Dub. III.

Item quaeritur de hoc quod dicit, quod diversa Sacramenta sunt Legis novae et veyeris , quia illa tanium significabant, haec conferunt gratiam. Contra hoc obiicitur, quod nullus salvari potest sine gratia: ergo si Sacramenta veteris Legis gratiam non conferebant, videtur, quod nullus in Lege illa salvatus fuerit: quod est impium dicere: Si tu dicas, quod in Sacramentis illis dabatur gratia, sed tamen non virtute Sacramentorum illorum; in Sacramentis autem novae Legis datur gratia virtute ipsorum, quia sunt " ex sanctificatione sanctificantia ", sicut dicit Hugo ; obiicitur contra hoc: quia gratia est per creationem: ergo solus Deus habet virtutem conferendi gratiam : ergo si in istis et illis conferebat. videtur, quod inter haec Sacramenta et illa nulla sit differentia.

Respondeo: Intelligendum est ad hoc, quod duplex est circa quaestionem istam opinio celebris et famosa.

Quidam namque voluerunt dicere, quod in utrisque Sacramentis datur gratia, sed differenter: quia in illis dabatur ratione fidei et devotionis ipsius suscipientis, ita quod nullo modo ratione Sacramenti sive operis operati. In Sacramentis autem novae Legis secus est, quia constant ex. verbo et elemento; et cum Dominus instituit verbum, dedit illi virtutem, per quam influit et agit in animam vel disponendo ad gratiae susceptionem, vel imprimendo characteris consignificationem, vel adminiculando ipsi gratiae ad animae curationem et fomitis debilitationem. Et hoc videtur dicere Augustinus : "Quae est virtus aquae, ut corpus tangat et cor abluat, nisi faciente verbo "? Et magister Hugo de sancto Victore videtur id idem sentire, qui dicit , quod " Sacramenta novae Legis prius sanctificantur per verbum et postmodum sanctificant, ut sic sint ex sanctificatione sanctificantia)). Et hunc modum dicendi sustinent viri periti et fide digni.

Sed difficile videtur mihi intelligere, virtutem - illam simul esse verbo et elemento collatam, quantum ad essentiam et naturam, quantum ad eius existentiam, quantum ad durationis mensuram et etiam quantum ad operationis efficaciam; quae omnia necesse est ponere et explicare circa virtutem illam, si quis dicat, quod aliqua qualitas detur verbo et elemento, per quam agat et influat in ipsam animam.

Difficile namque est intelligere illius virtutis essentiam. Cum enim non sit substantia, sed accidens quoddam et in genere boni: dubium est, utrum debeat reponi inter bona maxima, vel media, vel minima . Et si inter bona maxima reponatur, iam gratia erit; gratia autem existens in uno subiecto, non habet virtutem agendi in aliud. Si vero gratia non est nec virtus, quomodo ergo dicitur secundum veritatem sanctificare ipsum Sacramentum et eum qui suscipit Sacramentum?

In quo etiam genere sit et cuius speciei sit, utrum videlicet in diversis Sacramentis diversificetur formaliter illa virtus, homini parum intelligenti difficile est capere.

Et si inter bona media, vel minima reponitur, quomodo talis virtus facit rectitudinem et sanationem ipsius animae, quae inter bona maxima computantur ?

Non solum autem difficile est intelligere huius virtutis essentiam, sed etiam subsistentiam. Qualiter enim accidens spirituale substantificabitur in subiecto coiporali, cum secundum naturae ordinem,

quem Deus non pervertit per miraculum, substantia sit nobilior sua proprietate?

Aut si ponitur illa virtus spiritualis ut in subiecto in verbo et elemento, quare non similiter ipsa gratia, quae debet infundi animae ? quod nescio si aliquis recte intelligens dicat.

