COMMENTARIUS.

In hac distinctione incipit tractatus de Sacramento inalrimonii,et extenditur usque L ad distinctionem trigesimam secundam inclusive ; quem ordinem sequuntur Senten tiaril. De eadem materia agitur lib. 4. Decretalium, et 6. sub titulo de spons. et matrimon. in Decreto, causa 23. Summistae verb. Matrimonium. v. Sponsalia. Plures Doctores disserunt in particularibus tractatibus. Thomas Sanchez prae reliquis copiose tribus tomis, in quibus diffuse examinat difficultates omnes, quae ex natura contractus, promissionis, Sacramenti, obligationis mutuae spectant ad hanc materiam. Nos sequentes litteram Doctoris explicabimus ea quae ad substantiali) matrimonii pertinent, et impedimenta. Subinde incidenter dubia resolventur, prout ipse textus occasionem dabit, reliqua remittendo ad alios, qui in specie plura tradunt, casus proponentes, qui ex natura contractus aliquo modo huc pertinent.

(a) Ad solutionem quaestionum tractandarum, etc. In quaestione praesenti Doctor subjicit fundamentum totius materiae, explicans matrimonium in ratione contractus, et in ratione Sacramenti, qualificans contractum ex substantia, ex fine, ex institutione legislatoris, quantum ad officium naturae, ex institutione ejusdem in ratione Sacramenti, ac proinde subjicit quatuor conclusiones; quarum tres primae agunt de ipso, qua est contractus legitimus, ultima vero, qua est Sacramentum. Ut ergo has conclusiones ordine suo prosequamur, illud praemittendum, hunc contractum vocari matrimonium magis quam patrimonium, pluribus de causis. Primo, ut mater efficiatur mulier nubens: S. Augustinus lib. l9.contra Faustum c.16. Secundo, quia matris in procreandis filiis magis apparet officium, ratione laboris, educationis, lactationis in tenera aetate, et nutritionis in utero. Nomen autem patrimonii ad bona externa spectat, in quibus magis apparet officium viri. Tertio, quod in generatione filiorum certior sit mater quam pater, cap. Es literis, etc. de conversione infidelium. Hinc Covarr. epitom. in 4. decret. part. 2. cap. 1. asserit Jurisconsullos filios, servos aut liberos, non ex patre, sed ex matre dijudicare. Unde illud vulgare : Partus sequitur ventrem; et tenet glossa caj. 1. de conjug. serv. I. Et servorum, ff. de stat. hom. Dicitur etiam hic contractus connubium a velamine, quo teguntur conjuges cum benedictionem recipiunt, quasi a nube, qua teguntur, caelum, ut Isidorus lib. 9. orig. cap. de conjugiis, vel ob pudorem, ut annotavit Ambrosius lib. 1. de Abraham, cap. 9. cui favent verba Achimelech ad Saram uxorem Abraham dantis ei velum, quo se obtegeret, Genes. 20. vel ut solis maritis se obnoxias sciant, 30.quaest. 5.Dicitur praeterea conjugium a communi jugo, quod in vitae societate et indissolubili communione ferre debent.

Matrimonium. et nuptias plures antiqui haeretici damnabant tanquam illicita. Saturninus apud Irenaeum lib. 1. contra haeres. cap. 12. docuit nubere et generare a Satana esse. Item Marcion, ut Tertullianus lib. 1. contra eumdem, Clemens Alex. I. 3. Stromat. Hieronym. contra Jovinianum, lib 1. circa initium. idem Tatianus, ut patet ex Irenaeo lib. 1. cip. 3. Epiphan. haeret. 46. Theodoreto Adamiano apud August. haeres. 31. Hierarax apud Epiphan. haer. 67. Apostolici, ut refert Augustinus haer. 4. Priscillianus apud Leonem Papam epist. 93. Eustathius apud Concilium Gangrense, et Socrat. lib. 2. Inst. c. 33. Manichaei etiam damnant nuptias, ut patet ex Augustino et Theodoreto. Idem error refertur plurium aliorum, ut Bogomili; ita Euthymius Pan. 2. parte. Fuit Albigenlium apud Anton. part. 4. lit. 11. cap. 7. sig. 5.

