quis in foro interno observare promissum in sensu in quo intelligitur, quia non posset ex non observatione ejus in illo foro colligi quod inhonoraretur Deus.

Respondeo, concedendo totum, quantum ad hanc rationem, quam adduxi ad probandum quod quis teneatur per se, et non per accidens ex vi juramenti observare promissum in sensu in quo praevidet se intelligi.

Probatur secundo conclusio, quoad eamdem secundam partem universaliter, nimirum quod obliget juramentum ad observantiam promissi, non solum in foro externo, sed etiam interno, quia quando non habet quis legitimam causam, verba debent intelligi in sensu in quo praevidentur intelligenda ab audientibus, et per illas circumstantias ac defectum occasionis eas intelligendi in alio sensu, sufficienter determinantur ad illum sensum ; ergo nisi adsit animus observandi promissum in illo sensu, juratur falsum, et praeterea non minus manet obligatio observandi promissum, quam si non haberent verba illum alium sensum.

Confirmatur, quia in tali casu verba non habent illum alium sensum, quotiescumque enim aliqua verba ex se aequivoca limitantur ad unum sensum, : supposita limitatione, non habent ullum alium sensum. Et sane alias numquam posset constare de sensu ullius propositionis aut orationis, in qua ullum verbum aequivocum reperiretur ; ergo perinde quis mentiretur, si iste sensus, ad quem determinarentur verba, non esset verus, ac si verba non haberent alium sensum, et praeterea consequenter perinde quis obligaretur ad observandum promissum in illo sensu, ac si promitteret per verba non habentia alium sensum.

Probatur tertio, quia si non maneret obligatio observandi promissi in hoc sensu conclusionis, ubi non adesset causa, ob quam posset quis licite aequivocare, tolleretur utilitas omnis juramenti promissorii ; sed hoc est absurdissimum, ergo debet dici quod maneat ista obligatio. Minor et consequentia patent.

Probatur major, quia posset quis dubitare quod in omni juramento aliquis intenderet adimplere promissum. in alio sensu, quam ipsemet intelligeret verbo, et consequenter non posset esse securus ob juramentum, quod observaret promittens promissum in illo sensu ; sed in ordine ad securitatem solummodo exigitur juramentum, ergo nullus esset usus juramenti. Haec probatio mihi est magni momenti ad probationem conclusionis, ut jacet ; sed multo majorem vim ha- het contra Suarium, qui existimat non solum posse hominem non observare promissum ex vi juramenti in sensu quo intelligerentur verba, quando haberent alium sensum, sed etiam in casu quo non haberent alium sensum: sed jurans in mente adderet aliquam limitationem seu conditionem, quam non intelligerent illi, quibus fit juramentum ; habet, inquam, majorem vim haec ratio contra ipsum, quia facilius posset quis cavere, ne deciperetur per verba aequivoca, adverlendo scilicet ad omnem sensum, quem verba possent habere, quam si verba proferrentur cum aliqua limitatione mentali non expressa per verba.

Dices posse quem dubitare an promissio fleret in sensu quo ipse intelligeret, si liceret promittenti jurare in alio sensu, quando adesset debita causa, et tamen non negamus, supposita debita causa, posse quem promittere in alio sensu, quam intelligeretur ; nec dicimus propterea reddi juramentum promissorium inutile, ergo quamvis quis posset bene dubitare de sensu promissionis in sententia Su arii, adhuc liceret sic promittere, nec propterea juramentum esset inutile.

Respondeo, negando consequentiam, quia in priori casu haberet juramentum reddere securum, nisi adesset magna causa, ob quam cognitam ipsemet, cui fieret promissio, deberet esse contentus rationabiliter de sua deceptione, sed in casu nostro non esset securus ullo modo, nec ubi non adesset, nec ubi adesset talis causa, et sic juramentum esset omnino frustraneum.

Dices, juramentum habere hanc utilitatem, non obstante sententia adversarii, quod quis sciret non posse quem uti tali promissione cum juramento in alio sensu, quam intelligeretur sine peccato. Contra, quia secundum adversarium, non peccaret quis vi juramenti sic promittendo, licet peccaret ex alio capite, scilicet contra veracitatem, ad quam spectat non decipere alium, nec dare ipsi occasionem deceptionis per verba amphibologia absque causa : ergo frustra ad biberetur juramentum.

Contra secundo, quia sufficeret ipsi quantum ad hoc exigere juramentum, quod haberet tum animum faciendae rei promissae, non exigendo juramentum vere promissorium, ex quo obligaretur ad animum talem habendum profuturo, nam si juraret quod haberet animum faciendae rei promissae per verba aequivoca sine causa, aeque peccaret ac si juraret se facturum rem per talia verba ; ergo non esset necessitas exigendi juramentum promissorium.

Confirmatur, ideo non solum quis exigit, ut aliquis juret se habere animum faciendi aliquid, sed etiam ut juret quod sit istam rem simpliciter facturus, quia non solum vult esse securus de animo praesenti, sed etiam de obligatione habendi talem animum pro futuro. Sed non posset quis esse securus ullo modo de animo habendo pro futuro, nisi quatenus esset securus quod jurans uteretur verbis in sensu in quo intelligeretur ; sic autem non esset securus ex vi juramenti, magis quam si non juraretur ; ergo frustraneum esset juramentum promissorium. Respondet Suarez num. 12. non ma-

gis reddi in sua doctrina juramentum frustraneum, quam sic redderetur in doctrina requirente intentionem jurandi, ad hoc ut obliget juramentum, quam doctrinam supponit se probasse lib. 1. deJuram. cap. 1. sed ibi id conatus est quidem probare, sed non probavit. Et sane existimo in utraque doctrina reddi omnino inutile juramentum promissorium et assertorium, nec futurum ut unquam aliquis juraret falso, nisi esset insipientissimus : nam quoties vellet asserere aliquid esse, quod non est, et promittere facere quod non vellet facere, nihil facilius esset ipsi, quam non habere intentionem jurandi, et tum licet peccaret decipiendo, non tamen pejeraret, nec peccaret consequenter contra religionis virtutem, secundum Suarium, quod mihi videtur satis absurdum et contra communem sensum. Probatur conclusio ultimo auctori-

tate sancti Isidori, quae refertur cap.

. Quacumque arte 22. quaest. 5. dicentis : Quacumque arte verborum quis juret, Deus tamen, qui conscientiae testis est, ita hoc accipit, sicut ille, cui juratur, intelligit ; ergo jurans tenetur observare juramentum in sensu in quo ab eo, cui fit juramentum, intelligitur, alias enim Deus non intelligeret in illo sensu verba juramenti.

Respondet Suarez, illa verba intelligenda quoad effectum committendi culpam, non quoad obligationem aliquam inducendam ad observationem juramenti, in sensu ejus cui fieret.

Contra primo, quia gratis sic explicantur ; secundo, quia juramentum tale non debet potius obligare ad culpam sic jurantem, quam etiam ad observationem sui ; ergo si primum facit, facit etiam secundum. Tertio, quia dicit expresse Deum intelligere verba juramenti in sensu in quo intelliguntur ab eo cui fit juramentum ; at intelliguntur ab eo cui fit juramentum sic, ut jurans per ea velit obligari obligatione juramenti ad promissum observandum in sensu illo ; ergo sic intelliguntur a Deo secundum S. Isidorum.

Objicit primo Suarez caput Humanae aures citatum supra. Sed si illud non probat praecedentem conclusionem, ut ibi diximus, multo minus sine dubio probabit oppositum hujus conclusionis.

Quod si etiam probaret praecedentem conclusionem, non tamen probaret oppositum hujus, magna enim est disparitas utriusque casus ; nec refert quod Gregorius loquatur universaliter, nam hoc non obstante merito posset et deberet restringi ad casum quo verba sine fraude aut dolo proferrentur.

Confirmatur, quia Gregorii verba denotant quod quis non peccaret proferendo talia verba in sensu suo, quamvis alii aliter intelligerent, at certum est quod in casu nostro, verba non possint proferri absque peccato : ergo nullomodo comprehendit Gregorius casum nostrum.

Objicies secundo, sine intentione jurandi juramentum non obligat ; sed qui jurat verbis amphibologicis in sensu diverso ab eo, quem concipiunt audiente?, licet habeat intentionem obligandi se, non tamen ad faciendum quod intelligunt alii, sed ad faciendum quod ipsemet intelligit per illa verba, ut, verbi gratia, si promittat dare centum scuta, et intendat dare illa,si pater voluerit,tunc non intendit dare centum, nisi pater consenserit, quamvis alii absolute et simpliciter intelligerent promissionem sine ordine ad consensum patris : ergo non obligatur sic jurans ad complendum promissum in sensu audientium.

Respondeo negando majorem, si loquaris de alia intentione distincta a voluntate proferendi juramentum ; et sane facilius esset concedere quod non obligaretur jurans verbis aequivocis in sensu audientium, quam quod non obligaretur jurans sine intentione jurandi, aut jurans cum mentali restrictione in sensu ipsorum verborum. quia, ut dixi, facilius quis cavere posset a deceptione verborum aequivocorum, quam a deceptione, quae fieret mediante defectu intentionis, aut restrictione mentali ; unde Suarez per hanc objectionem pro--bat incertum per incertius.

Et hinc patet quod obligetur jurans dolose tertio modo, hoc est, cum restrictione mentali, ad observandum promissum in sensu aliorum, quia revera id quod promittit est id quod significat per verba, et non id quod habet in mente ; et quia tolleretur magis usus juramenti per hunc modum jurandi quam per secundum, et si hic modus liceret, nunquam aliquis, nisi imprudentissimus, promitteret cum juramento aliquid falsum.

Advertendum autem hic quod haec resolutio sit vera, quando mentalis reservatio, cum qua juratur, non colligitur, aut colligi deberet sufficienter ex circumstantiis verborum : quando enim sic colligeretur, perinde esset eam exprimere verbis, ac non exprimere. Ad quod intelligendum conducere possunt quae diximus de mentali reservatione, distinctione praecedenti.

(n) Juramentum incautum potest esse duplex. Secunda species juramenti promissorii explicatur hic, dividiturque in duo membra, nempe in illud quo quis juraret facere aliquod illicitum, ut si juraret interficere : et in illud quo quis juraret facere, quod quidem secundum se licite fieri posset ; sed non debet tamen quis jurare illud facere, ut si quis juraret se non ingressurum Religionem. Ideo autem fortassis vocatur hujusmodi juramentum incautum, quia ut plurimum non profertur, nisi cum inadvertentia ad obligationem ejus, nam si quis adverteret se non obligari per tale juramentum, non conciperet ipsum, nisi esset imprudentissimus.

Dicit ergo primo, juramentum incautum primae speciei, hoc est, quo aliquis jurat se facturum illicitum, non obligare postea ad adimpletionem; sed qui sic jurat peccat mortaliter, et si adimpleret illud postea, peccaret peccato novo.

Hanc conclusionem intelligo non solum de eo qui jurat facere quod esset illicitum mortaliter, hoc est, quod non posset fieri sine peccato: mortali, sed etiam de eo qui jurat illicitum venialiter, quod scilicet non posset fieri absque peccato veniali ; et sic intellecta conclusio est communis, tractaturque per se a Suario supra cap. 14. et 15. Probatur autem quantum ad hoc quod dicit eum qui sic jurat, peccare, quia vel habet animum implendi, vel non habet animum. Si habet, eo ipso peccat, quia habere animum male faciendi est peccatum, et deinde adducere Deum in confirmationem animi mali est magna ipsi irreverentia. Si animum talem non habet, tum adducit Deum in testimonium falsi, quod est perjurium manifestum. Addo autem ad hoc, quod insipientissime faceret aliquis, qui juraret sine animo implendi, supposita sententia Suarii supra rejecta, nimirum, quod ad juramentum requireretur animus jurandi. Nam quoties occurreret occasio jurandi malum, et nollet quis habere animum adimplendi, facile esset ipsi non habere animum jurandi, et sic non juraret, nec consequenter peieraret, et sic tolli possunt omnia perjuria, quod videtur mihi satis ridiculum.

Probatur ulterius conclusio, quoad partem principalem de non obligatione implendi juramenti. Primo, ex Jure Canonico cap. Quantum, ubi universaliter dicitur juramentum de re illicita non esse observandum. Et ex cap. si vero, et cap. Cum contingat, de jurejur. ubi asseritur juramentum vergens in interitum salutis aeternae, non obligare ; tale autem juramentum est hoc, de quo agimus. Auctoritates Patrum videri possunt 22. quaest. 4. quia res est clara et absque controversia, non est necesse eas hic proponere.

Probatur eadem pars ratione Doctoris, quia non obligatur quis ad peccandum, nec debet unquam addere peccatum peccato ; sed facere illicitum est peccare ; ergo non potest quis obligari ad id faciendum ; et si posset, tum deberet addere peccatum peccato, quia deberet addere peccatum faciendi rem illicitam, peccato jurandi facere talem rem.

Dices, illud quod alias esset illicitum fieret licitum propter juramentum ; ergo adimplendo promissum de re illicita non peccaret quis. Contra, quia, ut optime Doctor, juramentum, non potest habere illam vim ; absurdum enim est quod ex eo quod aliquis peccaret uno peccato, aliud peccatum esset ipsi licitum, et sane alias quotidie licite fieri possent homicidia, adulteria, imo et ipsa juramenta de rebus illicitis, et perjuria, quia posset quis jurare ea facere, ut licerent.

Hinc sequitur quam absurde aliqui credunt promittentibus cum juramento illicita, nam cum non sint propterea obligati ad facienda illa magis, quam si non jurarent, talia juramenta sunt omnino inutilia, nec inducunt ullam credulitatem, nisi apud ignaros homines non scientes naturam talis juramenti. Unde valde consultum existimarem, ut praedicaretur et publicaretur haec doctrina, inde enim fieret ut multi ab hujusmodi juramentis abstinerent, utpote non deservientibus ad credulitatem suis promissionibus conciliandam.

Dices, ex suppositione quod quis jurat facere malum, tenetur habere animum malum faciendi illud malum: ergo ex suppositione juramenti, potest aliquis obligari ad peccandum.

Suarez supra cap. 14. prolixe satis respondet ad hanc replicam, et summa doctrinae ipsius in hoc videtur consistere, quod non obligetur quis ad habendum animum faciendi malum, quod jurat se facturum,.nisi in ordine ad vitandum majus malum. Unde quando majus malum esset habere talem animum, quam eum non habere, ut contingit in casu quo quis metu coactus juraret se negaturum Iidem, non obligaretur ad habendum animum negandi finem.

At haec doctrina valde difficilis est, nam sine dubio obligatur quis semper ad non jurandum falsum in omni occasione, nec potest assignari ullus casus, in quo quis licite possit jurare falsum ; ergo in omni casu obligatur quis ad habendum animum conformem juramento, ita ut defectus talis animi sit ratio, ob quam quis peccet tali peccato particulari perjurii, quod nullo modo committeretur, si adesset talis animus.

Respondeo ergo aliter et brevius, distinguendo antecedens ; obligatur quis ad habendum talem animum ex suppositione juramenti, ita ut defectus ejus sit ratio ob quam peccet tali particulari peccato, concedo ; ita ut debeat ipsum habere, et habendo ipsum non peccet, nego antecedens. Et similiter distinguo consequens, potest aliquis obligari ad peccandum, quatenus defectus peccati alicujus posset esse ratio cur aliud peccatum committeretur ex aliqua hypothesi, concedo ; ita ut committendo illud peccatum non peccaret, nego consequentiam, quia hoc implicat in adjecto, ut patet.

Respondeo secundo, negando antecedens, quia ex nulla suppositione tenetur aliquis facere malum, sed potius ex suppositione quod aliquis non habeat animum adimplendi, non debet quis jurare : quod si velit jurare, non debet habere animum adimplendi mali, quamvis si eum non habuerit jurans, peccabit peccato distinctae rationis ab eo quo peccaret,si talem animum haberet, nam habendo animum, non peccabit peccato perjurii, eum autem non habendo sic peccabit. Unde tota obligatio in hoc casu currit supra ipsum juramentum non habendum.

Objici potest contra conclusionem quoad hanc ultimam, quam probavimus, partem, illud Levit. 5. Anima quae juraverit, et protulerit labiis suis, ut vel male quid faceret, vel bene, et id ipsum juramento vel sermone affirmaverit, oblitaque postea intellexerit delictum suum, agat paenitentiam de peccato suo ; ergo est peccatum non implere juramentum, etiam de male faciendo praestitum.

