Albert the Great, Summa Theologiae

Gratia hujus quaeritur, Qualiter distinguit lucem a tenebris, utrum scilicet utrumque attribuendo ad formam, vel utrumque ad locum proprium, sive in . causa, sive in effectu ?

1. Si dicatur, quod ad formam attribuendo: hoc videtur esse falsum. In omni enim opere sex dierum tam creationis, quam distinctionis et ornatus, singulis diebus attribuitur aliquid suae formae. In creatione enim caelum fit caelum, et terra terra. In distinctione lux fit lux, et nox fit nox, quae sic non distinguuntur nisi per accessiones propriarum formarum. Similiter in opere ornatus sol fit sol, et luna luna per adeptiones propriarum formarum. Si ergo determinatio ad formam esset opus distinctionis, opus distinctionis non esset separatum ab opere creationis et ornatus: quod falsum est. Dicunt enim Glossae super Genesim, tam Augustini quam omnium aliorum, quod opus distinctionis ultra opus tertiae diei non extenditur.

2. Adhuc, Si distinctio est ad locum: tunc videtur, quod non deberet sic incipere, Fiat lux: sed, Separetur vel distinguatur lux a tenebris.

3. Adhuc, Secundum hoc quaeritur, Quare non dixit, Fiant tenebrae: sicut dixit, Fiat lux ? Si enim dicitur, quod tenebrae non sint nisi luminis absentia: et propter hoc non dixit, Fiant tenebrae. Tunc etiam non debuit dicere: Appellavit tenebras Noctem: quia cum omne nomen imponatur a forma, quod formam propriam non habet qua ab aliis distinguatur, nomen proprium habere non potest: ergo etiam nomen proprio appellari non debuit a Deo: et sic male dicitur: Appellavit tenebras Noctem,

4. Adhuc, Si in causa distinxit lucem a tenebris, cum causa lucis non possit esse nisi luminosa natura caeli in perspicuo sive aere, tunc primo debuit dixisse in opere creationis quando dixit: In principio creavit Deus caelum et terram: vidit Deus, quod esset bonum: et distinxit caelum a terra, et vocavit diem caelum: et terram propter opacitatem quae tenebras facit, vocavit noctem. Si autem in effectu distinxit: tunc qualitas aeris qui dicitur dies, praesentia scilicet luminis, distincta esset a tenebris noctis: et hoc esse non potest, quia qualitas per se distinguibilis non est, cum qualitas sit et accidens, et non feratur de loco ad locum nisi motu luminosi illuminantis, a cujus oppositione directa super perspicuum generatur lux, ut in antehabitis dictum est.

5. Adhuc, Cum naturaliter ex positione luminosi in circulo quo circumfertur, mane praecedit vesperam, eo quod fit ex ortu luminosi, vespera autem ex occasu ejusdem, videretur convenientius dicere, Factum est mane et vespere, dies unus, quam e converso, Factum est vespere et mane, dies unus.

6. Adhuc, Quare non dicit, Dies primus, sicut dies unus, cum ordo sit in diebus ?

7. Adhuc, Secundum expositionem Augustini, qui lucem exponit de cogni- tione in Verbo angelicae naturae de creatura facienda, cum mane sit per visionem matutinam illustratio angelicae naturae de creatura fienda, et angelica natura Intelligatur per caelum informis quae se faciendam in Verbo cognoscere non potuit antequam esset, prima dies mane habere non potuit, sed dies fuit cum se in lucem Verbi factam esse cognovit, et vespera fuit quando cognitionem suam ad seipsam retulit, eo quod omnis creatura ad seipsam relata declinat ad non esse, et sic ad tenebras, ut dicit Gregorius. Et secundum hoc ita deberet dicere: Facta est dies, quae declinans ad vesperam, complevit diem unum.

8. Adhuc, Secundum alios Sanctos lux dicitur nubecula lucida rotatione sua circa materiam confusam in extremo, quae praesentia sui illustravit eam, et gyratione ad inferius hemisphaerium lumine subtracto paulatim declinans fecit vesperam, et in totum occumbens fecit noctem, sicut dicit Magister in distinctione XIII libri secundi Sententiarum, cap. Si autem quaeritur, ubi facta est lux illa ? Dicit enim ibi, quod " in eodem loco ubi nunc sol rotatur, rotabatur lux illa. " Hoc enim videtur falsum et impossibile: lux enim illa non poterat rotari nisi in circulo distincto: circulus autem distinctus ante quartum diem non fuit: ergo prima, secunda, et tertia die nubecula illa luminosa rotari non potuit rotatione: ergo mane et vesperam et diem et noctem facere non potuit.