Contra hos omnes militat prima, secunda et tertia conclusio Doctoris cum suis probationibus; et veritas fidei definita in Concil. Gangrensi can. 1. 9. 10. et 14. in Bracharensi I. can. 11. Tolelan. 1. in confessione fidei, can. 50. Apostolorum. Clem. Koman. lib. 6. c. 8. et c. 28. Ignatius in epistola ad Philip. Justin. orat. ad Antoninum pium. Irenaeus lib. I. cap. 30. Clemens Alexand. lib. 3. et 4. Stromatum, Alban. term. contra omnes hmret. et epistola ad Annum Monachum, Cyrillus Hierosolymitanus caleches. 4. Basilius de vera Virginitate, Epiphanius ioas citatis, Nazianzenus orat. 11. in laudem Gorgoniae sororis, et orat. 31. in illud : Cum consummasset Jesus hos sermones, etc. Origen. homil. 11. in Exod. lib. 8. in epistolam ad Romanos, Nyssen. lib. de Virginitate, cap. 8. Chysoslomus tu cap. 5. ad Ephes. insecundam epistolam ad Titum, homil. 2. in Psalm. 43. Cyrillus Alexandrin. in Joan. c. 22. Theod. locis

citatis, et in epitome Decretorum divinorum, cap. de Matrimonio, Juslinus Imper. Aulhent. 22. de nuptiis.

Item Martialis Papa epistola ad Tolosanos, cap. 9. Innocentius I. epistola 22. Leo I. epist. 93. cap. 7. epist. 92. cap. 4. Gregor. Maga. homil. 36 in Evangel. et in 4. Psalmum paenitenlialem. Gregorius VII. lib. 1. epist. 48. Lucius III. cap. Ad abolendam, etc. de haereticis; alii Pontifices titulo de sponsalibus et matrimonio. Praeterea Florentin. in Decreto unionis septimum Sacramentum, etc. Tridenlin. sess. 24. in doctrina de hoc Sacramento, eamdem veritatem docet et supponit in Canonibus fidei.

Neque secus Patres Latini eamdem tradunt. Tertull. lib. 1. adversus Marcionem, c. 29. de anima, c. 21. et 27. contra Valentinianos, cap. 30. Cyprianus de disciplina et bono, Lactant in epitome divinarum Instit. c. 8. Ambros. lib. 6. in Lucam, cap. 8. in cap. 5. epistolae ad Ephes. Hieronymus ad c. 19. Matth. et loco citato, Augustin. in toto lib. de nupt. concupiscent. caeterique Patres et Doctores Catholici. Argumentum ex Scriptura subjicimus conclus. 3.

(b) Prima conclusio principalis : Ad procreandam prolem debile educandam, marem et foeminam vinculo indissolubili sibi mutuo copulari et obligari, honestum est, etc. Hanc conclusionem optime probat Doctor per duas alias, quarum prima est de actu quoad substantiam ; secunda vero de actu quoad circumstantias. Quoniam actus ex substantia seu objecto malus nequit per ullas circumstantias reddi bonus, ideo primo probat hunc actum contractus non esse malum ex se, aut objecto, ac proinde esse circumstanlionabilem in genere moris, ut sit complete bonus; subjungit ergo sequentem :

(c) Ad probationem primae conclusionis sit haec prima conclusio praevia : hominem velle procreare prolem in specie humana est actus recte circumstantionabilis, 1. etc. Probat primo, quia non est de se malus, ita ut non possit circumstantionari, sicut est dare alienum, quia hoc est ex objecto malum et contra justitiam, non ita contractus mutuus matrimonii, quia utraque conjux habet potestatem sui corporis, et transferre potest per contractum in alterum, in quo contractu servatur medium justitiae, tam in reipsa quam secundum rectam rationem; velle ergo procreare prolem interveniente hoc contractu legitimo, non est contra justitiam, sicut est dare alienum contra justitiam. Vel aliter intelligi potest ratio absolute et universaliter, nempe sic velle non esse contra ullam legem aut malum ex objecto, sicut est malum dare alienum, nempe ex objecto, quod est contra justitiam.