Respondeo, omissis variis expositionibus, negando consequentiam, quia tantum significatur in illis verbis quod sit paenitendum de quocumque delicto, quod cognoscitur esse commissum circa quodcumque juramentum non impletum, sive de bene faciendo erat praestitum, sive de male faciendo. Ex hoc autem non sequitur quod esset delictum non observare juramentum de male faciendo, nam potest esse delictum aliud in juramento de re mala facienda, de quo esset paenitendum, quod delictum non esset commissum in ipsomet juramento tali faciendo. Itaque sensus verus litteralis istius loci nihil aliud videtur esse, quam quod quis debeat dolere de delicto, quod commisit in non observando juramento facto de re licita, nam tale delictum solum solet contingere circa tale juramentum ; et quod debeat dolere de delicto, quod commisit in faciendo juramento de re illicita facienda, hoc autem non facit ad propositum.

Objicitur praeterea, filios Israel Judicum ultimo, observasse juramentum, quo juraverunt filias suas non dare in uxores filiis Benjamin, quod tamen juramentum fuit de re illicita. Item 1. Esdrae 10. iidem filii Israel complevere juramentum, quo juraverunt projicere uxores alienigenas, quas duxerunt, cum filiis ex iis genitis, quod juramentum videtur esse contra jus naturale.

Respondetur, vel juramenta illa fuisse de re licita, vel eos peccavisse illa adimplendo, vel certe, quod poterat optime fieri, excusandos illos esse a peccato tum in jurando, tum in juramento adimplendo, propter ignorantiam invincibilem, quam facile poterant habere : quidquid horum dicatur, non obstat conclusioni. In rei autem veritate quid dicendum sit non spectat ad propositum, sed vel ad alias materias, vel ad expositionem litteralem illorum locorum.

Objicies tertio, in cap. Quidam g Illi . vero, dicuntur quidam absolvendi esse ab observatione juramenti illiciti ; sed non essent sic absolvendi, nisi maneret obligatio adimplendi talis juramenti ; ergo.

Respondeo, distinguendo majorem absolvendi propria absolutione, qua liberarentur ab obligatione adimplendi promissi, nego majorem ; absolvendi absolutione impropria, qua declararentur non esse obligati, transeat major ; et similiter distinguo minorem, non essent absolvendi primo modo, concedo minorem, secundo modo, nego minorem et consequentiam. Posset etiam dici quod essent absolvendi ad cautelam in casu quo ipsi aliquo modo dubitarent de obligatione, ex eo scilicet quod non adeo constaret quod juramentum praestitum fuerit de re illicita universaliter.

ObjicitSuarez ultimo Chrysostomum homil. 14. ad populum Antiochenum, quasi ibi doceret esse peccatum impedire alterum, ne juramentum servet, etiamsi fiat de re mala. Et respondet ipsemet, quasi concedendo quod illam doctrinam habeat Chrysostomus, si verba spectes, sed quod aliud tamen intendat.

Verum multo melius respondetur in tota illa homilia Chrysostomum nec insinuare quidem quod sit malum impedire ne quis observet juramentum de re mala factum, quando sciretur esse de re mala, nec exempla ipsius id suadent, ut bene examinanti verba, et discursum ejus facile constare potest : et ego hic ostenderem, nisi longum esset singulas paries satis longae homiliae ponderare.

Ex dictis hactenus de hoc genere juramenti incauti, sequitur expresse quod si quis juret se facturum aliquid, quod est prohibitum per legem divinam positivam, non obligare ad illud faciendum, sed obligationem legis divinae praeponendam esse omni obligationi juramenti ; absurdum enim esset quod juramentum tolleret obligationem positam a Deo. Unde ab omnibus reprobatur sententia Gratiani 22. art. 4. g ultimo, dicentis juramentum factum contra praeceptum divinum, obligare, aliquando saltem.

Sed objicies pro Gratiano factum Josue cap. 9. sui libri, qui quod cum Principibus populi jurasset non interfieere Gabaonitas, cum tamen ex praecepto Domini Deuteron. 7. deberet eos interficere, noluit eos interficere, ne pejeraret ; ergo censuit fuisse observandum juramentum factum de re illicita, saltem in casu quo fieret juramentum, quando ignoraretur res jurata esse illicita, ut tum contigit

Respondetur, (omissis, brevitatis causa, multis expositionibus facti hujus, apud expositores, praesertim Lyranum et Abulensem videndis) negando illud juramentum fuisse de re illicita, quia non erat praeceptum, ut interficerentur omnes, etiam qui absque bello traderent se ipsis, et conformarent se eorum legibus, aut saltem crederent in unum Deum cum ipsis, abjurata Idololatria. Unde cum Gabaonitae id fecerunt, non erat praeceptum, ut non iniretur cum ipsis pactum, aut ut interficerentur ; et hoc ipsum sufficienter colligitur ex facto Josue, qui alias non pepercisset ipsis, quamvis deessent aliae congruentiae id colligendi. Non est autem hic curandum an debuerit necessario Josue observare illud juramentum propter fraudem Gabaonitarum, nam ad propositum sufficit quod observatio ejus non erat contra praeceptum positivum Dei.

Quod si etiam revera fuisset contra praeceptum illud, non propterea colligendum esset cum Gratiano, quod esset observandum juramentum contra praeceptum divinum ; sed potius dicendum esset quod Josue peccaret, quam tenenda esset talis doctrina, sed nec id etiam necesse est dicere, quia facile excusari potest, propter ignorantiam, quia non est necesse quod cognosceret illam observantiam fuisse contra praeceptum divinum, quamvis a parte rei esset contra illam. Et deinde posset Deus cum ipso dispensare in suo praecepto quoad illud factum, quae dispensatio colligi posset intimata ipsi, ex eo quod id fecerit, si aliunde excusari non possit,nec dicendus esset peccare.

Objicies secundo, pro eodem Gratiano, qui post votum castitatis jurat alicui se accipere eam in uxorem, tenetur juramento, licet sit de re prohibita jure naturali : transgressio enim voti est contra jus naturale : ergo a fortiori, qui jurat aliquid facere contra legem,positivam, tenetur observare juramentum, transgrediendo legem illam positivam.

Occasione hujus objectionis Suarez particulari capite examinat an juramentum factum contra prius votum aut juramentum, teneat seu obliget ad adimpletionem. Sed resolutio ex 1 dictis patet, nec indiget ullo modo novo examine, nam certum est quod juramentum posterius sit de re intrinsece mala ex suppositione prioris juramenti, sive sit de opposito istius quod juratur per posterius juramentum, sive de incompatibili cum illo ; ergo non debet observari posterius juramentum. Unde in forma, nego antecedens objectionis ; et quamvis Gratianus dicat illud esse Augustini, tamen locum non citat, nec est verisimile quod Augustinus aliquid tale habet, saltem in sensu in quo posset favere Gratiano, Quod addo, quia si haberet Augustinus aliquod simile, intelligendus esset quod teneretur juramento quantum ad hoc quod peccaret illud praestando in eo casu in quo non posset illud adimplere, quod certum est, sed non facit ad propositum.

Sed posset hic dubitari, an vi posterioris juramenti teneatur quis adhibere diligentiam relaxandi prius votum aut juramentum, ut adimpleat posterius.

Ad quod respondeo, quod si juramentum posterius sit de re aeque bona, ac prius, non vero de meliori, non posse quem obligari ad petendam relaxationem prioris juramenti: cur enim potius deberet petere relaxationem prioris ad observantiam posterioris quam posterioris ad observantiam prioris ? Imo prius juramentum potius deberet observari, quia prius est de re absolute licita, ut patet.

Quod si juramentum posterius esset de re pejori, a fortiori sequitur quod non debeat peti relaxatio prioris juramenti ad observantiam posterioris, sed potius si aliqua relaxatio esset petenda, deberet peti relaxatio juramenti posterioris, Major esset difficultas si juramentum posterioris esset de re meliori quam prius, sed tum si per adimpletionem posterioris juramenti satisfieret priori, non esset petenda relaxatio prioris, nec posterius juramentum esset de re incompatibili cum observantia prioris juramenti, nec consequenter de re illicita, ut patet. Si vero per observantiam posterioris non satisfiat obligationi prioris, existimo non esse petendam relaxationem prioris juramenti, quod, ut suppono, ex se licitum est, et de re absolute licita, ut observetur posterius juramentum, quod absolute illicitum est, atque adeo simpliciter non obligatorium : sed vix potest excogitari casus in quo posset contingere, ut per posterius juramentum factum de re meliori non fieret satis juramento priori.

Sed objicies contra doctrinam hujus responsionis, quatenus dicit quod juramentum posterius non obliget,

quando est de re incompatibili cum re jurata per juramentum prius. Actus factus contra prius juramentum aut votum tenet, ut, verbi gratia, si quis juravit aut vovit non donare aut vendere aliquid, et postea donavit aut vendidit, non minus valet illa venditio aut donatio, quam si non praestitisset illud juramentum ; ergo juramentum factum contra prius votum aut juramentum potest habere vim suam, non minus quam si non praecessisset illud prius juramentum.

Respondeo breviter, concedendo antecedens cum communi Canonistarum in cap. Intellecto, de jurejutm et negando consequentiam. Ratio autem disparitatis est, quod isti actus facti contra juramentum, habeant ex se omnem conditionem requisitam, ut teneant, et sint validi, quandoquidem jurans per juramentum illud praecedens non privavit se dominio actionum, aut rerum suarum ; unde quamvis peccet contraveniendo juramento, tamen quod facit validum est. Et certe alias nunquam posset quis esse securus de donatione ulla aut venditione, quod est absurdum ; at juramentum posterius non habet conditiones requisitas, ut obliget, quia scilicet est de re mala ; et quemadmodum si non praecessisset aliud juramentum, eo ipso quo esset de re mala non obligaret, ita quandoquidem supposito alio juramento de re incompatibili necessario est de re mala, non potest obligare.

Adverlo autem hic circa antecedens objectionis jam concessum, quod posset aliquando contingere, ut actus factus contra prius jura mentum, esset invalidus, ut si statueretur lex, quod omnis actus factus contra prius juramentum, esset nullus, aut ut actus factus contra aliquod juramentum aut votum particulare, non valeret, sicut enim jura de facto exigunt aliquas conditiones ad validitatem contractus, ut praesentiam Notarii ad validitatem testamenti, et Parochi ad validitatem Matrimonii, ubi receptum est Tridentinum, ita possent exigere non, praecessionem juramenti. Sed in tali casu irritatio illius actus non proveniret a juramento tanquam causa per se, sed a lege illa.

Quaeres, an juramentum factum contra promissionem simplicem, non confirmatam juramento, obliget ad observantiam ? Respondeo quod non, quia omnis promissio recta, de qua loquimur, obligat sub peccato mortali aut veniali ad sui adimpletionem ; ergo juramentum, quod postea succederet de re aliqua incompatibili cum illa adimpletione, esset de re vel mortaliter vel venialiter mala, et consequenter non posset obligare in conscientia, ut patet ex dictis.Et haec responsio est conformis Theologis communiter in 4. d.27. dicentibus sponsalia pura non dissolvi per sequentia jurata, eamque tenet expresse Suarez supra c.29. n. 10. citans alios Auctores.

Quaeres ulterius circa hoc, an juramentum factum contra promissionem obliget in casu quo postea relaxetur obligatio promissionis, ut si is cui esset facta promissio, eam remitteret aut esset contentus ut satisfieret sibi per aliquid aliud distinctum ab eo quod promissum erat, et compatibile cum adimpletione juramenti ?

Respondeo, si juramentum erat absolute de re opposita promissioni, illud non obligare postea relaxata promissione, quia ab initio erat invalidum simpliciter ; quodque semel est sic invalidum, non redditur validum postea, juxta reg. 18. Juris in 6. Non firmatur tractatu temporis, quod ab initio non subsistit. Unde etiam fit, uf professio facta ab uno conjugum non valeat postea ea mortua, vel consentiente, juxta cap. Quidam, de conversione conjugatorum.

Si autem juramentum non erat factum absolute contra promissionem, sed conditionale, in casu scilicet quo obtineretur relaxatio promissionis, aut quo desineret ejus obligatio, tunc sine dubio valebit, juramentum ; nec dicendum est proprie, quod sit factum contra promissionem, aut quod ejus observatio sit incompossibilis cum observatione promissionis.

Ulterius circa hoc quaeri posset, an juramentum factum contra leges humanas, obliget ad observantiam? Sed certum esse debet ex dictis, quod non obliget, quando illae leges obligant in conscientia. An autem leges humanae obligent in conscientia omnes, vel aliquae, et quaenam in particulari sic obligant, spectat directe ad materiam de legibus ; unde extra chorum hic tractaretur.

Sed si juramentum fiat contra leges humanas non obligantes in conscientia, ut si quis juret se non revocatorum testamentum, aut soluturum tantam paenam, si revocaverit, cum tamen leges civiles ordinent ut quis possit semper revocare testamentum, an juramentum obliget ad adimpletionem necne, dependet a resolutione facienda circa secundam speciem juramenti incauti, de qua jam agendum est.

(o) Alio modo est juramentum incautum. Proponit hic secundam speciem juramenti incauti, qua scilicet aliquis juraret se aliquid facturum, quod licite quidem posset facere, si vellet ; sed non licite juraret se facturum, eo quod talis res non sit materia debita juramenti, ut verbi gratia, si quis juraret se non ingressurum Religionem, non facturum eleemosynam, non mutuo quidpiam daturum.

Conclusio ergo Doctoris prima de hac re est, quod hujusmodi juramentum, quo aliquis juraret se non facturum opera hujusmodi supererogationis quae posset non facere sine peccato, non obliget.

Haec conclusio est communis cum Scholasticis, partim in hac distinctione, partim cum D. Thoma q. 89. art. 7. ad 2. quos sequitur Suar. lib. 2. de Juram. cap. 17. Probatur autem, quia non sunt servanda promissa nec juramenta vergentia in detrimentum animae, aut, ut ait Scotus, in pejorem exitum, quo modo loquendi alii etiam Theologi loquuntur) sed talia juramenta sic vergunt, ergo non sunt obligantia. Ut autem melius intelligatur conclusio et probatio ejus, advertendum est duobus modis posse quem nolle facere opera supererogationis. Uno modo, quatenus videret ex omissione alicujus talis operis dandam sibi commoditatem exercendi aliud opus perfectius,et tum certum est quod posset quis jurare non facturum se illud opus minus perfectum, sicut posset jurare facturum se opus magis perfectum, et applicatururm media ad id requisita, et si juraret, obligaret juramentum ; sed in hoc sensu non loquimur in conclusione.

Alio modo posset quis omittere opus supererogationis, non in ordine ad aliud opus bonum perfectius faciendum, aut etiam aeque perfectum, sed vel in ordine ad opus minus perfectum, vel directe nolendo illud ipsum facere, quia non placeret, aut quia nollet subire difficultatem illi annexam ; et in hoc sensu procedit conclusio, eoque supposito.

Probatur secundo ex principiis communibus, quibus dicitur quod si quis juret aut voveat aliquid minus bonum facere, posset satisfacere illi obligationi, faciendo aliquid magis bonum, ita ut non peccet non faciendo illud ipsum minus bonum quod promisit, nec juramentum obliget ad id faciendum; ergo si quis juret non facere opus bonum, non obligabitur ad id non faciendum, quia facere ipsum est melius bonum, ut supponitur, quam non facere et consequenter faciendo illud, satis fiet obligationi juramenti praestiti de eo non faciendo, non quidem formaliter, sed aequivalenter. Haec probatio, meo judicio, convincit conclusionem supposita illa doctrina communi, quam propterea hic examinare volo.

Quaeres itaque an juramentum de minori bono faciendo, obliget quoties observatio ejus esset impedimentum majoris boni, aut ita, ut non posset quis illud non observare, quando vellet facere loco ejus aliud magis bonum.

Prima sententia est negativa absolute et universaliter. Hanc videtur tenere S. Thomas art. 1. Soto 4. d. 27. q. 2. a. 5. Palud. 4. d. 28. q. 1. art. 3. Cajetan. v. Perjurium, Sylvester v. Juramentum A. et alii plures. Secunda sententia est affirmativa, quando illud minus bonum potest fieri sine peccato ; ita Glos. in cap. si aliquid 22. q. 4. Turrecrem. 16. art. 2. num. 3. et - alii. Tertia sententia est, quando promissio fit Deo universaliter, non obligare juramentum de minori bono ; quando vero promissio fit homini, obligare juramentum de minori bono, nec posse satisfieri per majus bonum, quando sequeretur nocumentum ei cui fieret promissio, et ipse esset invitus, nisi in his quae vergunt ad perfectionem. Ita Suarez lib. 2. de fur. cap. 12. num. 11. et 14, et sic conciliat primas duas sententias, quasi scilicet prima sententia loquatur de promissionibus factis Deo, aut factis etiam homini, sed impedientibus statum perfectionis ; secunda vero sententia loquatur de aliis promissionibus factis homini.

