Scholium.

Resolvit Doctor quoad primam quaestionem propter terminationem relationum creaturae ad Deum, nullam relationem ponendam in Deo, quia relationes creaturae ad Deum sunt tertii modi, et sic non petunt relationem in eo ad quod resferunt. Item, quia omnis relatio terminatur ad absolutum in creatis, quod fuse probat. Tertio, licet per negotiationem intellectus nostri ponatur in Deo relatio rationis, illa non terminat dependentiam creaturae. Explicat ulterius duo. Primum, quomodo nulla relatio rationis in tempore potest esse in Deo per intellectum suum, quia mutaretur. Secundum, quomodo sit Dominus in tempore, et respondet ad argumenta primae quaestionis posita, num. 1.

Respondeo (a) igitur ad primam quaestionem, quod relationes creaturarum ad Deum sunt novae, et ex tempore; nec propter istas relationes inquantum sunt ad eum, ut ad terminum, necesse est ponere aliquas relationes in Deo ex tempore terminantes istas. Quod probo, quia secundum Philosophum 5v Metaph. cap. de ad Aliquid : Tertio modo dicuntur relativa, quae dicuntur ad aliquid, quia alia sunt eorum, ita quod haec est per se differentia duorum primorum modorum a tertio, quia in primis duobus modis est relatio mutua ; in tertio autem non est relatio mutua, sed alterum praecise refertur ad reliquum, sed reliquum non refertur, sed tantum aliquid est ejus. Omnes autem relationes creaturae ad Deum pertinent ad tertium modum relativorum ; igitur qualescumque sint illae, quae sunt in uno extremo, non oportet alterum extremum secundum aliquam relationem in eo terminare illas relationes, sed potest terminare praecise sub ratione absoluti. Et istud etiam probatur (b) ex intentione Philosophi 9. Metaph. cap. 7. ubi probat quod actus est prior potentia definitione, quia potentia definitur per actum. Si autem actus refertur ad potentiam, tunc etiam e converso actus definiretur per potentiam, sicut dicit Porphyrius cap. de Specie, quod in relationibus mutuis, necesse est in utrorumque definitionibus utrisque uti.

Tunc arguitur sic: actus definit potentiam, ut terminat relationem ejus ; aut ergo terminat relationem ejus ut absolutum, et habetur propositum; aut ut correlativum, et sic potentia definit actum ; igitur ut actus est prior definitione, est etiam posterior definitione ; ergo vel definit actus potentiam sicut e converso, vel ita definit actus potentiam, quod e converso non definitur per ipsam, et per consequens actus non refertur ad potentiam, sed est mere absolutum, et hoc sub ea ratione sub qua definit potentiam. Definit autem potentiam inquantum potentia est ad ipsum, ut relatio ad terminum ; ergo actus secundum quod mere absolutus, est terminus hujus relationis, qualiscumque sit illa relatio, sive simpliciter sive secundum quid. Hoc etiam probatur generalius (c) per omnia relativa, quia nullum relativum primo refertur ad correlativum, ut ad terminum in creaturis. Probo, relativum inquantum relativum, primo definitur per terminum ad quem refertur) ergo terminus ut terminus, prior est definitione relativo, ut relativum. Consequentia patet, 7. Metaph. ubi comparat accidens ad substantiam, et per Philosophum 9. Metaph. ubi comparat potentiam ad actum. Si e converso, terminus inquantum terminus, refertur ad relatum inquantum fuit relatum ; ergo inquantum terminus habet illud, quod fuit relatum ad ipsum pro definiente, et per consequens pro priore, secundum definitionem ; ergo Pater: esset prior Filio secundum definitionem, et e converso. Impossibiles est autem circulum esse in prioritate essentiali quacumque ; ergo impossibile est Patrem primo referri ad Filium, inquantum Filius primo refertur ad Patrem ; ergo refertur primo ad illud absolutum, quod est proximum fundamentum relationis, et illud absolutum est prius Patre ut Pater est. Et e converso,

Filius ut Filius refertur ad absolutum, quod est proximum fundamentum paternitatis, et illud absolutum prius est filiatione, et Filio inquantum Filius, nec secundum hoc est circulus aliquis, scilicet quod Patre inquantum Pater prius sit A, quod est absolutum et proximum fundamentum filiationis, et quod filiatione inquantum filiatio est prius sit B, quod est fundamentum proximum relationis paternitatis. Non enim ex hoc sequitur, nisi quod ista duo absoluta sunt priora istis duabus relationibus, et hoc verum est, imo ambo absoluta sunt priora utraque relatione, quia quaelibet relatio non tantum praeexigit fundamentum, sed etiam terminum ut terminus est. Si igitur quando sunt relationes mutuae, termini mutuo referuntur, accidit, quod ibi terminus, inquantum terminus est, ut e contra referatur. Possibile est igitur aliquid referri ad absolutum, et ita videtur hoc rationabile ponere in Deo, qui maxime habet rationem absoluti, ut creaturae sunt ad eum.

