COMMENTARIUS.

(f) Ad secundam quaestionem respondeo. Doctor probat quod in Deo non sit aliqua relatio realis terminata ad creaturam. Et probatio est clara, supponendo quod Deus sit summe simplex, et per consequens quidquid est ibi realiter et essentialiter, est perfecte idem sibi, et idem quod Deus, ut patet supra d. 2. et 8. et 5. q. 2. et 26. et est simpliciter necesse esse ; et quidquid est ibi rea litter, est simpliciter necesse esse, ut supra patuit d. 2. Secundo, supponendo quod declaratum esse supra d. 8. quaest. ult quod illud quod est ex se necesse esse perfectissime non potest non esse, posito quocumque alio ab ipso, vel destructo quocumque alio ab ipso, sive quacumque positione impossibili ratione alterius ab ipso, quia tunc si ex destructione alicujus, quod est impossibile non esse, sequeretur destructio ipsius Dei, quod est simpliciter impossibile ipsum non esse, tunc majus impossibile sequeretur ex minus impossibili, ut patet supra d. 8. Tertio. supponendo quod quaelibet creatura quantumcumque perfecta quoad suum esse existentiae simpliciter potest non esse, ut patuit supra d. 8. q. ult. Quarto, supponendo quod relatio realisl actualis de necessitate exigit terminum realem actu existentem, ut patet, et ipso destructo statim destruitur relatio ad ipsum. Si ergo Deus haberet relationem realem terminatam ad creaturam, ergo destructa creatura destrueretur talis relatio, et per consequens destrueretur Deus, cum ipsa sit realiter et essentialiter id quod Deus. Hoc autem est impossibile, ergo est impossibile Deum realiter referri ad creaturam, et hoc est quod infert hic ; Doctor.

(g) Contra istam rationem instatur primo. Hic Doctor per ista argumenta intendit probare quod possit esse relatio realis ad creaturam. Et primo ex hoc quod si relatio realis in Deo (ut dicis) est idem quod Deus, et sic necesse esse, et sic de necessitate requirit terminum, puta creaturam: et sic talis terminus erit necesse esse, aliter ipsa non erit necesse esse, et per te creatura non est necesse esse, etc. Potest tamen salvari quod licet non sit necesse esse in esse existentiae, est tamen necesse esse in esse possibili. Cum ergo producat ipsam in esse possibili, ut patet a Doctore supra dist. 3. q. 4. et infra dist. 35. et 36. et 43. ergo erit relatio realis ad ipsum in tali esse possibili. Secunda ratio clara est ex ista nunc dicta, et istae duae solvuntur dupliciter. Primo, quia si est aliqua relatio ad illa in esse possibili, erit tantum rationis, quia in tali esse nihil reale dicunt, sed tantum esse cognitum, ut patet supra in locis praehabitis. Secundo, quod etiam posito quod sit necesse esse, tamen illud necesse esse esset participatum, et per consequens minus necesse esse quam ipse Deus. Si ergo est relatio realis ad illud, destructo tali esse creaturae per impossibile, sequeretur destructio Dei, et sic majus impossibile sequeretur ad minus impossibile, ut patuit supra. Alia duo argumenta patent et responsiones eorum, maxime responsio ad ultimum argumentum. Nam non est simile de Sole et de Deo, quia posito quod Sol sit necesse esse, non est simpliciter, simplex et per consequens si haberet relationem realem ad aliquod causatum possibile et contingens, illa tamen relatio non esset idem realiter et essentialiter cum Sole. In Dio autem (cum sit simpliciter simplex) quidquid est ibi realiter, est perfecte idem sibi, et ex alia parte, si esset relatio ad creaturam, destructa creatura destrueretur Deus. (h) Ad aliud de actione et passione.

Sed quaeres, Durandus dicit quod relationes primi et secundi modi, ideo dicuntur reales et mutuae propter naturalem inclinationem fundamenti unius ad fundamentum alterius. Et hoc improbatDoctor multiplici ratione, quae sunt manifestae, etc. Et nota ibi singulare dictum, quare causae creatae ad causam sit relatio mutua et realis, non autem Dei ad creaturam.

Contra hoc quod dicit Scotus, scilicet quod ratio formalis terminandi relationem, est absolutum relativi, arguit novus interpres Philosophi, dicens quod haec positio non est Peripatetica.

Primo, quia si relatio non esset ratio terminandi, tunc omnes relationes essent tertii modi. Et deducitur, quia relativa tertii modi sunt, quae non per relationes eorum referuntur, sed quia alia ad ipsas: Modo apud istum virum omnia relativa referuntur, quia alia ad ipsa referuntur: igitur omnia essent relativa tertii modi, vel saltem non posset assignari differentia inter relativa tertii modi et aliorum generum.

Secundo, si ita esset, non quicumque definite sciret alterum relativum, definite sciret et alterum. Deducitur, quia non quicumque definite sciret unum relativum, definite sciret absolutum alterius, non enim unum relativum convertitur cum absoluto alterius. Consequens est contra Aristotelem in Praedicamentis; igitur et antecedens.

Tertio, ea ratione alterum correlativum terminat relationem alterius, quia ratione refertur ad ipsum, ut patet in Praedicamentis, sed non refertur pet absolutum ; igitur nec per absolutum terminat relationem.

Quarto, Aristoteles in Praedicamentis habet pro impossibili quod substantia sit ad aliquid, igitur secandum ipsum ratio terminandi non potest esse absolutum. Tenet argumentum, quia ubi est absolutum ratio terminandi, substantia potest esse ad aliquid, saltem quia aliud est ad ipsam.

Et respondet ad rationes Scoti, quas succincte sic recitat, et forte non ad intentionem Scoti. Prima ratio Scoti, patet de relativis tertii generis, quia ut dicitur in textu, haec dicuntur relativa, quia alia referuntur ad ipsa ; igitur terminant ut absoluta et non ut relativa.

Secundo, de actu et potentia, quia habetur in hac conclusione, quod potentia per actum definitur, et non e contra ; igitur actus ut prior potentia definit potentiam. Sed ut relativum non est prius ; igitur ut absolutum definit potentiam, et per consequens ut sic, terminat potentiae relationem.

Tertio, omnis relatio definitur per germinum ad quem: igitur terminus ad quem est prior relatione definita secundum definitionem ; igitur non sub ratione relativi terminat, quia ut sic non est prius.

Quarto, tunc in definitionibus esset circulus, quia relatio alterius esset ratio definiendi alterum, et illius relatio esset ratio etiam definiendi alterum, et sic in definitionibus esset circulus.

Respondet ad ista, primo ad primum et secundum, etdicit quod concludunt de relativis tertii generis. Illa enim solum referuntur, quia alia referuntur ad ipsa, secus est de relativis reciprocis, de quibus rationes non cogunt.

Ad tertium dicit, quod unum relativum definitur per alterum, et negatur quod illud quod est de definitione, sit prius, quia solum in relativis habetur quod definiens et definitum sint simul natura, ut dicit Aristoteles. Imo nec per notius, sed per aeque notum quia, ut dicit Boetius, magis condefiniuntur quam unum per alterum definiatur, sunt enim definitione et intelligentia simul natura.

Ad quartum concedit circulum in relativis, quia magis condefiniuntur ambo quam alterum altero definiatur, secus est in aliis aliorum Praedicamentorum. Haec expositor novus.

Respondeo primo ad rationes istius interpretis. Deinde ostendam quod solutiones quas facit ad rationes Scoti, non solvunt rationes.