Dico primo, quoties rationabiliter potest quis existimare quod is cui promisit aliquid minus bonum, esset contentus majori bono, non teneretur juramento de minori bono. Haec est conformis auctoribus primae sententiae, et ratio est manifesta ; tum quia faciendo majus bonum, faceret aequivalenter minus bonum, et satisfaceret consequenter juramento de minori bono aequivalenter ; tum quia si is cui promisit, vellet condonare promissionem, non obligaretur ullo modo, ut ex dicendis suppono ; ergo si esset contentus majori bono pro minori, non obligaretur jurans ad minus bonum.

Hinc patet sententiam Suarii, quoad primam partem esse veram, quia quoties quis promittit Deo minus bonum, potest rationabiliter existimare quod ipse esset contentus alio bono majori, et hinc sententia communis est, quod qui vovet aliquid inferioris bonitatis, possit satisfacere, dando rem meliorem. Et certe alius, qui voveret cereum Ecclesiae, non satisfaceret dando centum scuta, quod videtur satis absurdum.

Dico secundo, quotiescumque potest rationabiliter judicari quod promittens cum juramento minus bonum, habuerit intentionem non obligandi se, nisi sub conditione, quod non impediretur aliquid aliud bonum majus, suum, aut alienum, quam bonum promissum, juramentum non obligat ad illud minus bonum in specie. Haec videtur conformis auctoribus primae sententiae ; et probatur, quoties rationabiliter aliqua conditio subintelligitur in aliqua oratione alias absoluta, non debet intelligi illa oratio absolute, sed conditionate ; ergo quamvis quis quoad verba promitteret absolute minus bonum, si tamen subintelligeretur aut intelligi deberet rationabiliter et moraliter quod non vellet illud promittere, nisi in casu quo illud minus bonum non esset impedimentum alicujus alterius magni boni, non deberet promissio intelligi absolute, sed conditionate facta, et consequenter non posset absolute obligare, nisi in casu quo non adesset illa conditio. Antecedens probatur exemplis variis communiter admissis, nam promittens absolute ire cum aliquo, non intelligitur promittere ire, nisi in casu quo possit ire sine peccato, quia talis conditio subintelligitur. Et similiter promittens ac jurans solvere aliquam summam determinato die,non intelligitur ita absolute promittere hoc, quin ligatur conditio illa, nisi in detrimentum suum valde grave, aut in detrimentum Reipublicae, aut illius cui solveret, vergeret ista solutio, aut nisi moriatur interea, aut reddatur ipsi impossibilis solutio. Omitto varia alia exempla satis communia et obvia, idem suadentia ; ergo quando aliqua conditio subintelligitur ex communi prudentium ac bene intelligentium sensu in oratione, oratio, quamvis ex se sit absoluta, debet tamen intelligi ut affecta illa conditione.

Probatur etiam consequentia prima, quia nullus debet obligari per aliquam orationem, nisi quatenus oratio intelligenda est: ergo si oratio, qua promittit quis quid, est intelligenda conditionale, non potest obligari nisi conditionale.

Hinc patet primo verum esse illam partem sententiae Suarii, qua dicit quod si quis promittat alicui homini aliquid, non teneatur vi promissionis, autjuramenti ad id praestandum, quando id impediret quominus posset ingredi statum Religionis, quia illa promissio intelligenda est cum conditione subintellecta, nisi impediat statum Religionis, et hinc contrahens matrimonium potest ingredi Religionem ante matrimonium consummatum, et iniens etiam sponsalia cum juramento.

Patet secundo non esse veram ejus sententiam quoad aliam partem, qua videtur dicere quod caeterae promissiones factae homini de aliis bonis, licet minoribus, obligent, quando non sunt impedientia statum Religiosum, aut perfectionis, et earum non observatio cederet in detrimentum ejus cui fierent ; patet, inquam, sententiam ejus quoad hanc partem non esse universaliter veram quia quemadmodum potest cum detrimento ejus, cui fit promissio, eoque invito etiam quis ingredi Religionem, et non adimplere formaliter promissum juratum, factum ipsi de inferiori bono, quia scilicet rationabiliter potest, et debet subintelligi illa conditilio, nisi velit promittens ingredi Religionem ; ita enim potest quis non obligari ad promissiones multas alias, quarum impletio impediret alia.bona longe majoris momenti quia scilicet posset et deberet subintelligi rationabiliter illa conditio, nisi per promissionis adimpletionem impediatur majus bonum illud.

Confirmatur hoc, assignando casus particulares, in quibus illa doctrina non debeat censeri vera. Primus sit de eo qui juraret solvere unum scutum tali die alicui homini, certum videtur esse quod si non posset solvere illud scutum sine jactura mille scutorum, quod nullo?modo obligaretur ad illud scutum solvendum, quamvis posset illud solvere, si vellet, et sequeretur etiam detrimentum aliquod, et cui promitteret nisi solveret.

Rursus, si quis juraret servire alicui per unum mensem, et ex hoc servitio perderet occasionem aliquam valde magni momenti, quae cederet in perpetuum suum emolumentum, non obligaretur sine dubio ad continandum illud servitium per mensem. Verum quidem est quod, si is cui promitteret per defectum servitii incurreret aliquod speciale detrimentum, quod non incurrisset, nisi fuisset facta ipsi promissio, deberet promittens, si posset, recompensare istud detrimentum.

Tota autem difficultas hujus rei quantum ad praxim, est in cognoscendo quando subintelligenda sit in promissione conditio, quae impediat obligationem absolutam ejus, aut quando posset quis existimare rationabiliter quod is cui promitteret minus bonum, esset contentus alio majori bono. Nec sane mihi videtur facile assignare regulam generalem, nam imprimis non sufficit pro regula quod id posset fieri, quando bonum promissum esset minus, quam alterum bonum praestandum, nam alias si quis promitteret alicui liberaliter decem scuta, posset satisfacere dando ea pauperibus, quia, ut suppono, perfectius esset absolute dare illa pauperibus, quam alteri illi, si non esset pauper: et similiter, si quis promitteret servire alicui per mensem aut annum, posset satisfacere, serviendo infirmis in xenodochio, quia absolute servire infirmis esset melius opus quam servire isti alteri. Sed haec videntur absurda, quia tolleretur omnis severitas juramentorum promissoriorum, posset enim quis semper timere quod non fieret ipsa res promissa in specie, sed res aliqua alia, quae esset melior in se, licet non esset melior ei cui fieret promissio.

Dico ego tertio, in ordine ad hujus difficultatis resolutionem, quoties omissio majoris boni cederet in notabile detrimentum promittentis, aut Reipublicae, aut ullius alterius, et omissio boni promissi, non cederet nisi in parvum detrimentum ejus cui fieret, toties posse subintelligi conditionem illam in promissione minoris boni, nisi per adimpletionem ejus incurreretur tale notabile detrimentum, . et posse etiam rationabiliter existimari quod is cui fit promissio, sit contentus non adimplere promissum, praesertim nisi ipsemet antequam fiat promissio, contrarium significet. Probatur prima pars, quia hac ratione intelligitur illa in promissione facta homini conditio illa nisi impediatur status Religiosus, aut perfectionis, et in promissione unius scuti, conditio illa, nisi incurratur detrimentum mille scutorum, aut magnum aliquod detrimentum Reipublicae, aut ipsiusmet cui fit promissio.

Probatur etiam secunda pars, quia semper debet praesumi quod aliquis sit habiturus ordinatam voluntatem, nisi aliud constet ; ergo cum esset ordinata voluntas ejus, cui fieret promissio, velle non exigere minus bonum in casu quo poneretur impedimentum boni notabiliter majoris ; et esset valde inordinata voluntas ejus, si id exigeret, deberet praesumi in casu tali, quod non exigeret minus bonum, nisi ipsemet contrarium declaret: quod si declaret, tum quidem non potest praesumi de voluntate bona ejus, sed tamen non debet quia morem gerere ipsi propter subintellectionem conditionis ex parte promissoris, quamvis is tum peccaret promittendo.

Objicies primo caput si vero, de Jurejur. Non est tnlum quemlibet contra juramentum suum ventre, nisi tale quid, quod servatum vergat in interitum salutis aeternae. Et simile habetur in cap. Cum contingat, de Jurejur. ergo non licet omittere rem juratam, sive Deo, sive homini, ut fiat melior res.

Respondeo, negando consequentiam, quia quando fit melior res, observatur juramentum factum de re minus bona, non quidem formaliter, sed aequivalenter. Deinde in casu secundae conclusionis, vel non promittebatur absolute res minus bona, vel per consensum ejus, cui fuit facta promissio, tollitur obligatio promissionis ac juramenti, unde objectio non potest urgeri bene contra secundam conclusionem.

Objicies secundo caput Commissum, de sponsalibus, ubi Alexander III. Pontifex, interrogatus quid deberet facere qui juravit ducere aliquam in matrimonium, et meditabatur tamen ingredi Religionem? respondet potius esse prius ducere matrimonium, quam ingredi Religionem ; ergo juramentum praestitum de rebus etiam impedientibus statum perfectionis, observari debet. Suarez supra cap. 13. num. 2. fusissime, ut solet, tractat hanc objectionem, et varios modos dicendi proponit. Sed facile respondetur negando consequentiam, quia illa contractio matrimonii rati non est impedimentum sufficiens status perfectionis, praesertim si commode potest fieri pro tempore aliquo pro quo quis non cogitat ingredi Religionem, licet cogitet ingredi postea ante consummationem. Sed adverto tamen, ne fiat injuria sponsae, multo melius esse, ut qui non vult consummare matrimonium, et vult tamen illud contrahere ad observationem juramenti, longe consultius esse, ut significet sponsae se illud non velle consummare, quia determinat ingredi Religionem ; hoc enim significato nulla fit injuria, si non consummetur,et si ipsa sit prudens,non debet consentire in matrimonium contrahendum, et sic liberabitur vir a juramenti obligatione, per non consensum foeminae, ut patet.

Dico quarto, quando minus bonum, quod promittitur homini, non notabiliter exceditur ab alio bono, et impletio promissionis cederet in tale detrimentum ejus, cui fieret promissio, ut non peccaret vel venialiter vel mortaliter, illud non ferendo, propter positionem istius alterius majoris boni; obligat juramentum, et non debet ejus adimpletio omitti propter positionem istius alterius majoris boni. Haec assertio est juxta secundam et tertiam etiam sententiam, et patet ; tum quia non est fundamentum interpretandi consensum ejus cui fit, ad oppositum, nec subintelligendi in promissione conditionem illam, nisi adimpletio sit impedimentum istius alterius majoris boni, nam semper supponitur quod promittentes velint incurrere aliquod detrimentum, si necesse sit ad adimpletionem promissionis ; tum etiam, quia revera alias enervaretur securitas omnis promissionum juratarum, ad magnum Reipublicae detrimentum; nam omnes tales promissiones facile possent evadi per res alias meliores secundum se, qui enim juraret dare scutum alicui, posset illud non dare illi, sed pauperi, et qui promitteret servire alicui, posset ipsi non servire, sed servire in xenodochio infirmis, ut dixi supra.

Dixi autem in conclusione, si adimpletio promissionis cederet in tale detrimentum ejus cui fieret, quale ipse non teneretur subire sub peccato veniali aut mortali, ut poneretur majus illud bonum, quia si deberet subire illud detrimentum propter majus bonum sub paena peccati, existimo probabile esse quod posset non observari promissum ; tum quia verisimile est quod subintelligenda sit in promissione talis conditio, nempe nisi impediret bonum, quod is cui fleret promissio, non posset sine peccato impedire.

Sed objicies contra hanc conclusionem illam regulam Juris : Non frangit fidem, qui in melius commutat; ergo qui promittit alicui minus bonum, potest non adimplere promissionem, modo faciat aliquid melius. Respondeo, hanc regulam intelligendam quando commutatio fit sine praejudicio tertii, aut juxta limitationes positas in tribus primis assertionibus.

Ex his habetur quando juramentum posterius de majori bono obligare potest, non obstante juramento priori de minori bono incompatibili ; quoties enim ipsummet majus bonum fieri potest in conscientia, toties juramentum de eo factum obligat ad illud.

Conclusio secunda Doctoris in hoc paragrapho est, quod jurans juramentum incautum peccet mortaliter. Haec conclusio non extenditur expresse a Doctore ad juramentum incautum utriusque primae et secundae speciei ; unde posset quantum ad verba extendi ad juramentum incautum primae speciei, quo scilicet quis juraret facere malum. Imo Scholiastes non extendit illam ad omne tale, sed ad illud quo quis juraret facere aliquod malum mortaliter ; unde existimat juramentum factum de re mala venialiter, esse peccatum tantum veniale: et idem sentit de juramento incauto secundae speciei, quo aliquis juraret se non facturum opus supererogationis, citatque Auctores multos pro hac sua limitatione, ut intelligatur mens Doctoris.

Dico primo, jurare facere peccatum . mortale, est peccatum mortale, tam si . quis habeat intentionem id faciendi, quam si non habeat. Haec est sine dubio Doctoris et Doctorum communiter, qui citantur a Scholiaste. Probatur, quia est gravissima injuria Deo adducere ipsum in confirmationem mali gravis faciendi, sive adsit intentio faciendi illud, sive non. Gonfirmatur specialiter quoad secundam partem, quia juramentum tale sine animo faciendi, est perjurium formale ; omne autem tale est peccatum mortale, ut suppono ex dictis supra.

Dico secundo, probabile est quod peccet quis mortaliter jurando se facturum quodcumque veniale peccatum, ita Angelus, Sylvester, Abulensis, citati in Scholio, et videtur magis conformis Doctori, quia absolute loquitur de juramento incauto ; et si non putaret id esse verum de omni juramento tali, deberet excipere illa juramenta, quae non essent talia, alias minute procederet.

Probatur haec conclusio, quia licet ipsum peccatum veniale non sit gravis irreverentia Deo, tamen adducere Deum in confirmationem ejus faciendi, et in ordine ad stabilitatem inducendam, seu ad confirmandum hominem in proposito faciendi talis peccati, videtur gravissima injuria ipsi. Confirmatur, quia qui sic jurat, propterea jurat, ut magis confirmetur in animo adimplendi juramenti, si habet talem animum, aut ut significet aliis quod sic se confirmet, quod videtur valde injuriosum Deo.

Confirmatur secundo, quia vel non habet animum adimplendi juramenti, et sic peccat peccato perjurii, secundum omnes ; vel habet talem animum, et juramento confirmat se in illo animo continuando, existimando se obligandum virtute juramenti ad eum animum non deserendum, ex eo quod putaret offendendum Deum, si juramentum non observaret: sed habere talem opinionem de Deo est gravis injuria ipsi, ergo et juramentum, quod necessario praesupponit aut involvit talem opinionem. Confirmatur tertio clarius forte, ideo aliquis putat per juramentum se confirmandum in animo faciendi quod promittit, quia putat displiciturum Deo quod non retineret talem animum, supposito juramento, et ideo profert tale juramentum, quia retrahit a deserendo illo animo ; et ideo etiam alii habent majorem certitudinem de re promissa, quando adjungitur juramentum, proptereaque exigere solent juramentum: ergo jurans putat Deo displicere quod non observaretur, aut significat saltem se id putare. Sed significare quod Deo placeat observatio promissionis de re peccaminosa, etiam venialiter, et quod displiceret ipsi non observatio ejus, est gravissima injuria ipsi, est enim idem ac significare quod placeat ipsi peccatum veniale.

Dixi conclusionem esse probabilem tantum, propter reverentiam Auctorum, qui oppositum tenent, quos citat et sequitur Scholiastes et Suarez lib. 3. de Jurant. cap. 19. num. 3. Ad quorum fundamentum patet responsio ex dictis, nihil enim aliud adducunt quam quod juramentum de peccato veniali faciendo, non sit nisi levis injuria, quod tam facile negatur, quam ab ipsis asseritur, et patet ex dictis probabiliter esse falsum.