Antecedens est manifestum, quia velle procreare prolem non est contra justitiam, ut dictum est ; non est contra temperantiam, quia licet interveniat concupiscentia seu delectatio, concomitanter se habet, et per accidens, ex infirmitate naturae pro hoc statu, quae delectatio non vitiat actum, quia alioquin nec liceret bibere, comedere, videre aut exercere aliquem actum, ad quem sequeretur talis delectatio, aut concomitanter se haberet quantum ad intentionem operantis: aut in universum exercere actus secundum affectum commodi, quod omnino est falsum et contra rationem rectam formatum ex principiis naturalibus et creditis. Deinde affectus passionis in tantum est ex lege fugiendus aut temperandus, quatenus inducit in peccatum ; affectus enim ille de se est necessarius, neque potest esse subjectum legis aut prohibitionis, nisi ut voluntarius in sua causa, aut per consensum sequentem. Sed in proposito sicut velle procreare prolem et propagare speciem, non est malum aut vetitum, ita etiam neque delectatio, quatenus in hoc sistit; potest esse vetita, sicut neque delectatio ex cibo est vetita lege temperantiae, inquantum ordinatam intentionem conservandi vitam propriam per alimentum necessarium concomitatur aut sequitur; ergo sic eam velle, aut permittere, non est contra temperantiam. Deinde, non est contra Religionem, quia hic est finis procreandi prolem, ut educetur in cultum Dei multiplicandum ; medium autem ordinatum ad finem, maxime quod in re necessarium est et unicum, non repugnat fini, a quo sumit speciem ; ergo universaliter vera est ratio Doctoris, quia ille actus intantum esset malus, inquantum repugnaret alicui legi hujus aut illius virtutis in specie. Non repugnat justitiae, temperantiae, aut Religioni, minus autem repugnat aliis; ergo est actus circumstantionabilis, et non prohibitus.

Secunda ratio Doctoris est ex inclinatione naturali, quam caetera viventia habent ad propagationem suae speciei, et quae indita est homini, qui sicut est in specie perfectiori, ita etiam magis eidem convenit velle propagalionem ejus modo ordinato ; quae propagatio in statu mortalitatis nequit regulariter haberi, nisi per marem et foeminam. Si etiam esset homo in statu immortalitatis, id est, innocentiae, conveniret sibi velle propagationem suae speciei modo sibi possibili, id est, per concursum maris et foeminae, aliter enim non est possibilis ei propagatio. Haec ratio est etiam manifesta, Philosophus 2. de anima, c. 8. naturalissimum opus viventium dicit esse generare sibi simile. Ethic c. 12. Hominem magis esse conjugalem, quam politicum, quia vehementius inclinatur ad illam vitae consuetudinem, quae est inter conjuges, quam ad eam, quae est inter cives, et 2. CEconomiae, cap. 2. dicit matrimonium, a Deo approbari.

Praeterea, sicut Deus, et natura nihil superflue agunt, ita etiam neque virtutem aut appetitum rebus communicant nisi propter operationem et perfectionem tam propriam quam universi. Sed differentia sexus et virtus generandi indita est a Deo homini, et appetitus propagandi ; ergo ordinatus usus eorum est secundum naturam hominis, et bonum universi, et finem intentum a Deo et natura. Patet consequentia,quia perfectionis est in rebus habere virtutem agendi sibi simile, et propagandi suam speciem ; virtus enim activa est perfectio simpliciter, quae invenitur formaliter in causa prima, et inquantum causa inferior magis communicat in hac virtute, et excedit caeteras, tam in perfectione effectus quam in modo agendi. Excedit etiam easdem in entitate, pia perfectio virtutis et actionis redundat in causam: actio enim sequitur esse; et a posteriori hinc Philosophi colligunt perfectionem creatoris et creationis, ut est ens in perfectione primum et simpliciter ; colligunt, inquam, per viam motus et dependentiae. Haec perfectio attribuitur inferioribus secundum perfectissimam rationem quam includunt, nempe secundum formam ; ergo usus talis perfectionis est secundum perfectionem et inclinationem naturae propriae perfectissimam, et secundum subjectionem et ordinem causarum inferiorum ad primam ; unde colligitur etiam spectare ad bonum universi.

Hoc probo, quia creatio rerum secundum speciem spectat ad bonum universi ; ergoet conservatio. Sed in specie humana haec conservatio nequit haberi via naturali nisi per propagationem, et secundum leges positas et ordinarias creationis et conservationis in statu mortalitatis, in quo individuum conservari nequit, quia subest corruptioni internae et externae, in viventibus corporeis; ergo propagatio speciei per generationem est bonum universi.

