DISTINCTIO XXVII.

( Textus Magistri Sententiarum. )

De matrimonio secundum causam efficientem.

Post haec advertendum est, quid sit conjugium, et quae sit efficiens causa conjugii, et causa, propter quam contrahi debeat, et quae sint bona conjugii, et quomodo per ea excusetur coitus carnalis, et quae sint legitimae personae ad matrimonium. Sunt et alia plura in matrimonio consideranda, quae sub compendio perstringemus.

Quid sit conjugium ?

" Sunt ergo nuptiae vel matrimonium viri mulierisque conjunctio maritalis, inter legitimas personas individuam vitae consuetudinem retinens ". " Ad individuam consuetudinem pertinet, quod absque consensu alterius neuter continentiam profiteri potest, vel orationi vacare "; et quod inter eos, dum vivunt, vinculum conjugale permanet, ut alii se copulare non liceat ; et ut invicem alter alteri exhibeat quod quisque sibi. Hac autem descriptione legitimorum et fidelium tantum matrimonium includitur.

De consensu, qui efficit conjugium.

Efficiens autem causa matrimonii est consensus, non quilibet, sed per verba expressus, nec de futuro, sed de praesenti. Si enim consentiunt in futurum, dicentes : Accipiam te in virum, et ego te in uxorem ; non est iste consensus efficax matrimonii. Item, si consentiant mente, et non exprimant verbis, vel aliis certis signis; nec talis consensus efficit matrimonium. Si autem verbis explicant quod tamen corde non volunt: si non sit coactio ibi vel dolus, obligatio illa verborum, quibus consentiunt dicentes : Accipio te in virum, et ego te in uxorem, matrimonium facit.

Auctoritatibus probat, quod solus consensus faciat matrimonium.

Quod autem consensus matrimonium faciat, subditis probatur testimoniis. Ait enim Isidorus : " Consensus facit matrimonium ". Item, Nicolaus Papa : " Sufficiat solus secundum leges eorum consensus, de quorum conjunctionibus agitur: quisolus,si forte in nuptiis defuerit, caetera etiam cum ipso coitu celebrata frustrantur ". Item, Joannes Chrysostomus : " Matrimonium quidem non facit coitus, sed voluntas: et ideo non solvit illud separatio corporis ". Item Ambrosius : " Non defloratio virginitatis facit conjugium, sed pactio conjugalis ". Ex his apparet, quod consensus, id est, pactio coniugalis, matrimonium facit;

et ex tunc conjugium est, etiam si non praecessit vel secuta sit copula carnalis.

Quando incipit esse conjugium ?

Quod enim ab ipsa desponsatione, in qua pactio conjugalis exprimitur, conjuges sint, Sanctorum testimonia probant. Ait enim Ambrosius : " Cum initiatur conjugium, conjugii nomen adsciscitur; cum conjungitur viro, conjugium est, non cum viri admixtione cognoscitur ". Item Isidorus : " Conjuges verius appellantur a prima desponsationis fide, quamvis adhuc inter eos ignoretur conjugalis concubitus ". Item Augustinus : " Conjux vocatur ex prima desponsationis fide, quam concubitu non cognoverat nec fuerat cogniturus. Nec pejerat nec mendax manserat conjugii appellatio, ubi non fuerat nec futura erat carnis ulla commixtio. Propter quod fidele conjugium ambo parentes Christi vocari meruerunt, non solum illa mater, sed etiam ille pater ejus, sicut conjux matris ejus, utrumque mente, non carne ". Ex his evidenter insinuatur, quod ex tempore, quo intercedit consensus voluntarius ac maritalis, qui solus conjugium facit, veri conjuges sunt sponsus et sponsa.

Secundum quosdam non est conjugium ante carnalem copulam, sed sponsi et sponsae sunt.

