ARTICULUS II.

De secunda definitione animae secundum Philosophos, quae est Aristotelis .

Deinde, Quaeritur de definitionibus quas dat Aristoteles in II de Anima, ubi dat talem definitionem, et venatur eam per divisionem, et dicit: " Anima est primus actus corporis physici organici, potentia vitam habentis. " Hujusmodi autem est quodcumque organicum.

Contra hanc definitionem multipliciter objicit Gregorius Nyssenus in libro. de Homine.

1. Dicit enim, quod si anima est endelechia sive actus et perfectio, cum endelechia sive actus non sit nisi in perfecto, videtur quod anima nullum esse habeat nisi in corpore, et sine corpore nihil sit.

2. Adhuc, Addit Gregorius Nyssenus, quod ad hoc deducti sumus, quod dicamus cum Platone, quod anima sit substantia, et hoc aliquid, corpori regendo accommodata, et quod separabilis fit a corpore: vel cum Aristotele dicamus, quod est endelechia sive perfectio corporis: et cogemur dicere, quod nullum esse habeat sine corpore.

4. Adhuc, Hoc maxime videtur sequi ex hoc quod dicit Aristoteles, ibidem: " Quoniam autem et corpus hujusmodi vitam erit habens, nec erit corpus anima: non enim est eorum quae in subjecto sunt, scilicet corpus: magis autem subjectum et materia est, scilicet corpus: necesse est animam substantiam esse sicut speciem, corporis physici potentia vitam habentis. " Ex hoc accipitur, quod anima est substantia, sicut forma et sicut species corporis physici: et si est sicut species et forma talis corporis, est actus illius, Et quia omnis forma praedicatur in quale: tunc, ut dicit Gregorius Nyssenus, sequitur quod anima sit essentialis qualitas corporis. Et tunc de necessitate sequitur quod, dictum est. Qualitas enim essentialis numquam est sine eo quod quale facit. Et sic oporteret, quod anima universaliter etiam hominis, numquam esset separabilis a corpore, nec haberet esse separatum.

4. Adhuc, Hoc magis sequitur ex hoc quod dicit Aristoteles inducendo simile sic: " Si autem est aliquid commune quod in omni anima oportet dicere: tunc erit utique actus primus corporis physici organici. Unde non oportet quaerere si unum est anima et corpus: sicut neque ceram et figuram sigilli quae est in cera, nec omnino uniuscujusque materiam et id, cujus est materia. Ergo videtur, quod, sicut figura sigilli se habet ad ceram, dans ei speciem et formam sigilli, sed non speciem et formam cerae: ita se habet anima ad corpus, ut dans ei speciem et formam animati et vivi, sed non dans ei formam et speciem corporis. " Et ex hoc iterum concluditur, quod anima extra corpus nullum habet esse.

5. Adhuc, Hoc maxime videtur sequi ex hoc quod infra dicit sic: " Si ali-

quod organorum, hoc est, instrumentorum physicum esset ut dolabra, erit quidem dolabrale esse substantiae ipsius, et anima haec est. Divisa autem substantia hac, scilicet quae confert ei dolabrale, utique dolabra non amplius erit, sed aut aequivoce. Nunc autem est dolabra, scilicet quamdiu habet talem formam. " Ex hoc expresse accipitur, quod anima non est substantia, nec aliquid, nisi quamdiu est in eo qui confert esse vivi et animali.: et sic anima non. remaneret post corpus ut substantia et hoc aliquid, nec esset post mortem, sed periret cum corpore, quod valde inconveniens est de anima rationali.

6. Ulterius quaeritur, Quomodo dicatur anima actus primus ? Cum actus primus sit sicut habitus: est enim sicut scientia, sicut ibidem dicit. Secundus autem est sicut considerare per scientiam. Et dicit, quod manifestum est, quod anima est sicut scientia. Et subjungit rationem dicens: " In eo enim quod est anima, et somnus et vigilantia est. Simile autem vigilantia est quidem ipsi considerationi: somnus autem dormienti et non operanti. " Et ex hoc concludit sic: " Prior igitur consideratione in eadem scientia. Unde et anima primus actus est corporis physici vitam habentis potentia: secundum hoc enim actus primus ordinatus est ad actum secundum tamquam ad perfectissimum: animatum autem perfectissimum est secundum esse in natura: ergo anima confert esse perfectissimum. " Et sic videtur magis similis ad actum, secundum, quam ad actum primum: unumquodque enim, debet definiri ab ultimo et optimo sui: quia hoc, ut Aristoteles ostendit in VII primae philosophiae, est constitutivum totius esse, et differentia convertibilis, respectu cujus omnia alia sunt in potentia.