Confirmatur ex ratione Doctoris, quia si homo esset in statu innocentiae, qui fuit immortalis, fieret generatio per propagationem. Sed in eo statu minus requireretur talis propagatio, quia species perfecte conservaretur in ipsis propaganlibus, qui nullo modo deficerent ; ergo a fortiori in statu mortalitatis propagatio magis spectat ad bonum naturae et universi, in quo statu nequit haberi aliter propagatio speciei, aut ejus conservatio. Fruslranles (inquit Irenaeus lib. 1. cap. 3. loquens de Saturnino et Marcione) antiquam plasmationem Dei, et obliquo accusantes eum, qui masculum et foeminam ad plasmationem hominum fecit, etc.

Confirmatur secundo, quia caetera animantia subjecta sunt homini, Genes. 1. et ad usum ejus fuerunt creata, et non propter seipsa. Sed in aliis animantibus viget propagatio ; ergo etiam debet vigere in homine. Probatur consequentia, quia medium volitum propter finem tantum, tamdiu est in usu, quamdiu conducit ad finem: ergo generatio animalium ideo conservatur quantum ad usum humanum est necessaria ; sed nisi propagatio fieret humana in hoc statu, talis.usus deficeret, ergo quamdiu propagatio est in animantibus, tamdiu intenditur etiam a Deo propagatio in homine.

Tertia ratio Doctoris est ex praecepto divino: Crescite et multiplicamini, Genes. 1. et.9. quia hoc praeceptum in priori loco datur pro statu etiam innocentiae et immortalitatis. In secundo vero loco pro statu mortalitatis et peccati. Deus autem nihil inordinate praecepit aut imponit necessitatem peccandi: ergo velle propagationem secundum praeceptum Dei non est vetitum ex se. Tertullianus lib. 1. adversus Marcionem cap. 29. Tunc denique conjugium exercite defendentes, cum inimice accusatur spurcitiae nomine in destructionem creationis, qui proinde conjugium pro rei honestate benedixit, incrementum generis humani, quemadmodum et universum conditionis in integros et bonos usus. Non ideo enim et cibi damnabuntur, quia operosius exquisiti in gulam committunt, ut nec vestitus ideo accusabuntur, quia pretiosius comparati in ambitionem tumescunt;sic nec matrimonii res ideo despuentur, quia intemperantius diffusae in luxuriam inardescunt. Multum differt inter causam et culpam, inter statum et excessum. Ita hujusmodi non institutio, sed exorbitatio reprobanda est, secundum censuram institutionis ipsius, qui ait: Crescite et multiplicamini, etc. Haec verba solvunt objectiones haereticorum et calumnias, et confirmant superius dicta. Vide Augustinum de Gen. ad litteram l. 9. cap. 7.

Quarta ratio Doctoris est ex fine praedestinationis, quae electio ad gloriam effectum sortiatur per propagationem electorum. Haec etiam Theologica optima est, quia gratia supponit naturam, quae de lege ordinaria nequit esse nisi per propagationem.

(d) Et sic patet quod iste actus, etc. In hoc textu tangit doctrinam moralem et differentiam inter actum charitatis in genere morali, et caeterarum virtutum actus. Primo dicit velle procreare sibi simile non esse de se malum; quam propositionem hactenus probavit, nec esse de se sufficienter bonum bonitate morali. Supponit generare prolem, aut velle generare prolem ad propagationem speciei esse perfectionis, ut superius dixit, et esse etiam bonum morale quando fit ex obedientia praecepti: Crescite et multiplicamini, etc. Tamen dicit non esse sufficienter bonum bonitate morali, donec accedant circumstantiae, de quibus infra tractat, quia licet ex objecto, si fiat ex motivo honesto obedientiae, aut justitiae (ut insinuat Apostolus 1. ad Corinth. 7. Uxori vir debitum reddat, et uxor viro, etc. ) actus ille sit bonus ; tamen non ita est ex objecto bonus, quin si fiat ex alio motivo non honesto, possit reddi malus, aut saltem non honestus, sicut et actus aliarum virtutum, quia ad rationem honesti requiritur in actu, ut fiat ex regula recta, et ex ipso motivo honesti, juxta Philosophum 2. Eth. cap. 4. et Eth. cap. 12. multi enim justum faciunt, sed non juste, quando scilicet non ex motivo justitiae, et propter ipsum operantur. Requiritur ergo ut actus sit bonus, ut circa objectum, ut subest regulae, et secundum dictamen regulae rectae versetur, quia electio recta dicitur, quae est conformis rationi rectae; electio ergo potest esse praeter rationem rectam, ut si sit de objecto sub ratione aliqua indifferenti, et non vetita, ut patet ex Philosopho citato. Potest etiam esse de objecto cum repugnantia ad rectam rationem, et sic erit malus, quamvis alioquin circa objectum ipsum, qua participat rationem honesti, posset esse actus bonus.