Praeterea (d), licet intellectus possit negotiari circa terminum alicujus relationis tertii modi, et in illo tertio causare relationem rationis, tamen illa non est ratio terminandi. Licet enim intellectus aliquis conferat quadraturam circuli ad scientiam, ut quoddam scibile, causando in isto absoluto relationem rationis, quae est scibilitas, tamen ista non est ratio terminandi relationem scientiae ad ipsum. Ista enim relatio rationis non est in hoc absoluto, nisi dum actu consideratur ab intellectu ; scientia autem realiter refertur ad scibile, non tantum ut consideratur ab intellectu ; ergo illa relatio rationis in scibili, non fuit ratio terminandi relationem scientiae.

Hoc etiam potest declarari in proposito de Deo, quia essentia divina licet possit comparari ad creaturam, et hoc tam per actum intellectus creati, quam incrati, et sic in ea causare relationem rationis, tamen ista relatio non est ratio terminandi relationem creaturae ad ipsum. Non quidem illa, quae causaturperactum intellectus creati, probo, quia tunc nullo intellectu creato considerante, comparando Deum ad lapidem, si Deus produceret lapidem, non esset in lapide relatio realiter ad ipsum, quod est falsum. Nec etiam illa, quam causat intellectus divinus in essentia sua, probo, quia si per impossibile Deus non esset natura intellectualis, (sicut aliqui posuerunt Solem esse primum principium,) et produceret lapidem, lapis referretur realiter ad eum, et tamen tunc non esset relatio rationis ad ipsum.

Absolute igitur dico (c), quod propter terminationem relationum creaturarum ex tempore ad Deum, non oportet ponere aliquam relationem in Deo, nec novam nec antiquam, quae sit ratio terminandi relationem creaturae. Potest tamen in Deo poni aliqua relatio rationis, nova quidem, sicut illa, quae causatur in eo per actum intellectus nostri considerantis ipsum, sed non nova aliqua per actum intellectus sui, quod probo, quia nunquam est transitus a contradictorio ad contradictorium sine mutatione ; patet ex definitione mutationis. Si enim nulla mutatio esset in aliquo, non esset ratio quare magis unum contradictoriorum posset modo esse verum quam reliquum, nec quare magis unum falsum quam aliud, et ita vel ambo simul falsa vel ambo simul vera. Sed si in Deo posset esse nova relatio per actum intellectus sui, tunc alicujus contradictionis alterum extremum modo esset verum de aliquo, quod prius non erat verum, quia modo consideratur sub aliqua ratione, sub qua prius non considerabatur ab intellectu divino; igitur aliqua mutatio in aliquo est, non in essentia divina ut cognita, nec in objecto considerato, quia nondum est, nec in aliquo, ad quod comparatur per intellectum suum, nisi ponatur mutatio in ipso intellectu comparante. Quia sicut objectum comparatum, et illud ad quod comparatur, inquantum talia, non habent esse nisi in intelligi, ita non possunt habere aliud esse nec aliter esse, nisi sit aliud intelligi vel aliter intelligi eorum. Sed aliter intelligi eorum non potest esse sine aliqua mutalione intellectus divini; igitur nulla relatio nova potest esse in Deo per aclum intellectus sui, comparando essentiam suam ad aliquod temporale. Sed istud non est propter hoc, quod relatio actualis et potentialis sunt una, sicut dicit prima opinio improbata, sed propter hoc quod intellectus divinus ad quodcumque comparat essentiam suam, in aeternitate comparat, licet non pro aeternitate. Unde sicut in aeternitate comparat voluntatem suam ut creativam, ad animam Antichristi ut possibilem pro aliquo tempore, ita comparat in aeternitate voluntatem suam ut creantem ad animam Antichristi, ut actualiter existentem pro illo mend, pro quo. vult creare illam animam ; et istae quidem sunt duae relationes rationis, sicut duo extrema, sed utraque aeterna, licet non pro aeterno.