Quidam tamen asserunt, verum conjugium non contrahi ante traductionem et carnalem copulam, nec vere conjuges esse aliquos, antequam intercedat commixtio sexus; sed a prima fide desponsationis vir sponsus, et mulier sponsa est, non conjux. Sponsos autem et sponsas conjuges frequenter appellari dicunt, non quia sint, sed quia futuri sunt, cujus rei sponsionem invicem fecerunt. Et secundum hoc verba praemissarum auctoritatum intelligenda fore tradunt.

Qua ratione nituntur?

Quod vere inter sponsam et conjugem plurimum intersit, ex eo astruunt, quia licet sponsae ante carnalem copulam, inconsulto vel nolente sponso monasterium eligere, quo facto, sponso etiam licet aliam ducere. Conjugatus vero vel conjugata nec continentiam, nisi ex communi consensu, servare valet nec monasterium petere, nisi uterque continentiam pariter profiteatur. Quod vero liceat sponsae monasterium eligere, auctoritatibus Sanctorum probatur. Ait enim Eusebius Papa : " Desponsatam puellam non licet parentibus alii viro tradere, tamen licet sibi monasterium eligere. " Item Gregorius : " Decreta legalia desponsatam, si converti voluerit, nullo penitus censuerunt damno mulctari. " " Refert etiam Hieronymus, quod Macarius, inter Christi Eremitas praecipuus, celebrato nuptiarum convivio, cum vespero thalamum esset ingressurus, ex urbe egrediens transmarina petiit et eremi solitudinem sibi eligit Beatus enim Alexius similiter ex nuptiis divina gratia vocatus, sponsam deseruit et nudus Christo famulari coepit. His auctori tatibus et exemplis liquet, licere sponsis sine consensu suarum sponsarum, et e converso, continentiam profiteri.

Quod conjugatus vel conjugata nequeant continentiam profiteri, sine alterius consensu.

Hoc autem conjugatis nullatenus licet. Non enim potest vir melioris vitae propositum sumere . sine uxoris consensu, et e converso. Unde Gregorius scribens Theotistae patritiae : " Sunt qui dicunt, Religionis gratia conjugia debere solvi. Verum sciendum est, quia etsi hoc lex humana concessit, tamen lex divina prohibuit. Si vero utrisque conveniat continentem vitam ducere, hoc quis audeat accusare? Sic enim multos Sanctorum novimus cum suis conjugibus et prius continentem vitam duxisse et post ad sanctae Ecclesiae regimina migrasse. Si vero continentiam, quam vir appetit, mulier non sequitur, aut quam uxor appetit, vir recusat: conjugium dividi non potest, quia scriptum est : Mulier potestatem suae carnis non habet, sed vir;similiter et vir potestatem sui corporis non habet, sed mulier. " Idem : Agathosa, latrix praesentium questa est, virum suum contra voluntatem suam in monasterium esse conversum. Quapropter experientiae tuae praecipimus, ut diligenti inquisitione discutiat, ne forte ejus voluntate conversus, sit vel ipsa se mutare promiserit. Et si hoc tua diligentia repererit, et illum in monasterio permanere provideat et hanc, sicut promisit, mutare vitam compellat. Si vero nihil horum est, nec quoddam fornicationis crimen, propter quod licet uxorem dimittere, praedictam mulierem commisisse cognoveris;ne illius conversio uxori relictae in saeculo fieri possit perditionis occasio, volumus, ut maritum suum illi, etiamsi jam tonsuratus est, reddere debeas, omni excusatione cessante; quia nisi fornicationis causa virum uxorem dimittere nulla ratio concedit. Postquam enim copulatione conjugii viri et mulieris unum corpus efficitur, non potest ex parte remanere in saeculo. " Item ex VIII. Synodo : " Si quis conjugatus converti ad monasterium velit, non est recipiendus, nisi prius a conjuge castimoniam profitente fuerit absolutus. Tales igitur tunc sine culpa sequuntur Christum, relicto saeculo, si habent ex pari voluntate castitatis consensum. " Item : " Si vir et uxor divertere pro sola religiosa inter se consenserint vita, nullatenus sine consensu Episcopi fiat, ut ab eo singulariter proviso constituantur loco. Nam uxore nolente, vel altero illorum, etiam pro tali re matrimonium non solvitur. "

De adulterinis conjugiis.