Ad primaindico, negando istam consequentiam, quod omnes relationes essent tertii modi. Ad probationem cum dicit, quod secundum Scotum omnia relativa referuntur, quia alia ad ipsa referuntur ; dico quod hoc non reperitur dictum a Scoto, nisi tantum de relativis tertii modi. Et cum dicit, quod non potest assignari differentia inter relativa tertii modi et aliorum modorum, dico, quod differentia est satis clara ab Aristotele 5. Met. c. de ad Aliquid, et est c. 14. t. c. 20. vide ibi, ubi Aristoteles et Commentator assignant differentiam tertii modi relativorum ab aliis modis, nec oportet hic insistere, cum differentia sit clara. Non enim assignatur ibi ratio, quia relatio tertii modi terminatur ad absolutum, sed quia absolutum ad quod terminatur talis relatio, ut puta mensurati ad mensuram, non refertur realiter relatione reali sibi inhaerente ad correlativum.

Ad secundum, licet parum valeat ad propositum, tamen dico quod nihil concludit, quia si quis definite sciret paternitatem vel patrem, definite etiam sciret et filium. Et cum dicit, quod definite sciens unum relativum, non sequitur quod definite sciat absolutum alterius. Dico, quod cognitio relationis dependet a fundamento et termino; ergo non praecognitis fundamento et termino, relatio non potest cognosci, ut satis patet a Scoto in quodl. q. 14. Et sic cognitio paternitatis dependet a cognitione fundamenti in patre, et a cognitione absoluti in filio, et per consequens cognoscens definite patrem, definite cognoscit rem quae est pater, et rem quae est filius, cum cognitio patris dependeat a cognitione utriusque extremi, scilicet fundamenti et termini. Et quia fundamentum et terminus sunt causae mere naturales, sequitur quod res quae est pater, et res quae est filius, causant necessario cognitionem relationum, ita quod fundamentum filiationis, et terminus ejusdem causant cognitionem filiationis; et similiter fundamentum paternitatis et terminus ejusdem causant cognitionem paternitatis, ergo si quis definite cognosceret paternitatem, etiam cognosceret terminum absolutum paternitatis. Nunquam enim potest distincte cognosci aliqua relatio, nisi distincte cognoscatur terminus talis relationis, ut dixi supra secundum Scotum in guodl. et in q. 1. prologi. Imo dico plus, quod magis sequitur, quod si quis distincte cognoscit paternitatem, distincte cognoscat terminum absolutum paternitatis quam ipsam filiationem. Non enim filiatio est causa cognitionis paternitatis, quia nulla relatio potest esse causa alicujus cognitionis, ut supra exposui d. 3. q. 3.

Ad tertium negatur ista, scilicet quod ea ratione terminat relationem correlativi quam refertur ad ipsum, quia aliud est referri, et aliud est terminari. Pater enim refertur ad filium, quia dicimus pater filii pater, semper enim refertur sub habitudine alicujus casus, ut pater refertur ad filium sub habitudine casus genitivi, ut pater filii pater. Aliquando sub habitudine casus dativi, utsimile simili simile, etc. Terminatur vero ad aliquod absolutum, quia paternitas non terminatur ad filium, sed ad absolutum filii, et sic aliud est relativum referri, quia referri est proprie referri sub habitudine alicujus casus, non sic terminari. Et miror quod ista ignoret qui profitetur se esse perfectissimum Aristotelicum, et habere prae manibus omnia Aristotelis et aliorum.

Ad quartam, concedo quod substantia non est ad aliquid formaliter et quidditative, licet possit esse ad aliquid realiter et denominative. Cum infertur, ergo secundum Aristotelem non est ratio terminandi relationem, negatur. Cum probatur, quia tunc ipsa posset esse ad aliquid, nego. Cum dicis, saltem posset esse ad aliquid, quia aliud est ad ipsam, dico, quod hoc nihil est ad propositum. Tum, quia hoc non est inconveniens, cum etiam possit esse ad aliquid denominative, et relatione reali fundata in ipsa. Tum, quia Aristoteles non habet pro inconvenienti substantiam posse esse ad aliquid, quia aliud ad ipsam, quia et scibilis est mensura scientiae, et sic refertur ad scientiam, quia scientia ad ipsam, et sic patet solutio istarum rationum. Ex his et dicendis ad Occham, patet quod Thomas Cajetanus non evacuat rationes Scoti, et minus intelligit eas, vide ipsum in prima parle q. 13. art. 7. nec oportet hic adducere dicta sua, cum dicta antiquorum Doctorum sint evidentiora, et.sic patet solutio ad illa.

Ad solutiones rationum Scoti. Ad primam et secundum ipse concedit quod Scotus etiam concedit.

Ad tertiam, patet quomodo unum relativum non est definitio alterius ; tum quiadefinitio datur causa innotescendi. Non enim paternitas potestesse ratio cognosceudi filiationem, quia tunc ipsam contineretaut essentialiter aul virtualiter, ut supra exposui dist. 3. q. 3. et tunc si contineret virtualiter aut essentialiter ; ergo et filiatio similiter contineret paternitatem, quod est manifestum inconveniens. Tum etiam, quia sicut una relatio non est ratio cognoscendi seipsam, multo minus nec relationem sibi oppositam. Et ex his patet quomodo non est circulus in relativis, et multa alia essent dicenda. Sed quia responsiones, ut patet intuenti, nihil valent contra rationes Scoti, et multo minus rationes suae, transeo.

Deinde arguit quod Scotus non bene intellexit, ponendo actum non referri ad potentiam per se, sed quia potentia refertur ad actum. Unde actus est quid per se absolutum; verum quia potentia refertur ad ipsum, actus dicitur relative ad potentiam relatione potentiae ad actum, hoc pacto scientia refertur ad scibile, et scibile ad scientiam. Scientia enim per se ad scibile dicitur, et scibile refertur ad scientiam, relatione scientiae ad scibile. Unde scibile potius terminat relationem scientiae quam ad scientiam referatur, et hoc pacto potius relationem potentiae terminat quam ad potentiam referatur.

Secundo dicunt, quod ea quae non sic mutuo referuntur, non oportet esse simul ratione. Erit enim alterum altero ratione prius, quia extremum absolutum prius ratione est extremo relativo, ut scibile prius ratione scientia.

Ex his dicunt, quod actus est ratione prior potentia, quia non refertur ad potentiam, sed magis e contra. Potius enim relationem potentiae terminat, aut si refertur non per se, sed per accidens refertur relatione potentiae ad actum, et propterea actus cadit in ratione potentiae, et non potentia ratione actus. Haec secundum Scotum, ut ipse recitat, et dicit quod Scotus ista dicit in primo dist. 30.

Contra hanc positionem adducit Averroem 9. Met. cont. 11. qui sic ait, quod actus et potentia sunt relativa contraria, et utrumque relativorum accipitur in definitione alterius, et non accidit inde malum. Haec Averroes. Ecce quomodo vult illa mutuo referri, mutuoque alterum in alterius definitione collocari.

Praeterea quod relatio non possit referri aut terminari ad absolutum bonis rationibus est persuasum 5. Metaph.

Etadditquod actus et potentia possunt accipi dupliciter, scilicet formaliter et materialiter. Primo modo pro relationibus accipiuntur, quibus aliquid dicitur esse formaliter in potentia, et formaliter aliquid dicitur esse in actu. Secundo modo pro his quae denominantur, verbi gratia, potentia moveri deorsum pro gravi; actus vero pro descensu, potentia moveri sursum pro levi, actus autem pro ascensu. Tunc dicit (salvo meliori judicio), si actus et potentia sumantur formaliter, sunt simul ratione, quia ut sic sunt relativa, ut recte Averroes sentit in dicto commento: at si sumuntur materialiter, sic actus est prior ipsa potentia. Unde Aristoteles per moveri ad medium definit grave, et per moveri a medio definit leve, et per moveri circa medium definit neutrum.

