QUAESTIO IV. Utrum possibile simpliciter dicatur secundum causas superiores, an inferiores.

Quarto et ultimo quaeritur, utrum possibile simpliciter dicatur aliquid secundum causas superiores, vel secundum causas inferiores, hoc est secundum potentiam divinam, an secundum potentiam creatam. Et quod secundum potentiam creatam sive secundum causas inferiores, videtur.

1. Ab eodem enim est in rebus potestas , a quo est necessitas et contingentia simpliciter; sed necessitas et contingentia attenditur in rebus non tantum secundum causas superiores, immo secundum inferiores causas proximas et particulares; ergo et potestas.

2. Item, sicut aliquis dicitur potens a potestate activa, ita dicitur possibile a potestate passiva; sed potestas passiva primo est in eo, in quo primo est potentia ad fieri, et per illud in aliis; ergo cum hoc sit principium materiale et causa creata, possibile simpliciter dicitur secundum causas inferiores. 3. Item, si possibile simpliciter, diceretur secundum causas superiores tantum, tunc, cum apud Deum non sit impossibile omne verbum , nihil iudicandum esset impossibile.

4. Item, si secundum causas superiores, tunc cum Deus possit facere, quod caecus recipiat visum, possibile est caecum videre; sed si possibile esset videre, posset videre, et si posset, haberet potentiam visivam; sed hoc falsum; ergo etc.

Contra; 1. Possibile dicitur denominative a potentia: ergo possibile simpliciter a potentia simpliciter ; sed potentia, quae summe et simpliciter est potentia, est potentia divina, quae dicitur secundum causas superiores; ergo possibile simpliciter dicitur secundum causas superiores.

2. Item, mundum creari et animam antichristi creari vel esse, et consimilia, simpliciter dicuntur possibilia; et sunt possibilia solum secundum causas superiores; ergo etc.

3. Item, hoc ostenditur, quia si aliquid sequitur ad aliquid, si antecedens est possibile, et consequens; sed demonstrato aliquo impossibili, ut truncum fieri ex vitulo, sequitur; Deum facere hoc, est possibile : ergo hoc, scilicet truncum fieri ex vitulo, est possibile simpliciter.

4. Item, omne verum est possibile, et omne quod erat verum, potest esse verum , et omne quod potest esse verum, est simpliciter possibile; et est possibile solum secundum causas superiores; ergo etc.

CONCLUSIO.

Simpliciter possibile aliquando dicitur praescindendo a suis causis, aliquando dicitur secundum causas et inferiores et superiores in comparatione ad potentiam activam, ad quam refertur, aliquando etiam ad passivam, dummodo non sit potentia obedientialis.

Respondeo; Dicendum, quod circa hoc fuerunt diversi modi dicendi.

Quidam enim dixerunt, quod secundum utrasque causas accipitur possibile simpliciter; et fundant se super illud primae ad Corinthios primo : Stultam Deus fecit sapientiam etc, Glossa: " Stultam fecit, possibile declarando quod ipsa impossibile iudicat", quia possibile dicit commune ad utramque.

Tamen illud non videtur convenienter posse stare, quia non admittitur, quod possibile sit simpliciter de caeco fieri videntem, immo dicitur impossibile; ergo simul esset possibile et impossibile, quod est inconveniens. Tamen illud est possibile secundum causas superiores. Et fundamentum positionis eorum non est conveniens, quia Glossa non dicit tantum declarando, sed etiam dicit faciendo possibile; ergo prius non erat possibile. Et iterum dicit; stulta facta est, quia sapientia mundana iudicabat ita impossibile, quod nulli esset possibile, et Deus declaravit sibi possibile esse.

Et ideo est alia positio, quod secundum quod descendunt scientiae, ita et nomina scientiarum: et ita in naturali philosophia iudicandum est possibile simpliciter secundum causas inferiores, sed in theologia secundum causas superiores.

Tamen adhuc non videtur conveniens esse positio, quia ipse Anselmus , et theologus, dicit, quod impossibile est, de trunco fieri vitulum, et quod impossibilia simpliciter Deo sunt possibilia.