9. Si forte dicatur, sicut dicit Damascenus , quod " lux illa contractione et emissione radiorum tunc fecit diem, et noctem. " Tunc videtur hoc esse impossibile: lux enim per necessitatem illuminat perspicuum sibi suppositum, et sic de necessitate dies tantum esset in uno loco, et similiter mane, et vespera, et nox: et motu luminosi hic non distinguerentur ad diversa loca: quod est

contra Basilium et Ambrosium in Hexameron, et Augustinum, et Bedam, et omnes sanctos, qui concorditer tradunt, quod non nisi ratione luminosi distinguitur dies, et nox, mane et vespera.

Adhuc quaeritur de luce illa, Utrum in illuminando fuit perfectior sole, vel minus perfecta ?

Et videtur, quod perfectior: quia

1. Ista dicta est lux : lux autem per essentiam est perfectior in illuminando, quam luminosum quod participat lucem: cum ergo sol luminosum sit participans lucem, videtur quod lux perfectior fuerit in illuminando quam sol.

2. Adhuc, Ex ipsa virtute verborum intelligitur, quod illa lux est opus divinum immediate a Deo factum. Dicitur enim sic: Dixit Deus: Fiat lux. Et dicitur in cantico Deuteronomii, xxxii, 4 et 5: Date magnificentiam Deo nostro. Dei perfecta sunt opera. Videtur ergo, quod lux illa perfectior fuerit ad illuminandum, quam sol. Sed tunc locum habet quaestio Magistri quam facit in libro II Sententiarum, distinctione XIII, cap. Solet quaeri, scilicet si lux illa sufficiebat, ad quid necesse fuit fieri solem, lunam, et stellas?

Adhuc ulterius quaeritur, Quid factum sit ex luce illa, facto jam sole ?

1. Si dicitur, quod coadunata est in corpus solis, lunae, et stellarum: hoc erit contra philosophiam: quia secundum hoc sol, luna, et stellae essent ex materia una communi: et quaecumque sunt ex materia una communi, transmutabilia sunt ad invicem: et secundum hoc sol transmutaretur in lunam et stellas, et e converso: quod omnino impossibile est.

2. Si autem diceretur quod quidam dicunt, quod haec lux diffusa est in circulos solis circa solem: hoc falsum expresse videtur: quia cum coadunata et inspis-

sata sit lux ejus, in distantia duodecim graduum a sole, non tegeretur, sed appareret: et videretur lux ejus ante solem et post solem, sicut videtur lux lunae et stellarum et ante solem, et post solem.

Solutio. Dicendum, quod tres distinctiones Moyses ibi determinat. Prima est extremorum ab invicem: et haec est luminosi ab opaco, ita quod luminosum claritate sua fiat lux: opacum autem quod est ex parte terrae, fiat tenebrae per objectionem sui ad lucem, et habeat lucem per ipsam illustrationem quam facit in superiori hemisphaerio, qua omnes res fiunt visibiles et terminatae et perviae: terminatas enim facit secundum actum visibiles in pulchritudine coloris, cujus esse formale in superficie terminati corporis (ut dicit Aristoteles in lib. de Coloribus) non est nisi diffusio luminis sive lucis qua demonstrantur et venustantur omnia. Et dicit Glossa super illud Genes, i, 3: Fiat lux. " Congrue mundi ornatus a lumine coepit: unde et caetera quae creanda erant, viderentur. " Et haec Glossa ponitur in libro II Sententiarum, distinct. XIII, cap. A, ibi, Prima autem distinctionis operatio .''

Et quod dicitur, quod vocavit hanc lucem Diem, non est aliud, nisi quod dedit ei formam talem, unde congrue sic vocaretur. Dedit autem determinationem verbi aeterni et sapientiae ad hanc formam, quando creaturas distinxit. Et per privationem hujus formae opacum vocavit tenebras: tenebrae enim dicuntur a tenendo: quia tenent lucem ne aliquid illustret, quod est post opacum quando luci opponitur. Easdem vocavit Noctem ab hac eadem privatione formae. Nox enim a nocendo dicitur: nocet enim impediendo lumen vivificum superioris corporis, ne vivificet interiora generabilia et corruptibilia, et ne venustentur illustratione superiorum. Alio enim nomine pro- pter tale nocumentum vocari non possunt. Et sic sunt distincta extrema ab invicem.: superius scilicet generale principium, hoc est, caeleste quod universaliter lumine suo movens est: et infimum opacum, scilicet quod in loco generationis est, hoc est, in centro quod universaliter a luminoso motum est.

Ad primum ergo quod quaeritur ? Utrum fiat distinctio ad formam vel ad locum ?

