COMMENTARIUS.

(d) Respondeo primo ad rem in se, etc. Concludit hic Doctor nullum respectum Spiritus sancti ad creaturam posse esse proprietatem ejus personalem propter rationem jam praemissam, quod omnis respectus Dei ad creaturas sit rationis, et quod omne praedicatum intrinsecum Dei sive absolutum sive respectivum, sit ita independens a creatura quoad omne esse creaturae, ut si, per impossibile, non esset creatura quoad ullum esse, non propterea careret Deus ullo praedicato intrinseco. Circa quam doctrinam quod magis videtur posse esse in controversia, est: An omnis respectus Dei ad creaturas debeatesse rationis? Et ratio dubitandi est, quia sunt duo genera respectuum ; unum eorum, qui dicuntur actuales, et quorum munus est actualiter referre, supponuntque necessario existentiam actualem termini et fundamenti pro quolibet instanti pro quo ipsimet existunt, ut sunt paternitas, filiatio, similitudo, aequalitas ; et hi secundum communiorem sententiam, distinguuntur realiter a suo fundamento ac termino, et sunt formae accidentales proprie inhaerentes suo fundamento. Aliud genus respectuum seu relationum sunt transcendentales, qui identificantur suo fundamento, nec propterea, ut existant, actu dependent ab existentia sui termini, aut ullo modo requirunt, quod actu existat ; sed sufficit ut possint existere, cujusmodi est respectus et ordo, quem dicit materia ad formam, causa ad effectum, potentia ad actum, intellectus ad objectum, qui respectus et ordo non refert actualiter subjectum ad terminum, sed potentialiter seu habitualiter ; materia enim a respectu transcendentali seu aptitudinali, quem dicit ad formam, habet posse ipsum recipere seu sustentare, non actu recipere aut sustentare; causa a suo respectu transcendentali non habet actu producere effectum, sed posse producere; et ita de reliquis similibus relationibus. Ex his ergo respectibus quamvis extra controversiam sit, Deum non posse dicere aliquem respectum realem actualem prioris ordinis ad creaturas, quia alias esset mutabilis realiter, quandoquidem de novo, producta scilicet creatura, haberet talem respectum ad illam quem ante non habuit, et ea destructa non haberet illum, ut patet; tamen quandoquidem respectus posterioris ordinis non dependent in existentia sua a suis terminis, videretur non esse inconveniens quod Deus diceret tales ad creaturas, praesertim cum habeat illas denominationes, propter quarum similes ponuntur isti respectus in creaturis ; quam enim verum est quod causa secunda sit potens producere effectum, tam verum est quo Deus sit potens producere effectum.

Vasquez I. part. disp. 104. cap. 6. ait quosdam recentiores esse in eaopinione, ut dicant hujusmodi relationes transcendentales reales ad creaturas esse in Deo, quorum tamen nomina supprimit, forte quia non erant eorum opera typis commissa. Hanc sententiam probabilem putat Hurtadus disp. 15. Metaph. sed. 11. qui tamen absolute proponit tanquam tenendam oppositam sententiam negantem ullos respectus reales Dei ad creaturas, quam hic docet Doctor, et magis ex professo infra dist. 30. quaest. 2. num. 14. S. Thomas 1. q. quaest. 13. art. 7. Henricus quodl. 9. quaest. 1. Suarez disp. 47. Metaph. 5. 3. Aversa 1. p. quaest. 25. Vasquez supra, qui etiam putat eam esse omnium antiquorum, atque adeo oppositam nec auctoritate nec ratione fundari.

Probatur autem haec communissima sententia, quia omnis respectus realis ita dependet ex natura sua intrinseca a termino suo, ut vel debeat esse actu existens, vel debeat esse tale ut possit existere ; unde si repugnaret existentia termini, repugnaret etiam relatio, sed nihil intrinsecum Deo potest ita dependere a creatura ; ergo nulla relatio realis est in Deo ad creaturas. Consequentia est evidens. Probatur major, quia in hoc consistit essentialiter omnis respectus, quod sit ordo et connexio rei alicujus ad terminum: ergo ubi implicat terminus, implicat etiam respectus. Probatur etiam minor ex Scoto supra, quia omne reale identiflcatum realiter Deo est secundum se perfectissime necesse esse, tali necessitate scilicet qua perfectior excogitari non potest ; ergo est talo, ut circumscripta, per impossibile vel possibile, quocumque extrinseco, et facta hypothesi quod non esset nec actu existens, nec possibile, adhuc ipsum deberet necessario esse. Sed si aliquod reale intrinsecum Deo esset dependens a creaturae possibilitate, aut existentia, hoc esset falsum ; ergo nihil intrinsecum Deo est ita dependens.