7. Ulterius quaeritur, Quare dicit, Corporis physici ? Physicum enim in eo quod physicum est, forma physica perficitur: anima autem, sicut dicit Avicenna, elevata est supra formam physicam:

deberet ergo dici magis animati corporis quam physici.

8. Ulterius adhuc quaeritur, Quare dicit, Organici ? Quaedam enim sunt animata, in quibus nulla distinctio est organorum, sicut spongia, et aureum vellus: ergo non generaliter animatum est organicum: et sic non deberet anima definiri per organicum.

9. Ulterius adhuc quaeritur de hoc quod dicit, Potentia vitam habentis : et quaeritur de qua potentia intelligitur? Sicut enim dicit Aristoteles in V primae philosophiae, potentia duplex est in genere, activa scilicet, et passiva. Potentia activa est, ut dicit ibidem, principium transmutationis in aliud secundum quod est aliud. Et haec corpori convenire non potest: quia, sicut ibidem dicit, ubi illam dat definitionem, corpus in animato materia est: ergo potentiam activam habere non potest. Si autem intelligitur de potentia passiva, quae sicut ibidem dicitur, principium transmutationis est ex alio secundum quod est aliud, tunc illa potentia nihil essentialium animae est. Et cum definitio debeat dari per essentialia definito, videtur quod anima per talem potentiam non. debeat definiri.

10. Ulterius quaeritur de hoc quod dicit in fine postquam venatus est definitionem generaliter sic concludendo: " Universaliter quidem igitur est dictum quid sit anima. Substantia enim est secundum rationem: hoc autem est quod quid, erat esse hujusmodi corporis. " Hoc enim non videtur convenire omnibus quae sunt animae: intellectus enim animae est. Et ibidem dicit, quod, intellectus nullius corporis actus est. Male ergo videtur esse data dicta definitio.

11. Si forte dicat aliquis, quod dicta definitio data est de tota anima, et non de partibus. In contrarium est quod, ipse ibidem dicit sic: " Considerare autem oportet in partibus quod dictum est. Si enim esset oculus animal, anima utique ipsius esset visus: haec autem substantia est oculi secundum rationem: oculus autem est materia, quo scilicet visu deficiente, non est quidem oculus nisi aequivoce, sicut lapideus, vel depictus. " Et ex his concludit ganeraliter: " Simile namque habet sicut pars ad partem: sic et totus sensus ad totum corpus quod est sensitivum secundum quod hujusmodi est. " Si ergo intellectus est aliquid animae, videtur quod secundum hanc rationem sit alicujus corporis actus: et sic anima rationalis et intellectualis non separantur a corpore, quod haereticum est.

Solutio. Dicendum, quod definitio Aristotelis inducta, dicit quid est anima secundum quod anima est forma et species et substantia animati corporis, in quo secundum lotum et secundum partes operatur operationes vitae, et non est data de anima secundum quod, est in seipsa: propter quod etiam Philosophus dicit ibidem, ubi ponit istam definitionem, quod secundum partes secundum quas est actus corporis alicujus, extra quas non exercet opera vitae, non est separabilis: quia si separaretur a corpore, et esset in se, secundum illas partes secundum quas actus est corporis, nullas haberet operationes vitae, et sic non esset anima. Substantiale est enim animae operationes vitae facere. Unde Philosophus ibidem dicit sic: " Quod quidem igitur non sit separabilis anima a corpore: aut si separabilis, pars quaedam ipsius apta nata est separari, non immanifestum est. Quarumdam enim partium actus est, secundum quas scilicet non contingit eam separari. At vero secundum quasdam nihil prohibet eam separari, propter id quod nullius sunt corpora actus. Ampliusque manifestum est hoc si sit corporis actus anima sicut natura navis. " Quod tractans Avicenna in VI de Naturalibus, dicit, quod sicut nauta duplicem habet definitionem: unam secundum quam consideratur in seipso, secundum quam dicitur artifex arte regens navim: aliam secundum quam