Dico tertio, probabile esse quod juramentum incautum secundae speciei, quo scilicet quis juraret non facere opera supererogationis, sit peccatum mortale. Ita Angelus v. Perjurium num. 1. et v. Juram. 5. n. 2. ac Sylvester v. Juram. 2. quaest. 2. quando opera illa sunt magna, ut est ingressus Religionis, videturque esse magis ad mentem Scoti, quia cum praemisisset duas species juramenti incauti, quarum una est juramentum, de quo hic loquitur, subjungit universaliter jurans juramentum incautum peccare mortaliter in actu peccandi ; quod si hoc non referret ad utramque speciem praemissam, omnino satis diminutam daret resolutionem. Auctores, qui tenent oppositum, citantur a Scholiaste, quibus adde Suarez supra cap. 18. num. 3.

Probatur conclusio ex dictis inter probandum praecedentem assertionem, quia sic jurans vel est sine animo adimplendi, et sic pejerat secundum omnes, et consequenter peccat mortaliter, vel habet propositum aut animum adimplendi, et sic facit gravem injuriam Deo, significat enim quod placeat ipsi observatio talis juramenti: alias enim non confirmaret dictum suum juramento, ut patet ex ultima confirmatione praecedentis assertionis. Fundamentum adversae sententiae est, quod non contineat gravem irreverentiam, cujus oppositum nos supponimus et probavimus jam.

Adverte autem circa has assertiones, facile excusari posse homines a peccato mortali in his juramentis incautis, quae adversarii dicunt non esse peccata mortalia, quia communiter vel habere solent indeliberationem in iis jurandis, vel certe existimant aut quod non habeant ullam malitiam, aut quod non habeant malitiam gravem; hoc autem nihil facit contra nos, qui loquimur de illis, quantum est ex natura sua independenter ab ignorantia aut indeliberatione jurantis.

(p) Posset poni aliud juramentum incautum. Ultra duas species, quasi primo proposuit juramenti incauti,

a ponit hic tertium, quo quis juraret facere aliquid a parte rei impossibile, quod tamen ipsi, dum juraret, non appareret tale, et resolvit quod sic jurans non peccet, quia excusatur ob ignorantiam, quod si tamen putaret se id praestare non posse, non posset habere animum efficacem id faciendi nec probabilem, aut certam conjecturam quod id faceret, et consequenter . pejeraret perjurio proprie dicto, atque adeo peccaret mortaliter. Quantum autem ad obligationem observandi hujusmodi juramenti, certum est nullam esse posse, quia nemo tenetur ad impossibile.

Quaeri potest hic, an obliget juramentum de re indifferenti, quae nec bona est, nec mala, et quomodo peccet, qui tale juramentum praestat? Doctor quidem non tangit hanc difficultatem expresse, nec Sanctus Thomas etiam ; et fortassis ratio eorum erat, quod hujusmodi juramenta vix occurrant unquam in praxi, difficile enim est, quod aliquis velit deliberate confirmare se juramento ad faciendum aliquid, quod non habeat bonitatem honestam aut malitiam.

Dico tamen sic jurantem non peccare, et teneri ad observantiam, nisi velit aliquid boni facere loco istius actus indifferentis. Haec est contra Suarez supra cap. 16. et videtur mihi esse mens Doctoris, quia infra dicit universaliter quod omne juramentum, quod non est dolosum, incautum aut coactum, obligat; sed juramentum hujusmodi non est ullum juramentum ex his ; ergo obligat secundum Scotum. Probatur conclusio, quia nihil impedit obligationem talis juramenti, cum non sit de re mala, nec de impedimento boni ; et deinde nulla est ratio ob quam quis peccaret illud praestando, quando actus esset ipsi, aut aliis bonus bonitate delectabili non mala. Confirmatur, quia potest quis licite jurare se laboraturum in horto alicujus, et tenebitur adimplere juramentum, etiamsi non consideret istum laborem, ut honestum, modo non consideret ipsum ut inhonestum, aut ut impeditivum majoris boni. Confirmatur secundo, quia eo ipso quo actus ille ex se indifferens promittitur cum juramento, melius est ipsum facere, quam oppositum actum indifferentem, et posset quis mereri adimplendo promissum ; ergo nihil impedit obligationem talis juramenti, aut etiam prolationem ejus.

Quaeri potest secundo, an possit aliquis jurare licite facere aliquid contra mores civiles, et an teneat talis obligatio ? Mores civiles hic vocantur 1 illi actus, qui sunt ex se indifferentes moraliter, sed sunt tamen ordinati seu praescripti per leges civiles sine obligatione conscientiae ; unde haec difficultas eadem in re est cum illa, quae proponitur aliis verbis, an jurare facere aliquid, quod est contra leges civiles, sit peccatum, aut obliget ? Suarez lib. 2. cap. 20. 21. 22. 23. non fuse tantum, sed, meo judicio, confuse etiam hac de re agit ; summa autem doctrinae ab eo traditae est, quod obliget juramentum contra solos mores civiles universaliter, juxta quod omnes casus, qui opponuntur isti doctrinae, et ex quibus colligi posset quod aliqua juramenta contra jus civile facta, non obligent, sic explicat, ut conetur ostendere juramenta,de quibus in illis casibus, non esse contra solos mores civiles, sed etiam contra naturales seu honestos.

Probat hoc, quia licet legibus civilibus improbetur alienatio feudorum dotalium C. de coll. I. pactum dotale, tamen in cap. Cum contingat, de Jurejur. et cap. licet mulieres, de Jurejurando, si juret mulier non contraventuram se tali alienationi, valet alienatio, et juramentum obligat illam ad non contraveniendum. Similiter licet per leges civiles irritetur renuntiatio filiae facta de bonis paternis ex conditione dotis recipiendae, tamen in cap. Quamvis pactum, per leges civiles decernitur, si juraverit se non contraventurum isti renuntiationi, juramentum valere.

Quae exempla ab aliis etiam Auctoribus communiter adducuntur, sed certe non video quod faciant ad propositum ; nam licet jus civile irritet illam alienationem et renuntiationem, non tamen ordinat ut non fiant ; unde juramentum quo juraret filia non contraventuram se renuntiationi, aut quo uxor juraret se non contraventuram alienationi, non est ullo modo contra leges civiles, nec consequenter contra bonos mores civiles in sensu praesenti ; ergo praedicta exempla non faciunt ad propositum.

Magis favet huic sententiae quod quoties possit quis absque peccato observare juramentum, toties teneatur id facere propter reverentiam divini nominis, quae est ratio, qua in praedictis capitibus juris Canonici utuntur Pontifices ad ordinandam observationem juramenti; sed quoties juramentum fieret contra solas leges civiles non obligantes in conscientia, toties posset observari juramentum absque peccato.

Sed certum tamen est quod haec regula non sit universaliter vera, ut quoties quis posset observare juramentum absque peccato, toties id debeat facere, ut patet ex dictis supra contra Suarium, sive juramentum fiat Deo, sive homini.

Dico ergo primo, quotiescumque ordinant leges civiles aliquid, juramentum, quo quis juraret facere oppositum, non obligare, et propterea juramentum, quod est proprie contra leges civiles, non obligare ad adimpletionem, qui tamen sic juravit scienter, peccavit. Probatur prima pars, primo, quia non potest dari ullum exemplum de opppsito, praecipua enim exempla quae adduci solent, sunt illa ex cap. Cum contingat, et cap. Quamvis pactum ; sed illa non sunt ad propositum, ut dixi.

Probatur eadem pars secundo, quia major videtur debere esse vis legis publicae ad retrahendum ab actione, quam juramenti particularis personae ad obligandum ad eam faciendam.

Probatur tertio, quia leges civiles bonae, de quibus loquimur, nunquam praecipiunt aliquid, nisi quod cedit in bonum publicum, sive immediate, sive mediate ; sed absurdum est quod juramentum privatum posset obligare ad omittendum illud quod praecipitur in ordine ad bonum publicum.

Confirmatur hoc, quia valde difficile est ostendere quod id quod praecipiunt leges civiles, quandoquidem tendat semper ad bonum commune, non sit eo ipso pertinens ad honestos mores et naturales, et vix aut ne vix quidem, potest dari ulla certa regula, ex qua colligi possint eae leges civiles, quae obligant in conscientia, et quae non ; ergo quandoquidem certum sit quod juramentum non possit obligare ad contraveniendura legibus civilibus obligantibus in conscientia, dicendum est quod non possit obligare ad contraveniendum ullis legibus civilibus, quibus praecipitur aut prohibetur aliquid proprie. Probatur consequentia, quia alias propter difficultatem discernendi inter leges obligantes et non obligantes in conscientia, magnum esset periculum quod saepe fierent multa vi juramenti contra leges obligantes in conscientia, quod est magnum inconveniens, et sine necessitate non ponendum.

Antecedens patet ex longissimo discursu, quem facit Suarez cap. 21. ad illas leges discriminandas, et variis modis dicendi Auctorum, quos adducit, et ego brevitatis causa omitto. Et hinc sane potest confirmari sententia Covarr. 2. part. num. 1. g Verum haec, rejicientis distinctionem vulgarem morum naturalium seu honestorum et civilium seu politicorum, nam posset optime dici quod omnes actiones praescriptae aut prohibitae per leges civiles sint mores naturales honesti aut inhonesti, et hoc supposito tollitur tota vis hujus quaesiti, et resolutio ejus reducenda est ad resolutionem quaestionis, qua quaereretur an juramentum factum contra mores naturales seu honestos, obliget, cujus negativam partem omnes concedunt.

Probatur quarto, quia quamvis daremus non solum dari aliquas leges civiles ordinantes hominibus aliquas actiones sine obligatione ulla in conscientia peccati aut venialis aut mortalis, non inde tamen sequeretur quod obligaret juramentum ad faciendum contra illas ; ergo non est dicendum quod sic obligat. Consequentia patet, quia illa non obligatio in conscientia est ratio principalis, ob quam juramentum obligaret contra illas factum, potius quam contra alias leges. Probatur antecedens, quia juramenta facta contra statuta Religionum non obligantia in conscientia non obligant ; si quis enim Dominicanus aut Franciseanus juraret frangere silentium tempore quo ordinatur per statuta, illud observari debere, quamvis non peccaret mortaliter aut venialiter id faciendo (juxta probabilem opinionem quod illa statuta non obligant ad ullum peccatum), tamen certum est quod non obligaretur vi juramenti ad illa statuta violanda ; ergo quamvis leges civiles non obligarent ad peccata mortalia aut venialia, adhuc juramenta contra eas facta, possent non obligare ad sui adimpletionem.

Confirmatur, quia non videtur quod dentur ullae leges civiles praecipientes aliquas actiones, quae non habeant tantam vim obligandi et enervandi juramenta contra se facta, quantam habent statuta Religionum ; ergo sicut juramenta contra haec facta non obligarent, ita nec contra illas.

Confirmatur secundo, quia ideo illa statuta Religionum habent vim annullandi juramenta, quia sunt de rebus bonis conducentibns ad bonum commune Religionis, quaedam quidem immediate, et quaedam mediate, et quia sunt facta per superiorem auctoritatem, cui subordinantur personae particulares ; sed idem prorsus est de legibus civilibus, ergo dicendum est quod illae annullent juramenta contra se facta ; et quomodocumque solvetur argumentum de adimpletione juramenti in casu quo fieret contra statuta, poterit etiam solvi in casu nostro. In utroque autem casu potest dici quod propterea non obliget, quia est contra ordinationem Superiorum, quorum voluntati decet acquiescere, etiam cum non obligarent ad peccatum, et quia est de bono omittendo, quod pertinet ad bonum commune, cui bonum particulare personae privatae non debet praejudicare. Ut autem melius intelligatur conclusio, advertendum est aliquas esse leges civiles, quae ordinant aliquid fieri circa aliquas actiones, et quae requirunt etiam aliquas determinatas actiones, non quod revera ordinent illas actiones fieri, aut prohibeant oppositas, sed aut ut per hoc dent facultatem faciendi tales actiones, aut quia in ordine ad aliquem effectum particularem non volunt alias actiones diversae rationis sufficere ; et hujusmodi leges non proprie praecipiunt aut statuunt, aut ordinant tales actiones fieri, nec ullo modo simpliciter prohibent oppositas actiones, nec consequenter de iis agimus in nostra conclusione. Unde si quis juraret non facere tales actiones, sed potius oppositas, juramentum valeret si aliunde non impediretur, quam per illas leges. Tales autem leges communiter sunt quae solum irritant vim obligativam aliquarum actionum, quae alias obligarent, et nullam habent ex se malitiam aut incommoditatem, et speciatim tales sunt illae leges civiles, quod supra insinuavi, quae irritant alienationem feudi dotalis factam per uxorem, et resignationem haereditatis factam per filiam, neque enim volunt leges, aut ordinant, aut statuunt, ut non fiant istae actiones, sed facias irritant.

Aliae sunt leges civiles, quae requirunt simpliciter aliquas actiones, et prohibent alias, ut sunt illae quae fiunt de ferendis armis noctu, de non transportando frumento extra Rempublicam, de non ludendo aleis, de non adeunda tali domo, in qua soleret alicui occurrere occasio rixarum, et similes aliae, deque his procedit conclusio directe. Et ne dicat Suarez has omnes leges obligare in conscientia, praeterquam quod multi Doctores tenent quod non, si apponant paenam, ut apponere possint: sic enim sentit Jason. Joan. Andr. Gomes, quos citat, et sequitur Navarr. in cap. fraternitas 12. q. 1. n. 22. et in Man cap. 23. num. 55. et Valent. q. 5. de legibus part. 6. g 3. praeter hoc, inquam, certum est quod possint non obligare, si conditores velint per eas non obligare, sive addant paenam expressam, sive non et tum curret conclusio. Quod si de facto omnes leges civiles ordinantes actiones absolute et simpliciter obligent in conscientia, tum frustra quaeritur an juramenta facta contra leges civiles non obligantes in conscientia obligent, cum quaestio sit de subjecto non supponere, supponit enim quod dentur leges civiles non obligantes in conscientia, quod in hac hypothesi esset falsum ; et praeterea propter eamdem rationem male dividerentur mores in naturales, et honestos ac civiles seu politicos non honestos.

Confirmatur, quia non solum in legibus civilibus, sed etiam in Canoniii.

eis sunt hujusmodi duae leges, quarum quaedam exigunt fieri simpliciter aliquas actiones, et prohibent aliquo modo oppositas ; quaedam vero non non exigunt simpliciter fieri actiones,

nec prohibent simpliciter oppositas, sed dant facultatem ut fiant aliquae actiones, et in ordine ad aliquem effectum particularem exigunt determinatas actiones, sic ut aliae in ordine ad talem effectum non sint sufficientes propter illas leges, licet alias fuissent et irritant aliquas actiones, quantum ad aliquem effectum, quem alias habere possent. Exemplum primarum legum est obvium in legibus Canonicis ordinantibus auditionem Sacri diebus festis, Confessionem semel in anno, Communionem in Paschate, et prohibentibus lectionem librorum haereticorum, esum carnis diebus Veneris. Exemplum secundarum legum est in iis legibus, quibus ordinatur ut Abbates celebrent in Pontificalibus, Metropolitani deferant crucem publice ante se ; neque enim per has leges obligantur ad haec facienda, ita ut si omitterent id facere, peccarent ullo modo quoad illas leges. Alia exempla sunt in legibus, quibus ordinatur ut actus aliqui de se boni, et non prohibiti, sufficientesque ex se ad aliquem effectum, non sufficiant ad illos effectus, ut, verbi gratia, in lege prohibente validitatem testamenti facti sine Notario publico ac testibus, et in lege irritante omnem renuntiationem et dispositionem Novitii, nisi fiat cum licentia Episcopi, sive ejus Vicarii intra duos menses proximos ante professionem, ut habetur in Concil. Trident. sess. 25. cap. 16.

Alia exempla sunt plurima, quibus suppositis, sic argumentor : Absolute et simpliciter dicitur quod juramenta facta contra leges Canonicas non obli-, gent ad observantiam, quia facta contra leges primi generis non obligant,

quamvis facta contra leges secundi generis obligarent, quia revera juramenta non fiunt proprie contra secundas leges, nec propriae secundae leges praecipiunt aut ordinant actiones ; ergo quandoquidem juramenta contra primas leges Juris civilis non obligent, licet obligarent juramenta contra secundas leges, absolute et simpliciter deberet dici quod juramenta facta contra leges civiles non obligent. Et sane hinc constare potest, si bene advertatur quod idem omnino sit dicendum de juramento facto contra leges Canonicas et civiles, neque enim Canonicae omnes obligant ad peccatum, si omnes civiles non obligent.

(q) De juramento coacto. De hac tertia specie juramenti promissorii Doctor hic nihil resolvit, quod non vacaverit forte examinare controversiam, quae erat ea de re ; ego hic breviter quod sentio subjungam.