Item, licet actus ex objecto esset bonus, potest vitiari per circumstantiam ma-Iam, quia non solum ab objecto actus recipit qualitatem, sed etiam a circumstantiis, in quibus voluntas deficere potest ex sua libertate; quo defectu actus est simpliciter malus, quia bonum ex integra causa, malum autem ex quocumque defectu, secundum illud quod ex Dionysio sumitur: neque bonitas objecti indifferentis seu creati ita necessitat voluntatem, ut circa finem et circumstantias inordinate non possit velle, quorum bonitas neque formaliter, neque virtualiter includitur in bonitate objecti ex genere proprio. Hinc voluntas ut intendit finem, potest ex sua libertate applicare media inordinata ad finem, ut furari ad dandam eleemosymam. Potest etiam, ut operatur circa media, intendere malum finem, vel addere alias circumstantias vitianles, ut abstinere a cibis necessariis ad conservationem vitae, vel abstinere ob vanam gloriam; quod genus virtutis slatuit Augustinus variis in locis fuisse in Philosophis quantum ad apparentiam, ob finem vanae gloriae, ut lib. 3. contra Julianum, cap. 4.

Ex his patet probatio subjuncla Doctoris, quia nullus, inquit, actus est sufficienter bonus moraliter ex ratione agentis vel objecti, nisi amare Deum, etc. actum esse sufficienter bonum intelligit, quando est completus ex objecto et aliis concurrentibus in bonitate, ita ut amplius nequeat vitiari. Unde sicut in ratione boni non ordinatur ad aliud quam ad suas causas, ex quibus participat bonitatem, si ex causa integra sit bonus, est complete bonus, et amplius nequit vitiari ab eo, quod non est causa ejus. Hinc infert quod nullus actus est sufficienter bonus moraliter ex ratione agentis et objecti, nisi amare Deum, ut inde deducat velle procreare sibi similem in natura non esse actum complete bonum, ex sola convenientia agentis et objecti, nisi addatur finis et caeterae causae, ex quibus participat bonitatem completam, quae amplius nequeat vitiari, vel qua posita ipse actus nequit fieri malus, quia nempe jam completus est in suo esse naturali et morali ex integra causa, et in nullo deficiente. Quia ergo generare prolem est actus circa objectum indifferens, id est, creatum, quod ordinari potest in finem, ideo, ut dicit, non habet completam bonitatem ex objecto, sed potest bene vel male ordinari, et sic est circumstantionabilis bene vel male ; ad probandam ergo completam bonitatem hujus actus, non sufficit probare non esse malum ex objecto, vel esse bonum ad hoc ut liceat, nisi ulterius probetur esse bonum etiam ex aliis concurrentibus, quae dignificant, qualis est finis.

Per oppositum hujus dicit amorem Dei, nempe amicitiae esse simpliciter bonum, quia est actus charitatis, quia est circa objectum tale in particulari, qui est finis ultimus, et non ordinabilis ad alium, estque circa objectum, est bonum summum, et secundum affectum amicitiae, ut est proprium amati. Hinc nequit charitas vitiari, quod proprium et peculiare ipsi est, ut patet ex Apostolo 1. ad Corinth.13. Charitas non inflatur, non agit perperam, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, etc. In quibus verbis excludit omnem malitiam a charitate, et tribuit ei opera reliquarum virtutum, sicut ipsa est plenitudo legis, ad quam lex et Prophetae ordinantur.