operationes nauticas operatur instrumentis navis, artemone scilicet, malo, velo, remis: ita anima duplicem debet habere definitionem: unam secundum quod operatur opera vitae in corpore et in organis ejus. Et secundum hoc definitur ab Aristotele secundum quod est endelechia sive perfectio corporis physici organici, potentia vitam habentis. Et intelligitur de completa potentia, quae perfecte habet in se omnia, et in nullo deficit, quin ex his quae in se habet, operetur opera vitae. Illa enim est perfecta potentia sicut scientia, quae tunc completa est, quando in nullo deficit eorum quae exiguntur ad considerare secundum actum illius scientiae.

Alia definitio est, quae datur de anima secundum se, et secundum quod separabilis est a corpore, maxime secundum partem quae nullius corporis est actus, hoc est, intellectivam, secundum quam partem opera vitae operatur in seipsa. Secundum quod dicit Isaac in libro de Definitionibus, quod anima rationalis, substantia est in umbra intelligentiae creata. Et hoc est quod dicit Dionysius dicens, quod supremum rationis attingit infimum intelligentiae. Intelligere enim et scire, opera quaedam vitae sunt, sed secundum potentiam, quae nullius corporis est actus. Potentia enim quae alicujus corporis est actus, nihil recipit, et circa nihil operatur, nisi circa hoc quod est de harmonia illius corporis cujus actus est: sicut patet in visu, qui est actus oculi, qui nihil recipit et circa nihil operatur, nisi circa hoc quod est de harmonia perspicui aquei sive diaphani, ex quo componitur oculus: et hoc est lux et color. Et sic est de aure ad sonum et ad crepitum aeris in quo fundatur tympanum auris et auditus.

His ita praenotatis, dicendum est ad primum, quod Gregorius bene diceret, si anima in se considerata esset endelechia secundum essentiam. Hoc autem non est verum: non enim est endelechia nisi per animationem quam facit corpori per opera vitae. In se autem spiritus est incorporeus, semper vivens, ut dicit Plato.

Ad aliud dicendum, quod animam considerando secundum se, consentiemus Platoni: considerando autem eam secundum formam animationis quam dat corpori, consentiemus Aristoteli.

Ad aliud jam patet solutio per idem. Et propter hoc anima quae tantum est actus corporis, sicut vegetabilis in plantis, et sensibilis in brutis, quae non sunt nisi species et actus corporis et qualitas essentialis, non separantur a corpore.

Eodem modo dicendum est ad sequens, quod hoc omnino est verum de anima quae tantum, est actus corporis, sed non de anima quae est actus et motor corporis ut nauta navis. Haec enim per substantiam et essentiam est extra corpus et distincta ab ipso, nec inest ei ut forma sive qualitas essentialis, sed inest ei ut influens ei potentias ad opera vitae, sicut nauta instrumentis navalibus potentias influit ad opera nautica.

Ad aliud omni eodem modo dicendum est. Hoc enim non sequitur, nisi de illa quae est actus corporis, et nihil amplius: sicut forma et figura dolabrae est actus e t species dolabrae ad esse dolabrae.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod actus primus dicitur, quia confert esse animato secundum quod est animatum, et speciem, et rationem.. Quod non facit secundus actus, sed indicat per effectum in opere, quod tale esse vivo collatum est: sicut considerare indicat, quod sciens facultatem habet ex scientia considerandi. Unde primus perfectior est in conferendo esse et speciem, licet secundus magis indicet facultatem.

Ad aliud ulterius dicendum, quod sicut dicit Plato, a datore formarum datur forma physica, quae non elevatur super materiam, sed est in ipsa sicut in Euripo, hoc est, in ebullitione continua: nec operatur nisi per operationes materiae: et ideo dicitur physica. Et datur forma ad similitudinem datoris formarum, quae est intellectus activas formarum. Et haec forma quia est similitudo datoris formarum, elevata est super materiam, et vocatur anima,, Et sicut dator formarum multa operatur, ita illa forma multum operatur. Ne. c dicitur physica, sed physici: quia scilicet est corporis ex physicis principiis constituti. Et dat Aristoteles exemplum, sicut forma et figura serrae non sunt ferrum, sed ferri, quia in alia materia operationes serrae facere non posset.