Secundo dicit, quod licet actus sit potentia ratione prior, tamen nec omnis actus omni potentia est ratione prior, nec aliquis actus omni potentia: sed omnis actus omni potentia sibi correspondente est prior, ut moveri ad medium est ratione prius ipso gravi, quatenus in illius ratione cadit, et non e contra. Respondeo ad novum expositorem. Et primo dico quod istae rationes, quas dicit esse Scoti in primo dist. 30. non bene vidit Scotum. Ibi enim tantum facit unum argumentum de potentia et actu, quo probat relationem potentiae terminari ad absolutum, vide ibi. Dico secundo, quod posito quod Scotus hoc asserat verum dicit, et rationes positae verae sunt, licet ab isto interprete non solvantur. Deinde concedo, actus est simpliciter prior po tentia. Unde Aristoteles 9. Met. c. t. 13. Omni itaque tali prior est actus ratione, id est, definitione, et substantia, id est, perfectione, tempore vero est quidem ut sic, est autem ut non, ut patet infra in textu. Sed pro nunc, non est praesentis speculationis terminare an actus sit prior tempore potentia. De hoc vide expositionem Sooti super 9. Met. Com. 14. et in quodl. sed sufficit quod actus sit prior potentia definitione. Nam potentia dicit ordinem ad actum, et ille ordo essentialiter est respectus ad actum, et non e converso, quia ratio actus est absoluta, et sic definitur per actum. Et sic potentia formaliter sumpta definitur per actum ad quem terminatur, et non tantum potentia fundamentaliter sumpta, et forte talis non definitur per actum. sed de hoc alias. Deinde iste interpres contradicit sibimet, quia prius 3. Met. suae, concessit quod relatio potentiae terminatur ad absolutum ; hic vero negat, ut patetintuenti. Et quodadducit de Commentatore, solvat ipse, qui solvendo contradicit his quae dixit in 5. Met. Nec Commentator intendit quod actus proprie definiatur per potentiam, sed forte quia actus terminat relationem potentiae aliqualiter cognoscitur per potentiam. Non enim est intentio Aristotelis, quod actus proprie definiatur per po tentiam, ut patet per ipsum 9. Met. t. com. 13. ubi simpliciter vult quod potentia definiatur per actum, non autem dicit e converso, ut patet intuenti textum illum.

Nota, quod Gregorius de Arimino in primo probat duas conclusiones. Prima, quod Deus referebatur aeternaliter ad creaturam quae non erat, et hoc relatione reali. Secunda quod Deus refertur realiter ad creaturam ex tempore. Primam probat sic : Deus ab aeterno fuit realiter causativus et praescius: ergo ab aeterno realiter referebatur ad causabile et ad praescita. Consequentia patet, quia causativus et praescius haec ipsa quae sunt ad aliquid sunt. Antecedens patet, quoniam secundum fidem constat quod fuit causativus et praescius: quod autem realiter etiam non est dubium, cum nulla anima fuerit quae ab aeterno cognoverit Deum. Nec valet dicere, quod Deus ab aeterno cognovit se causativum et praescium, quia istud non tollit quin fuerit realiter causativus et praescius, non ad se, sed ad creaturam causabilem et praescitam, alioquin aeque faciliter diceretur, quod Deus Pater non referebatur realiter ad Filium, nam et semper novit se Patrem. Et si dicatur, quod licet noverit se Patrem, non tamen per hujusmodi notitiam fecit se Patrem, nec ideo fuit Pater, quia novit se Patrem,

et ideo non secundum rationem, sed realiter referebatur ad filium. Sic in proposito dicetur, quod nec per illam notitiam qua novit se causativum, nec ideo luit causativus vel praescius, quia novit se causativum et praescium ; quapropter simpliciter sequitur quod realiter referebatur ad causabile et praescitum.

Probat tamen prius duas alias conclusiones, ex quibus videtur dependere ista. Prima, quod aliquid potest referri realiter ad non ens. Secunda, quod non ens potest realiter referri ad ens. Primam probat sic : Possibile est aliquid dum non apprehenditur ab anima esse veram imaginem alicujus non existentis ; ergo aliquid potest realiter referri ad non existens. Antecedens patet, nam imago Herculis existens in pariete vel in vi memorativa, ita est imago ejus dum illud non est, sicut dum est. Consequentia patet, quia imago ut imago, est ad aliquid secundum Augustinum 7. de Trin. cap. 1. Quid aulem absurdius quam imaginem ad se dicit?

Secundo, aliquid est realiter memoria non existentis ; ergo aliquid refertur realiter ad non existens. Consequentia patet, nam constat quod memoria dicitur memoria relative,et idem ponit expresse Augustinus 10. de Trinit. Antecedens etiam satis est notum, nam memoria est respectu praeteritorum secundum Philosophum in de Memoria et Reminiscentia, etiam secundum Augustinum 9. de Trin. cap. 11.

Tertio, secundum Philosophum 5. Metaph. cap. de Ad aliquid text. com. 20. Quaedam dicuntur ad aliquid secundum potentiam et passivam, ut calefactivum ad calefactibile, quia potest. Et post dicit quod aliqua dicuntur secundum tempora, ut quod fecit ad factum, et facturum ad faciendum. Ex his arguitur : Aliquid est realiter productivum seu perfectivum et realiter facturum ; ergo aliquid realiter refertur ad non ens. Antecedens est certum, nam quod Sol vel ignis sit productivus caloris, aut alterius ignis aut sit producturus vel facturus, non plus dependet ab anima quam quod sit Sol vel ignis. Consequentia patet, quia productivum dicitur ad producibile, et facturum ad faciendum, et constat quod nec producibile nec factibile est ens.

Secundam conclusionem probat sic : Omnia relativa dicuntur ad convertentiam ; ergo non ens realiter refertur ad ens. Antecedens patet per Augustinum7. de Trin. cap. 4. qui dicit quod omnia quae relative dicuntur ad invicem dicuntur, et per hoc probat quod Pater non dicitur relative ad essentiam, cum essentia non dicatur relative ad Patrem. Patet etiam per Philosophum in Praedicamentis. Consequentia probatur, nam productivum dicitur ad producibile, et facturum ad faciendum, et imago ad imaginatum, et memoria ad memoriam ; ergo e converso producibile refertur ad productivum, et tale non est; ergo.

Nec valet dicere quod talia etsi referantur, non tamen realiter, sed secundum rationem tantum ; nam sive talia considerentur ab anima sive non, nihilominus producibile est producibile a productivo ; ergo.

Secunda conclusio principalis, videlicet quod Deus refertur realiter ad creaturam ex tempore, probatur sic a Gregorio: Nam constat quod ex tempore, seu de novo Deus est creans seu Dominus creaturarum, et ut sic, refertur ad creaturam ex tempore, ut dicit Augustinus 5. de Trinit. Et hoc non est per operationem animae, quia sive anima Deum intelligat sive non, non minus ipse est creans et Dominus.

Confirmatur, quia si solum secundum rationem refertur, aut ideo est, quia ipse non est Dominus vel creator, nisi per operationem animae, quod nullus Catholicus diceret ; aut quia etsi absque operatione animae sit Dominus et creator, non tamen absque operatione animae est relative Dominus et creator. Et illud implicat manifestam contradictionem, quoniam contradictio est dicere, quod aliquis sit Dominus et non sit Dominus alterius, et per consequens quod non sit relative Dominus. Si enim non sine operatione animae est Dominus, relative, non sine operatione animae est Dominus, et sic sine operatione animae est Dominus, et non sine operatione animae est Dominus,quae manifeste contradicunt. Eodem modo potest probari quod ab aeterno realiter referebatur, supposito secundum fidem quod aeternaliter fuerit praescius, quia sine operatione animae fuit praescius, et non potuit essepraescius nisi relative. Scientiaenim, praescientia, dispositio, providentia, et praedestinatio, sunt ad aliquid, sicut dicit Augustinus de Sacram. lib.1.part. 2. cap. 9. et ubi non diceret, de se patet.