Confirmatur, quia si possumus ponere omnimodam independentiam in Deo ad creaturas, sic ut nec ipsas necessario simpliciter, et ex natura sua respiciat, sed tantum secundum quid et ex hypothesi, quod habeant talem vel talem conditionem, id magis arguit perfectionem Dei, et consequenter potius debet asseri quam oppositum, sed possumus id dicere absque implicantia aut inconvenientia, ergo id dicendum est; sed si id dicatur, sequitur manifeste Deum non dicere respectum realem ad creaturam, ergo, etc.

Probatur secundo conclusio, et roboratur praecedens confirmatio, quia si aliquid intrinsecum Deo esset relatio realis ad creaturam, maxime omnipotentia,ut tenent ipsimet adversarii,sed haec non est respectus realis ad creaturas ; ergo, etc. Probatur minor, non potest assignari repugnantia in eo quod daretur omnipotentia formaliter, quamvis repugnaret omnis creatura ; ergo omnipotentia non est relatio realis transcendentalis ad creaturam. Consequentiam admittunt adversarii. Probatur antecedens, quia perfectio omnipotentiae, seu perfectio, quae est formaliter omnipotentia, est illa secundum quam potest quodcumque producere, in quo non esset repugnantia, sed talis perfectio reperiretur in Deo, quamvis nulla creatura esset possibilis, ut patet, ergo, etc.

Confirmatur eadem formalitate reali scientiae Dei infinitae, qua intelligit seipsum, intelligit possibilia et futura, et quamvis non possit intelligi, ut determinat intellectum divinum ad possibilia aut futura nisi per modum respectus aut sub respectu, non tamen dicit respectum realem ad possibilia, sicut nec dicit talem respectum ad futura ut futura ; et hinc fit, ut si per impossibile aliquod ex possibilibus non esset possibile, non variaretur intrinsece scientia Dei, nec etiam si aliquod ex impossibilibus fieret possibile, sicut nec variatur ex eo quod aliquid sit futurum, quod posset non esse futurum ; ergo similiter eadem ipsa formalitas, qua Deus est omnipotens, non dicit respectum ad possibilia, nec variaretur intrinsece ex eo quod nullum possibile esset possibile, sed haberet in tali casu rationem omnipotentiae, per hoc quod esset illa formalitas per quam Deus posset producere possibilia, si darentur possibilia, quamvis actu non daretur ullum possibile.

Dices non esse eamdem rationem de scientia et potentia, quia scientia, quamvis non daretur possibile aut futurum ad quod terminaretur, haberet tamen aliud objectum per ordinem ad quod posset intelligi ; potentia autem ablatis possibilibus, non haberet aliud objectum per ordinem ad quod explicaretur. Contra primo, quia in communiori sententia Scotistarum, omnipotentia Dei est ipsamet voluntas ejus, quae habet objectum per ordinem ad quod posset explicari, nimirum Spiritum sanctum, qui producitur per ipsam ; ergo in nostra sententia disparitas est nulla. Contra secundo, quia quamvis non esset aliquod possibile actui tamen adhuc posset explicari omnipotentia Dei, etiam supposito quod distingueretur a voluntate per ordinem ad possibile, non quidem quod actu daretur in tali casu, sed quod si da retur posset produci per omnipotentiam.

Et per hoc patet ad repugnantiam, quam dicunt adversarii esse in eo quod daretur omnipotentia sine possibilitate creaturae alicujus, quia scilicet, inquiunt, daretur et non daretur omnipotentia; daretur ex hypothesi, quam nos ponimus, non daretur autem, quia non esset aliquid quod per illam produci posset. Respondetur enim non requiri ad omnipotentiam quod detur aliquid quod possit produci per illam, sed sufficere quod daretur talis virtus per quam posset produci quodcumque quod esset posssibile, sive actu esset possibile sive non.