Item Augustinus : " Si abstines sine uxoris voluntate, tribuis ei fornicandi licentiam, et peccatum illius tuae imputabitur abstinentiae. " Item Nicolaus Papa : Scripsit nobis Thietaberga Regina, regia se velle dignitate vel copula exui et sola vita privata esse contentam desiderare. Cui scripsimus, non hoc aliter fieri posse, nisi eamdem vitam vir ejus Lotharius elegerit. " Ex his patet, quod conjugati sine communi consensu continentiam profiteri, vel habitum Religionis sumere non valenti et si fecerint, revocari debent. Sponsi vero possunt sine communi consensu monasterium eligere; unde videtur inter sponsum et sponsam conjugium non esse. Ideoque asserunt a prima fide desponsationis conjuges appellari, non re praesentium, sed spe futurorum, quia ex fide, quam ex desponsatione sibi invicem debent, postea efficiuntur conjuges. Praemissas autem auctoritates, quibus asseritur, quod consensus matrimonium facit, ita intelligi volunt, ut consensus vel pactio conjugalis non ante coitum faciat matrimonium, sed in coitu. Sicut enim defloratio virginitatis non facit matrimonium, nisi praecedat pactio conjugalis: ita nec pactio conjugalis, antequam adsit copula carnalis. Ex factione igitur conjugali sponsi et sponsae fiunt ante coitum, in coitu vere efficiuntur conjuges. Facit etiam pactio conjugalis, ut quae prius erat sponsa, in coitu fiat conjux.

Responsio ad objecta cum distinctione.

His autem ita respondemus. Fit aliquando desponsatio, ubi est compromissio viri et mulieris de contrahendo matrimonio, non est autem ibi consensus de praesenti; est et desponsatio habent consensum de praesenti, id est, pactionem conjugalem, quae sola facit conjugium. In illa ergo desponsatione, ubi est pollicitatio contrahendi matrimonium, sponsi tantum et sponsae fiunt, non conjuges; et talibus sponsis licet sine communi consensu continentiam profiteri et monasterium eligere. In ea vero desponsatione, ubi est consensus de praesenti, conjugium contrahitur, et ab illius desponsationis prima fide veri conjuges appellantur. Secundum hanc distinctionem desponsationis de sponsis varie loquuntur Doctores.

Quod multipliciter sponsus et sponsa accipitur.

Aliquando enim sponsas vocant, quae talem habuerunt desponsationem, ubi fuit pactio conjugalis de praesenti; et illae vere conjuges sunt. Unde Gregorius : Si quis uxorem desponsaverit vel subarrhaverit, quamquam postmodum praeveniente die mo rtis ejus, nequiverit eam ducere in uxorem; tamen nulli de consanguinitate ejus licet accipere eam in conjugio ; et si inventum fuerit factum, separetur omnino ". Item Julius Papa : " Si quis desponsaverit uxorem vel subarrhaverit, et vel praeveniente die mortis ejus, vel irruentibus quibusdam causis, eamnon cognoverit: nec frater ejas nec ullus de consanguinitate ejus eamdem sibi tollnt in uxorem ullo unquam tempore ". Item Gregorius : " Qui desponsatam proximi sui puellam coeperit in conjugium, anathema sit ipse et omnes consentientes ei, quia secundum legem Dei mori decernitur. Nam divinae legis mos est, sponsas appellare conjuges, ut in Evangelio : Accipe Mariam conjugem tuam; et in Deuteronomio : Si quis alterius sponsam in agro vel quolibet loco oppresserit, vel adduxerit in domum suam, moriatur, quia uxorem proximi sui violavit, non quae jam uxor erat, sed quae a parentibus uxor fieri debeat ". Ex his colligitur, quod sponsae quaedam conjuges sunt ante commixtionem sexuum. Sed forte illud movet quod in fine capituli dicitur : Non quae jam uxor erat, sed quae uxor fieri debebat : Quod non ita debet intelligi, quasi uxor vere non fuerit, ex quo pactio conjugalis intercessit ; sed quia nondum traducta fuerat, nec res uxoria intercesserat, scilicet concubitus conjugalis.