Secundo arguitur sic, juxta modum communem loquendi: Quaecumque relatio consequitur extrema ex natura rei sino consideratione intellectus est realis, hoc patet per Scotum in primo dist. 30. ubi ponit eam in propria forma. Omnes etiam communiter ponentes relationes rationis dicunt eas consequi actum intellectus et realiter non habere esse ; et quando non dicerent, propositio patet de se, alias quaelibet relatio realis posset dici rationis. Sed aliqua relatio Dei ad creaturam consequitur sua extrema, scilicet Deum et creaturam ex natura rei sine consideratione intellectus ; ergo. Minor declaratur, nam posito Deo et lapide, et nulla consideratione intellectus existente, Deus est distinctus a lapide et causa , et Dominus ejus, ac per hoc juxta illum modum loquendi consequitur distinctio Dei alapide, et causalitas ad Dominum, et certe non minus quam consequatur distinctio lapidis a Deo, et servitus. Et si diceretur, quod Deus esset distinctus, et Dominus absque distinctione et dominio, eadem facilitate posset dici quod lapis esset distinctus, et causatus, et servus sine distinctione, et aliis relationibus.

Tertio, exclusa omni consideratione animae, natura humana est unita Verbo in Christo ; ergo exclusa omni consideratione animae, Verbum est unitum naturae humanae. Et patet consequentia, quia impossibile est aliquid esse unitum non unito. Unitum enim unito unitum est ; cum ergo omne unitum referatur ad unitum, sequitur quod Verbum exclusa omni consideratione animae est unitum, et per consequens realiter refertur ad unitam sibi naturam.

Quarto, Spiritus sanctus temporaliter est datus et donatus creaturae, nec in hoc est necessaria consideratio animae nostrae, cum etiam pueris detur in Baptismo, et datum et donatum relative dicuntur, sicut patet per Augustinum 3. de Trinit. cap. 15. vel 16. Si hoc deberet negari, aut hoc esset propter auctoritatem Ecclesiae vel Scripturae sacrae, aut alicujus Sancti vel famosi Philosophi, vel propter cogentem rationem ad oppositum. Sed nec Ecclesia alicubi dicit oppositum, nec in tota Scriptura sacra aut doctrina cujuscumque Sancti, nec aliqua auctoritas reperitur ad oppositum, quam unquam viderim vel audierim. Invenitur autem frequenter in Scriptura et in dictis Sanctorum quod Deus est omnipotens, creator et Dominus, et pluraalia, quae denotant eum ad creaturam referri, et nullibi dicitur quod tantum secundum rationem sit Dominus vel omnipotens vel creator. Similiter, nec Philosophus nec Commentator unquam hoc dixerunt, cum tamen dixerint Deum esse principium et motorem et causam finalem aliorum. Et si arguatur contra hanc conclusionem per rationes Scoti sic dicentis : Deus est perfecte simplex ; ergo non refertur realiter ad creaturam. Probatur consequentia, quia si est perfecte simplex, nihil est in eo quod non , sit in ipsum, secundum Augustinum 1. de Civit. Dei, cap. 10. Deus, inquit, simplex est, et quia est id quod habet. Item, perfecta necessitas ejus est talis, quod non variabitur esse ejus, quacumque hypothesi possibili sive impossibili ponatur circa aliud a se, quia alia non sunt necessaria nisi secundaria. Ex his autem sequitur quod nulla est in eo realitas, quae necessario coexigat aliud a se. Tale enim necessario exigens aliud a Deo non esset illo exacto non existente, et per consequens aliquid quod esset perfecte idem Deo non esset aliquo alio quod non est necessarium ex se non existente ; relatio autem realis necessario coexigit ad suum esse terminum relationis, ergo in Deo non est relatio realis ad aliud a se.

Ad hoc etiam videtur esse auctoritas Magistri, in 30. dist, qui dicit sic : Appellatio qua creatura dicitur ad creatorem relative relativa est, et relationem notat quae est in ipsa creatura. Appellatio vero illa, qua creator relative dicitur ad creaturam, relativa quidem est, sed nullam vocat relationem quae sit in creatore.

Item, potest argui contra fundamentum probationis praedictarum conclusionum. Ex hoc enim quod Deus omni animae consideratione exclusa, est vere praescius et Dominus, et sic de aliis quae relative dicuntur de eo, arguebatur quod esset realiter praescius et Dominus.

Contra hoc quidem, quia similiter probaretur quod identitas ejusdem ad seipsum esset relatio realis, nam exclusa omni consideratione animae quodlibet est sibi ipsi idem, ut Socrates est idem Socrati ; ergo illa identitas esset realis, quod est contra Philosophum 5. Metaph. cap. de eodem 1. cap. 16. Palam quia identitas, unitas quaedam est, aut plurium essendi, id est, eorum quae sunt plura in esse ; aut quando utitur pluribus veluti quando dixerit, ipsum ipsis idem, nam ut duobus utitur eodem. Ex quibus innuit quod relatio talis non fit, nisi quando intellectus utitur eodem tanquam duobus idem sibi referendo.

Respondet ipse Gregorius dicens, quod non omnis relatio exigit necessario ad suum esse quod ejus terminus sit in rerum natura, sicut supra patuit.

Ad auctoritatem Magistri dicit quod non est contra, cum ipse non dicat quod Deus non refertur ad creaturam, sed dicit oppositum. Intendit tamen quod cum de novo dicitur ad creaturam, nulla novitas vel mutatio est in Deo, sed tantum in creatura, quam mutationem in creatura propter quam, et ipsa ad Deum, et Deus ad ipsam referuntur, vocat relationem juxta modum suum, quo talia complexe significabilia, quibus dicitur aliquid referri, vocare consuevit relationes.

Ad aliud de identitate, concedit quod identitas ejusdem ad se sit realis, si illud quod dicitur idem, sit res. Nec Philosophus dicit oppositum, nec aliquis alius deberet hoc negare, cum nullus sanae mentis negaret quod Socrates est sibiipsi idem realiter, et multo plus quam sit Platoni, cui tamen conceditur esse realiter idem secundum speciem.

Praeterea, constat quod aliqua res una numero est una realiter ; cum ergo identitas numeralis non sit aliud quam entitas numeralis, sequitur quod identitas numeralis est identitas realis; dico ergo quod talis identitas est realis, et si ipsa sit relatio, est relatio realis. Nec Philosophus oppositum sentit, sed solum vult quod quibus modis dicitur unum dicitur idem, et quod sicut unitas, sic et identitas est duplex ; quaedam eorum quae sunt plura, sicut identitas generis et specifica ; quaedam unius, sicut identitas numeralis, quae est illa quam significamus cum eodem utimur, ut duobus, id est, sicut utimur duobus. Hoc autem est quando dicimus ipsum ipsi id em, verbi gratia. Petrus est idem Petro, sic enim utimur tunc Petro pro eo quod refertur, et eo cui refertur, sicut in significando identitate aliam, quae est plurium, utimur duobus, verbi gratia, cum dicimus, Petrus est idem Paulo,

Et si dicatur quod quaelibet relatio realiter requirit duo extrema realiter distincta, dicendum hoc esse falsum, quod patet, quia inter movens et motum, vel agens et patiens est relatio realis, etiam secundum communem doctrinam, et tamen voluntas agit in se causando suum actum, ita quod ipsa est agens et patiens, et movens et mota. Unde non plus requiritur ad relationem realem, nisi quod praeter operationem animae ipsum quod refertur sit tale quale denotatur per praedicationem relativam de ipso. Et ideo si identitas inquantum identitas sit relatio, non requiritur ad hoc quod sit relatio, nisi quod illud quod dicitur idem sit idem praeter operationem animae. Haec Gregorius.