Quod ut distinctius fiat, advertendum est, tres esse species juramenti coacti. Prima est juramentum per injuriam absque metu aut dolo extortum. Secunda est juramentum per dolum extortum. Tertia est juramentum extortum per metum, de quibus singillatim agendum est.

Dico primo, juramentum per injuriam extortum absque metu, aut vi aut dolo, obligare in conscientia. Haec est communis, et speciatim Suarez lib. 2. de Juram. cap. 9. Sanchez lib. 3. in Decalog. cap. 11. Est autem juramentum hujusmodi illud quo quis obligaretur sine metu aut fraude ad jurandum facere aliquid, ad quod faciendum injuste obligaretur, ut, verbi gratia, si usurarius non vellet mutuo dare pecunias, nisi ipsi praestaretur juramentum de solvendis usuris, aut si mercator non vellet dare merces, nisi juramento praestito de solvendo duplo plusquam valerent, nam cum nec usurarius possit, nisi injuste, exigere usuras, aut juramentum de iis solvendis, nec mercator tale pretium, si alter necessitate compulsus praestet tale juramentum, illud juramentum merito dici potest extortum per injuriam.

Hoc supposito, probatur conclusio ex cap. Debitores, de Jurejur. ubi expresse deciditur illis verbis : Debitores ad solvendas usuras, quibus se obligaverunt, cogi non debent ; si vero de ipsarum solutione iuraverunt, cogendi sunt Domino reddere juramentum.

Probatur etiam ratione, quia potest absque peccato implere illud juramentum, et nulla ratio adest, ob quam excusari posset, et praeterea magna detrimenta orirentur, si non adimpleretur, quia sic usurarii non darent mutuo suas pecunias in tempore necessitatis, nec mercatores venderent suas merces.

Objicies, promissio solvendi, scilicet usuras, ob quam confirmandam adhibetur juramentum, est irrita jure naturae ; ergo juramentum non potest obligare.

Circa antecedens hujus objectionis ponit Suarez duas sententias : unam negantium illud, et dicentium quod sit irrita tantum jure civili ; alteram concedentium illud, quam ipsemet sequitur.

Quod ad me autem attinet, existimo satis probabile esse quod promissio praedicta non sit irrita jure naturae, quia quemadmodum injuria, quam facit usurarius juranti, non impedit quominus valeat juramentum, et quis teneatur eo supposito ex virtute religionis solvere usuras, ita etiam non videtur impedire ex natura rei, quominus valeat promissio, et teneatur ex virtute fidelitatis promittens solvere quod promisit. Nec refert fundamentum Suarii, quod scilicet promissio fundetur in injuria, et quod in actione injuriosa non possit fundari vera obligatio ex parte injuriati. Hoc, inquam, non refert, quia non fundatur promissio in injuria, magis quam juramentum ; nec obligatio promissionis fundatur in actione injuriosa, sed in ipsa promissione, quae non est injuriosa, sicut obligatio juramenti fundatur in juramento.

Nec refert etiam quod per solutionem usurarum non transferatur dominium in usurarium (quod est aliud fundamentum Suarii) et quod consequenter illa datio sit irrita ; hoc etiam non refert, quia licet illa datio sit irrita, quantum ad effectum transferendi dominium, tamen non est irrita, quantum ad effectum liberandi eum, qui solvit, omni debito quod posset habere. Et eodem modo in proposito etiam, licet per promissionem non acquireret usurarius jus aliquod proprie dictum, et consequenter promissio esset irrita, quantum ad hunc effectum dandi ipsi tale jus, tamen non esset irrita, quantum ad obligandum promittentem ad dandas usuras, et solutio usurarum, quae postea sequeretur, posset quidem esse irrita quantum ad transferendum dominium rei datae usurario, sed non esset irrita quantum ad liberationem promittentis ab obligatione promissionis.

Confirmatur hoc, quia secundum ipsum Suarium per promissionem juratam non confertur ullum jus, usurario, et tamen vi istius tenetur jurans solvere usuras, non quod usurarius habeat titulum, quantum est ex parte sua, eas exigendi aut retinendi, sed quod jurans promisit Deo solvere, atque adeo teneatur ex virtute Religionis solvere quod promisit, quod et significatur in eodem cap. Debitores, ubi dicitur cogendi sunt Domino redolere juramentum ; ergo similiter quamvis per promissionem, usurarius non acquireret jus ad rem promissam, nec dominium per actualem solutionem rei promissae, posset tamen promittens habere obligalionem fidelitatis ad dandam rem promissam.

Dices, si per juramentum non acquireret usurarius jus ad rem promissam, non posset relaxare juramentum contra omnes.

Respondeo, negando sequelam, quia certum est in promissionibus, quae fiunt homini, sive confirmatis juramento, sive non, includi illam Conditionem, si homo velit eas acceptare, et praesertim est certum hoc de promissionibus hujusmodi, de quibus loquimur, nam absurdum est, quod aliquis vellet jurare dare usuras usurario, velit, nolit. Itaque potest usurarius relaxare juramenta et promissiones non remittendo jus suum, quod nullum est, sed ponendo conditionem, qua posita, tollitur obligatio ex parte jurantis, qui non juravit, nisi ex hypothesi, quod non poneretur talis conditio.

Per haec patet antecedens praemissae objectionis esse falsum. Unde si promissio sit irrita, non erit irrita, nisi

. ex lege Canonica, sed an sit sic etiam irrita non constat mihi ex praedicto

- cap. Debitores, nam licet dicat quod promittentes usuras absque juramento non sint cogendi, non propterea sequitur quod promissio sit irrita ; sed posset tantum ordinari, ut quandoquidem usurarii non acquisiverunt jus per promissionem, quam injuste extorserunt, ii qui promiserunt, quamvis debeant solvere ex fidelitate, non tamen ad hoc sint cogendi per ministros justitiae, nisi juraverint.

Sed quidquidjsit de hoc, respondeo in forma : Primo, negando antecedens ; et si ponatur aliud antecedens, nimirum quod promissio sit irrita Jure civili, quamvis posset forte id negari, ut jamjam insinuavi, tamen respondeo secundo, illud admittendo et negando consequentiam, quia licet jus civile irritet promissionem simplicem, non tamen juratam, ut patet expresse ex cap. Debitores.

Quod si cui placuerit admittere antecedens cum Suario, debet negare consequentiam ; ad cujus rationem assignandam, eum ad eumdem Suarium remitto, in quo quoad hanc responsionem impugnando, quod facile esset, nolo immorari.

Objicies secundo, solvere usuras est peccatum: ergo non valet juramentum de iis solvendis. Consequentia patet, quia juramentum de re illicita facienda non obligat. Probatur antecedens, quia eas solvendo concurrit quis ad peccatum usurarii, qui non potest absque peccato eas recipere.

Respondeo, negando antecedens, ad cujus probationem dico quod solvens usuram non concurrat nisi 1 indirecte, et per accidens ad peccatum usurarii accipientis illas peccaminose ; nam qui solvit, non vult nec intendit, nec optat quod alter accipiat, sed potius optat oppositum, et solvit pecunias ad satisfaciendum obligationi suae.

Itaque quemadmodum si Deus praeciperet alicui mulieri pulchrae ire foras ad audiendum Sacrum, deberet ipso obedire, quamvis moraliter sciret aliquem inde accepturum occasionem peccandi, nec tum concurreret per se, sed per accidens tantum, ad peccatum alterius, qui sibi ipsi adscribere deberet quod peccaret, ita directe in proposito accidit ; nam solvens usuram, hoc facit ut satisfaciat praecepto divino ordinanti ut observetur juramentum, et si alius inde accipiat occasionem peccandi, sibi ipsi imputare debet.

Adde ad haec quod solvens usuram illam, non magis concurrat ad peccatum, quam non solvendo concurreret, imo minus, quia solvendo usuras solum dat occasionem usurario apponendi actum externum peccaminosum, nam actum internum, hoc est, animum efficacem recipiendi usuras, semper habet, vel actu, vel virtute, alias non acciperet usuram ; sed non solvendo usuras daret occasionem aliorum peccatorum internorum, quae simul essent cum illo animo peccaminoso volendi recipere usuram : ergo magis concurreret ad peccatum non solvendo quam solvendo, et consequenter potius deberet solvere, quam non solvere, quantum ad hanc rationem. Consequentia patet. Probatur antecedens, quia si non solveret adhuc usurarius haberet animum recipiendi, ut suppono, et praeterea haberet animum exigendi, et indignationem ac desiderium vindictae, aliosque actus pravos, moraliter loquendo. Objicies tertio, illa adimpletio pro-3. missionis non esset actus virtutis ; ergo non obligaret juramentum ad illam, quia juramentum non potest obligare ad actus indifferentes. Respondeo primo, negando consequentiam cum sua probatione, quia, ut supra dixi, bene potest juramentum obligare ad actus indifferentes. Respondeo secundo, negando antecedens, quia esset actus fidelitatis, et posset etiam esse multarum aliarum virtutum, ex quarum fine seu motivo elici vel imperari posset, et hoc quidem ex natura sua.

Ad majus autem complementum hujus rei, advertendum est, quod licet quis teneatur solvere usuras pro missas cum juramento, posse tamen eum repetere illas, quia revera non spectant ad usurarium, qui nullum jus acquisivit ad illas.

Quod tamen verum est in casu quo non juravit se non repetiturum illas, quod si sic juravit, non potest repetere, sicut non potest non solvere illas ob juramentum solvendi. At bene poterit adhuc denuntiare injuriam sibi factam Judici, qui remedium potest adhibere, cogendo usurarium ad restitutionem. Sed quid si exigatur juramentum non denuntiandi, nec significandi aliquo modo se solvisse usuras ? Respondet Suarez cum D. Thoma art. 7. tale juramentum esse de re iniqua, et consequenter non esse praestandum, et si praestitum fuerit, non esse observandum. Et Si dicas, hinc sequerentur multa incommoda, nempe quod in magnis necessitatibus usurarii non vellent solvere usuras, respondet, hoc non obstante, non debere praestari tale juramentum, nisi cum aequivocatione aut restrictione mentali.

Verum nisi esset aliqua lex particularis ordinans denuntiationem, quaesane mihi non occurrit, existimo posse et debere observari juramentum non denuntiandi, atque adeo tale juramentum posse praestari, quia nihil impedit quo minus praestari possit, nisi quod non possit observari. Moveor autem ad hoc sentiendum, quia existimo non debere quem committere se aut alios, periculo non recipiendi pecunias in necessitatibus suis ab usurario propter emendam illam usurarii, quae expectari posset ob ejus denuntiationem, praesertim cum illa emenda sit valde incerta, nam quamvis certum esset quod cogeretur usurarius ad restitutionem, non tamen certum est quod restitueret illa, ita ut non haberet animum non restituendi, si posset, et desiderium vindictae, ac alios actus peccaminosos.

Adverto autem ulterius circa hoc, obligationem solvendi usuras, aut adimplendi hujusmodi promissiones,

facile evadi posse, si vera esset sententia Suarii et Sanchis dicentium quod non obligaretur quis juramento adimplendo, nisi haberet animum adimplendi ; et idem dico in casu quo liceret in hujusmodi occasionibus uti oratione restricta, ut iidem Auctores tenent, nam nihil est facilius alicui, quam uti tali oratione, aut non habere talem animum, ut evidens est. Unde ut tollerentur omnes difficultates circa obligationem satisfaciendi his juramentis, compendium esset docere homines in hujusmodi occasionibus non habere talem animum, aut uti talibus orationibus restrictis ; quae doctrina si semel admitteretur, profecto nulla securitas per juramentum daretur usurariis, et sic perinde se deberent gerere in mutuandis suis pecuniis, ac si nullo modo praestaretur ipsis juramentum quod quam inconveniens sit, nemo non videt ; et hoc etiam, ne iterum repetatur, accommodari eodem modo potest ad juramenta praestita ex metu, ut satis manifestum est, et vel ex hoc ipso significatur improbabilitas illius doctrinae.

Dico secundo, juramentum praestitum ex metu, etiam gravi, et cadente in virum constantem, non tamen causato injuste, obligat ad adimpletionem. Haec est communis, et patet, quia nihil impedit, concurrit enim, ut suppono, libera intentio et voluntas jurandi ac adimplendi, et res jurata est ex se licita. Quod autem adsit metus, nihil facit ad rem, modo non sit injuste inflictus. Probatur secundo, quia secundum omnes, qui in infirmitate magna timet mortem jam ipsi imminentem ex arbitrio Medicorum, et ex hoc metu, vovet Deo se facturum tale vel tale opus bonum, si recuperet postea sanitatem, omnino tenebitur observare votum. Et idem est de eo qui condemnatus morti per sententiam justam, juraret se facturam talia vel talia obsequia Reipublicae, vel ei qui liberaret ipsum, sine dubio enim teneretur illa postea facere, cum esset liberatus.

Et quidem haec conclusio intelligenda est non solum quando metus non incuteretur directe ad extorquendam promissionem et juramentum, sed etiam quando sic incuteretur, quia eadem ratio obligationis occureret utrobique, nimirum defectus injustitiae, et libertas obligationis, quae licet esset involuntaria secundum quid propter metum, esset tamen simpliciter voluntaria et libera. Confirmatur per sequentem conclusionem, quae si vera sit, a fortiori haec vera erit.

Dico tertio, juramentum extortum per metum etiam cadentem in virum constantem, injuste incussum, obligat ad adimpletionem, ut si latro, verbi gratia, minaretur mortem, nisi quis juraret solvere centum aureos. De hac conclusione videntur esse opiniones, de quibus Doctor in littera, quas proponit S. Bonaventura hic art. 3. quaest. 2. suppressis tamen Auctorum nominibus ; ipse vero tenet nostram conclusionem cum Sancto Thoma 2. 2. quaest. 89. art. 7. Hos sequuntur Theologi communiter, quos citat et sequitur Suarez supra cap. 10. et Sanchez supra num. 14.

Probatur primo ex cap. Si vero, et cap. Verum, de Jurejur. et cap. Ad . audientiam, de iis quae vi, in quibus capitibus dicitur tale juramentum obligare. Probatur ratione, quia nihil impedit, (suppono enim caeteras conditiones juramenti obligatorii adesse, ut quod fiat libere, et de re licita) praeterquam quod fuit extortum per metum injuste incussum. Sed hoc non impedit, ut patet ex dictis in probationibus praecedentium conclusionum, nam in prima ostendimus injustam extorsionem juramenti non impedire, et in secunda ostendimus metum ex se absque injustitia non impedire ; quod autem utrumque simul sit causa juramenti, nihil facit ad rem, magis quam si seorsum applicarentur ; ergo vera est conclusio,

Objicies primo in cap. 2. de jurejur. de quodam Episcopo per vim injustam bonis suis spoliato, et jurare quod non repeteret constrictum, dicitur : Ipsum Episcopum nullius juramenti vinculis super hoc posse constringi.

Respondeo hunc casum intelligendum sic, ut non posset ita constringi quin accedente dispensatione et relaxatione juramenti, quae ob illam circumstantiam, nefandissimae coactionis (sic eam vocat Pontifex) facile concedi poterat, suas res repetere posset. Posset etiam responderi cum Panormitano, quod juramentum istius Episcopi erat irritum ipso facto, quia erat de re illicita, nempe de non repetendis Ecclesiae rebus Episcopi commissis curae, quae ibi vocantur propterea res Episcopi. Nec sane ullo modo videtur dura expositio, ut res pertinentes ad Ecclesiam dicantur res Episcopi, quidquid dicat Suarez et Sanchez, quia satis ordinarie sic vocari solent in multis locis, quamvis forte non in omnibus.

Objicies secundo: Matrimonium metu contractum et votum metu factum; sunt irrita ; ergo et juramentum. Respondeo, difficile esse admittentibus, antecedens de jure naturae, negare consequentiam ; et quamvis Suarez conetur disparitatem dare inter matrimonium et juramentum, nempequod matrimonium fiat directe ad obligandum, juramentum vero non fiat directe ad obligandum, tamen revera nihil valet haec disparitas ; quid enim facit ad propositum, quod per se ordinetur ad obligandum, aut per accidens ? Deinde falsum est quod juramentum non ordinetur ad obligandum, nam solus usus juramenti promissorii est obligare jurantem ad promissionem servandam. Quod si dicatur, obligationem juramenti propterea valere, quia fit Deo et in reverentiam Dei, obligationem vero matrimonii non valere, quia fit homini cui non debetur reverentia, nec fidelitas, propter injuriam quam intulit. Contra est, quod quamvis non deberet matrimonii obligatio valere ob reverentiam hominis injuste inferentis metum, deberet tamen valere ob virtutem fidelitatis, et honestatem ipsius contrahentis, a qua non debet recedere propter alterius pravitatem.

