EX S. G. RITUUM 697

mus libenter. Nullum enim inter homines tam praeclarum fa- cinus est, cui maius decus ex voce scriptorum non accesserit. At ex iisdem commentariis famam unice derivasse, illud ne- gamus omnino.

Dies cedat si omnia ad unum testium dicta proferrem, af- firmantem Ioannae Antidae famam, quae ab eximia exercita- tione virtutum initia sumpsit , neque Dei Servae obitu, neque tempore fuisse deletam.

Recentiores scriptores, quorum ad opem confugiunt testes X V I I I et X X , uti Censor adnotat, sunt R m u s Henricus Calhiat sacris Apostolicis Missionibus addictus, in theologia et iure sa- cro laurea donatus, sacerdos canonicatu auctus, et R. P. Fer- dinandus Canger sodalis e societate Iesu, vir clarae memoriae. Alter Dei Servae vitae commentarium gallico sermone in lu- cem edidit ex libraria Vaticana Officina, anno 1892: alter ita- lico idiomate, Prati, anno 1893. Numne ad famam probandam vel factum aliquod peculiare declarandum reiiciendi sunt viri isti? Minime gentium. Ex Benedictino iure, quadruplici genere historiae scriptores continentur et quisque pro suo genere alio- rum fidem vindicat sibi. - Verum principem tenent locum, qui res enarrant suis oculis perspectas: secundum, qui a vi- dentibus hauserunt': tertium, qui audiverunt ab i i s , quibus vi- dentes narrarunt: quartum denique qui monumenta, quae edunt, ex historiis collegerunt.

At quaenam fides? Quaenam auctoritas? Ipsum Benedi- ctum X I V audite : « tanta horum scriptorum auctoritas, quanta erit illorum, a quibus sua scripta sumpserunt ». Quoniam igitur maximum auctoritatis pondus inest illi scriptorum generi , qui res enarratas suis oculis perspexerunt et maius, quam reliquis, secundo scriptorum gener i , qui res a videntibus acceperunt, ideo summo in pretio habenda sunt commentaria, quae supra dixi. Monumenta en im, quibus constant , ad eam ipsam aeta- tem, qua Dei serva vixit, pertinent. Hac de causa famae origi- nem maximopere illa commentaria probant. Quin etiam, quia nonnulla monumenta paulo recentiora in illis commentariis con- tinentur, famae continuatio quoque exinde probatur. - Ceterum Calhiat operi suo iudicialis veritatis sigillum atque magnam au- ctoritatem (ut ita dicam) indidit, quum testimonium in hac iu- diciali inquisitione iuratus perhibuit et quibus fontibus librum suum hauserit passim aperteque declaravit. - Denique tum