Objicies pro adversariis, omnipotentia est virtus faciendi omnia, quae non repugnanti; ergo est relatio, vel dicit relationem ad illa, quae possunt fieri. Nec valet dicere quod dicat respectum rationis, quia a parte rei, et nullo intellectu considerante est talis virtus ; ergo a parte rei dicit talem relationem. Confirmatur, neque Deus ipse neque Beati possunt intelligere omnipotentiam, nisi per modum ordinis vel alicujus dicentis ordinem ad aliquid quod possit fieri per ipsam ; ergo ex natura sua intrinseca dicit talem ordinem. Respondeo, negando consequentiam, quia non sufficit, ut aliquid sit relatio aut dicat relationem, quod sit ordinatum ad aliud, aut quod non possit etiam i intelligi nisi ut ordinatum ad aliquod, sed requiritur ulterius talis connexio cum illo alio, ut non possit esse casu, quo aliud per impossibile vel possibile non esset ; talis autem connexionon est inter omnipotentiam et aliquam creaturam possibilem, ut patet ex dictis. Et per hoc patet negandam esse consequentiam confirmationis, ad quam etiam responderi potest aliter negando antecedens, quia ipsa formalitas omnipotentiae, supposita etiam distinctione ejus formali actualia voluntate et quibuslibet aliis attributis divinis, posset intelligi a Beato, quamvis non intelligeret ipsam sub respectu ad ullam creaturam possibilem. Et si quaeras, qualem haberet conceptum de illa? Respondeo, quod haberet conceptum alicujus formalitatis objectivae absolutae, distinctae a caeteris attributis, cujus positivum munus ipse in tali casu non cognosceret. Sed de hoc alias, Deo volente, res enim est magni momenti, et quae requirit ulteriorem declarationem.

Objicies secundo, sequeretur non dari ullos respectus transcendentales reales in materia ad formam, causa ad effectum, intellectu ad objectum. Probatur sequela, quia ideo dantur, quia non possunt intelligi, nisi per modum relativorum seu ordinatorum ad aliud ; sed hoc non sufficit ex dictis, quandoquidem omnipotentia non possit intelligi nisi per modum ordinati, et tamen non dicit talem respectum. Respondeo primo, mihi videri satis probabiliter admitti posse sequelam, nec video quid inconvenientiae inde sequatur, eaque admissa parceretur multiplicationi formalilalum. Respondeo secundo juxta communiorem sententiam, negando consequentiam cum probationis majore, illa enim non est ratio adaequata, sed etiam quia habet res habens talem relationem tam necessariam connexionem cum termino, ad quem sic refertur, ut si ille esset impossibilis, impossibilis etiam esset ista res, verbi gratia, si forma esset impossibilis, materia esset impossibilis, si effectus esset impossibilis, causa ut sic, esset impossibilis. Et si quaeras, unde constat illas res habere illam necessariam connexionem? Respondeo. quia non est aliqua inconvenientia, quod haberent illam, sicut esset in eo quod aliquid intrinsecum Deo haberet connexionem cum ulla creatura. Sed certe ad hoc responderi posset, quod non esset etiam inconveniens quod non haberent talem connexionem; unde salis probabilem puto primam responsionem, et satis consequentem ad doctrinam praemissam, qua negatur respectus transcendentalis Dei ad creaturam. Dices, materia non haberet ullum usum, si non daretur forma. Respondeo, similiter posse dici quod omnipotentia formaliter non haberet usum, si non daretur creatura possibilis. Itaque talem haberet usum materia, proportionaliter loquendo, qualem haberet omnipotentiam tali casu,

praesertim si omnipotentia sit formaliter distincta a voluntate.

Suppositis autem his de respectu transcendentali Dei ad creaturas, patet Spiritum sanctum non dicere formar liter ex vi suae processionis donabilitatem seu aptitudinem realem formalem ad donationem ; nec video qua ratione consequenter ad haec communia principia oppositum sustentari possit. Quod si diceretur cum Vasquez disp. 154. cap. 2. ex his quidem sequi, quod aptitudo formalis ad donationem non possit esse proprietas Spiritus sancti, hoc tamen non obstante, aptitudinem fundamentalem ad donationem posse esse proprietatem personalem ejus. Contra, quia illa aptitudo fundamentalis non est aliud quam spiratio passiva ejus, de qua nec Scotus nec ullus alius dubitare potest, quin sit proprietas ejus personalis. Unde Scotus sig. Dico ergo, expresse ait spirationem illam passivam esse proprietatem personalem Spiritus sancti ; et hoc nomen Spiritus sanctus, quatenus est concretum dicens formaliter hanc spirationem, esse nomen notionale soli tertiae personae conveniens, licet nomen Spiritus sanctus, ut significat substantiam spiritualem sanctam, sit nomen essentiale commune tribus personis, quae est doctrina communis et certa.