Dicendum, quod ad utrumque. Dicit enim Aristoteles in VIII Physicorum, quod ab eodem generante idem est motus ad formam et ad locum: dando enim formam secundum naturam, dat omne quod consequitur formam generaliter: et haec sunt motus et locus. Unde creator quando caelesti naturae dedit formam luminosi, et terrestri naturae dedit formam opaci, distinguendo ea in diversas formas, eo ipso dedit eis motus ad diversa loca in quibus salvarentur. Locus enim, ut dicit Aristoteles in IV Physicorum, salvativus est locati. Et per hoc distinxit, quia per hoc luminosum in extremitate circumferentiae mundialis machinae circumire fecit, ut undique lumen infunderet. Et quia non est relatio ad circumferentiam aequalis nisi centri, per hoc ipsum luminosum ad locum supremum distinxit, et opacum quod undique movetur a lumine, determinavit ad imum, hoc est ad medium: hoc enim reflexione radiorum luminosi calorem vivificum excitat, per quem ex humido et terreno elemento formae producantur generabilium et corruptibilium: et sic dividitur lux a tenebris primo in causa, et communiter in effectu.

Ad aliud dicendum, quod utrumque dici poterat: quia unum fit per alterum, et ideo primo dixit, Fiat: et postea divisit lucem a tenebris. Dicendo enim, Fiat, attribuit ipsum ad formam: dicendo. Divisit, attribuit ei motum per quem ad diversa loca tenderet in quibus salvare-

tur, et proprios actos ageret, et propriis passionibus pateretur.

Ad aliud dicendum, quod tenebrae non sunt nisi privatio et defectus: et ideo non fiunt per aliquod opus artificis, sed ipsa carentia lucis tenebrae sunt: et ideo non potuit dicere: Fiant tenebrae: sed nomen accipiunt ab ipsa privatione lucis, sicut omnis privatio ab habitu denominatur et diffinitur.

Ad aliud dicendum, quod in causa distinxit, et in effectu consequenter: sed caelum secundum substantiam non est causa diei, sed potius secundum formam lucis: et ideo in creatione, cum creatio sit actus conditoris producentis substantias principiorum, nulla potuit importari distinctio: et ideo inconvenienter dixisset, Divisit caelum a terra, et vocavit caelum diem, et terram noctem: sed oportuit ante caelum vestiri luce, et per oppositum terram vestiri opacitate, ut per has duas formas essent causae diei et noctis: et ideo oportuit dicere in opere distinctionis: Fiat lux, et, Divisit Deus lucem a tenebris.

Ad aliud dicendum, quod naturalis motus lucis a summo caeli est, sive ab angulo medii caeli, sicut in Psalmo xviii, 7, dicitur de caelo: A summo caelo egressio ejus. Et occursus ejus usque ad summum ejus. Et propter hoc etiam dies in astronomia incipit et meridie. Cujus causam reddunt sapientes astrorum: quia semicirculus qui est ab angulo caeli medio usque ad angulum mediae terrae per Occidentem, semper est aequalis semicirculo qui est ab angulo mediae terrae per Orientem in medium caeli, et secundum aequalitatem partium circuli naturalis motus est lucis. Semicirculi autem, quorum unus est ab Oriente in Occidentem, et alter ab Occidente in Orientem numquam sunt aequales nisi in aequinoctio. Et ideo secundum naturam motus quando declinat a meridie in die natura- li vespera est ante mane. Et ut innuat hunc naturalem motum et ordinem, dixit: Factum est vespere et mane, potius quam e converso, Factum est mane et vespere.

Quidam tamen assignant de hoc aliam rationem et bonam. Et videtur esse a verbis Dionysii accepta in libro de Divinis nominibus , ubi in idem, determinat bonum et lumen, dicens quod lumen illud de quo dicitur in Genesi: Fiat lumen (sic enim habet alia translatio) idem est quod bonum. Bonum dicitur a boaww, hoc est, voco, vocas: quia vocat ea quae non sunt, tamquam ea quae sunt . Unde quia tunc ex non esse sicut ex abysso tenebrarum res creatas vocavit ad esse sicut ad lumen, processit quasi a vespera, quae cadit in tenebras, ad mane, hoc est, ad lumen creaturarum productarum in esse ad lucem. Et ut hunc ordinem designet, potius dicit: Factum est vespere et mane, quam, factum est mane et vespere. Et haec ratio confirmatur, II ad Corinth. iv, 6, ubi dicit Apostolus: Deus, qui dixit de tenebris lumen splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris, ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu. Secundum hoc enim lux est ex tenebris secundum ordinem. Inferius tamen in loco proprio plures ordines et plures rationes de hoc assignabimus.