Ad aliud ulterius dicendum, quod omne animatum corpus est organicum: sed, sicut dicit Aristoteles in eodem loco circa istam definitionem, in quibusdam sunt organa simplicia sive homogenia, sicut in plantis folium, et cortex: folium enim est ad cooperiendum fructus ab imbribus et caumatibus, cortex autem ad cooperiendum semen et humiditatem fructus, ut ad maturitatem et digestionem quae pepansis dicitur, deducatur. Sicut etiam in spongia et aureo vellere quaedam sunt partes, quibus perficitur motus dilatationis et constrictionis, et quibus sugitur nutrimentum. Et sicut planta habet radices ori in animalibus similes, ut dicit Aristoteles in II de Anima, ubi istam ponit definitionem. Ad aliud ulterius dicendum, quod intelligitur de potentia passiva sive receptiva: nec ponitur in definitione animae, ut essentialis animae sit, sed quia ad potentiam quae est in anima correlativa est. Et ideo, sicut dicit Porphyrius, necesse est in utrisque utrorumque rationibus uti. Et Commentator super secundum de Anima dicit, quod causa multitudinis in corpore organorum est multitudo potentiarum in anima operantium opera vitae: sicut in arte propter multas operationes artis quae uno instrumento perfici, non possunt, requiritur multitudo instrumentorum, ut securis ad incidendum, dolabra ad dolandum, terebrum ad perforandum, et sic de aliis, scilicet ascia, runcia, et serra.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicen-

dum quod bene data est definitio, et convenit omni animae quae est actus corporis, et nihil habet nisi quod, est actus corporis, Intellectus autem nullius corporis est actus: et propter hoc illi non convenit: et per consequens etiam substantiae animae rationalis non convenit. Quia impossibile est, quod a substantia quae tantum est actus corporis, fluat potentia quae nullius corporis est actus, cum potentia naturalis fluat de essentialibus substantiae illius cujus est potentia. Sed. e converso a substantia separata quae motor est corporis, bene possunt fluere potentiae conjunctae corpori. Et hujus ratio est: quia quidquid potest potentia inferior, potest superior excellenter, sed non e converso. Et hoc dicunt Dionysius, et Boetius, et generaliter verum est in potestativis.

Ad ultimum dicendum, quod intellectus est aliquid animae, qui est ad modum intellectus qui est dator formarum et separatus: et propter hoc ab eo fluit potentia quae in actu separata est. Ita etiam dicunt sancti, quod ad imaginem et similitudinem ipsius est. Unde Gregorius Nyssenus: " Quis igitur digne non admirabitur nobilitatem hujus animalis, quod copulat in seipso mortalia immortalibus, et rationalia irrationalibus colligit, et fert in suiipsius natura omnis creationis imaginem ? Propter quod et parvus mundus dictus est, qui tanta dignus factus est a Deo providentia, propter quem sunt omnia et quae nunc sunt et quae futura sunt, propter quem et Deus homo factus est, qui desinens in incorruptibilitatem et mortale suum effugiens, in caelis regnat, et secundum imaginem et secundum similitudinem Dei factus cum Christo conversatur: Dei filius enim omni principatui et potestati praesidet. Quis dicere potest hujus animalis praeeminentias ? Pelagus pertransit, caelum intrat contemplatione astrorum, et motum et intervalla dignoscit, terram, et mare fructificat, feras et cete contemnit, omnem disciplinam et artem et methodum dirigit, exsul per. litteras quos vult alloquitur, nullo a corpore impeditur, prophetat futura, omnium dominatur, omnia possidet, omnibus voluptuatur, Angelis et Deo loquitur, creationi jubet, daemonibus praecipit, horum naturam perscrutatur. Deum investigat, domus et templum fit Dei: et cum haec omnia habet, a virtute et pietate proficit. " Et per haec omnia intendit, quod cum tanta dignitate et cum tantis muneribus naturae honoratus sit homo, quod consequenter naturale est homini, quod honorabiliorem quam alia animalia et incorruptibilem sortiatur animam: et ita anima ejus cum animabus animalium brutorum non debuit habere communem definitionem.