Quod aliter accipitur in his aliis capitulis sponsa.

Vocatur etiam sponsa, quae sic viro desponsata est, ut non intercesserit consensus de praesenti, sed sponsio futuri. Secundum quem modum illud decretum intelligitur : Si quis sponsam filii oppresserit, et post filius ejus eam duxerit; pater postea non habeat uxorem, nec mulier virum: filius qui patris facinus ignoravit, aliam ducat ". Si conjux illa fuisset, quod utique foret, si in sponsalibus pactio conjugalis intercessisset, non permitteretur sponso aliam ducere. Moechis autem paena non nubendi ex rigore infligitur, ut alii terreantur. Idem ex eodem : " Quidam desponsavit uxorem et dotavit et cum ea coire non potuit, quam clanculo frater ejus corrupit et gravidam reddidit ; decretum est, ut quamvis nupta non potuerit esse legitimo viro, desponsatam tamen fratri frater habere non possit; sed moechus et moecha fornicationis quidem vindictam sustineant, licita vero eis conjugia non negentur ". De illa desponsatione hoc intelligi debet, ubi non fuit consensus conjugalis de praesenti, alioquin non liceret eis alia sortiri conjugia. Secundum hoc etiam illud intelligi debet: " Statutum est a sacro conventu, ut, si quis sponsam alterius rapuerit, publica paenitentia mulctetur et sine spe conjugii maneat. Et si ipsa eidem crimini consentiens non fuerit, licentia nubendi alteri non negetur ". " Apparet, hanc fuisse desponsatam sine pactione conjugali de praesenti, et ideo non fuisse conjugem ; cui, vivente sponso, alteri nubendi licentia non negatur ". Sunt enim quaedam nuptialia pacta de futuro, ex quibus sponsi et sponsae vocantur, nec exinde conjuges sunt; et est quaedam pactio conjugalis de praesenti, quae sponsum et sponsam etiam conjuges facit. Et utraque pactio desponsatio, vel sponsalia interdum dicuntur, proprie tamen sponsalia dicuntur quaedam solemnia pacta nuptialia.

Quare non statim tradantur sponsae?

De nuptialibus pactis, ubi est tantum sponsio futuri, ait Augustinus : " Institutum est ut jam 1 pactae sponsae non statim tradantur, ne vilem habeat maritus datam, quam suspiravit sponsus dilatam ".

Quae sponsa sit vidua, mortuo sponso, et quae non ?

Et est sciendum, quod illa sponsa, quae tantum in futuro est pacta, mortuo sponso, non remanet vidua, quia non fuerat vir ejus. Unde si quis eam duxerit, ad sacros Ordines conscendere non prohibetur, quia non duxit viduam. Viduae enim maritus aeque sicut bigamus, Sacerdos fieri prohibetur ; ex tali Autem copula nullus arcetur a sacris Ordinibus.

Qui alterius sponsam eo mortuo ducit, ad sacros Ordines accedere potest.

Secundum hoc intelligendum est quod ait Pelagius Papa, de illo qui, mortuo sponso ejus, sponsam ducit in uxorem : " Nihil est, inquit, quantum ad hunc articulum attinet, quod ei obviet de Canonicis institutis, quin ad sacros Ordines promoveri valeat ". Si vero talis sponsa fuisset, inter quam et sponsum ejus consensus de praesenti intercessisset, eo mortuo, vidua remansisset: cui copulatus in conjugio ulterius ad sacros Ordines non accederet, cum viduam duxerit. Non est igitur ambigendum, quin solus de praesenti consensus conjugium efficiat, et exinde veri conjuges appellentur. Ideo post talem consensum si quis alii se copulaverit, etiamsi carnis commixtio illic sequatur, ad priorem copulam revocandus est.

(Finis textus Magistri.)