Ad aliud dicendum, quod primus nomen ordinabile est, ut dicit Priscianus, et non ita dicit distinctionem et discretionem sicut unus. Et ideo quia quitur de distinctione et discretione rerum, melius dicit, dies unus, quam dies primus. In sequentibus autem ubi tangit ordinem sequentium ad praecedens, ibi dicitur convenientius dies secundus, et dies tertius.

Ad aliud dicendum, quod secundum illam expositionem Augustini, matutina cognitio est ante vespertinam: sed secun- dum productionem Angeli in esse et luminis de abysso tenebrarum, ut dictum est, vespera est ante mane: et illam prosequitur ordo litterae Genesis.

Ad aliud dicendum, quod circulus in quo rotabatur nubecula illa, non fuit circulus deferens, sicut sunt circuli deferentes solem et alios planetas: sed fuit circulus quem motu suo descripsit nubecula circa materiam confusam, quae ab Astronomis dicitur circulus imaginativus, et est similis ei qui in astronomia dicitur aequaris motum, eo quod aequales partes describit super centrum in temporibus aequalibus: quod non facit deferens. Circuli autem deferentes facti sunt quarta die: et ideo non valet objectio.

Ad aliud dicendum, quod Damascenus ibi vocat emissionem et contractionem, illuminationem generatam ab oppositione luminosi directa, vel privationem hujus illuminationis: sed non negat, quin haec illuminatio, in diversis locis fiat per motum luminosi in circulo, ut dictum est.

Ad hoc quod quaeritur, Utrum lux perfectior fuerit quam sol, vel non in illuminando ?

Dicendum absque dubio sicut et Magister dicit, quod sol multo perfectior fuit. Et hoc innuunt Sancti quod vocant eam nubeculam, eo quod materialiter fuit pars illius materiae confusae, quae vaporabiliter circa terram fuit oppansa, in qua Deus fecit oriri lucem, et rotari circa materiam confusam ad illuminationem ejus, ut ipsa luce partes ejus moverentur ad formas rerum distinctarum.

Ad argumentum dicendum, quod nubecula illa non fuit per essentiam lux: sed lux quam dixit Deus fieri, fuit forma ejus, sicut lux etiam est forma solis.

Ad aliud dicendum, quod sol et lux illa opus Dei sunt: et utrumque perfectum in suo genere, lux ad illustrationem extremitatis materiae, sol ad distinguendum diem et noctem, et influendum lu-

men vivificum ad formam. et speciem generabilium et corruptibilium: propter quod etiam a sapientibus astrorum vocatur dator vitae: sicut videmus, quod accedente sole cuncta virent, et recedente arescunt.

Et quod quidam dicunt, quod circulus lucis perfectior est ad conservandum in esse, eo quod esse uniforme est sicut circulus, sol autem perfectior est ad provocandum in specie et forma distincta, nihil penitus valet et falsum est: lumen enim solis per gradum in quo est, facit speciem et formam, et per relationes ad alios circulos duodecim signorum quae domus vocantur in astronomia, facit conservationem esse per totam periodum rei generatae.

Et ad quaestionem Magistri dicendum, quod et ipse dicit, quod licet lux illa sufficere ad illustrationem vaporabilis materiae, quae partes materiae moveret et disgregaret, et per oppositum secundum opacum adunaret: tamen ad perfectam claritatem diei et ad perfectam adunationem ex frigore noctis ut perficeretur in partibus materiae motus ad formam, non sufficit: et ideo oportuit fieri solem et lunam et stellas, quorum motibus hoc perficeretur: hoc enim motibus planetarum in circulo obliquo perficitur.

Ad aliud quod ulterius quaeritur, dicendum quod ad hoc nihil probabilius respondetur, quam quod dicit Magister, scilicet quod ex ea factum sit corpus solis et lunae et stellarum, secundum diversas partes ejus.

Ad objectum in contrarium, dicendum quod quando dicit Philosophus, quod quorum est materia una, transmutantur ad invicem, intelligitur materia una, quae unam habet analogiam potentiae ad actum,, sicut in principio hujus libri in primo tractatu, quaestione de materia, ostensum est : et non intelligitur de substantia materiae una universali, de

qua dicimus, quod omnium corporalium in principio creationis mundi fuit materia una: haec enim non est una per analogiam, sed una per substantiam tantum, ut dicit Gregorius super illud Ecclesiastici, xviii, i: Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul. Quod simul est per substantiam materiae, non simul esse potest per distinctionem formae.

Ad ultimum dicendum, quod dictum illud nihil valet, et bene est improbatum.