Itaque respondeo negando consequentiam, quia Jura irritaverunt talia vota et matrimonia, non irritaverunt vero talia juramenta : et quantum ad juramenta quidem patet ex prima conclusionis probatione ; quantum vero ad vota et matrimonia, patet in propriis tractatibus.

Objicies tertio, sequeretur quod Jurans redire ad carcerem, obligaretur etiam cum periculo vitae ad redeundum ; consequens autem videtur valde durum ; ergo antecedens non debet asseri. Circa hanc objectionem, quoad obligationem jurantis redire ad carcerem, varii sunt modi dicendi. Prima sententia asserit absolute teneri ad redeundum, sive juste, sive injuste detinebatur, aut erat afficiendus morte ; ita Cajetanus quaest. 89. art. 7. et alii. Secunda sententia ait teneri, si juste detinebatur et juste erat condemnandus ad mortem, secus vero si non erat juste detentus aut puniendus ; ita Major. 4. dist. 15. quaest. 22. Panorm. Sylvester, Angelus, et alii, quos citat et sequitur Covarr. lib. 1. var. cap. 2. num. 7. Tertia sententia est Navarri, dicentis teneri redire jurantem, si carcer sit justus, quamvis mors injuste inferenda probabiliter timeretur ; non vero teneri, si carcer injustus sit. Quarta sententia est, quod non reneatur redire, si timeatur injuste infligenda non solum mors, sed etiam quodcumque injustum periculum personae ; si vero periculum rerum tantum timeatur, obligari ad reditum: hanc tenet Abbas cap. sicut, de jurejurando.

Quinta sententia est Vasquis 1. 2. disput. 174. cap. 5. dicentis non teneri redire, quando quodcumque injustum detrimentum, sive in persona, sive in fama, sive in re familiari, timetur probabiliter.

Mihi magis placet prima sententia, quam etiam tenet Suarez et Sanchez supra, quando aliquis jurat cognoscens carceris naturam et pericula omnia, quae reditum probabiliter sunt secutura, nam nihil videtur excusare posse ab obligatione redeundi ; nam per adimpletionem juramenti non incurrit aliquod detrimentum, quod ante juramentum non erat incurrendum ; ergo tenetur juramento ; nihil enim excusaret quam incursio detrimenti gravis, sive justi, sive injusti ; ergo si illud detrimentum non sequitur ipsum juramentum praecise, sed adesset, quamvis non praestaretur juramentum , omnino non debet excusare obligationem juramenti.

Confirmatur, quia justitia carceris aut paenae nihil facit ad propositum, alias nullum juramentum injuste extortum obligaret, quod ex dictis patet esse falsum.

Confirmatur secundo, quia si non valerent hujusmodi juramenta, tolleretur universum beneficium, quod incarcerati possent habere mediante tali juramento, redeundi scilicet ad proprias aedes, et liberationis a carcere, usque ad tempus redeundi praefixum ; nemo enim fideret juramento, quod sciret non obligare, sed hoc est majus inconveniens ipsismet incarceratis, quam si obligarentur ad reditum ; ergo non est dicendum quod non obligentur. Probatur minor, quia majus est inconveniens ipsis pati semper injustum aut justum carcerem, et esse in periculo justae aut injustae paenae sine ulla intermissione carceris, quam illa pati cum intermissione carceris ; sed primum sequetur, si dicatur valere obligationem juramenti ; secundum vero, si dicatur illam obligationem non valere, aut non manere ; ergo, etc. Et per hoc patet, ut respondeatur in forma ad objectionem, minorem esse negandam, nam hinc constat magis durum esse oppositum. Praeterea sequitur ex hac confirmatione, quod valde dura sit sententia asserens non obligari hujusmodi juramenta redeundi, si desit animus internus, aut si fiant cum restrictione mentali, nam inde sequeretur quod nemo deberet fidere talibus juramentis, et consequenter quod non deservirent ad liberationem incarcerati a morte aut carcere. Dixi vero in resolutione hujus casus, mihi placere primam sententiam, quando jurans cognosceret naturam carceris et periculorum, quae ex reditu imminerent, quia si juraret sine hac scientia, existimans scilicet non secutura talia pericula, tum si postea intelligeret illa pericula, fortassis non deberet redire, quia posset probabiliter existimari quod non habuerit animum obligandi se ad redeundum in casu quo ex reditu imminerent gravia pericula, praesertim mortis ; unde illa conditio subintelligi posset in ipso juramento, et ita expresse et absolute tenet Suarez supra num. 16. et post eum Sanchez num. 34.

At mihi certe hoc ipsum est dubium, nam cum per observantiam talis juramenti, etiam in casu illo ignorantiae, non incurratur aliquod detrimentum, quod non erat incursum ante, non potest praetendere jurans quod ignorantia fuerit causa incursi detrimenti, et consequenter non videtur quod ignorantia illa excuset ab adimpletione juramenti. Deinde non videtur posse ullo modo moraliter subintelligi illa conditio : Si non sequantur gravia detrimenta, quia non est dubium quin ipse juraret reditum, quamvis cognosceret illa detrimenta secutura, quia,. ut dixi, non essent praecise secutura ex adimpletione juramenti, quandoquidem sequerentur, etiamsi non daretur ipsi illa libertas, et etiam si juramentum non praestaretur, nec consequenter adinra pleretur. Deinde tolleretur beneficium liberationis a carcere, quia posset custos semper timere quod fortassis talia pericula gravia non cogitata supervenirent, et sic non vellet dimittere incarceratum. Unde probabilius longe mihi videtur quod etiam in casu talis ignorantiae teneatur redire.

Sed quaeres, quomodo obligent haec juramenta metu extorta ? an scilicet obligent ad peccatum mortale, an vero ad veniale solum ? Respondeo cum communiori sententia, quam citat et sequitur Sanchez num. 18. et Suarez lib. 3. de Juram. cap. 16. num. 18. haec juramenta obligare sub peccato mortali, saltem quando materia est gravis. An vero obligent sub peccato mortali, quando materia est levis, dependet ex resolutione quaestionis infra examinandae, an scilicet possit violatio juramenti esse peccatum veniale ; si enim non possit, tum haec juramenta obligabunt sub mortali in quacumque materia ; si possit, tum Sertum est quod non obligabunt sub mortali in materia levi. Nec obest huic nostrae resolutioni quod dicitur in capite Verum, de jurejur. transgressores hujusmodi juramentorum non esse damnandos, tanquam culpae mortalis reos ; loquitur enim de paena talibus transgressoribus imponenda, et vult eos non esse tanta poena puniendi, quanta essent puniendi, si violarent juramenta exhibita, sine injusta coactione, ut praedicti Auctores etiam explicant. Adde tamen, si vel carcer sit injustus, vel detrimenta alia sequentia sunt injusta, concedi posse relaxationem juramenti secundum Suarium lib. 2. cap. 10. num. 16. et Sanchem supra num. 35. qui alios plures citat: et ait eam dari ab Episcopo, nec ei obstare damnum custodis. At sane haec etiam relaxatio, praesertim facilis, tollere potest beneficium juramenti ; nam nemo fideret juramento, cujus obligationem scit facile tolli posse per relaxationem Episcopi aut aliorum ; sed ut valeat in casu carceris injusti, ac paenae injustae, non potest valere in casu carceris justi et poenae justae, ut bene advertit Sanchez contra Lopem 1. part.

Instruct. cap. 42. nec etiam in casu quo incurreret custos, qui dimisit illi detrimentum quod non deberet merito subire, ad hoc ut incarceratus evaderet illa pericula, praesertim nisi resarcirentur illa detrimenta.

Dico quarto, juramentum factura per errorem aut dolum, quo quis scilicet se daturum juraret viginti scuta pro annulo aereo, quem putaret aureum, sive ex errore suo, sive ex dolo alterius (hoc enim differentiae est inter errorem et dolum, quantum ad praesens, quod error sit ignorantia non causata per fraudem alterius, dolus autem sit ignorantia sic causata) non est validum, nec obligat ullo modo ad impletionem. Haec est communis DD. in cap. Cum contingat, de jurejur. Eam tenet Suarez supra cap. 11. num. 5. Sanchez supra num. 42. qui plurimos in particulari citat.

Probatur ratione manifesta, quia per tale juramentum non jurat absolute quod faciet rem, prout est a parte rei, sed prout est in sua cognitione : ergo non debet facere rem, nisi prout est in sua cognitione ; unde si non possit fieri res, prout est in cognitione, juramentum est de impossibili, atque adeo non obligat, verbi gratia, in casu posito in conclusione, qui promisit dare centum scuta pro annullo illo aereo, non juravit dare illa, nisi pro eo, ut est aureus in apprehensione sua ; unde quia a parte rei non est tale, nec potest esse, propterea sequitur quod ipse non debeat dare viginti scuta pro eo, ut est a parte rei, quia id non promisit.

Alius casus est de eo, qui juraret se daturum alicui quod haberet in manu, existimans illud esse annulum aereum :

is enim non teneretur illud dare si postea inveniret illum esse argenteum. Confirmatur hoc, quia qui ducit Annam in matrimonium, putans illam esse Catharinam, non obligatur matrimonio, sive ex dolo id putet, sive ex proprio errore ; ergo idem dicendum in proposito a paritate rationis, quae est omnimoda. Ut autem melius intelligatur haec conclusio, aliqua advertenda sunt ; et a

primo quidem advertendum est, eam intelligendam, sive ignorantia det causam promissioni, seu sit antecedens, hoc est, talis, ut si non adesset, non fieret promissio jurata, sive non det causam promissioni, seu sit consequens, hoc est, talis, quae quamvis non adesset, adhuc fieret promissio. Nam si promittens cum juramento ducere Catharinam, quam putaret Annam, nullo modo promitteret ducere ipsam, nisi putaret ipsam esse Annam, et propterea haberet ignorantiam, quam vocant antecedentem Theologi, et dantem causam contractui seu promissioni, seu juramento Jurisperiti, certum est quod non obligetur postea ducere illam, quando cognoscit eam non esse Annam, quia, ut jam dixi, non juravit eam ducere, nisi ut Annam, unde cum non sit, nec possit esse Anna, non obligabitur. Et similiter si promitteret ducere ipsam putatam Annam, et nihilominus revera duceret ipsam, adhuc quamvis cognosceret ipsam non esse.Annam, sed Catharinam, proptereaque haberet ignorantiam, quam vocant Theologi concomitantem, et Jurisperiti non dantem causam contractui, sed incidentem in contractum, adhuc non teneretur postea eam ducere quando cognosceretur esse Catharina, quia ipse non promisit ipsam ducere, nisi ut putabatur Anna.

Nec refert quod promitteret tamen eam ducere, si cognosceret eam esse Catharinam, quia non quod faceret, sed quod actu facit, attendendum est ad obligationem juramenti. Quod confirmatur per doctrinam communem, tenentem eum, qui ex ignorantia concomitanti interficit hominem, existimatum feram, non peccare peccato homicidii, de quo in materia de peccatis aut de actibus humanis.

Advertendum secundo, non quamcumque ignorantiam, aut antecedentem, aut concomitantem circa rem promissam cum juramento, impedire obligationem juramenti ; nam si quis juraret dare alicui pauperi eleemosynam, motus ad id faciendum ex eo quod putaret ipsum esse compatriotam, valeret juramentum, quamvis non esset compatriota, quo exemplo utitur Suarez.

Et si quis juraret ire Romam ad adjuvandum amicum, cum putaret eam abesse ducentis leucis, teneretur ire, quamvis postea cognosceret eam distare ducentis et decem leucis.

Deinde si quis juraret ducere aliquam, quam putaret servam, et non esset, teneretur adhuc ducere, sicut matrimonium cum illa ut sic contractum valet, etiam juramentum deberet valere de ea ducenda.

Sed magna est difficultas in assignanda regula certa, qua possit cognosci quando ignorantia est talis, ut non obliget juramentum ex ea factum, et quando est talis, ut obliget ; et solet quidem communiter dari pro regula, quod quando error est de substantia rei, tunc juramentum sit irritum ; quando vero est de circumstantiis, tunc non sit irritum. Sed haec regula involvit aliam non minorem difficultatem, quaenam scilicet ignorantiae censendae de substantia rei, et quaenam de circumstantiis ; nam si quaeram an ignorantia jurantis ire Romam, cum putaret ipsam abesse tantum decem miliaribus, et revera abesset centum, si quaeram, inquam, an illa ignorantia sit de circumstantia rei, vel de substantia, ex uno capite videtur esse de circumstantia, quia substantia rei juratae consistit in eundo Romam, cujus circumstantia videtur esse tanta vel tanta distantia ejus ; hoc autem non potest consistere, si vera est praedicta regula, quia sic ille jurans teneretur ire Romam, contra communem resolutionem. Si dicatur esse de substantia, tum qui putaret Romam abesse centum milliaribus, et juraret eo ire, cum tamen abesset centum et decem milliaribus, haberet ignorantiam de substantia, et consequenter non teneretur ire contra etiam resolutionem communem.

Quod si dicatur illa ignorantia esse de substantia, quae est de conditione vel accidenti aliquo conjuncto cum re promissa, et notabiliter mutante naturam ejus, illa vero esse de circumstantia, et non substantia, quae non notabiliter variaret naturam rei promissae, prout docet Sanchez lib. 4. in Decat, cap. 1. num. 3. adhuc difficile erit assignare in particulari in aliquibus casibus, an aliquae ignorantiae sint de conditionibus notabiliter mutantibus, et non sint, et praeterea ignorantia personae quoad qualitatem notabilitatis, aut divitiarum, esset ignorantiae substantialis, et sic videretur quod annullaret matrimonium ea mediante factum contra omnes.

Suarez supra cap. 11 . num. 12. dicit errorem circa causam extrinsecam moventem ad jurandum, vel circa qualitatem accidentariam rei juratae, non irritare juramentum, nisi quando moraliter afficit substantialem materiam juramenti, limitando illam in ordine ad intentionem jurantis, hoc est, ut colligo ex iis, quae subjungit num. 13. nisi quando secundum prudentem aestimationem et conjecturam, ea quae ignorantur, talia sunt, ut verisimilius credatur non fuisse jurantis intentionem illa comprehendere, aut rem promissam sub illis. Haec doctrina in re videtur coincidere cum doctrina Sanchis, qui etiam remittit discrimen circumstantiarum notabiliter mutantium naturam rei ad prudentis viri aestimationem. At certe ex hoc videtur quod si quis juraret dare eleemosynam alicui, quem putaret civem aut amicum, qui revera talis non esset, sed potius inimicus, non teneretur ad dandam eleemosynam illi contra ipsum Suarium, quia si is moveretur ex amicitia aut conjunctione communis patriae ad dandam eleemosynam tali personae, profecto verisimilius credi deberet non fuisse ejus intentionem dare eam illi, qui non esset nec civis, nec amicus, et praesertim si alias non soleret dare eleemosynas, nisi civibus aut amicis. Nihilominus pro nunc non reperio magis universalem regulam, quam quod ignorantia irritans debet esse vel substantiae rei, vel circumstantiae notabiliter aggravantis, seu mutantis ejus naturam moraliter, juxta prudentem aestimationem ; unde non tam regula displicet, quam illa exempla. Plura videri possunt apud Auctores dum tractant de impedimentis matrimonii, et de voto, mihi jam festinandum est.

(r) Juramentum promissorium carens istis tribus. Haec est ultima species juramenti promissorii, quam describit Doctor per negationes differentiarum particularium aliarum specierum, sicut definivit Philosophus materiam primam, quod neque sit quid, nec quale, nec quantum, etc.

Conclusio Doctoris de hoc juramento est, quod obliget ad adimpletionem, ita ut nunquam possit quis sine peccato habere animum non adimplendi illud, vel in se, vel in aequivalenti (suppono enim ex dictis quod juramentum de minori bono posset quandoque adimpleri per adimpletionem majoris, aut etiam aequivalentis), et in hoc non est ulla controversia.

Ad haec addit Doctor committi perjurium statim ac qui juravit proposuit non adimplere juramentum, quod intelligendum puto, non de perjurio, stricte loquendo, quod consistit in adductione Dei in testimonium falsi, hoc enim non fit ab eo, qui non adimplet promissionem. Intelligitur ergo de perjurio in latiore significatione, qua etiam capi solet, pro non adimpletione juramenti.

Addit praeterea, quod differens adimpletionem juramenti propter rationabiles aliquas causas, non peccat, modo habeat animum adimplendi postea opportuno tempore.

