COMMENTARIUS.

(a) Utrum persona in divinis dicat substantiam vel relationem, id est, an persona, puta Patris, sit vere substantia, an tantum dicat relationem.

Haec quaestio stat in pluribus dictis. Primum : Persona non dicit relationem propriam, etc.

Secundum : Persona non dicit relationem communem. Probatur, quia quando refertur ad aliud, et superius refertur ad illud, patet, quia si duplum refertur ad dimidium, imo usque ad genus generalissimum. Sed in proposito Pater per se refertur ad Filium, quia haec est vera : Pater Filii Pater, et tamen persona, quae est superius ad Patrem, non refertur ad Filium, quia haec est falsa : Pater est persona Filii, sicut haec est vera: duplum refertur primo ad dimidium ; ergo et multiplex refertur ad dimidium, licet non primo, quia haec est vera : duplum est multiplex ad dimidium, et ideo conceditur duplum esse multiplex dimidii. Et nota quod superius non refertur primo ad correlativum inferioris, id est, non adaequate et convertibiliter. Non enim sequitur : omne dimidium est dimidium multiplicis ; ergo omne multiplex est dimidii multiplex, ut patet, non sequitur, quia multa sunt multiplicia, quae non adaequate referuntur ad dimidium ; multiplex vero adaequate refertur ad submultiplex, quia omne multiplex est submultiplicis multiplex, et e converso, omne submultiplex est multiplicis submultiplex. Si ergo persona esset relativum commune Patri et Filio, sicut haec est vera: Pater primo est Filii Pater ; ergo haec esset vera : Pater est Filii persona per

se, licet non primo. Et similiter sicut haec est vera: Filius est primo Patris Filius ; ergo haec esset vera : Filius est persona Patris per se, etsi non primo ; patet ergo ex his quomodo persona non dicitur relatio propria, nec similiter potest dici relatio communis.

(b) Tertium dictum: Persona non potest dici substantia secunda, id est, quidditas, quia illa non numeratur in iribus personis. Persona autem numeratur, ut patet, quia concedimus tres esse personas in divinis, non autem tres substantias, quia tantum est una numero in tribus, scilicet, natura divina.

Quartum dictum : Si accipiatur persona pro negatione in genere, supple quod persona sit incommunicabilis existentia, quae est negatio in genere communis tribus personis, sic non significat substantiam, nec relationem, patet, quia nulla negatio de suo significato importat aliquid positivum, cujusmodi est omnis substantia et omnis relatio. Potest tamen aliquid connotare, et connotat persona, hoc modo accepta, scilicet pro negatione in genere : Primo ergo connotat illud de quo primo praedicatur, scilicet Patrem et Filium et Spiritum sanctum, quae sunt positiva, non tamen connotat quasi ex primo intellectu suo, sed sicut commune connotat inferius pro quo supponit. Secundo talis negatio connotat relationem, quae scilicet Patri convenit, talis negatio, et similiter Filio ; omnis enim negatio in genere praesupponit aliquam affirmationem, quia si quaeratur, quare Pater non est communicabilis, nec ut quo nec ut quod? respondetur, quia Pater includit aliquam proprietatem per quam sibi repugnat sic communicari, ideo haec negatio communis in genere non inest alicui, nisi propter positivum in illo ; non enim inest talis negatio albedini, ut patet, quia tunc albedo esset simpliciter incommunicabilis ut quod et ut quo. Et sic negatio in genere determinat sibi aliquod positivum in aliquo subjecto, per quod talis negatio sibi convenit; non est de negatione extra genus, et differentia istarum negationum, patuit supra dist. 23. et magis infra patebit dist. 28. Sic ergo ista negatio, quam significat persona, importat secundo relationem sive proprietatem Patris, per quam proprietatem talis negatio convenit Patri, et similiter dico de Filio et Spiritu sancto. Tertio connotat essentiam, quae licet sit in primo connotato, scilicet in Patre et Filio et Spiritu sancto, non tamen est ibi ratio istius negationis. Patet, quia sola proprietas est ratio, quare talis negatio conveniat Patri et Filio et Spiritui sancto, quia per illam repugnat eis ista affirmatio, scilicet esse communicabile alteri; ergo per illam proprietatem convenit negatio talis communicabilitatis, et hoc est quod dicit. (c) Quintum dictum est: Si teneatur quod persona quiddilalive sit, sive significet aliquid positivum commune tribus, ita quod tale commune sit abstractum a Iribus personis, non tamen abstractum ut species, sed magis ut proprium, sicut supra dist. 23. expositum est, tunc potest concedi quod persona communis Patri et Filio et Spiritui sancto, significet immediate aliquod positivum commune illis tribus. Sed illud commune positivum nec est substantia nec relatio, sed est aliquod positivum indifferens ad utramque, scilicet substantiam et relationem. Ratio enim subsistentis indifferens est ad absolutum et respectivum, et hoc sustinendo quod relatio possit constituere aliquid in ratione suppositi sive subsistentis ; hoc enim tantum habet veritatem in divinis, ubi communiter tenetur quod personae constituantur in esse personali et per aliquam relationem. Persona tamen hoc modo accepta ex consequenti dat intelligere sicut superius suum inferius, illud pro quo ac cipitur, puta Patrem, Filium, et Spiritum sanctum. Et secundo dat intelligere ipsas relationes, quae sunt rationes formales incommunicabiliter existendi. Tertio ipsam essentiam, quae est in primo connotato, sive in primo intellecto, scilicet Patre et Filio et Spiritu sancto.