Aut si est in subiecto corporali, quomodo una virtus et qualitas absoluta simul poterit esse in duobus subiectis, verbo videlicet et elemento, ex quibus, etsi fiat unum Sacramentum, non tamen fit unum per naturam et essentiam? Unitas autem virtutis, secundum quod vult Damascenus , correspondet unitati substantiae et naturae. Aut ergo in uno Sacramento non est una virtus, sed plures: aut illa virtus composita est: aut unum accidens simplex et spirituale et impartibile simul erit in diversis subiectis; quod totum valde difficile est intelligere de illa virtute.

Nec solum ista duo difficile est intelligere de illa virtute, sed etiam durationis mensuram. Dubium enim videtur, utrum Deus dederit virtutem illam, quando primo instituit, an de novo det. Sed quomodo a principio dedit his quae nondum erant, sicut verbis, quae quotidie de novo formantur ? Si de novo dat, tunc quotidie in Sacramentis non solum gratiam, sed etiam alia accidentia creat: et tamen non consuevit dici, quod creationis opus currat nunc nisi circa exitum animae in esse et circa infusionem gratiae.

Et si desinat esse statim, prolato verbo, quomodo creavit Deus tam nobilem virtutem, ut ita. cito deficeret ?

Et rursus, si datur verbo, cum non detur verbo in scripto nec in mente, datur in pronuntiatione: et tunc difficile erit explicare, utrum detur in principio, vel in medio, vel in fine: quia nec in principio verbi nec in medio est actio illius virtutis. Si vero in fine, tunc, cum verbum desinat esse, et deficiente verbo, desinat virtus verbi, simul incipiet virtus et desinet. Aut si ante finem daretur: quando ante detur et quantum duret, difficile est insinuare.

Nec tantum illud, sed etiam multo difficilius est explicare operationis illius virtutis efficaciam, utrum scilicet agat generatione aequivoca, vel univoca, generando sibi simile, vel dissimile.

Difficile etiam est , utrum influat omnino aliquid ab extrin seco, an educat aliquid de potentia in actum. Primnm est soli Deo possibile, secundum antem difficile est explicare. - Difficile est etiam intelligere, quomodo characteris impressio possit esse ab illa virtute, cum character videatur esse in superiori parte, in qua solus Deus potest influere. Unde substantia intelligibilis beata, quantumcumque magnae sit excellentiae, secundum quod dicit Augustinus , non potest facere ad nostram iustificationem, vel illuminationem aliquid interius formando, sed solum exterius excitando. Quomodo ergo hoc poterit virtus data elemento vel verbo, cum non videatur esse capax tantae virtutis ? - Postremo, in Sacramento altaris, in quo fit subito transsubstantiatio panis secundum se totum in corpus Christi

quod quidem non potest esse nisi ab infinita virtute -quomodo verbum prolatum ab homine, cum sit finitae virtutis, poterit ad istam transsubstantiationem aliquid operari ? Et certe, si illud verbum virtutem non habet agentem, multo minus verba aliorum Sacramentorum.

Haec omnia et multa alia circa hoc valde dif-

- ficile est intelligere et explicare. Quae non idcirco narro, quia credam esse insolubilis, vel ut per ipsa istam improbem positionem, sed ut ostendam, me ipsam non plene intelligere, et ideo nec affirmare nec negare velle: quia, etsi ipsam non clare intelli-

. gam, hoc tamen scio et intelligo, quod plura potest Deus facere et etiam in ipsis Sacramentis facit, quam nos possumus intelligere . Unde confugiendo ad mirabilem Dei potentiam, omnia ista possumus facile declinare. Et secundum istum modum dicendi satis plana esset responsio ad quaestionem propositam, si ipsius modi plana esset intelligentia. Et haec positio in quarto libro diffusius est explicata, ubi respondetur ad praemissa.