Haec est tota doctrina in hoc g et subministrat occasionem examinandi sequentes difficultates. Prima est, an obliget juramentum hujusmodi semper ad mortale ? Secunda, an possit quis differre absque peccato juramentum promissorium, quo promissum est aliquid pro determinato tempore ultra illud tempus ? Tertia, quando obligat juramentum promissorium, non respiciens determinatum tempus ? Quarta an obliget eo cui fit, condonante rem promissam, quas difficultates sequentibus resolvam conclusionibus.

Dico ergo primo, juramentum promissorium hujusmodi obligare sub mortali ad adimpletionem, sive sit res gravis, sive levis, quae promittitur. Haec videtur mihi conformior Doctorii, nam licet id non specificet, sed dicat tantum obligare, tamen ex ratione ejus videtur colligi quod intelligat de obligatione sub peccato mortali. Eam tenet Gabriel hic quaest. 2. Armilla v. Jurare n. 12. Less. lib. 2. cap. 24. dub. 5. Val. disp. 6. quaest. 7. pag. 3. Gajetanus 2. 2. quaest. 87. Covar. Philarchus, et alii. Corduba noster ait hanc sententiam esse tutiorem. Est autem contra Sylvest. Anton. Angel. Navarr. in summa Latina, licet eam tenuerit in Hispanica Arag. Azorta. Ledesma, quos citat et sequitur Sanchez lib. 3. in Decal. cap. 4. num. 23. et Suar. lib. 3. de Jur. cap. 16. qui putant illud juramentum obligare sub mortali, quando materia est gravis, sub veniali vero tantum, quando materia levis.

Probatur conclusio, quia, ut ait Doctor, qui non adimplet juramentum, eo ipso facit Deum esse adductum ut testem falsi, ut patet, quia si adimpleret, non esset adductus in testem falsi, et non adimplendo erat adductus in testem falsi; sed hoc videtur esse gravis injuria Deo: ergo est peccatum mortale, quaecumque demum sit res promissa, sive magna, sive parva.

Confirmatur, quia qui cum juramento promitteret rem quamcumque parvam aut magnam sine animo adimplendi, peccaret mortaliter, eo quod adduceret Deum in testem falsi: ergo qui non adimplet rem promissam sive parvam, sive magnam, peccat mortaliter, quia facit tum, ut revera sit falsum id, in cujus veritatis confirmationem erat adductus Deus.

Confirmatur secundo, malitia mortalis perjurii proprie dicti, sive assertorii, sive promissorii, non desumitur ex quantitate aut qualitate rei assertae, sed praecise ex irreverentia, quae fit Deo per adductionem ejus in testimonium falsi, quae irreverentia semper supponitur esse gravis ; sed certe si illa irreverentia semper sit ex se gravis independenter, a quantitate aut qualitate rei assertae, similiter erit irreverentia gravis facere ut res, in cujus veritatis confirmationem Deus est adductus, sit falsa.

Probatur secundo conclusio, quia sic jurans, sicut adhibuit Deum pro teste, quod habuit animum observandi promissum, et propterea peccaret mortaliter, si non haberet talem animum, ita etiam adhibuit ipsum pro teste, quod haberet talem animum observandi promissi, pro eo tempore quo erat observandum : ergo si non haberet talem animum, tum quantum in se est, peccaret mortaliter a paritate rationis.

Objici possunt primo contra hanc conclusionem fundamenta Navarri, sed ut bene advertit Suarez, aeque possent deservire ad probandum quod juramentum assertorium in re levi non obligaret sub mortali ad Veritatem contra omnes, nisi assignetur differentia aliqua inter assertorium et promissorium, quod Navarrus non facit sufficienter, et per hoc patet sufficienter ad illa fundamenta.

Objicies ergo secundo ex ipsomet Suario, est talis differentia inter juramentum assertorium et promissorium, quod qui jurat assertorie falsum, adducat Deum in testem falsi, sic ut et ipse sic jurando mentitur ; sed qui non implet juramentum promissorium, non mentitur, sed tantum est infidelis ; ergo non adducit Deum in testimonium mendacii aut falsi. Confirmatur hoc, ex iis quae idem Auctor dicit num. 10. quia in juramento promissorio duo considerari possunt, et animus praesens adimplendi promissi, et animus futurus, etiam ejusdem suo tempore adimplendi. Si consideretur autem primum, Deus adducitur in testimonium quod adsit, et propterea si non adsit, adducitur in testimonium falsi ; si consideretur vero secundum, non adducitur in testimonium ejus, quia non requiritur testimonium futuri, sed potius adducitur in fideijussorem.

Ex hac doctrina, quam fusissime deducit Suarez, infert quatuor rationes contra nostram conclusionem. Prima est, quia est differentia inter perjurium propriissimum oppositum veritati, quod committitur quando juramentum assertorium est falsum ; et perjurium improprium oppositum promissioni quod committitur, quando non adimpletur juramentum promissum.

Secunda est, quia licet juramentum promissorium non adimpleatur in re parvi momenti, Deus non fit testis mendacii.

Tertia est, quia obligatio voti, ut supra ostendit, est major quam juramenti promissorii, sed tamen transgressio voti in re parvi momenti non est peccatum mortale ; ergo nec transgressio juramenti promissorii.

Quarta denique est, quia irreverentia, quae fit Deo per non adimpletionem promissionis, non destruit aliquod attributum ejus, etiam in affectu non adimplentis juramentum. Confirmat denique totum, quia non adimpletio promissionis est peccatum omissionis contra praeceptum affirmativum dandi Deo debitam reverentiam ; perjurium autem assertorium est contra praeceptum negativum non faciendi Deum testem falsi ; unde quamvis in perjurio assertorio sit gravis semper culpa, non tamen in promissorio quando materia est levis.

Respondeo primo, concedendo totam objectionem primam, nimirum quod sit aliqua magna differentia inter utrumque perjurium, assertorium et promissorium, et concedendo etiam quod sit magis grave peccatum primum quam secundum ; sed negando tamen quod secundum non sit tam grave, quam sufficit ad peccatum mortale. Itaque licet non adimplens promissum sit infidelis, et non mentiens, tamen non sequitur quin peccet peccato mortali infidelitatis, non quidem ex defectu fidelitatis praecise, sed ex eo quod sit infidelis, adducto Deo in assecurationem fidelitatis. Sicut enim mentiens cum juramento circa rem levem, peccat quidem peccato mendacii contra veritatem, sed non propterea tamen peccat mortaliter, sed quia sic mentiendo peccat, adducto Deo in testimonium veritatis, ita etiam licet non observans promissionem peccet peccato infidelitatis, et ratione hujus praecise non peccaret mortaliter, si materia esset levis ; posset tamen peccare mortaliter sic peccans, adducto Deo in assecurationem veritatis ac fidelitatis.

Respondeo secundo, negando antecedens pro secunda parte, quia licet non observans juramentum promissorium, peccet peccato infidelitatis, non tamen solo peccato infidelitatis, sed peccato irreverentia? particularis contra Deum ; et licet illa irreverentia esset minor quam irreverentia, quam committeret jurando falso, quod ipsum non tam certum est quin de eo dubitari posset, tamen est omnino gravis irreverentia, gravitate peccati mortalis, alias sane posset quis negare irreverentiam, quae exhibetur jurando falsum non esse gravem tali gravitate ; nam licet esset gravior semper, quam irreverentia illa perjurii promissorii, tamen illa majoritas posset intra limites consistere peccati venialis. Quod autem illa irreverentia perjurii promissorii sit gravis, patet ex fundamentis nostrae conclusionis.

Per hoc patet ad confirmationem : Primo, quia licet non adducatur Deus in testimonium assertionis futurae, sed in fideiussorem, tamen adducere eum sic, est gravis injuria ipsi, sicut est adducere ipsum in testimonium falsi. Deinde licet non requiramus testimonium hominum ad confirmationem futurorum, quia non possunt testari futura quae non sciunt, tamen certum est quod requiramus testimonium Dei. de futuris, quia alias non crederemus futuris ob ejus testimonium. Unde posset optime dici quod promittentes cum juramento adducant Deum in testimonium, non solum animi praesentis, sed futuri etiam, et licet sic promittens non peccet tum, etiamsi non sit postea habiturus talem animum, tamen peccat statim, cum non habet illum culpabiliter, quia facit libere, ut Deus sit adductus in testimonium rei falsae.

Ex his facilis est responsio ad quatuor rationes Suarii, ad quas tamen majoris complementi gratia, particulariter respondebo. Ad primam, concedo totum, et nego inde sequi, utrumque non esse peccatum mortale.

Ad secundam respondeo, concedendo antecedens, et negando consequentiam, quia ex alio capite posset illud perjurium esse peccatum mortale, quod confirmatur efficaciter ad hominem, quia secundum ipsummet Suarem, tale perjurium est peccatum mortale quando fit circa materiam gravem, et tamen tum non fit Deus testis mendacii, magis quam si res esset parvi momenti : ergo malitia perjurii promissorii non consistit in hoc quod per ipsum adducatur Deus in testem mendacii.

Ad tertiam respondeo negando majorem, nam, ut supra dixi, non adimplendo votum non ponimus ex parte nostra positive aliquam imperfectionem in Deo, sed negamus dare ipsi quod promisimus ; at per violationem juramenti promissorii positive adduximus ipsum in testem falsi, et obligavimus ipsum aut auctoritatem ejus alteri ad confirmandum veritatem, quam ipsi facimus a parte rei

L non esse. Hic autem breviter advertendum, Suarium in hac probatione committere circulum illum, quem merito omnes vitiosum appellant,

nam supra libro 2. cap. 3. ubi agit de comparatione voti et juramenti quantum ad obligationem, probat votum excedere, et quidem principaliter ex eo quod juramentum promissorium non obligat semper sub peccato, hic vero ubi agit per se de hoc ipso, quod tum supposuit, id probat, quia juramentum est minoris obligationis, quam votum, quod est directe committere circulum illum, quem dixi.

Nos vero absque ullo circulo bene possumus confirmare sententiam c quam supra praemisimus de majori obligatione utriusquejuramenti, ex eo quod ut hic probavimus, utrumque juramentum obliget sub mortali, votum vero non semper, sed aliquando. Quod si etiam juramentum promis? rium non semper obligaret ad mortale, tamen non inde sequeretur quod esset minus obligatorium quam votum, quia etiam votum non semper obligat ad mortale, nec exemplum morale, quo id suadet Suarez, sufficit, nempe quod minus offenderetur Rex, si quis pactum initum coram ipso cum alio frangeret, quam si frangeret pactum initum cum ipsomet Rege ; ergo gravius offenditur Deus si violetur votum, quam si violetur juramentum, quia per juramentum, quasi initur pactum coram Deo, cum alio, et per votum cum ipso Deo ; hoc, inquam, non sufficit, quia facile respondetur. Primo, negando consequentiam, nam per votum saltem semper non initur pactum proprie dictum, cum Deo, sed promittitur ipsi aliquid simpliciter absque ulla obligatione Dei ad recompensationem. Deinde iuramentum non est peccatum initum cum alio praecise, sed est praeterea adductio Dei in confirmationem pacti.

Respondetur secundo ad idem, negando antecedens, quando pactum initum coram Rege sic fit, ut per praesentiam Regis interponatur auctoritas ipsius Regis ad confirmationem ; quod si non, nihil facit ad propositum, quia per juramentum interponitur auctoritas Dei. Quod si Reges temporales magis oflenderentur, si frangeretur pactum cum ipsis initum quam pactum initum cum aliis interposita auctoritate eorum, oritur hoc ex imperfectione ipsorum, et non ex eo quod res ipsa id exigeret, et certe forte sic magis offenderentur, si frangeretur pactum initum cum ipsis, quam si rumperetur juramentum factum nomine ipsorum proprio, ut abstrahunt a respectu ad Deum ; et tamen videretur gravior fieri ipsis injuria per fractionem juramenti, sicut gravior fit injuria Deo per fractionem juramenti assertorii nomine ipsius facti, quam per fractionem voti, ut ipse Suarez fatetur. Adde, non esse dubitandum quin meliores et honoratiores Reges magis offenderentur, si rumperetur pactum nomine ipsorum factum, quam si quis rumperet pactum cum ipsismet initum, caeteris paribus.

Ad quartam rationem respondeo, negando consequentiam, quia hoc non obstante perjurium promissorium est gravis irreverentia, sicut et fractio voti in re gravi, et ipsummet perjurium tale in re gravi secundum ipsum Suarium ; quod tamen perjurium non magis tollit Deo aliquod attributum, quam tale perjurium in re levi. Posset etiam negari antecedens, nam in simili sensu in quo assertorie pejerans tollit aliquod attributum Dei, posset dici quod pejerans promissione, vel illud vel aliud attributum tolleret.

Ad confirmationem denique dico, perjurium promissorium, et omnem prorsus irreverentiam Deo exhibitam, esse contra praeceptum negativum de non intionorando Deo, sive illud negativum praeceptum sit praeceptum distinctum a praecepto affirmativo de eo colendo, sive sit in illo ipso praecepto inclusum. Et sane miror oppositum hujus supponi a Suario in illa probatione. Ratio autem est evidens, quia nullo unquam tempore licet inhonorare Deum, unde praeceptum non inhonorandi ipsum obligat semper et pro semper, quod est contra naturam praecepti affirmativi, qua tale est praecise, ut patet, et qui negaret irreverentiam Dei esse contra praeceptum negativum, posset negare juramentum assertorium esse contra praeceptum negativum.

Objicies denique contra conclusionem, sequeretur quod si quis juraret dicturum se Rosarium, peccat mortaliter omittendo unum Ave Maria, et idem esset de jurante aliquid se daturum hora tertia, si paulo post illud dedisset ; sed hoc videtur valde durum, ergo non est dicendum, nec consequenter illud unde sequitur.

Ex auctoribus tenentibus nostram conclusionem, quidam absolute concedunt sequelam, et limitant conclusionem sic, ut intelligenda sit quando non completur juramentum quoad materiam totalem, sive illa sit parva, sive magna ; non vero quando non compleretur quoad partem parvam materiae totalis. Unde dicunt quod si 1 quis promitteret unum quadrantem cum juramento, mortaliter peccaret, si non dedisset illum, quia erat materiatotalis promissionis ; et si promitteret centum scuta, et omitteret unum quadrantem illius, non peccaret mortaliter ; ita Covaruv. et Cajetanus. Suar. supra cap. 16. num. 5. existimat esse eamdem rationem de violatione juramenti quoad materiam totalem vel partialem; unde vel in utroque, vel in neutro casu dicit violatorem juramenti peccare mortaliter. Fundamentum ejus est, quia eadem est ratio de falsitate juramenti assertorii, sive falsa sit materia totalis, sive materia partialis ; ergo et de promissorio idem dicendum est.

Verum negari posset primo antecedens, nam si quis diceret cum juramento esse mille homines, ubi essent tot, excepto uno, non censeretur mortaliter dicere falsum, quamvis physice falsum diceret, nisi significaret particulariter se loqui in sensu physico, et non in sensu morali. Deinde secundo negari posset consequentia, quia ex communi modo loquendi, juramentum assertorium (nisi proferatur figurate, per figuram Hyperbolem, aut illam, secundum quam numerum certum ponimus pro incerto, aut aliam similem) subintelligitur de re physice, et non moraliter considerata, promissio vero intelligitur potius in sensu morali, sicut inducit obligationem moralem.

Sed quidquid sit de diversis his sententiis, quae forte in re non differunt bene examinatae, respondeo ad objectionem breviter, distinguendo sequelam ; si juravit praecise dicturum se integrum Rosarium, nulla prorsus relicta particula, aut si juravit non dilaturum se promissionem ultra horam, nec per minimum tempus, concedo sequelam ; nec id magis durum est quam quod peccaret, si assertorie juraret aliquem una hora fecisse aliquid quod non fecit ita praecise intra horam, quin parum ulterius temporis in eo faciendo insumpserit Si non promisit ita praecise, sed solum quod Rosarium diceret morali quodam modo, aut quod non differret promissionem ultra certam moraliter consideratam, nego sequelam. Et sane, ut dixi, sic communiter intelliguntur promissiones fieri, nisi ex circumstantiis aliquibus limitentur ; et in hoc sensu intelligo limitationem praemissam conclusionis, quam ponit Covarruvias et Cajetanus. Et per haec patet ad primam difficultatem ex iis, quas hic paragraphus subministrat.

Dico secundo, potest quis differre adimpletionem juramenti promissorii ultra tempus, pro quo promisit ipsum adimplere ob rationabilem causam. Hanc tenet expresse Scotus hic, et peream satisfit secundae difficultati ex praemissis.