Ad explicationem autem hujus difficultatis et textus, advertendum est, licet conveniant virtutes Theologicae in hoc quod Deus in se sit objectum illarum, tamen fides et spes connotant aliquas conditiones requisitas ex parte objecti et modi tendendi in objectum, ut fides revelationem et propositionem ipsius revelationis per regulam congruam, qui enim cito credit, levis est corde. Non sufficit ergo revelationem credibilis in re ipsa contingere, nisi accedat propositio debita revelationis, ut actus fidei sit circumslantionatus ; spes similiter supponit fidem, et ultra hoc arduitatem et possibilitatem acquirendi finis per media ordinata ad finem, ideo potest vitiari per praesumptionem, si sine mediis velit finem, et iis contemptis, quia non recte fundatur. Hae ergo virtutes quamvis tendunt in finem supernaturalem, et Deum in se, quia modus tendendi limitatur ex conditione praescripta et determinatione ex parte objecti, ea neglecta aut deficiente, actus ipsarum vitiari potest.

Charitas vero absolute et sine ulla limitatione aut conditione determinante, tendit in objectum, quatenus est summum bonum ipsius amati, et secundum affectum amicitiae, non commodi: ideoque nequit vitiari, quia et objectum nullam dicit limitationem, quin amari debeat summe et propter se ; neque charitas, cum sit affectus amicitiae, dicit ex parte tendentiae aliquam conditionem limitantem, cum feratur in objectum absolute, qua est summum amabile, et ideo ex toto corde, ex Iota anima, ex totis viribus, etc. sine ulla limitatione aut reservatione, ut sonat praeceptum divinae charitatis.

Haec doctrina pervia est ex Doctore in 3. dist. 23. 27. 31. ex hoc ergo habet charitas, ut nequeat vitiari, quia est affectus amicitiae tendens in summum bonum absolute, et qua est bonum necessarium, et ipsius amati bonum, ac proinde non limitatur ad ullam circumstantiam objecti, ut priores virtutes, ex qua deficeret actus, vel deficere posset.

Ex hoc etiam habet actualis charitas Dei ut nullo modo consistere possit cum actuali peccato simul, quia amor Dei absolutus secundum affectum amicitiae, nequit compati cum offensa actuali ejus, aut aversione ab ipso amato, quia id repugnat quantum ad peccatum commissionis; et idem de peccato omissionis, quia amor amicitiae perfectae conformat amantem amato, ejusque rectae et ordinatae voluntati; nequit ergo esse repugnans in eo quod est contra manifestam ejus voluntatem. Et haec repugnantia est physica, contradictionis ex modo tendendi in objectum absolute et propter se, eo modo quo scientia et fides non se compatiuntur in eodem intellectu simul de eodem, aut fides et opinio cum formidine : Qui natus est ex Deo, peccatum non facit, etc. Joannis epistola 1. cap. 3. quod plerique intelligunt de nativitate per charitatem. Sicut ergo charitas fertur in Deum absolute et propter se secundum affectum amicitiae ex suo motivo determinatur ad haec duo, nempe ut non referat aut ordinet suum objectum ad aliud, tanquam ad finem, quia objectum non est sic ordinabile, cum sit finis ultimus, et sic excludit illam perversitatem, quae consistit in usu fruendorum, quam Augustinus summam vocat. Dici non ordinare objectum ad aliud tanquam ad finem perficientem, quia ordinat aliquando tanquam ad medium ordinatum ad se ut ad finem, et perfectibile per ipsum, qui non est proprie usus, quia non sistit in illo voluntas ordinantis, sed reducit ipsum in finem ; usus enim proprie mediorum est, quae diliguntur tantum propter finem, ut bene Doctor in 3. dist. 26.sig. Ad quaestionem 5.

Respondeo, etc. hoc modo charitas imperat actus aliarum virtutum, et e contra hae actum charitatis ; in utroque ordine manet idem finis ultima tus, nempe charitatis, quae ordinat virtutes media ad hunc finem; virtutes imperant charitatem, ut per eam attingant eumdem finem.

Habet etiam charitas ex motivo suo, ut sicut est absoluta prosecutio summi boni per affectum amicitiae, ut comprehendat in se virtute fugam absolutam omnis peccati, qua est offensa Dei in genere, et non tantum sub ratione ulla particulari. Ex quibus patet actum ejus non posse vitiari, quae difficultas fusius tractatur in materia de virtutibus in genere, et in specie de ipsa charitate,

Hic ergo, ut concludam, scopus Doctoris est, solum actum charitatis ex objecto suo participare completam bonitatem, ita ut repugnet ei vitiari, reliquarum virtutum actus non participare ab objecto suo sufficientem aut completam bonitatem hoc modo, quin vitiari possit per finem, ut actus virtutum moralium, vel per circumstantiam, ut actus aliarum Theologalium, quamvis ex scopo litterae et discursus agit primario de actu virtutum moralium, qui ex objecto suo non habet, quin ordinari posset ad malum finem, vel in ordinatione ejus ad finem etiam bonum deficere in aliqua circumstantia et modo ordinandi in debito.