(e) Tamen propter auctoritatem Augustini. Non obstantibus hactenus dictis, quibus conclusit Doctor esse donum respectu creaturarum, non esse proprietatem Spiritus sancti ; quia tamen Sanctus Augustinus in auctoritatibus citatis pro parte affirmativa hujus quaestionis, videtur dicere quod esse donum competat Spiritui sancto notionaliter, et consequenter tanquam proprietas personalis, aut quid consequens ad proprietatem personalem, conatur Doctor ostendere qua ratione id posset cum Augustino defendi, cui ipse tantam semper adhibuit reverentiam, ut nunquam libenter ab ejus sententia vellet discedere.

Itaque ponit tres acceptiones doni, unam qua idem esset donum, ac quod liberaliter produceretur, et sic, quia Spiritus sanctus liberaliter et libere (etiam in sententia Scoti) libertate essentiali producitur, et sic produci est ipsi proprietas personalis, quia sic produci nihil aliud est quam spirari, certum est quod Spiritus sanctus esset donum, et quod hoc competeret ipsi ex processione sua, et ut proprietas personalis. Sed optime fatetur Sanctum Augustinum non loqui de dono in hoc sensu. Secunda acceptio doni est, pro amore concordi Patris et Filii, quo Pater amat Filium, et Filius redamat Patrem, et hoc etiam modo fatetur Sanctum Augustinum non loqui de dono. Et praeterea ait quod donum in hoc sensu esset amor essentialis, quia eo formaliter Pater amat Filium, et Filius Patrem, vel esset tertia persona producta a Patre et Filio, quia dicuntur amare se Spiritu sancto, quamvis non formaliter. Tertia acceptio doni, qua involveret respectum ad creaturas, cui donaretur aut donari posset? et haec acceptio est, quae facit ad propositum, et de qua loquitur Augustinus. Sic autem altero ex duobus modis explicandum est donum ; vel dicendo quod formaliter et directe significet respectum ad creaturas, qui est essentialis ex se, hoc est, communis tribus personis, cum certum sit Spiritum sanctum nulla ratione posse communicari creaturis, quin simili ratione possit communicari Pater et Filius ; connotati ve vero importet processionem notionalem ad intra, sicut supra distinct. 14. diximus cum communi sententia, missionem involvere communicationem particularem alicujus personae divinae respectu creaturarum, et connotare processionem istius personae ad intra, ita ut non sufficeret ad hoc quod persona mitteretur, eam communicari in tempore creaturis, nisi ad intra procederet, nec sufficeret quod ad intra procederet, nisi communicaretur ad extra. Vel dicendo secundo quod donum diceret formaliter et aeque primo illa duo, et respectum ad extra, sive actualis, sive habitualis, sive aptitudinalis donationis, et etiam processionem ad intra. Inter quos duos loquendi modos haec est differentia, quod si teneatur primus, nomen donum erit univocum, quia unam tantum rationem significabit per se formaliter et directe. Si secundus vero modus teneatur, erit nomen aequivocum, quia scilicet per se primo duas rationes omnino diversas significabit, nimirum respectum rationis ad creaturas et processionem talem ad intra.

Ad propositum autem praesens perinde est quo modo quis utatur, unde Doctor supponit primum modum quem non curat probare, et dicit donum, secundum illud quod formaliter importat, non esse proprietatem personalem Spiritus sancti, sed bene secundum id, quod connotat; sicut illud a quo mitti dicitur persona, formaliter non dicit processionem passivam personae, quae mittitur, licet non possit mitti persona, nisi quae procedit passive, quia missio connotat talem processionem, et propterea nequit competere Patri. Quando ergo Sanctus Augustinus dicit donum competere Spiritui sanoto ex vi suae processionis et esse proprietatem personalem ipsius, optime interpretatur eum Doctor, loqui de dono, quantum ad illud quod connotat, non vero quantum ad illud quod directe importat,supposito quod directe tantum importat respectum ad creaturas. Quod si utrumque directe importaret, tum esset explicandus Augustinus de dono quantum ad aliquid quod directe importat, non quantum ad omne quod directe importat. Vasquezcto. 154. cap. 1. hanc sententiam Scoti proponit, in eamque convenire ait Cajetanum l. part.q. 38. sed addit eam non esse conformem Augustino, quod tamen nullo modo probat, ut intuenti quae dicit facile patet.