Deinde Doctor sic epilogat quae dixit: Utraque opinio posita, dist. 23.

(d) Ad secundum, etc. Nota quod Doctor videtur magis declinare quod personae divinae constituantur in esse personali per aliquid positivum, ita quod persona divina de suo formali significato importat aliquid positivum, quidquid sit de persona creata. Et hoc expresse vult in tertio dist. prima quaest. 1. et hoc magis patebit dist. 28. et ibi vide omnino prolixam expositionem de ratione formali constituendi personam.

Quidam arguit contra Doctorem, non contra hoc quod dicit Doctor,quod a tribus personis potest abstrahi persona in communi, sive persona significet positivum, sive negationem in genere ; in hoc enim non videtur Occham contradicere. Sed arguit, quia dicit quod Doctor videtur contradicere dictis suis in hoc, quod vult quod a paternitate et filiatione potest abstrahi relatio communis univoca. Licet hoc non pertineat ad principalem intentionem hujus quaestionis, quia hic tantum loquitur de persona, quae non significat nec substantiam nec relationem, tamen pro nunc adducitur ista positio de relatione communi paternitati et filiationi, quia vult Doctor distinctione sequenti, quod relatio sit communis paternitati et filiationi in divinis. Et licet Occham videatur hoc concedere, arguit tamen quod contradicat dictis Doctoris.

Et arguit sic : Primo, secundum Scotum alibi: Quandocumque aliquibus distinctis est aliquod commune univocum, necessario in utroque illorum est aliquid quo convenit cum alio, et aliquid quo differt ab eodem, ergo si paternitati et filiationi sit relatio communis univoca, paternitas aliquo convenit cum filiatione, et. aliquo differt ab eadem, quod est impossibile, quia tunc paternitas non esset ultimum constitutivum, sed esset aliud magis ultimate constitutivum.

Si dicaturquod non est aliquid reale commune divinis relationibus, sed tantum aliquis conceptus :

Contra, ergo eadem ratione ultimis differentiis posset esse aliquis conceptus communis, quamvis ipsae differentiae seipsis differrent et non per differentias.

Praeterea, ex istis sequeretur quod potest esse conceptus communis sine omni communitate a parte rei ; ergo ponendo commune univocum differentiis ultimis in creaturis, non erit processus in infinitum.

Praeterea, ex isto sequeretur quod aliquod univocum potest descendere in sua inferiora sine omnibus conceptibus contrahentibus, ita quod non oportet ponere conceptum determinantem et determinabilem praeter conceptum includentem utrumque, quae omnia sunt contra istum Doctorem alibi.

Si dicatur, quod in paternitate includitur relatio et etiam aliquid praeter relationem, sed illud non est ultimum constitutivum personae:

Contra, quidquid est constitutivum constitutivi, est etiam constitutivum constituti ; ergo quidquid est differentia differentiae, est etiam differentia differentis. Sed illud in paternitate praeter relationem est constitutivum paternitatis ; ergo est etiam constitutivum Patris.

Confirmatur, quia secundum istum ab anima intellectiva non sumitur ultima differentia hominis, quia ipsa differt differentia ; ergo similiter a paternitate non accipitur ultima differentia qua Pater distinguitur a Filio, si ipsa paternitas non se tota distinguitur a filiatione, sed per aliquid sui. Ex isto potest inferri, quod dicere quod ab ultimis constitutivis naturae creatae non potest abstrahi conceptus quidditativus, quia sunt ejusdem generis, et ab ultimis constitutivis naturae creatae potest abstrahi conceptus quidditativus, est non causa ut causa. Sed sive sint ejusdem generis sive non, ex hoc ipso quod potest abstrahi commune contractum per aliquid contrahens, illa sic constituta ex contrahente et contracto, non sunt ultima constitutiva.