Propter hoc aliter dicendum, quod possibile simpliciter potest dicere ordinem substantiae ad illud respectu cuius est, ordinem, inquam, qui est, vel qui futurus est, sive potentiam praesentem, vel futuram. Si dicat futuram, tunc est sensus; possibile est hominem currere, hoc est habere potentiam ad currendum. Si dicat potentiam praesentem, tunc est sensus; possibile est hominem currere, id est, homo habet potentiam ad currendum ; et iste duplex modus dicendi accipitur a Philosopho , qui istam exponit dupliciter: " Omne B contingit esse A, id est omne quod est B, vel omne quod potest esse 13, contingit esse A ".

Prout autem dicit potentiam de futuro, sic potest accipi possibile secundum quascumque causas, sive superiores sive inferiores. Et hoc patet, quia nihil aliud dicitur tunc, nisi quod habebit potentiam ad hoc; et a quocumque habeat, sive a

Deo sive ab Angelo sive a se, verum est, quod potentiam habebit. Et sic dicendum, quod possibile est istum videre, demonstrato caeco illuminando, et virginem parere, et cetera talia, quia talibus dari potest potentia.

Alio autem modo hoc quod est possibile dicit actualiter potentiam in re, quae significatur ad alterum ordinari: et sic generalis est regula, quod si in re, cui attribuitur possibile simpliciter , est potentia simpliciter, tunc dicitur possibile simpliciter ; si autem potentia secundum quid, tunc dicitur possibile secundum quid. Cum enim possibile dicat ordinem potentiae ad actum sive alicuius ad aliquid mediante potentia; ideo ratio dicendi in ipso possibili sumitur a potentia.

Nomen autem potentiae dicitur dupliciter, scilicet de potentia activa, quae est principium transmutandi aliud, et de potentia passiva, quae est principium transmutandi ab alio . Et potentia activa reperitur et in Deo et in creatura, et utraque est potentia simpliciter completa respectu sui actus. Nam potentia activa, eo ipso quod activa, dicit ordinationem completam ad actum, quantum est de se. Potentia vero passiva reperitur solum in creatura. Et haec quidem potentia potest esse actui propinqua, et ab actu remota; ideo potentia passiva dicitur simpliciter, et secundum quid. Quaedam enim potentia est nata reduci ad actum a potentia inferiori cooperante superiori, ut quando est cum dispositione propinqua, ut potentia, quae est in ligno ad ignitionem . Quaedam est nata reduci a potentia superiori aliquo modo consonante inferiori, ut potentia impii ad iustificationem, et utraque dicitur propinqua. Quaedam ita distat ab actu, quod si reducatur, non potest nisi a potentia superiori reduci, et hoc quidem omnino deficiente vel nullo modo consonante potentia activa inferiori, ut puta quod ex mortuo possit fieri vivus, et ex trunco fieri vitulus, et haec est potentia secundum quid.

Ex quo patet, quod potentia passiva simpliciter attenditur secundum causas superiores et inferiores. Et quia secundum quid dicitur per defectum respectu simpliciter, potentia passiva, quae potest reduci ad actum solum secundum causas superiores , deficiente potentia activa creata disponente vel consonante, est potentia secundum quid et dicitur potentia obedientiae. Et de hac dicit Augustinus , quod "in costa erat, non unde fieret mulier, sed unde fieri posset", scilicet potentia obedientiae.

Possibile igitur, quod dicitur a potentia, non dicitur uniformiter nec dicitur omnino aequivoce, sed analogice, sicut sanum; et ideo eius acceptio determinatur per adiunctum.

Potest ergo hoc quod est possibile dicere ordinem substantiae ad agere; et tunc dicit potentiam activam, et haec determinatur per adiunctum. Nam si dicat ordinem substantiae increatae ad actum, dicit potentiam secundum causas superiores, ut si dicatur : Deum creare mundum est possibile, vel illuminare caecum. Si autem dicat ordinem substantiae creatae , dicit potentiam activam creatam, ut si dicatur; possibile est antichristum currere, vel caecum possibile est videre, significatur potentia in caeco; ideo falsa est simpliciter.