Probatur autem, quia posset ob rationabilem causam non adimplere ipsum ullo modo, ut si, verbi gratia, impediret ejus adimpletio majus bonum, juxta dicta supra : ergo multo magis potest differre ejus obligationem, ut est evidens.

Ratio autem est, quia debet intelligi in ipsa promissione semper illa conditio, si scilicet non sit rationabilis causa non adimplendi. Solum potest esse difficultas, quando debet censeri adesse tam rationabilis causa, quae sufficiat ; et dico quod universaliter quando promissio fieret Deo, sufficeret pro rationabili causa impedimentum majoris boni, et quando fit, sive Deo sive homini, sufficeret talis, ob quam posset prudenter existimari quod is cui fieret promissio, esset contentus.

Videantur quae dicta sunt supra num. 142. et seq.

Dico tertio ad tertiam difficultatem, obligare juramentum tale promissorium pro quocumque tempore, pro quo quis sciret probabiliter, nisi tum

. adimpleretur, non futuram unquam postea ipsum adimplendi occasionem ;

alias differendo ipsum de tempore in tempus, vix posset esse peccatum mortale, nisi quatenus ex dilatione sequeretur, aut contemptus, aut grave detrimentum ei cui fieret, aut ex natura promissionis, et circumstantiis intelli geretur promissio de adimpletione cita. Prima pars patet, quia si tum non adimpleret promissum, non posset habere animum efficacem ipsum adimplendi, nec actualiter, nec virtualiter, nec habitualiter ; imo haberet animum non adimplendi, quod est peccatum mortale, ex dictis. Secunda pars patet, quia non determinavit tempus, nec consequenter est ratio, ob quam hodie vel cras, vel perendie adimpleret illud, quandoquidem cum non adimpletione posset semper manere animus firmus adimplendi, ut patet.

Dico quarto ad quartam difficultatem, juramenti obligationem cessare, quando is cui fit juramentum, est contentus, ut non adimpleatur. Haec est communis et certa, patetque, quia revera in ipso juramento talis conditio subintelligitur. Absurdum enim esset quod aliquis vellet promittere aliquid alicui dare, ipso non volente accipere. Haec conclusio melius intelligetur per solutionem sequentium objectionum.

, Objicies primo, si quis cum juramento promitteret Deo dare aliquid pauperi, teneretur dare illud pauperi etiam renitenti: ergo eo cui fit juramentum, renuente, adhuc manet obligatio juramenti.

Respondeo primo, negando consequentiam, quia in casu illo juramentum non fit proprie pauperi, sed Deo ; unde quamvis paupere condonante maneret obligatio, non praejudicaretur conclusioni.

Respondeo secundo, negando antecedens, quia licet promissio et juramentum fieret tum Deo, tamen non obligaretur quis paupere renitente aut condonante. Non obligaretur quidem eo renitente, quia aliquando non posset dare ipsi invito, nec si posset, deberet invitum cogere. Non etiam eo condonante, quia in ipsamet promissione et juramento subintelligebatur illa conditio, si pauper non condonet, nisi aliud aliunde constet.

Objicies secundo, si quis juraret alicui quod admoneret ipsum de tali vel tali errore, etiam si ipsemet admonendus nollet, posset jurans esse obligatus, quamvis ille, cui fieret juramentum, condonaret illud ; ergo conclusio non est universaliter vera. Respondeo, qui juraret, sive Deo, sive homini, aliquid se facturum in commodum hominis, eum quandoque obligari, eo homine invito, aut condonante ; quandoque autem non obligari, nam si promisit rem, quam posset facere commode eo invito, aut condonante, cum animo obligandi se ad id faciendum, etiam si ipse esset invitus, tum tenebitur : si autem non possit id facere, non tenebitur, quia nullus tenetur ad impossibile. Si vero possit quidem id facere eo invito physice, sed male faceret id faciendo, non tenebitur, quia juramentum non cogit ad male faciendum. Quod si non juravit illud facere, nisi cum conditione consensus istius hominis, aut cum conditione quod ipse postea non condonaret, sive expressa, sive tacita, tum non tenebitur id facere, nisi posita ista conditione : et in hoc sensu intelligitur conclusio. Sed circa hoc

Quaeres, quandoquidem possit quandoque habere animum simpliciter et absolute faciendi quod promittit independenter a conditione praemissa, et possit non habere talem animum, quando verba ejus sunt absoluta ; quomodo poterit quis scire, qua ratione juramentum est intelligendum? Respondeo, quandoque id colligi posse ab ipsomet jurante ex ipso actuali animo quem habuit, et in dubio ipsi esse credendum, saltem in foro conscientiae, quod absolute vel conditionate juravit prout ipsemet dixerit ; quandoque vero colligi potest ex aliquibus circumstantiis, nam si quis reprehenderet juste alterum, eo nolente, et promitteret cum juramento id se facturum, quoties videret ipsum reprehensibilem, ex illis circumstantiis, si aliud aliunde non constet, colligi posset, quod vellet independenter ab alterius consensu, hoc est, ipso sive nolente, sive volente, observare juramentum, nec liberaretur consequenter ab illa obligatione, altero renitente aut condonante. Sed si alero petente juraret admonere ipsum quoties esset reprehensibilis, tum dicendum esset quod juramentum esset conditionatum, hoc est, tale, cujus obligatio dependeret a condonatione et voluntate alterius ; et cum proportione ad hoc exemplum facile est de caeteris juramentis similibus fere judicium.

Hic posset agi de eo, qui posset relaxare juramentum, aut tollere obligationem ejus. Sed si loquamur de ablatione indirecta obligationis ejus, quatenus scilicet tolleretur per condonationem rei promissae, aut per positionem alicujus conditionis, qua posita, adimpletio esset mala, tum quicumque potest condonare aut ponere talem conditionem, potest tollere obligationem juramenti, ut patet. Quis autem posset condonare aut ponere talem conditionem, facile est discernere in casibus particularibus, nec propterea necesse est ponere regulam aliquam generalem. Si vero loquamur de ablatione directa, quandoquidem obligatio juramenti sit juris naturalis, ille solus potest sic auferre obligationem, qui potest in jure naturali dispensare, aut ipsum abrogare quoad partem aut totum. Quisnam autem is sit, patet ex dictis disp. 37. ubi de hoc satis fuse egi, et ex dictis ibi suppono jam quod id solus Deus facere possit.

(f) Ad primum argumentum, etc. Respondet hic ad argumenta principalia, quorum primum erat, quod posset quis jurare aliquid illicitum, ut interficere, verbi gratia, hominem, sed non peccaret id non observando, ac consequenter pejerando, sed potius peccaret observando ; ergo non omne perjurium saltem promissorium, est peccatum.

Respondetur, reducendo doctrinam Doctoris ad formam, concedendo majorem et minorem, et distinguendo consequens : omne perjurium promissorium de quacumque omnino re, concedo, nec hoc est contra resolutionem quaeslionis ; omne perjurium de quacumque re, quae posset observari absque peccato, nego consequentiam ; hoc enim esset contra resolutionem quaestionis.

Alio modo posset absolute et simpliciter negari consequentia, quia non adimpletio talis juramenti non est proprie vocandum perjurium, sed non adimpletio facti de re licita, quaeque posset fieri absque peccato.

(t) Ad aliud dico, quod si perjurium esset peccatum mortale, perjurium per Deum esset maximum peccatum, (intellige ex omnibus perjuriis) sed hoc videtur valde durum, quia communis plebs quotidie peccaret mortaliter, quandoquidem saepissime absque ulla cura jurent per Deum, etiam cum falsitate. Probat sequelam majoris, quia non potest assignari quod aliud perjurium esset majus illo, quam perjurium per Evangelium, quod communiter solet in judiciis et occasionibus gravibus tradi jurandum. Sed illud perjurium est minus grave, quia sicut jurare per templum est majus juramentum, quam jurare per aurum, ut ait Christus Dominus Matth. 23. ita jurare per Deum est majus juramentum, quam jurare per Evangelium, a paritate rationis, et consequenter perjurium per Deum, hoc est, non adimpletio juramenti facti per Deum, seu assertio falsi, in cujus veritatis testem adductus est Deus, majus est perjurium, quam quod fit per Evangelium.

Respondetur breviter ex mente Doctoris in forma, concedendo majorem, et negando minorem, si loquamur de duritie aliqua, quae non sit asserenda (alia durities non est ad propositum), , et ad probationem dico, quod qui communiter sic jurant, peccent mortaliter, si jurent cum deliberatione ; verisimile est autem homines, qui (frequenter jurant falsum, sive per Deum sive per creaturas, non jurare saepissime cum sufficienti deliberatione ; consuetudo tamen illa est pessima, in eaque abolenda deberent adlaborare Concionatores, Confessores, caeterique fidelium instructores ac Superiores.

Quod si etiam perjurium per Deum esset minus, quam perjurium per Evangelium, aut quodvis aliud, non propterea non esset peccatum mortale, quia inter ipsa peccata mortalia datur unum alio majus, ac per hoc totaliter enervatur vis secundi argumenti, nec esset opus facere comparationem inter juramentum per Deum ac per Evangelium.

Nihilominus quod dicit Doctor, nempe juramentum per Deum esse ex se, et natura sua maximum juramentum, et communiter tenetur, et ex se patet; cum enim alia juramenta per alia habent gravitatem suam ex eo quod illa alia referantur aliquo modo ad Deum, manifestum est juramentum quod fit per ipsum Deum caeteris paribus esse gravius. Deinde nihil potest assignari in aliis juramentis, propter quod aut essent graviora, aut etiam aeque gravia; ergo juramentum per Deum debet dici gravissimum.

Objicies contra hoc, pejerans per Deum non fit infamis, pejerans autem per Evangelium est infamis ; ergo perjurium per Deum est minus grave, quam per Evangelium, quia alias potius pejerans per Deum deberet esse infamis, quam pejerans per Evangelium.

Confirmatur, quia propterea exigitur juramentum per Evangelium in judicio, et non per Deum, quia supponitur esse ex se majus juramentum, et magis consequenter confirmare veritatem.

Respondeo, distinguendo antecedens si loquamur de ulla infamia sequente perjurium ex natura sua, nego; si de infamia sequente ex ordinatione legis positive, concedo antecedens, et nego consequentiam cum sua probatione, quia potius deberet esse infamis ille, qui pejeraret illo perjurio, propter quod est imposita perleges talis paena. Et si quaeras, cur leges imposuerint infamiam propter perjurium factum per Evangelium, si illud sit ex se minus juramentum?

Respondeo juxta mentem Doctoris, quia non voluit Legislator imponere paenam, juxta qualitatem culpae, sed juxta publicitatem ejus propter scandalum magis annexum crimini publico quam privato ; unde quia jurans per Evangelium jurat publice, quia jurat coram Ministris Justitiae, propterea si pejerat, crimen ejus erit publicum ; jurantes autem per Deum non jurant sic publice, quia non offertur ipsis tale juramentum. Adverte autem circa hoc, non omne perjurium per Evangelium etiam puniri paena infamiae, sed illud quod fit contra juramentum factum solemniter cum caeremoniis a lege statutis; unde si quis juraret falsum per Evangelium extra judicium, aut cum non ministraretur ipsi juramentum a personis ad hoc a legibus ordinatis, non esset infamis magis quam jurando per Deum; quando ergo dicimus Ecclesiam voluisse punire infamia juramenta publica, loquimur de hujusmodi juramentis, non de aliis.

Et si quaeras iterum, quare non exigatur juramentum per Deum in hujusmodi occasionibus publicis? Respondeo, rationem potuisse esse primo, quod voluerit Ecclesia illam reverentiam Deo conservare, ut non exponeretur assumptio ejus in testimonium veritatis periculo injuriae, quae fieret ipsi, si adduceretur tam solemniter in testimonium falsi, ut non semel contingeret, si sic exigeretur, propter hominum fragilitatem.

Secundo, ratio esse poterat, quia cum juramentum per Deum erat satis frequens in ore omnium, et saepissime praestetur sine deliberatione requisita ad peccatum, saltem mortale, non haberent homines communiter talem reverentiam isti juramento, qualem haberent alicui alii insolito, et sic non tam curarent non pejerare per tale juramentum, quam per aliud illud quod esset rarum et insolitum. Itaque ut excitaret Ecclesia jurantes ad hujusmodi reverentiam, et consequenter ad deliberationem majorem, instituit merito juramentum per Evangelium tanquam minus frequentatum, et ulterius ut impedirentur perjuria illa publica metu paenae, ordinata est illa paena infamiae pejerantibus tali perjurio, relicta caeterorum perjuriorum paena ipsi Deo.

Sed quoniam hic obiter mentio facta est de aliqua paena per legem imposita perjurio, non abs re erit quas paenas ex lege meretur perjurus, breviter proponere. Ut ergo omittam paenas a Gentilibus statutas perjurioin capitis plexionem apud Aegyptios, referente Diodoro Siculo lib. 2. cap. 2. et alias similes, quas videre licet apud Azor. lib. 11. cap. 12. ut has, inquam, paenas omittam, et quas leges civiles imponunt, quarum consideratio vix ad Theologum spectat, solasque, paenas a Jure Canonico impositas considerem.

Dico imprimis cum Suarez lib 3. de Jurant. cap. 20. nullam censuram, nec etiam irregularitatem aut inhabilitatem ad beneficia incurri ipso facto per perjurium quodcumque ex lege Canonica, nisi quatenus qui perjurium committit, est infamis. Haec est communis sententia, et patet, quia non reperitur ullus Canon aut textus, in quo talis paena ipso facto imposita dicatur, quod abunde sufficit ad probandum nostrum intentum, nam non solum paenae non sunt multiplicandae sine necessitate, sed etiam sunt restringendae, ex communissima regula.

Dices in cap. querelam, de Jurejur. haberi, quoniam non merentur Ecclesias regere, qui sunt crimine perjurii irretiti; sed ex hoc loco non habetur aliud, quam quod habeant talem inhabilitatem, seu indispositionem, ut possint removeri per sententiam a beneficio, non vero quod habeant talem, ut ipso facto collatio ante sententiam talem datam sit nulla. Dixi in conclusione, nisi quatenus qui perjurium committit, est infamis, quia infamia facit hominem irregularem, et consequenter inhabilem ad beneficia.

Dico secundo, perjurium lege Canonica puniri paena infamiae. Haec est . communis, et patet ex cap. Si convictus 22. quaest. 5. et cap. Constituimus, 3. quaest. 5. et aliis capitibus, quod tamen intelligendum de perjurio, cui scilicet deest veritas, sive in assertione, sive in promissione, ita ut quis peccet peccato mortali propter talem defectum, quod addo propter sententiam putantem dari aliqua perjuria talia deliberata, quae non sunt peccata mortalia.

Circa hoc autem advertendum est, duplicem considerari ab Auctoribus infamiam ; unam civilem, quae scilicet semel incursa, nunquam absque dispensatione seu habilitatione Sudoris tollitur; et haec nunquam incurritur ipso facto, absque declaratione judicis, nec declarari debet propter quodcumque perjurium, sed proppter perjurium violanshumana pacta ; ut autem incurratur per alia perjuria, debet expectari sententia Judicis.

Alia vero est infamia Canonica, quae scilicet tolli potest sine dispensatione aut actu aliquo Superioris, per paenitentiam, aut solam mutationem vitae; haec autem infamia per omne perjurium publicum et notorium contrahitur ipso facto, per alia non item.

Praeter has paenas alia habetur in cap. Quicumque 6. quaest. 1. et cap. Parvuli 22. quaest. 5. nimirum quod perjurus non sit in testem admittendus, seu, ut in posteriori capite dicitur quod non sit testis, nec ad juramentum accedat, nec in sua causa, vel alterius jurator existat ; quod etiam debet intelligi de perjuro publico, et ita ut talis non testetur, quando excipitur contra ipsum, aut quando per accusationem repellitur, alias in conscientia posset esse testis, ut tenet Sotus et Suarez supra n. 18. contra Sylvestrum v. Juram. 2. quaest. 3.

Denique secundum leges posset imponi paena depositionis Clerico, et quidem perpetua, propter perjurium, ut patet ex cap. Si Episcopus, dist. 50. et etiam privatio beneficii, tum a fortiori, tum ex cap. Querelam, de Jurejur. Olim autem perjuris imponebatur paena jejunii in pane et aqua per quadraginta dies, et alia aliqua septem annorum paenitentia, ut constat ex cap. Quicumque, de quibus paenis videri potest Selva tract. de Jurejur. 3. part. quaest. 7.