Praeterea, si ab omni habente unitatem quidditativam potest abstrahi conceptus quidditativus, ergo ab ultimis differentiis potest abstrahi conceptus quidditativus, quia accipio ultimam differentiam generis, et quaero de ea, an habeat unitatem quidditati vam, an eam quam vocat hic unitatem individuationis et singularitatis ? Si detur primum, habeo propositum. Si detur secundum, contra: Omnis differentia est ejusdem ambitus cum illo quod per ipsam constituitur ; ergo ultima differentia generis est ejusdem communitatis cum genere, et per consequens non habet ex se unitatem singularitatis.

Ideo dico, quod si a personis divinis potest abstrahi aliquis conceptus communis quidditativus praedicabilis in quid de eis, similiter potest a relationibus et ultimis constitutivis abstrahi talis conceptus; et non tantum hoc est possibile in Deo, sed etiam a creaturis, quia a quibuscumque realitatibus constitutivis potest abstrahi aliquod commune univocum praedicabile in quid de eis : haec Occham.

Respondeo praemittendo unum quod dicit Doctor: Natura creata est determinabilis per aliquod determinativum ejusdem generis respectu cujus est in potentia, et comparatur ad illud, ut potentiale ad actuale. Illud autem determinativum naturae creatae non habet unitatem quidditatis, quia tunc non determinaret quidditatem ad rationem singularitatis, et ideo ab hujusmodi determinationibus non potest abstrahi aliquis conceptus communis quidditativus, sed tantum a natura et quidditate abstrahitur: sed per omnia opposito modo est in divinis. Nam ibi natura est determinatissima et singularissima, ut supra patuit d. 5. q. 2. et quodlib. q. 1. et ideo non est determinabilis per aliquid ejusdem generis, scilicet de genere Substantiae, nec est potentiale ad tale determinativum, unde per nihil pertinens ad genus Substantiae determinatur. Et ideo si sint aliqua determinantia, pertinent ad aliud genus, scilicet Relationis eo modo, quo ponitur ibi genus. Et ideo hujusmodi determinantia habent rationem quidditatis, ac si naturam non determinarent, quia non habent naturam aliam a natura in eodem genere, sed in alio genere, propter quod retinent unitatem quidditativam alterius generis. Et ideo ab hujusmodi determinativo potest abstrahi conceptus communis quidditativus. Unde relationes, quia sunt determinativae alterius generis, non tribuunt singularitatem essentiae, sed determinant ad certum suppositum, et retinent suas rationes quidditativas, et ideo ab illis potest abstrahi conceptus communis. Hoc praemisso, respondeo ad primum argumentum. Primo, quod illa major, scilicet: Quando aliquibus distinctis est aliquod commune, etc. vera est ubi tale commune est commune ex natura rei, ita quod tantum conceptus non sit communis, ibi contentum sub tali communi habet aliquid quo convenit, et aliquid quo differt; modo paternitati et filiationi in divinis relatio non est tale commune, ergo. Et cum infertur, quod eodem modo posset esse de ultimis differentiis in creaturis, patet responsio, quod non est simile, cum sint ejusdem rationis cum contrahibili. Et cum infertur, quod tunc posset esse conceptus communis sine communitate a parte rei, hoc non habetur pro inconvenienti. Et cum ultra infert, quod aliquod commune univocum tunc posset descendere ad sua inferiora sine conceptibus contrahentibus, dico quod non esset inconveniens, loquendo de conceptu tantum, non de contrahibili a parte rei, quia illud descendit ad inferiora per contractiva. Et quod dicit quod haec sunt contra

Scotum, verum est, loquendo de communi a parte rei, et non de communi conceptu tantum. Cum etiam infertur, quod non est major ratio de ultimis constitutivis in creaturis quam in divinis; ergo si ab ultimis constitutivis in divinis potest abstrahi talis conceptus, quare etiam non ab ultimis constitutivis in creaturis. Dico quod conceptus communis dictus in quid, tantum est abstrahibilis ab illis, quae ex sua ratione dicunt quidditatem ; modo ultima constitutiva in creaturis (ut supra patuit) nullo modo dicunt quidditatem. Ultima autem constitutiva in divinis ex sua ratione formali dicunt quidditatem, non tamen quidditatem importantem aliquam perfectionem vel imperfectionem, sed dicunt quidditatem nec perfectam nec imperfectam, ut patet a Doctore in pluribus locis. Et cum dicit de ultima differentia generis, aut dicit unitatem singularitatis aut unitatem quidditatis, dico, quod nec hoc nec illud, sicut etiam de ultima differentia animae intellectivae, qua ipsa anima differt ab alia ; illa differentia ultima non dicit unitatem quidditativam, cum sit ejusdem generis, ut patet a Doctore supra d. 3. nec dicit unitatem singularitatis, quia potest esse communis. Sic ultima differentia animalis, quaecumque sit illa, non dicit ex se unitatem singularitatis, cum sit idem cum animali, nec unitatem quidditatis, ut patet.

