MEMBRUM II. De actibus liberi arbitrii.

Secundo, Quaeritur de actibus liberi arbitrii.

1. Dicit enim Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod " in libero arbitrio conjugata? sunt et cognoscitivae et animales et vitales virtutes: et cum ratione movente libero arbitrio appetit, et libero arbitrio vult, et libero arbitrio Inquirit et scrutatur, et libero arbitrio judicat et disponit, eligit et facit impetum et agit . " Secundum hoc multi actus sunt liberi arbitrii.

2. Adhuc, Quaecumque potentiae sic se habent ad invicem, quod quaedam sunt definientes alias, et quaedam definitae per alias, harum actus similiter se habebunt ad invicem, ita quod actus definientium sint in actibus definitarum. Ratio et voluntas definiunt liberum arbitrium, maxime secundum Augustinum, secundum quod dicit, quod liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis. Ergo videtur, quod actus rationis et actus facultatis sint in libero arbitrio et actibus ejus.

3. Adhuc, Secundum Augustinum eligere est liberi arbitrii: eligere autem est duobus vel pluribus propositis hoc illi vel illis praeoptare: sed plura proponere cum sit cum collatione, et omnis collatio sit rationis, non potest esse collatio nisi rationis actus.

4. Adhuc, Objiciunt quidam, antiquorum sic: Eligere est respectu veri et boni: quia collatio est ad verum eliciendum. Bonum autem quod optatur in electione finis, est voluntatis: quia omnis appetitus rationalis voluntatis est, sicut dicit

Damascenus sic: " Voluntas est rationalis appetitus: " et Aristoteles in II Topicorum: " Omnis voluntas in ratione est. " Ergo videtur, quod actus liberi arbitrii qui est electio, duplicem habet finem, scilicet verum et bonum: verum est finis rationis, et bonum finis voluntatis. In actu ergo liberi arbitrii sunt et actus rationis, et actus voluntatis.

Ulterius quaeritur, Si liberam arbitrium habet plures actus, quis sit principalis, et quis sit ordo inter illos?

Solutio. Dicendum, quod sicut liberum arbitrium est una potentia, ponens tamen libertatem suam circa rationem et circa voluntatem principaliter, ita multos habet actus in quibus libertas ejus consideratur, sicut patet in auctoritate Damasceni inducta, inter quos tamen est unus principalis: quia necesse est, quod una potentia habeat unum principalem actum: et ille actus est electio, sicut vult Augustinus.

Ad primum ergo dicendum, quod non sunt multi actus propter hoc, quod multae sunt potentiae: sed propter hoc, quod, libertatem ponit circa multas potentias, praecipue circa rationem et voluntatem. Unde ex ratione est, quod arbitratur, quod judicat, quod, disponit, quod sententiat, quod eligit: ex voluntate enim est, quod vult, et appetit, et impetum facit, et agit, et utitur.

Ad aliud dicendum, quod procedit, et veritatem concludit: sed ita sunt in libero arbitrio quod circa has potentias ponit suam libertatem: et non ita quod constituant essentiam liberi arbitrii secundum quod potentia quaedam est distincta et separata ab aliis.

Ad aliud dicendum, quod verissimum est, quod collatio rationis actus est, sed est circa quae ponit liberum arbitrium suam libertatem, secundum quod liberum arbitrium est generalis potentia et generalis motor, libere utens aliis potentiis et actibus aliarum potentiarum.

Ad aliud dicendum, quod verum est finis rationis, et bonum finis voluntatis, et quod eligere respectu utriusque est: quia etiam est verum ut verum, et est verum ut bonum, secundum quod etiam dicit Philosophus, quod intellectus theoricus sive speculativus per extensionem fit practicus, sicut et ipsa potentia quae et liberum arbitrium dicit, arbitrationem suam quae actus rationis est, extendit ad appetitum voluntatis. Et ideo duo quae sunt in ipso ut fines, efficiuntur unum re quando arbitratur de aliquo vero ut sibi bono.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod electio principalis ejus actus est secundum Augustinum et veritatem.

Et ad id quod ulterius quaeritur de ordine, dicendum quod in actibus rationis qui dicuntur esse liberi arbitrii, ordo est secundum dispositionem et processum ab imperfecto ad perfectum.: et in hoc ordine primum, est inquirere, secundum est inquisita et inventa disponere, tertium disposita dijudicare, quartum dijudicata per sententiam determinare, quintum determinata eligere, qui actus perfectior est quatuor praecedentium. In actibus autem voluntatis etiam proceditur ab imperfecto ad perfectum: et sic primo occurrit appetere, secundo velle, tertio facere impetum, quarto agere in opere, quinto uti ad usum voluntatis sive referre ad exercitium.

Et haec de libero arbitrio dicta sufficiant.

DE GRATIA QUA PERFICITUR ANIMA IN GRATUITIS, DE VOLUNTATE, ET VIRTUTE.

Deinde tractanda sunt ea quae dicuntur in distinctione XXVI libri II Sententiarum, quae incipit ibi, Haec est gratia operans et cooperans.

Ubi. ratione primi quod, dicit in principio, Haec est gratia operans et cooperans, quaeritur de gratia.

Et quaeruntur quatuor, scilicet an sit, quid sit re, et quid sit definitione, et cui insit primo et per se, utrum scilicet potentiae vel substantiae animae ?