Et ex hoc apparet responsio ad istam objectionem, si nulla potest esse relatio nova in Deo per actum intellectus sui, igitur si intellectus nullus creatus esset possibilis, et Deus posset creare lapidem, non posset intelligere se creantem lapidem, sicut intellectus creatus potest intelligere ipsum creantem lapidem, quando ipsum creat. Consequens videtur inconveniens, quia quidquid est cognoscibile a nobis, nwrfo magis et ab ipso.

Respondeo, Deus posset se cognoscere creantem lapidem pro A, sed non posset noviter cognoscere se creantem lapidem, sed in aeternitate cognoscit se pro A creantem lapidem, sicut in aeternitate cognoscit se pro aliquo tempore creaturam lapidem. Hoc est dictu, in aeternitate cognoscit relationem actualem ejus ad illud quod pro A instanti erit, et cognoscit relationem sui quasi potentialem, rationis tamen, pro aliquo tempore. Breviter) ergo patet, quod nulla est relatio nova in Deo per se terminans novam relationem creaturae ; est tamen aliqua nova per actum intellectus creati, nulla autem nova per actum intellectus sui.

Sed contra istud membrum primum videtur dubium quomodo ponatur Deus esse Dominus, secundum Augustinum 5. de Trinit. cap. ultim,

Respondeo, sola relatione nova, quae est in creatura ad ipsum, ipse denominatur Dominus, non quidem quod in creaturis sint duae relationes opposilae, quarum altera ipse denominetur, sed una tantum quae est ad ipsum ul ad absolutum. Et propter hoc, quod sic absolutum est terminus illius relationis, denominatur quasi esse in eo nova relatio correspondens, quemadmodum opus factum ab homine dicitur humanum) non propter aliquid humanitatis quod sit formaliter in opere, sed propter humanitatem, quae est formaliter in homine, ad quem opus habet habitudinem. Et haec videtur intentio Magistri expresse in littera concludentis ex verbis Augustini, ait enim sic : Appellatio, qua creatura relative ad creatorem dicitur, relativa est, et relationem notat, quae est in ipsa creatura. Appellatio autem ista qua creator dicitur ad creaturam, relativa quidem est, sed nullam relationem connotat, quae fit in creatore. Et hoc idem videtur Augustinus dicere, 5. de Trin. cap. 16. secundum quod Magister adducit eum, quod temporaliter incipit dici Dominus, quod antea non dicebatur, manifestum est relative dici, non tamen secundum accidens Dei, quod ei aliquid acciderit, sed plane secundum accidens ejus ad quod incipit dici Dominus relative.

Ad argumenta primae quaestionis. Ad primum, concedo quod quidquid est in Deo, est aeternum per identitatem. Sed non oportet quod quidquid praedicatur de eo, per hoc quod aliud habet habitudinem ad ipsum, sit aeternum formaliter, quia nihil aliud habet habitudinem aeternam ad ipsum, sicut si Deus sit aeternus, et diligitur temporaliter a voluntate creata, dicitur quidem dilectus a nobis, sed non dilectus aeternaliter.

Ad secundum, consequentia non tenet, quando extrema sunt alterius rationis, propter hoc enim quod unum excedit alterum, non oportet similem esse coexigentiam unius ad alterum, et e converso ; sicut non sequitur, quodcumque aeternum est cum toto tempore, ergo omne temporale est cum tota aeternitate. Prima vera est ratione immensitatis aeternitatis, et illud deficit in altero extremo, et ideo non oportet esse concomitantiam e converso, qualis est hic. Ita hoc aeternum potest esse terminus novae habitudinis ad ipsum, quia aeternaliter existens potest aliquid de novo producere, et potest de eo aliqua appellatio dici ex tempore, sed temporale non potest ita habere habitudinem alicujus aeterni ad ipsum.

Vel potest concedi, quod temporale etiam potest denominari ab habitudine aeterni ad ipsum, sicut lapis (non tantum ut ideatum, sed ut existens) est aeternaliter scitus a Deo.

Ad tertium, fieri non determinatum per aliquid, puta quando praedicatur secundum adjacens, notat factionem simpliciter ejus, de quo dicitur, ut si dicatur, homo fit, denotatur factio simpliciter inesse homini. Si autem praedicatur tertium adjacens, sicut homo fit albus, non notat fieri, nisi secundum quid ejus, scilicet quod specificat ipsum, et ita concederet forte aliquis de Deo quod Deus sit Dominus, notando factionem secundum quid, puta factionem secundum aliquam relationem rationis, vel secundum terminationem alicujus relationis ; magis tamen concederetur quod incipit esse Dominus, quia hoc non significat imperfectionem sicut fieri, nullo modo tamen conceditur nec fieri nec incipere absolute.