Et nota pro ista materia, illa quae dixi supra d. 2. q. 1. parte prima, in exponendo illud argumentum, quod non possunt esse plura necesse esse, et quae exposui supra d. 8. q. 2. Illa enim quae proprie conveniunt in aliqua realitate communi quidditativa et differunt ab invicem, habent aliquid ex natura rei quo conveniunt, et aliquid quo differunt, sicut Franciseus et Joannes conveniunt ex natura rei quidditative in humanitate, et non tantum in conceptu communi, et differunt per suas proprias haecceitates contractivas humanitatis ad esse singulare, et sic realiter conveniunt in humanitate et realiter differunt per haecceitates. Illa vero quae dicunt quidditatem, et tantum conveniunt in conceptu aliquo et non in realitate quidditativa, non habent aliquid ex natura rei quo conveniant, et aliquid quo differant, sed tantum seipsis ex natura rei sunt primo diversa. Sic in proposito, paternitas in divinis seipsa distinguitur, nec habet aliquid quo conveniat cum filiatione quidditative. Pater vero ex natura rei habet aliquid, quo quidditative convenit cum Filio et Spiritu sancto, et similiter Filius quo convenit cum Patre, scilicet essentiam divinam, quae est ex natura rei in tribus personis. Habent etiam aliquid quo realiter differunt ab invicem, scilicet suas proprietates.

Si dicatur, nonne paternitas et filiatio in creaturis, vel duae paternitates ex natura rei conveniunt in aliqua realitate, puta relationis, et per aliquid ex natura rei differunt?

Dico quod sic. Quare etiam hoc non erit in divinis? dico quod non est simile hic et ibi, quia in divinis paternitas, ut paternitas, est in ultima actualitate ; nec enim ibi est aliqua relatio, quae ex natura rei sit contrahibilis, ideo ab illis tantum potest abstrahi conceptus communis dictusin quid, non quod ex natura rei detur aliquid commune in quid ; sed dicitur ille conceptus in quid ex hoc, quia est abstractus a realitatibus quiddilativis,

ut dixi supra. In creaturis autem datur relatio vere potentialis ex natura rei ad haecceitatem contractivam ad esse individuale, et sic patet quod non est simile. Et hoc est, quod etiam dicit Doctor ubi supra d. 8. q. 2. quod Deus et creatura sunt primo diversa in realitatibus, non in conceptu communi. Non enim est aliqua realitas ex natura rei, quae sit communis Deo et creaturae, quae sit potentialis ad aliquid in Deo, cum ipse Deus secundum omnem realitatem sit sic in ultima actualitate, quod seipso distinguitur a creaturis ; convenit tamen cum creatura in conceptu quidditativo abstracto per intellectum, quia tam Deus quam creatura dicunt quidditatem, et sic conceptus abstractus ab eis poterit dici quidditativus, quod bene nota.

Nota etiam quod aliqua esse primo diversa potest dupliciter intelligi. Primo quod sint primo diversa, hoc est, non convenientia in aliquo quidditati ve ex natura rei, id est, in aliqua realitate communi quidditative ; similiter nec in aliquo conceptu quidditativo. Hoc modo differentiae ultimae dicuntur primo diversa, quia nec in aliqua realitate communi, nec in conceptu communi conveniunt quidditative. Secundo, aliqua dicuntur primo diversa, quia non conveniunt in aliqua realitate communi in quid, possunt tamen convenire in conceptu communi in quid, et hoc modo Deus et creatura dicuntur primo diversa ; similiter paternitas et filiatio in divinis, et sic de multis aliis. Ista enim sic se habent, quod quae conveniunt quidditative in realitate, possunt convenire quidditative in conceptu communi, sed non e contra. Similiter sequitur quod quae sunt primo diversa in conceptu quidditativo, sunt etiam primo diversa in realitate quidditativa; sed non sequitur quod quae sunt primo diversa in realitate communi, sint primo diversa in conceptu communi, quae omnia bene nota. Et ex his apparet quomodo rationes Occham non concludunt contra Doctorem.