(e) Praeterea probatur utrumque simul, etc. Definit quis sit ille actus, qui ex objecto suo est per se malus, et ex objecto suo per se bonus, ut distinguitur ab actu indifferenti ad bonum et malum. Loquitur autem praecisive de illo actu, qui necessario habet bonitatem completam, et malitiam ex objecto suo, ita ut repugnet amplius in his compleri. Dicit ergo actum charitatis solum esse ex objecto suo per se bonum, ita ut amplius nequeat vitiari, ac proinde esse necessario bonum ; actum autem odii Dei tantum esse necessario malum ex suo objecto, reliquos actus esse indifferentes ex objecto suo ad bonum et malum, sive ex objecto, sive ex objecto, sive ex circumstantiis, et maxime a fine : nullus actus, inquit, est perfecte bonus moraliter ex genere tantum, sive ex solo objecto, nisi amare Deum, nec malus ex genere, sive ex solo objecto, nisi odire Deum, et neutrum actum specificare, nec est. circumstantionabilis, etc. loquitur de amore amicitiae et de odio, ut opponitur charitati, et est actus inimicitiae. Dicit ergo actum charitatis, qui est amor amicitiae Dei in se et propter se esse bonum per se ex objecto, et non circumstantionabilem circumstantia finis, quae addat speciem actui, quia ex objecto suo habet, cum sit ultimus finis, ut non sit ordinabilis ad alium finem extra objectum suum talis actus. Eodem modo actus odii inimicitiae, ut opponitur charitati contrarie, debet esse Dei in se et propter se, hoc est, ultimi finis, et sic neque ordinabilis est ad alium finem, quia respicit finem ultimum absolute per modum fugae, sicut charitas eumdem absolute respicit, et propter se, non propter aliud: actus autem aliarum virtutum moralium respicit objectum ordinabile ad aliud, et idem de vitiis oppositis, ideo possunt specificari et circumstanlionari per finem, cujus gratia aliquid fit diversum et extrinsecum a suo objecto.

Dices, actus quilibet vitiosus ex objecto habet esse complete malus: ergo disparitas inter odium et alios actus malos non recte assignatur.

Respondetur actus aliorum peccatorum habere quidem malitiam ex genere determinatam ; sed non ex motivo suo, quia actus peccaminosus non est de malitia, ut objecti motivo, quia peccatum non est objectum prosecutionis, sed aliquod bonum concupiscibile et delectabile, quod respicit conditionem objecti materialis et substrati. Hoc autem concupiscibile supponit affectum inordinatum sui ipsius seu operantis, quo se ipsum amat inordinate tanquam finem, et ideo non est amor absolutus objecti propter objectum, aut in eo sistens, sed amor objecti propter ipsum operantem. Deinde actus peccaminosus est etiam ordinabilis ad finem extrinsecum, ut est circa objecta creata. Amor ergo amicitiae Dei, sicut et odium inimicitiae contrarium sunt ex motivo suo ipsius finis ultimi, qua finis ultimus est, et non ordinabilis ad alium, sive sit operans sive alius finis, diversus ab operante, ideoque sistunt praecise in suo motivo, et propter ipsum, ex quo habent ut non possint circumslantionari ab alio sine extrinseco, neque consequenter ab aliis circumstantiis, quae ex genere suo supponunt finem in actibus humanis ; haec differentia amoris amicitiae satis declarata est in superioribus. De odio vero contrario, seu inimicitiae eadem regula servatur propter oppositionem contrariam circa idem objectum formale. Unde non agit Doctor hic de odio Dei per accidens, quatenus infert incommodum, v. g. ut vindicat peccata damnatorum, quia illud odium non est oppositum charitati contrarie, sicut odium inimicitiae ; sed est odium procedens ex affectu commodi, et amore inordinato sui ipsius, et specificatur ab incommodo paenae; per accidens autem tendit in Deum, ut vindex est, et non aliter, et ex formali motivo paenae ilatae, respicit autem Deum indirecte qua causa est paenae.