Potest iterum dicere ordinem alicuius ad fieri, et hoc potest esse dupliciter: aut in comparatione ad aliquid ex quo, aut sine comparatione. Si in comparatione ad aliquid ex quo, ut cum dicitur, possibile est ex aere fieri ignem, tunc importat potentiam passivam secundum rem. Et si sit potentia passiva simpliciter, ut illa quae est secundum causas superiores et inferiores , dicitur possibile simpliciter. Si autem sit potentia passiva reducibilis solum secundum causas superiores, est solum possibile secundum quid; ut si dicatur; ex trunco possibile est fieri vitulum , negandum est simpliciter, nisi addatur determinatio contrahens, ut si dicatur possibile potentia obedientiae vel possibile Deo.

Si autem dicat ordinem alicuius ad fieri sine comparatione ad principium ex quo, tunc importat potentiam passivam secundum modum, sed activam secundum rem; ut si dicatur; possibile est, animam antichristi creari, vel possibile est, vitulum fieri, hoc est dicere, aliquis potest facere; et ideo sine determinatione est possibile sive secundum causas superiores, sive secundum causas inferiores, quia ratione potentiae activae utrobique salvatur simpliciter.

Potest etiam tertio hoc quod est possibile dicere ordinem vel comparationem entis ad esse, ut cum dicitur; hoc potest esse, quocumque demonstrato ; et sic nec potentiam activam nec potentiam passivam dicit determinate, nec secundum causas superiores nec secundum causas inferiores, unde simpliciter dicitur, quocumque horum modorum sit possibile.

Solum ergo in uno casu possibile secundum quid dicitur secundum causas superiores, videlicet cum dicit potentiam passivam secundum modum et rem, ut cum dicitur: ex caeco potest fieri videns, et ex trunco potest fieri vitulus, et ex asino possibile est fieri hominem.

Ex his patent omnia obiecta ad utramque partem; nam obiecta ad primam partem procedunt de possibili, secundum quod dicit potentiam passivam.

1. Ad illud quod obiicitur ad oppositum, quod possibile dicitur denominative a potentia; dicendum, quod possibile potest dici denominative a potentia activa vel passiva; et quia in Deo proprie est potentia activa, ideo dicitur possibile simpliciter, secundum quod ab illa denominatur, non secundum quod a passiva.

2. Ad illud quod obiicitur de hoc, quod est mundum creari; dicendum, quod quamvis dicat potentiam per modum passionis, tamen secundum rem non dicit nisi potentiam activam, quia ante mundi creationem nihil est nisi potentia activa; et ideo dicitur simpliciter secundum causas superiores.

3. Ad illud quod obiicitur, quod sequitur; si Deus potest facere, quod res potest fieri ; dicendum, quod verum est, secundum quod potest dicit eandem potentiam per modum passionis, et hoc dicit , cum simpliciter dicitur. Si autem vere dicat potentiam passivam, non sequitur, quia variatur hoc quod est possibile, ut patet, si dicatur: Deus potest facere de caeco videntem: ergo caecus potest esse videns, vel ex caeco potest fieri videns. Prius enim dicebat potentiam activam simpliciter et postmodum passivam; et ideo non sequitur. Ergo quando dicitur; si antecedens est possibile, et consequens, intelligendum est eadem possibilitate.

4. Ad illud ergo quod ultimo obiicitur, quod omne verum potest esse verum, antequam sit: dicendum, quod verum est, et demonstrato caeco, hoc dictum esse verum, est possibile, quia possibile accipitur ibi respectu veri; et dictum esse possibile, quando dicit ordinem ad esse vel ad esse verum, dicit potentiam communiter ad activam et passivam, superiorem et inferiorem. Sed tunc non sequitur de re: ergo iste potest videre ; quia dicit potentiam activam creatam, scilicet potentiam visivam. Nec sequitur: ergo de caeco poterit fieri videns. secundum quod potest ponit potentiam actu in isto ; quia dicit potentiam passivam dispositam, immo est ibi fallacia consequentis; quia, cum possibile accipiatur in sua generalitate, habet tres causas veritatis: aut quia in caeco est potestas ad videndum, aut potestas ad recipiendum, aut quia in alio est potestas ad dandum; ratione huius dictum est possibile, et fiet aliquando verum, sicut patet; et ita patent cetera obiecta.