Alius est hic modus dicendi. Supposito, quod

. in Sacramentis novae Legis "divina virtus secretius operatur )), quia hoc est ipsius fidei et sententiae communis; dixerant aliqui, Sacramenta novae Legis

- habere respectu iustificationis virtutem influentem, promerentem, disponentem et efficaciter ordinant terni: virtutem influentem ratione Spiritus sancti assistente: virtutem promerentem Talione meriti passionis ad Sacramentum concurrentis ; virtutem disponentem ratione devotionis ipsius fidelis Sacramentum suscipientis: virtutem denique efficaciter ordinantem ratione divinae pactionis instituentis. Sic enim instituit Dominus, ut ad talis verbi prolationem et Sacramenti susceptionem mirabilis in suscipientibus fieret operatio et suscipientium sanatio et iustificatio: et pro tanto dicuntur Sacramenta novae Legis habere virtutem. - Et differunt in hoc a Sacramentis Legis veteris, praeripue quantum ad ipsam efficacem ordinationem, quia non interveniebat ibi pactio in illis Sacramentis, per quam efficax et infallibilis fieret ordinatio ad gratiam, secundum quod in Sacramentis novae Legis: ut patet in institutione baptismi, ubi dixit : Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit.

In aliis etiam tribus modis habendi virlntem differentia est penes magis completum et minus completum, quia in Sacramentis novae Legis Spiritus sanctus influens iustitiam plenius assistit, et passio Christi meritoria efficacius concurrit. In cuius signum de latere Christi profluxerunt sanguis et aqua , et per consequens Sacramenta, de quibus fundatur Ecclesia.

Abundantior etiam est devotio suscipientis tom propter incrementum fidei propriae, quod factum est in nova Lege, tum etiam propter subsidium fidei totius Ecclesiae, quia in fide Ecclesiae suscipiuntur ecclesiastica Sacramenta .

Et propter istum quadruplicem modum habendi virtutem dicuntur Sacramenta Legis novae iustificare et esse causa gratiae.

Nec volunt qui hanc positionem sustinent in Sacramentis novae Legis amplius ponere, tum quia ista satis videntur sufficere ad nostram sanationem et iustificationem; tum etiam, quia ex isto quadruplici modo habendi virtutem satis manifestatur nobilitas Sacramentorum novae Legis in se ipsis: tum etiam, quia secundum hoc satis apparet differentia Sacramentorum novae Legis et veteris ; tum etiam, quia nec expressa auctoritas nec ratio videtur cogere amplius illis dare, et humilitas fidei non tantum debet refugere diminutionem , verum etiam superfluitatem, et laudabilius quodam modo videtur diminute dicere quam ampliare.

Hunc modum dicendi et huius quaestionis determinationem plures sustinent bene intelligentes. Et dominus Gulielmus, Parisiensis episcopus, in determinando in scholis Fratrum Minorum approbavit istum modum dicendi coram fratre Alexandro bonae memoriae.

Et istum modum dicendi dupliciter potest quis sustinere et intelligere: vel ita, quod omnino affirmet, nullo alio modo esse virtutem in Sacramentis novae Legis quam modis praedictis; vel quod hoc modo affirmet, virtutem in eis esse, ita tamen, quod non neget, alium modum praeter hos existendi virtutem in Sacramentis esse possibilem. Et primus modus repugnat priori modo dicendi: secundus autem modus dicendi priori opinioni non repugnat, quia nihil dicit, quod illa non dicat, immo etiam nihil dicit, quod communis opinio non teneat

nullus enim recte sentiens negat, quin omnibus dictis modis Sacramenta novae Legis virtutem habeant

sed si quis plus dicit, huic positioni non contradicit, sed addit.

Sed forte videbitur alicui calumniabile, quod . dictum est, virtutem Spiritus sancti Sacramento assistere, quin potius in nomine Sacramenti claudi deberet intelligi tanquam de eius integritate, propter illud quod dicitur primae Ioannis quinto : Tres sunt, qui testimonium dant in terra: spiritus, aqua et sanguis, et hi tres unum sunt: et in libro de Unitate et uno dicitur, quod sunt unum Sacramento: et ideo non debet dici, quod Spiritus sanctus assistat Sacramento, tanquam cum eo connumeretur: sed propter ipsam unitatem, quae praedicta est, quam efficit Spiritus sanctus in Sacramento , ipsi Sacramento debet attribui.