Respondeo ad omnes rationes Gregorii, quia sunt directe contra Scotum. Ad illam, qua probat quod Deus relatione reali referatur ab aeterno ad creaturam non existentem, cum arguitur quod Deus realiter est causativus et praescius, concedo ; ergo realiter refertur ad non existens, negatur consequentia. Tum quia esse tantum causativum non dicit relationem nisi aptitudinalem, quia esse realiter causativum est ipsum habere aptitudinem ad causandum ; sed super tali natura sic apta non potest fundari relatio actualis realis, sed tantum aptitudinalis (si tamen posset dari aliqua aptitudinalis in Deo ad creaturam.) Tum etiam, quia si realiter refertur hac relatione reali, ergo creatura fuit ab aeterno in esse realis existentiae, patet, quia relationes secundi modi sunt mutuae ; ergo si Deus actu refertur ad creaturam relatione reali secundi modi, ergo et creatura ab aeterno refertur relatione reali quae fundatur super potentia passiva ; ergo ipsa fuit ab aeterno ; patet, quia aut ponis relationem realem creaturae esse aliam realiter ab ipsa, et tunc sequitur quod est impossibile ipsam esse nisi in fundamento realiter existente, quia nullum accidens reale potest fundari in non existente realiter, ut patet. Si vero ponis ipsam relationem nullo modo distingui ab ipsa creatura, sed tantum esse ipsam creaturam, quae refertur (ut isti videntur dicere), adhuc sequitur quod sit de necessitate ab aeterno, patet, quia nihil realiter refertur nisi sit ens reale. Sed non potest dici ens reale non includendo existentiam ; ergo creatura ab aeterno existit, et sic si Deus refertur ab aeterno relatione reali ad creaturam, oportet ipsam creaturam ab aeterno existere. Non enim diceretur album esse realiter simile, scilicet similitudine reali, nisi album vere esset, nam quod non est, nulli realiter erit simile, sic in proposito. Item, cum de ratione relationis sit ad aliud terminari, ut patet in praedicamento Relationis, et in quinto Metaph. cap. Ad aliquid tract. cap. 20. ergo terminans relationem realem actu est.

Dico ergo ad argumentum, quod Deus ab aeterno est realiter causativus, sed non relatione reali, quia ut sic, nihil aliud est nisi ab aeterno habere realiter potentiam quae possit causare, et ex hoc nulla ponitur relatio in Deo. Cum dicitur causativum realiter refertur ad causabile, dico, quod tantum dicit aptitudinem ad causandum, quae aptitudo est ipsa voluntas divina realiter. Et quando dicit quod refertur ad causabile, dico quod nullo modo refertur, nisi forte relatione rationis, quando scilicet intellectus divinus comparat voluntatem divinam ad ipsum causabile in ratione causativa; et ideo non valet dicere quod anima non considerat, quia sufficit quod intellectus divinus actu suo sic comparet, ut patet a Scoto praesenti distinctione. Hoc idem dico de praescientia, quod Deus est ab aeterno realiter praescius. Si intelligatur quod ab aeterno habuit, actum realem, quo praescii, concedo, quia actum intelligendi. Si vero quod talis actus ab aeterno terminetur ad praescitum, et hoc terminatione, vel transitione reali, negatur, quia actum illum sic terminari ad creaturam, non est aliquod reale in Deo, ut patet a Scoto infra dist. 39. Si etiam intelligat quod actus intellectus divini quo praescit ab aeterno, includat relationem realem ad praescitum, hoc habet probare, quia si hujusmodi relationem includeret, creatura praescita necessario ab aeterno existeret, ut supra patuit de causativo.

Ad illa argumenta, quibus probat quod aliquid realiter potest referri ad non ens, dico praemittendo aliqua. Primo, quod relatio realis et maxime intrinsecus adveniens, necessario dependet in esse a termino et fundamento, imo sic dependet, quod nullo modo potest causari, ut patet 5. Phys. text. cap. 10. quia in Ad aliquid non est motus nec mutatio, quia posito fundamento et termino, necessario oritur ex natura rei, et sic ab illis dependet in esse et conservari. Secundo praemitto, quod nihil ab eo quod non est, potest dependere in esse et conservari verum ens reale, hoc patet. Istis praesuppositis, dico ad primum de imagine ad imaginatum, quod si imaginatum non est actu, nec relatio imaginis realis est inter imaginem et imaginatum. Cum arguit quod imago non est ad se,

dico quod imago potest dupliciter considerari. Uno modo quantum ad suum fundamentum reale, puta pro illa imagine aerea Herculis. Alio modo formaliter, ultra fundamentum includit relationem ad imaginatum ; dico quod imago potest esse primo modo sine imaginato, non tamen secundo modo potest esse. Nec valet dicere per imaginem cognoscit imaginatum non existens , ergo refertur ad illud realiter. Negatur consequentia, quia cognito prius Hercule, post cognita imagine illa aerea, statim ducor in cognitionem Herculis, et tamen non sequitur quod relatione reali referatur talis imago. Et si refertur aliqua relatione actuali ad ipsum imaginatum, hoc erit tantum relatione rationis, quae fit per actum collativum intellectus comparantis imaginem aeream ut cognitam ad ipsum Herculem prius cognitum. Nec enim est imaginabile aliquid referri relatione reali ad aliquid, quod nullo modo est ens, cum talis relatio in esse et conservari dependeat a termino et definiatur per ipsum. Et per istam responsionem, patet responsio ad omnes alias rationes, scilicet de memoria, et potentia activa et passiva et hujusmodi ; nisi enim dentur extrema, scilicet fundamentum et terminus, est impossibile dari relationem realem. Nisi iste velit dicere, quod relatio imaginis est tantum ipsa imago, et nulla relatio differt realiter ab eo cujus est relatio, (quamvis sit manifeste falsum, ut subtiliter probat Scotus in 2. dist. 1. et ibi vide expositionem quam feci, et resolutiones argumentorum contrarium probantium) dico quod adhuc requiritur existentia correlalivi, patet. Si enim pater actu realiter refertur ad filium, ergo filius actu est, patet, quia si filius non est actu,nec patererit actu ; relativa enim posita se ponunt, et perempta se perimunt. Ergo si imago realiter actu refertur ad imaginatum, sequitur quod imaginatum erit actu existens. Et patet quomodo illae rationes non concludunt propositum suum.

Ad argumenta alterius conclusionis quibus probatGregoriusquod actu non existens potest realiter referri ad ens sive ad id quod existit. Antequam respondeam praemitto quod accidens dependens a termino et fundamento, includit majorem necessitatem fundamenti quam termini ; tum quia accidentis esse est inesse, ut patet 7. Metaph. tum quia substantia est prior accidente, cognitione, definitione, etc. 7. Metaph. text. com. 4. Secundo praemitto, quod relatio realis necessario requirit fundamentum existere; non enim est imaginabile aliquod accidens reale posse fundari in non existente.

Si dicatur quod relatio realis non est res distincta a fundamento :

Adhuc dico, quod si accipiatur relatio realis, pro re quae refertur, adhuc patet quomodo nihil non realiter en3 potest realiter et actu referri. Si enim realiter referri est ipsum esse ens reale, quomodo non ens poterit realiter referri ? Nec valet dicere quod ideo realiter dicitur referri, quia non refertur per operationem intellectus ; hoc nihil est, quia praesupponit falsum, scilicet quod non ens possit referri. Bene enim sequeretur, non ens refertur relatione actuali, et non per operationem intellectus ; ergo non ens realiter refertur. Sed constat antecedens esse falsum.