Quod si quaeratur, cur connotantur per donum processio particularis Spiritus sancti? Respondeo propter omnes illas rationes et auctoritates, propter quas tenetur communiter quod Filius non sit donum, proprie loquendo, sicut loquuntur Sancti ; nulla enim ratio hujus esse potest, nisi quia donum, vel directe significaret vel indirecte connotaret proprietatem Spiritus sancti,hoc est, processionem ejus.

Et si quaeras iterum, quaenam sit ratio ob quam competit Spiritui sancto esse donum, non vero Filio?Respondet Scotus, quia est amor productus, et primum quod producitur per voluntatem divinam, cujus solius est aliquid donare. Quandoquidem enim nihil proprie habet rationem doni, nisi quod confertur ex amore, et Spiritus sanctus sit primus amor productus, propterea ipse habet aliquam particularem rationem, ratione cujus possit appellari donum, quam non habet Pater aut Filius.

Confirmatur et explicatur hoc amplius, licet omnia, quae dantur aliquibus liberaliter, cedentia praesertim in emolumentum eorum sint dona, juxta communem acceptionem doni, desumptam ex Philosopho 4. Topic. 4. circa finem. Et hac ratione quaecumque persona divina potest vocari donum, et quaecumque etiam creatura communicata aliis, et cedens in emolumentum eorum, tamen amor, quia est ratio donandi caetera dona, habet ex natura sua intrinseca esse essentialiter donum, et caetera habent esse dona accidentialiter tantum in comparatione ad amorem. Quia ergo Spiritus sanctus habet ex vi suae processionis esse amorem productum, propterea habet aliquam specialem capacitatem ut detur per modum doni quam non habet Pater aut Filius, et illa particularis capacitas est, quae connotatur per donum,ut soli Spiritui sancto attribuitur nomen doni.

Contra hanc rationem facit, quod licet Spiritus sanctus sit amor productus, non tamen est amor quo Deus amat creaturas formaliter, nec consequenter principium aut ratio, cur eis communicat ulla dona. Sed amor essentialis improductus, quatenus terminatur ad creaturas, est ratio cur eis communicat ipsis quaecumque sua dona ; ergo Spiritus sanctus non habet potius esse formaliter donum ex eo quod sit amor productus quam Filius. Propter hanc rationem noster Smising disp. 2. de Trin. q. 8. n. 206. existimat nomen doni convenire Spiritui . sancto specialiter, non proprie, sed appropriate. Quae sententia videtur esse Durandi l. dist. 18. q. 1. et Occhami, ac Gabrielis ibid. Et certe si quis consideret rationem doni, prout eam reperimus in donis creatis, non vide, tur ulla ratio impediens, quo minus Filius communicatus creaturis tam proprie habeat rationem doni quam Spiritus sanctus. Quod enim Spiritus sanctus procedat a voluntate, aut sit amor productus, omnino impertinens videtur ad rationem doni, ut sic ipsi alio modo, quam appropriate tribuendam.

Nihilominus tamen , nomen doni poterat specialiter accipi pro ea persona, quae produceretur a voluntate, et ulterius communicatur creatoris, ut sic, certum est quod soli Spiritui sancto conveniret esse donum, et hoc ex proprietate personali sua, quantum ad connotatum seu partem significati sui, non vero quantum ad respectum ad creaturas. Quod autem nomen doni habet hanc impositionem particularem, utapplicaturad divinas personas, patet ex auctoritatibus Augustini, et si quis eam negaret, contenderet tantum de nomine.

(f) Ad primam rationem principalem, etc. Respondet ad argumenta principalia, quorum primum erat fundatum in auctoritatibus Augustini, quibus significare videtur quod Spiritus sanctos habet esse donum inquantum datur, non vero habeat suam proprietatem personalem inquantum datur, et consequenter quod non competat ipsi esse donum ex proprietate personali. Respondet Doctor, quod ex illis auctoritatibus ad summum habetur tantum, quod Spiritus sanctus non habeat esse donum ex proprietate personali, quantum ad illud quod directe importat donum, cum quo tamen stat quod posset habere rationem doni quantum ad illud quod indirecte importaret et ex connotato.

Quod si etiam donum utramque rationem directe importaret, ex.illis auctoritatibus haberetur tantum quod non esset donum quantum ad totum quod diceret formaliter nomen doni.