Sed certe, etsi hic modus dicendi videatur dif-- ferre a praedicto, tamen secundum rem idem est, licet vocabula sint diversa. Quod enim dicuntur ista tria unum Sacramento, hoc non est, quod ex ipsis fiat unum per essentiam, sed quod fiat unum per ordinem, quia scilicet ordinantur ad unum effectum : et hoc nihil aliud est dicere, quam unum alteri assistere.

Item, omne quod est de integritate Sacramenti, aut est res tantum, aut significatio tantum, aut res et signum . Si ergo Spiritus influens iustitiam ponitur de unitate Sacramenti, cum non sit signum nec res et signum, erit tantummodo sicut res, et ita non habebit rationem causantis, sed potius rationem effectus; et ita Spiritus non staret pro ipsa virtute influente, sed potius pro ipsa gratio, Spiritus sancti infusa ipsi animae in Sacramenti susceptione.

Item, non est quaestio, utrum Spiritus sanctus in Sacramento infundat gratiam, sed de hoc est quaestio, utrum Sacramentum, secundum quod dicitur invisibilis gratiae visibilis forma , ita quod similitudinem eius gerat et causa existat", habeat virtutem aliquam, per quam influat in animam. Non videtur ergo hoc facere ad propositum.

Postremo, Spiritus sanctus sanctificans et meritum passionis et elementum exterius non solummodo reperiuntur in Sacramentis Legis novae, sed etiam in Sacramentis veteris Legis. Hoc ergo non sufficit dicere ad assignandum differentiam istorum Sacramentorum et illorum.

Aut ergo modus iste dicendi nihil aliud dicit, aut si dicit, parum dicit et modicum ad propositum facit.

Et ideo sustineatur, quicumque praedictorum modorum magis placet, quia primus satis pius est, secundus vero satis sobrius est, si sustineatur illo modo, quo dictum est: et hoc modo in quarto libro sustinetur, sicut patet consideranti. Et idcirco hic repetii, non propter hoc, ut nova snperadderentur, sed ut ostenderetur, quod a communi positione non dissonat, cui pro viribus meis in omnibus praecedentibus libris adhaesi tanquam viae securiori, et sicut scio et possum, mihi et aliis consimilibus parum intelligentibus persuadeo adhaerendum ; et quoniam per totum librum hoc diligentius observavi

sicut advertenti clarius apparebit

ut in his quaestionibus dubiis et difficilibus, in quibus non potui deprehendere, quae esset via communis, quia sapientes opinantur contrarie sapientibus, sic unam partem tanquam magis probabilem sustinerem, ut tamen aliam minime improbarem.

Sufficit enim in dubiis scire, quid sapientes senserunt, nec est utile contentionibus deservire. Multa dicimus et deficimus in,verbis, consummator autem sermonum ipse esf Dominus noster Iesus Christus, de quo factus est sermo in hoc tertio libro, cui immensas gratias ago, quia adiuvit pervenire ad consummationem istius opusculi, miseratus paupertatem scientiae et ingenii: in quo tertius iste liber ultimo est notatus . Quem rogo, ut faciat provenire mihi ad obedientiae meritum et ad fratrum profectum, propter quae duo labor iste a principio fuit assumtus. Ipsi ergo, de quo factus est sermo, Domino nostro Iesu Christo, regi saeculorum immortali et invisibili, qui pro nobis factus est homo et: crucem subiit et gratiam multiplicem contulit et mandata dedit, secundum quod in hoc libro explanatum est, sit omnis.honor et gloria per infinita saecula saeculorum. Amen .

EXPLICIT LIBER TERTIUS FRATRIS BONAVENTURAE SUPER SENTENTIAS.

S. BONAVENTURAE

S. R. E. EPISC. CARD.

COMMENTARIA

IN QUATUOR LIBROS SENTENTIARUM

MAGISTRI PETRI LOMBARDI

TOMUS IV.