Ad probationem, concedo quod correlativa dicuntur ad convertentiam,

et eo modo quo sunt correlativa dicuntur ad convertentiam, scilicet si actu actu, si potentia potentia, si aptitudine aptitudine, ut patet in omnibus correlativis. Sed postea negatur, quod non ens sit correlativum realiter. Cum probatur, quia causativum realiter refertur ad causabile, negatur, imo dico quod actualiter nullo modo refertur, et si actu refertur ad causabile non existens, hoc erit tantum per operationem intellectus comparantis unum ad aliud, ut supra dixi. Hoc idem dico de productivo et producibili. Dico etiam posito quod productivum referatur realiter ad producibile non existens, adhuc non sequitur quod producibile non existens referatur realiter ad productivum, quia licet dicantur ad convertentiam, non tamen sequitur quod si unum realiter refertur, quod reliquum realiter referatur, ut exposui supra, respondendo ad objectiones Occham contra Scotum praesenti distinct. vide ibi. Et patet ad istam opinionem quid dicendum.

Ad rationes quibus probat Gregorius, quod Deus referatur realiter ex tempore ad creaturam. Ad primam, cum dicitur quod Deus de novo est realiter creans. Si intelligis quod sit realiter creans relatione reali de novo sibi adveniente, negatur, sic etiam ipse negat. Si vero intelligis quod de novo sit realiter creans, quia nova actione reali in ipso existente, similiter haec negatur etiam a te. Si autem intelligis quod ipse Deus de novo dicitur creator, quia aliqua creatura accipit esse de novo per creatorem, id est, quod Deus est,dicitur realiter referri ad creaturam, quia creatura relatione reali refertur ad ipsum, et sic denominatione extrinseca dicitur de novo realiter referri ;

et hoc etiam Magister concedit, et hoc non habet difficultatem, ut patuit supra, respondendo ad objectiones Occham. Si vero intelligitur de novo referri realiter ad creaturam, et non per relationem creaturae terminatam ad ipsum, sed de sola, id est, entitate sua, hoc non videtur intelligibile, quod dicatur realiter referri, et non per aliquid de novo sibi adveniens, nec per hoc quod aliud, puta creatura referatur ad ipsum. Si vero dicatur quod de novo realiter referatur, id est, relatione actuali, detur illa, non potest dari nisi quia de novo creat, et tunc ista novitas tantum est in creatura, ut patet, et sic propter novum effectum dicatur realiter referri, non quod adveniat sibi novum aliquid. Sed hoc non est proprie realiter referri de novo, nisi habeat vel relationem realem novam, vel saltem quia relatio realis creaturae terminatur ad ipsum, ut docet Aristoteles 5. Metaph. cap. de Ad aliquid text com. 20. Omne enim quod ad aliud refertur, vel refertur relatione quam habet, vel ideo refertur, quia aliud refertur ad ipsum, ut supra patuit contra Occham. Non enim datur alius modus, nisi pravus sensus detur Philosopho ubi supra, sicut etiam ipse Gregorius vult exponere Philosophum, et simili modo exponit Occham. Vide supra, quia certe non est exponere textum, sed magis extorquere.

Ad aliud de confirmatione. Dico quod si Deus intelligitur creator de novo, potest dici creator, quia nova creatura refertur ad ipsum relatione reali, et sic quia talis relatio terminatur ad ipsum ex tempore, ita conceditur creator ex tempore. Si vero intelligatur creator de novo aliqua relatione nova existente in Deo, dico tunc, quod nulla relatio inest Deo nisi tamen rationis, et talis relatio rationis est tantum causata ab intellectu creato, non ab intellectu divino, qui nullum ens rationis potest de novo causare, ut supra patuit a Doctore. Et cum dicit, quod est inconveniens esse creatorem vel Dominum, tamen per operationem animae verum esset, si operatio animae concurreret ad creare. Solo enim actu voluntatis suae creat, et non aliquo respectu rationis, imo si nullus intellectus creatus esset, adhuc crearet lapidem, licet tunc non diceretur creator aliqua relatione sibi inhaerente, ut patuit.

Ad aliud, quando dicit secundum Scotum, quaecumque relatio consequitur extrema ex natura rei sine consideratione intellectus, est realis, concedo istam. Sed negatur ista, scilicet quod inter Deum et creaturam oriatur relatio ex natura rei sine consideratione intellectus, et hoc loquendo de relatione Dei ad creaturam, quia bene certum est quod oritur relatio realis in creatura. Ad probationem, cum dicitur quod posito Deo et lapide, nulla consideratione intellectus existente, Deus est distinctus a lapide; ergo realiter refertur, ut distinctus realiter ad ipsum lapidem distinctum. Dico quod distingui realiter ab aliquo contingere potest dupliciter, scilicet fundamentaliteret formaliter, sicut etiam simile dicitur fundamentaliter, ut albedo, et sic Socrates est similis albedine, ut fundamento similitudinis alteri albo. Formaliter vero dicitur similis similitudine relatione, sic Deus dicitur Deitate realiter distinctus a lapide, Deitate dico, ut ratione fundamentali distinguendi. Et dicitur distinctus formaliter distinctione, sed tunc negatur quod talis distinctio, qua Deus dicitur formaliter distingui, sit relatio realis. Est enim tantum relatio rationis et aeterna, utquando intellectus divinus comparat Deum cognitum in ratione distincti ad creaturam cognitam, et potest esse temporalis ut quando intellectus creatus comparat ex tempore. Et cum dicitur, quod posito Deo et lapide, nullo intellectu creato existente, Deus realiter distinguitur a lapide, concedo. Cum infertur, ergo realiter refertur, negatur consequentia, quia ipsum sic realiter referri est realiter habere relationem realem.

Sidicatur, distinctio qua distinguitur ante omne opus intellectus est relatio, negatur. Quid ergo est? Dico quod nihil, quia ut sic, tantum intelligitur Deum in se. Si inferatur, Deus non est lapis ; ergo distinguitur a lapide. Dico quod ista comparatio non fit sine actu intellectus, sicut dicimus nullo intellectu considerante : homo non est asinus, non est ibi ista negatio, nisi tantum fundamentaliter, sic in proposito.

Ex supradictis patet quomodo ille novus expositor S. Thomae male intellexit Scotum, cum ipse attribuat Scoto sic dicens: Hinc habes defectum Scoti credentis quod Deus dicitur Dominus ex sola relatione, quae est in creatura.Ponit enim effectum formalem, scilicet Dominum absque causa formati, scilicet relatione dominii, quod non est intelligibile. Haec ille. Hic habes multiplicem responsionem ex superius dilucidatis.

Ad aliud de unione naturae humanae ad Verbum. Concedo quod natura humana realiter et relatione reali refertur ad Verbum, et quod talis unio qua natura humana dicitur uniri Verbo, est relatio vere realis, extrinsecus tamen adveniens, ut patet a Doctore in 3. dist. 1. quaest. 1. Sed negatur quod Verbum realiter, scilicet relatione reali, referatur ad naturam humanam. Cum dicitur, Verbum realiter est unitum, si intelligis quod unione reali sibi de novo inhaerente, negatur. Si vero unione reali naturae humanae terminata ad ipsum, concedo. Si vero aliqua unione sibi inhaerente, nulla potest dari, nisi tantum rationis, ut patet a Doctore in 3. dist. 1. quaest. 1. Ad alia duo, patet responsio ex supradictis. Ad solutiones, quas facit ad rationes Scoti, patet ex his quae dixi, quod nihil valent, nec quovis modo solvunt rationes.