Secundum argumentum est quod si Spiritus sanctus esset donum, sequeretur quod per donum communicarentur alia dona, quia certum est quod per Spiritum sanctum communicantur nobis multadona, undepetimus a Deo dona per Spiritum sanctum. Respondet Doctor admittendo sequelam, nec id est absurdum, quia etiam in creatis ratione amoris, quem exhibemus alicui, et qui est primum donum, quod ulli conferimus, alia dona damus illi. Dices, sequeretur quod Spiritus sanctus diceret relationes oppositas, nimirum donabilis et donantis; donabilis quidem ut donaretur, donantis vero ut donaret alia dona. Respondeo negando sequelam, quia relationes sunt tantum oppositae quatenus considerantur respectu ejusdem ; unde non repugnant relationes filiationis et paternitatis in eodem respectu diversorum terminorum, ita scilicet ut idem esset Pater respectu unius, et simul Filius respectu alterius ; ergo similiter non repugnat, quod Spiritus sanctus esset donabilis a Patre creaturae, et donans alterius doni respectu ejusdem, vel alterius creaturae. Imo non repugnat quod ipse sit donans et donabilis respectu ejusdem creaturae, neque isti respectus sunt incompatibiles, licet sint diversae rationis formalis.

Argumentum tertium est, quod si Spiritus sanctus esset donum, hoc haberet maxime quatenus donabilis creaturis, sed Filius est tam donabilis quam ille ; ergo non competit Spiritui sancto esse donum ex proprietate personali. Respondetur distinguendo majorem, quatenus donabilis praecise, considerando solummodo communicationem ad extra, quam per se primo significat donum, nego majorem) quatenus donabilis ad extra et habens talem specialem processionem passivam, concedo majorem. Et similiter distinguo minorem, quantum ad communicationem ad extra praecise, concedo minorem ; quantum ad illam et processionem particularem quam connotat donum ad intra, nego minorem. Distinguo etiam consequens, quantum ad illud quod dicit formaliter donum, concedo; quantum ad connotatum ipsius, nego consequentiam. Itaque licet Filius possit dari a Patre creaturis, non minusquamSpiritus sanctus, non tamen habet aptitudinem, ut detur per modum doni, ut Spiritus sanctus dicitur specialiter donum, quia non procedit ad intra ut amor.

Argumentum quartum est, quod proprietas personalis sit processio, qua communicatur Spiritui sancto essentia, quae processio est aeterna, sed donum dicit donationem temporalem; ergo donum non est proprietas personalis. Respondeo, distinguendo minorem, dicit donationem temporalem directe, concedo ; dicit illam tantum, ita ut non connotet aeternam processionem, nego minorem et consequentiam.

Argumentum quintum habet aliquam in terminis intricationem, tota autem vis consistit in hoc: Spiritus sanctus habet essentiam processione, et habet consequenter esse Deus processione ; ergo est Deus processione, et consequenter si processione habet esse donum, eodem habet esse Deus quo habet esse donum, et eodem est

Deus quo est donum. Respondet Doctor negando consequentiam, quia ablativus quando construitur cum verbo non substantivo, significat vel principium activum vel ipsam actionem; quando enim dicimus : lignum habet esse calidum calore vel igne, significamus quod principium effectivum reddens aliquid calidum, sit calor vel ignis; et quando dicimus: hgnum habet esse calidum calefactione, significamus quod calefactio sit actio calefactiva, qua fit aliquid calidum ab aliquo agente. Sed quando ablativus construitur cum verbo substantivorum, significat principium formale essendi tale, quale dicitur esse mediante isto ablativo ; quando enim dicimus: Petrus est calidus calore, significamus quod calor est principium formale constituens Petrum calidum. Unde licet bene concedi possit quod Spiritus sanctus babeat essentiam divinam processione, et consequenter quod habeat esse Deus processione, quia per hoc denotatur quod processio sit productio illa, qua recipit deitaten a Patre et Filio; tamen non bene sequitur nec debet admitti, quod sit Deus processione, quia per hoc denotaretur quod processio esset causa formalis constituens ipsum Deum quod est falsum. Quemadmodum enim Filius non constituitur Deus nativitate seu generatione, sed essentia, ita nec Spiritus sanctus constituitur Deus spiratione, sed essentia. Itaque argumentum concludens quod Spiritus sanctus sit Deus processione, quia habet esse Deus processione, committit fallaciam figurae dictionis, et quidem primum modum istius fallaciae. Sunt enim plures modi, quibus committitur ista fallacia, et primus modus est, quando ex simili terminatione duarum propositionum, una infertur esse vera, si altera sit vera, sicut fit in proposito argumento, nam ex eo quod habeat esse Deus processione, infertur quod sit Deus processione ; videtur enim quod ab eodem haberet esse Deus et esset Deus, cum tamen ex dictis pateat hoc esse falsum. Haec solutio est summulistica, sed realiter et facilius potest solvi argumentum, quantum facit difficultatem in praesenti, distinguendo ultimum consequens ; quantum ad illud quod dicit donum connotative, transeat, nec id est magis absurdum, quam quod habeat esse, et sit Deus eodem quo habeat esse et est procedens ; quantum ad illud quod dicit directe donum, hoc est, quantum ad communicationem externam ipsius Spiritus sancti creaturis, nego consequentiam.