Advertendum tamen est, juxta sententiam Doctoris non esse possibile odium Dei contrarium spei aut charitati, id est, ex motivo finis ultimi, ut docet in 2. dist. 43. Et idem supponit in 4. dist. 49. q. 9. et 10. ubi asserit beatitudinem non posse esse objectum nolitionis formale, aut miseriam volitionis, quae est sententia D. Thomae 2. 2. quaest. 34. art. 1. asserentis si consideretur Deus praecise secundum se, et ea quae in ipso sunt, non esse possibile odium ejus sub illa ratione. Et patet ex Augustino in Ench. cap. 104. ubi ait nos non posse velle miseriam, aut nolle beatitudinem ; ergo minus possumus nolle Deum secundum se, ut est objectum illarum virtutum, in quo est summa ratio boni, et nihil mali. Voluntas enim nequit prosecutive ferri in malum, qua malum, neque per odium feri in bonum, qua absolute bonum est.

(f) Haec est ergo prima conclusio, etc. nempe minus principalis, qua probatur velle procreare prolem, non esse actum malum ex objecto, neque sufficienter bonum, sed circumstantionabilem, cujus completa bonitas accipitur a fine et aliis circumstantiis.

(g) Secunda conclusio sit haec, etc. scilicet minus principalis : Prima circumstantia requisita ad bonitatem illius actus est circumstantia finis. Hic finis est educatio recta prolis ad ampliandum cultum divinum.

Probat fidem requiri ad bonitatem hujus actus, ex 1. Eth. cap. 12. quia perfecta operatio humana est finis hominis. Ad finem debent caetera ordinari, finis enim se habet in agibilibus, sicut principium in speculabilibus. 2. Phys. et voluntas ex appetitu finis movetur primo ad agendum; ergo et voluntas ordinata procreandi movetur a fine, ut actus sit ordinatus. Hunc finem statuit esse religiosam educationem ad ampliandum cultum divinum.

Tripartitum bonum conjugii statuit Augustinus de Gen.ad litteram,lib. 9. cap. 7 Fidem, prolem, Sacramentum : In fide, inquit, attenditur ne propter vinculum conjugale cum altero, vel altera concubatur ;in prole, ut amanter suscipiatur beneque nutriatur, religiose educetur: in Sacramento autem, ut conjugium non separetur, etc. Vinculum et fides sunt effectus conjugii ; susceptio et educatio prolis est ejus finis primarius. Unde idem Augustinus lib. 1. de nuptiis et concuplscent. cap. 15. Manet, inquit, vinculum nuptiarum, etiamsi proles, cujus causa initum est, manifesta sterilitate non subsequatur, etc. et cap. 24. Haec omnia bona sunt, propter quae nuptiae bonae sunt, Proles, fides, Sacramentum, etc. Est sententia communis et Patrum et Scholasticorum, hunc esse finem primarium matrimonii;

quod probat Augustinus, lib. 9. de Gen. ad litteram, mulierem in adjutorium factum primo parenti ad procreationem.

Probat autem Doctor primo : Ex praecepto charitatis necessario prolem esse educandam religiose: et confirmat ex Augustino, quamvis verba haec praecisa non mihi occurrant, aequivalenler tamen illa habet in locis citatis saepius replicata, et in libro de bono conjugali, adeo ut hunc finem ad castitatem thori requirat, per quem conjugium venialem reddat commixtionem.

(h) Sequitur secunda circumstantia, etc. Ut sit determinatarum personarum, quia concubitus vagus est contra bonum prolis, quod est finis matrimonii contra bonum familiae, contra bonum, civitatis, ut optime probat in littera. Deinde idem probat ex Scriptura : Erunt duo in carne una, Genes. 2. Matth. 19. 1. ad Corinth.7. Unusquisque suam uxorem habeat. Sequitur alia circumstantia, requiri, ut interveniat vinculum indissolubile inter conjuges quod deducit ex prioribus rationibus. Doctrina est communis et clara. Tandem quaerit utrum hae duae conditiones sint de lege naturae, et respondet non esse de lege naturae, sicut principium practicum: sed sicut conclusio consona evidenter legi naturali: de hoc amplius dicemus conclus. 3.