Occham arguit contra multa dicta Scoti. Primo, contra hoc quod dicit quod aliquae relationes sunt mutuae, et aliquae non, et propter hoc distinguitur tertius modus a duobus primis. Arguit sic primo: Quia secundum intentionem Philosophi omnia relativa dicuntur ad convertentiam. Et si dicatur quod non intelligit de tertio modo, contra, de isto modo exemplificat specialiter. Unde subdit post: Similiter et in aliis, sed aliquoties differunt secundum locutionem, ut scientia scibilis scientia dicitur, et sensus sensati setisus, et sensatum sensu sensatum. Vult dicere quod omne relativum, si convenienter assignetur, assignabitur ad unum, quod similiter refertur ad ipsum, quamvis non refernturad ipsum, subeodem casu quo ipsum refertur ad illud. Item, ibidem Philosophus: At vero aliqualiter non videtur converti, nisi convenienter illud ad quod dicitur assignetur ; ergo semper quando convenienter assignatur illud ad quod dicitur, convertitur, et per consequens relatio mutua. Item postea concludit:

Omnia ergo qua ad aliquid dicuntur si convenienter assignentur, ad convertentiam dicuntur. Ex quibus auctoritatibus patet, quod inter omnia relativa convenienter assignata, est convertentia, hoc est, relatio mutua, quia scilicet sicut unum refertur ad aliud, ita e converso, aliud refertur ad ipsum.

Et si dicatur, quod quamvis in tertio modo possit assignari aliquod nomen quod relative dicatur ad aliud, tamen in alio extremo non est relatio ex natura rei, sed in primis duobus modis est relatio ex natura rei. Istud non sufficit, tum quia ex natura rei sensibile est sensibile, ita quod calidum non est calidum, nec sensibile per actum intellectus, plusquam Sol sit calefactivus per actum intellectus. Tum quia eadem facilitate dicam, in agente non est relatio ex natura rei, sed tantum in passo, et ita in secundo modo non est relatio mutua.

Item, Philosophus in Praedicamentis ostendens quod aliqua relativa sunt simul natura, specialiter excipit illa relativa, quae sunt de tertio modo. Ubi autem dicit quod omnia relativa dicuntur ad convertentiam, illa non excipit, sed etiam de illis dicit, quod dicuntur ad convertentiam, sicut alia ergo tertius modus magis distinguitur ab illis per hoc quod in tertio modo relativa non sunt simul natura, quam per hoc quod in illis non est relatio mutua, in aliis autem est.

Secundo principaliter arguit contra aliud dictum Scoti, videlicet quod omnes relationes Dei ad creaturam sunt relationes communes. Et arguit primo sic: Quandocumque aliquid importatur per aliquod nomen, quod non potest alicui competere nisi aliqua causa causante, si illa causa non causat illud,

nullo modo nomen tale dicetur de aliquo. Sed, per te, istud nomen creator, Dominus et hujusmodi, importat relationem rationis, quae nullo modo potest esse nisi intellectu nostro causante ; ergo si intellectus creatus non causet talem relationem rationis, non dicetur vere creator vel creans; ergo necexistente intellectu, Deus non posset creare unum lapidem.

Secundo, quando aliquid est tale, sive intellectus sit sive non sit, per nullum extremum importatur aliquid causatum ab intellectu, sicut si homo realiter sit albus, sive intellectus sit sive non sit. Nec per hominem, nec per album importatur aliquid causatum ab intellectu, sed sive intellectus sit, sive non sit, Deus est realiter creans, sicut sensibile est realiter sensatum ; ergo nec per Deum nec per creantem importatur aliquod causatum ab intellectu.

Tertio per istos, sicut intellectus causat respectum rationis, ita etiam voluntas potest causare respectum rationis. Sed ad hoc quod Deus creet lapidem, nihil penitus plus facit intellectus noster quam voluntas creata; ergo vel utrumque causabit illum respectum, vel neutrum, et per consequens vel nullum respectum importabit, et habetur propositum ; vel importabit duos respectus rationis, unum causatum per actum intellectus, alium per actum voluntatis, quod videtur satis inutile.

Quarto, sicut propositio est in voce, ita etiam in scripto, secundum Boetium ; ergo sicut aliqua vox est relativa, ita et nomen scriptum. Ergo posito quod nullus intellectus esset, et tamen quod haec scriberetur, Deus creat vel Deus est creans, adhuc esset hoc nomen relativum, et certum est quod non importaret respectum rationis, quia tunc esset falsa ; talia enim nomina creator, redemptor et hujusmodi, non important aliquos respectus rationis.

Contra aliud quod dicit Scotus, scilicet quod relatio Dei ad creaturam non potest dici realis illo modo, quo relatio Solis ad corpora patientia inferiora dicitur realis. Et instat, quia ita potest dici relatio realis Dei ad creaturam, sicut Solis ad effectus suos, quia sicut per hoc quod Sol efficit effectus suos, nihil reale novum ponitur in Sole, ita per hoc quod Deus creat creaturas, nihil reale novum ponitur in Deo.

Ideo ipse Occham probat quod creans, conversans et hujusmodi, non important respectus rationis. Primo sic, secundum istos, respectus rationis causatur ex operatione intellectus comparantis unam rem ad aliam vel ad seipsam, tunc sic: Quandocumque ex comparatione alicujus ad alterum, causatur aliquid ex simili comparatione ad aliud, causatur simile, quia quando aliquid potest eodem modo comparari ad diversa, non est major ratio quod causetur ex una comparatione quam ex alia ; ergo si ad comparationem, qua Deum comparat ad creaturam, consequitur respectus rationis, per quem dicatur Deus creator creaturae ; eadem ratione ad comparationem, qua intellectus comparat creaturam ad aliam creaturam, sequitur respectus rationis, per quem dicetur una creatura creatrix alterius creaturae, quod est manifeste falsum.

Si dicatur quod una comparatio est vera et alia erit falsa, et ideo unam consequitur respectus rationis, qui aliam non consequitur:

Hoc non sufficit, quia respectus rationis ita consequentur comparationem falsam, sicut veram.

Item, sicut nihil vere est album, nisi albedo sitiri esse sibi convenienti, ita nihil est vere creans, nisi creatio sit in esse sibi convenienti ; ergo si creatio est quidam respectus rationis, nunquam realiter nec vere Deus crearet, nisi talis respectus communis poneretur vere per talem comparationem intellectus, quod est manifeste falsum, quia non plus comparatio intellectus requiritur ad hoc quod Deus creet, quam ad hoc quod Sol illuminet medium.

Item, si intellectus potest comparare causam non habentem respectum realem ad effectum suum, ita secundum istos, et realiter vere potest comparare causam habentem respectum realem ad effectum suum, ex qua ratione ex prima comparatione consequeretur talis respectus rationis ; eadem ratione ex secunda comparatione consequeretur consimilis respectus rationis, et per consequens talis causa haberet duos respectus ad effectum suum, id est, unum realem et unum rationis, quod est superfluum. Ideo dico quod per tales terminos creans, creativus, conservans, conservativus, Dominus, secundum quod competunt Deo, et per hujusmodi nomina, quae competunt Deo ex tempore, nullus respectus rationis importatur, nec comparatio intellectus ibi aliquid operatur plusquam in aliis relativis quibuscumque, quia ita vere et ita realiter est Deus creans, et similiter ita realiter conservat, sicut Sol calefacit.