Argumentum sextum, sequeretur quod Spiritus sanctus esset spiritus noster ex vi processionis, quia non potest esse donum ex vi processionis quin sit nostrum donum ; dicitur enim donum per ordinem ad nos quibus est donabilis, sed consequens est falsum, quia sic Filius posset vocari Filius noster, quia potest nobis dari. Ad hanc rationem, quae est de modo loquendi, respondet Doctor, concedendo sequelam et negando minorem cum sua probatione, quia quandoquidem Filius non procedat ut datus, hoc est libere, sicut procedit Spiritus sanctus, propterea non dicit illud connotatum, quod consignificat donum sicut Spiritus sanctus ; unde quamvis Spiritus sanctus ex vi processionis possit dici aliquo modo noster, Filius tamen non potest sic vocari. Posset tamen alias responderi quod Filius posset vocari noster quatenus nobis datur, licet non posset vocari donum nostrum ista speciali ratione, qua Spiritus sanctus vocatur donum nostrum.

Argumentum septimum et ultimum est, quod sequeretur quod Spiritus sanctus diceret relationem realem ad seipsum, quia si esset donum, posset donari a se, inter donantem autem et donatum est relatio realis. Respondeo, admittendo quod Spiritus sanctus donaret se, et quod a seipso haberet esse donum, quantum ad illud quod formaliter et directe significat donum, nego tamen sequelam ; neque enim inter donantem et donum necessario intervenit distinctio realis, sed inter donantem et illud cui donat aliquid.

His adde obiter ex dictis supra num. 6. et sequentibus, probando non dari in Deo respectum transcendentalem ad creaturas, optimum haberi argumentum ad probandum quod Filius non procedit formaliter ex cognitione creaturarum ; nam eatenus ex illa procederet, quatenus vel ipsa cognitio essentiae diceret respectum transcendentalem ad creaturas, vel ipsa omnipotentia Dei, quae in illo priori, quo antecedit Pater Filium, videtur intuitive a Patre, diceret talem respectum, et propterea sine creaturis videri non posset intuitive. Sed ibi ostensum est nihil identificatum dicere respectum Iranscendentalem ad creaturas, et praeterea ostensum est num. 8. omnipotentiam posse intuitive videri non visis creaturis; ergo illa ratio non sufficit ad probandum quod Filius procedat ex cognitione creaturarum. Ex quo ulterius deduci potest quod Pater formaliter non videat creaturas ullas pro illo priori, quo antecedit Filium, et consequenter quod Filius non procedat ex cognitione creaturarum, quia non procedit formaliter nisi ex cognitione, quae formaliter est in Patre pro illo priori quo antecedit Filium. Probatur prima sequela, quia eatenus deberet ista cognitio formaliter esse in Patre pro illo priori, quatenus non posset habere perfectissimam et intuitivam cognitionem omnipotentiae formaliter nisi cognoscendo creaturas: ergo cum hoc sit falsum, sequitur Patrem in illo priori non Habere illam cognitionem formalem creaturarum.

Quod si etiam illa cognitio deberet in illo priori haberi, non propterea Filius ex illa procederet, quia mere per accidens, et materialiter se haberet ad illam productionem, quia quamvis non haberetur, adhuc esset sufficiens cognitio ad productionem Filii, nimirum illa quae terminaretur ad essentiam praecise secundum se. Sed de hoc fusius suo loco in illa quaestione celebri : an Filius producatur ex cognitione creaturarum possibilium.