Secundo dico, quod potest aliquo modo dici talis relatio realis, non quod aliqua res Deo adveniat, sicut nec res imaginabilis advenit Socrati albo, secundum hoc quod sit similis Platoni de novo existenti albo. Sed sicut similitudo dicitur relatio realis propter hoc quod unum album ex natura rei est simile alteri albo, et ad hoc quod unum sit simile alteri, non plus facit intellectus quam facit ad hoc,quod Socrates sit albus vel Plato sit albus i ita in proposito, intellectus creatus nihil facit ad hoc, quod Deus sit creans, imo potest realiter Deus creare lapidem si intellectus non sit; ideo potest illa relatio dici aliquo modo realis, non quidem quod ista relatio sit aliqua res, sed quod importat veras res, quae non requirunt operationem intellectus ad hoc, quod una sit creans et alia creata ; sicut similitudo dicitur relatio realis, non quod sit una res alia ab absolutis, sed quia importat veras res, circa quas nihil facit intellectus ad hoc quod una sit similis alteri, et e converso. Haec Occham.

Ultimo respondet ad rationes Scoti. Ad primam dicit, quod haec non est differentia inter relativa de tertio modo, et relativa aliorum modorum, quod in illo non est relatio mutua, et in aliis est relatio mutua ; imo semper in omnibus relativis est mutua relatio, si convenienter assignentur, nam ita est relatio scibilis ad scientiam, sicut dupli ad dimidium, etc. Nec aliter replico ejus responsiones, quia respondendo ad dicta supra, patebunt omnia alia hic dicta ab Occham.

Respondeo ad rationes Occham, quibus probat quod omnes relationes sunt mutuae. Ad primum, dico quod omnia correlativa dicuntur ad convertentiam, tam tertii modi quam aliorum modorum, licet sub alia et alia habitudine casuum, sed postea nego quod hujusmodi correlativa includant relationes oppositas vel mutuas. Licet enim scientia reali relatione referatur ad scibile, non tamen scibile refertur relatione reali sibi inhaerente formaliter, sed si refertur, ideo tantum refertur, quia relatio scientiae terminatur ad ipsum. Et cum dicit de sensibili quod ex natura rei est sensibile, concedo ; ergo realiter refertur. Dico quod realiter referri relatione, potest dupliciter intelligi, aut denominatione intrinseca, aut extrinseca. Primo modo non refertur ad visionem, quae est mensurata a visibili, tunc enim sibi realiter et formaliter inesset relatio realis mensurae ad visionem mensuratam ; sed secundo modo realiter refertur, quia relatione reali mensurati ad mensuram. Et cum ultra dicit, quod eadem facilitate diceretur quod in agente non est relatio ex natura rei, dico primo quod communiter Doctores hoc non concederent. Sed quomodo scibilis sive mensura referatur ad mensuratum, vide prolixe Scotum in quodlib. quaest. 13. Et aliqualiter potest in littera Scoti, praesenti dist. assignari ratio, ubi docet quare inter aliqua oritur relatio ex natura rei, vide ibi.

Dico secundo, quod ubi habemus expressum textum Philosophi, illum debemus sequi, et maxime cum non appareat ita manifesta differentia. Unde expresse Philosophus 5. cap. de Ad aliquid: Omnia, inquit, relativa quae dicuntur. Modo numeri et potentiae sunt relativa, quia essentiae eorum dicuntur ad aliquid, et non quia illud aliud dicitur ad illa. Mensurabile autem et scibile et intellectuale, eo quod aliud ad ipsum dicitur ad aliquid dicuntur, nam intellectuale aliquid significat quod ipsius intellectus est, id est, quod intellectuale objectum significat quod intellectio ipsius est. Similiter est de sensibili respectu sensus, haec enim quantum est de se non referuntur, nisi quatenus alia referuntur ad ipsa, puta sensus ad sensibile, et intellectus ad intelligibile. Constat ergo quod in tertio modo relativorum non est mutua relatio. Hoc idem Commentator expresse ibi commento 20. nec oportet hic amplius insistere.

Ad aliud Occham, ubi arguit quod creator et conservator non dicant relationem, rationis dico praemittendo aliqua. Primo, quod nulla relatio rationis nova potest inesse Deo per actum intellectus divini, ut patet hic a Doctore, et sic cum esse creatorem actu dicat aliquid ex tempore, si illud sit respectus rationis non erit ab intellectu divino, qui, ut dixi, nihil de novo potest comparare. Esse tameo creativum vel conservativum, sive potens creare vel potens conservare, potest dicere aliquem respectum rationis, et hoc ab aeterno, quia intellectus divinus potuit ab aeterno comparare voluntatem divinam, ut potentem creare ad creaturam, ut possibilem creari, et sic ex tali comparatione potest oriri in Deo aliquis respectus rationis, ut patet hic in littera Doctoris. Secundo praemitto quod Deum esse creatorem potest dupliciter intelligi, vel fundamentaliter vel formaliter. Primo modo est quid reale, quia actus realis voluntatis divinae, ista est enim vera : Deus creat actu voluntatis suae, et sic creare importat aliquid reale, scilicet illum actum aeternum, et idem realiter quod Deus, et hoc modo nulla est difficultas. Secundo modo, scilicet formaliter, ut cum dico : Deus creat creatione,

sive creatione est creator, sicut cum dicimus, agens actione respectus agit. Et hoc modo potest dupliciter intelligi, scilicet vel Deus dicitur creator creatione respectus, creatione scilicet sibi formaliter inhaerente, vel creatione non sibi formaliter inhaerente, sed creatione ad ipsum terminante. Secundo modo nulla est difficultas, ut patuit supra, loquendo de denominatione extrinsecus adveniente, sicut etiam dicimus quod paries est visus, non tamen visione sibi inhaerente, sed visione ad ipsum terminante. Primo modo, scilicet loquendo de relatione formaliter inhaerente, patet quod creatio activa nullam relationem realem dicit, ut probat Doctor in littera. Sed an dicat relationem rationis, distinguo. Aut intelligitur, quod creare de necessitate dicit relationem rationis, quasi impossibile sit lapidem creari, nisi in creante sit talis relatio rationis ; hoc modo non ponitur, quia si nullus intellectus creatus esset, adhuc posset Deus creare lapidem. Aut intelligitur quod intellectus creatus potest comparare ipsum Deum in ratione creatoris ad ipsam creaturam, et sic ex tali comparatione posset esse in Deo novus respectus rationis, quo formaliter diceretur ex tempore creator, non tamen est necessarius, quia si intellectus creatus nullo modo compararet, adhuc vere diceretur creator lapidis, sed non relatione sibi formaliter inhaerente, nec reali, nec rationis. Non enim Scotus intelligit quod hujusmodi relatio rationis sit necessaria respectu creare, ut patet intuenti litteram Doctoris. Nec ponitur talis relatio, ut ratio formalis creandi, quia sola voluntas divina vel ejus actus, est ratio formalis creandi, ut patet a Doctore in secundo dist. 1. quaest. 1. et in quodlib. quaest. 8.

Et ex his patet quid dicendum ad argumenta Occham. Procedunt enim ex falso intellectu positionis Scoti, quasi Scotus velit dicere, quod creare sic, necessario dicat respectum rationis novum causatum per actum intellectus creati ; quod si talis respectus rationis non inesset, non posset Deus aliquid creare, vel non posset dici quovis modo creator, quod tamen ipse Scotus non dicit. Imo dicit quod nullus respectus est necessarius in Deo, quia relatio creaturae potest terminari ad absolutum in Deo, imo et de facto terminatur, ut patet hic in littera, et in quodlib. quaest. 8.

Ad aliud, ubi dicit quod sicut Sol dicit relationem realem, quando est agens, ita et Deus ut creans, videtur dicere relationem realem. Patet responsio ex his quae dicit Scotus in solvendo argumenta principalia. Vide ibi. Multa etiam falsa dicit hic Occham, quae brevitatis causa omitto ingeniosioribus, etc.