QUAESTIO IV. Utrum Deus potuerit facere mundum antiquiorem.

Quarto quaeritur, utrum potuerit facere mundum antiquiorem. Et quod sic, videtur.

1. Secundae Petri ultimo : Mille anni apud Deum sicut una dies. Et in Psalmo; Mille anni ante oculos tuos tanquam dies hesterna, quae praeteriit; pari ratione centum millia annorum: ergo si Deus potuit facere mundum ante diem hesternam, potuit per centum millia annorum ante. Et si hoc, esset antiquior; ergo etc.

2. Item, divina potentia et operatio non dependet nec a materia nec a tempore; ergo qua ratione potest in uno instanti, potest in alio; sed qua ratione in posteriori, eadem ratione in priori. Et si hoc, mundus potuit fieri antiquior; ergo etc.

3. Item, divina essentia et potentia fuit ante temporis principium ; aut ergo fuit potens producere ante, aut non. Si non: ergo erat impotens ; si sic: ergo potuit facere mundum, antequam faceret.

4. Item, ego quaero, utrum potuerit facere post. Si sic; sed non est maior ratio de post quam de ante; ergo pari ratione potuit facere ante. Aut si non potuit post, nec ante, et ita necesse fuit quod tunc; ergo videtur, quod compulsus et non voluntarius mundum fecerit tunc.

Sed contra: 1. Ante principium temporis nihil erat nisi aeternitas : ergo si potuit mundum facere ante principium temporis, potuit facere et in aeternitate; sed quod habet esse in aeternitate caret principio, et nihil tale potest esse creatum ex nihilo; ergo etc.

2. Item, si potuit facere ante; ponatur. Similiter ergo quaero, utrum ante? et sic in infinitum; sed infinitum a parte ante est aeternum: ergo si potuit in infinitum ante facere, potuit etiam ab aeterno. Si ergo non potuit facere mundum aeternum , quia non esset factus, nec antiquiorem.

3. Item, necesse est, mundum habere finitam durationem a parte ante; sed in omni finito necesse est alicubi stare, ultra quod non potest fieri progressus ; sed qua ratione statur in aliquo instanti finito, statur in illo, in quo conditus est mundus; ergo etc.

4. Item, principio totius antiquitatis non potest aliquid fieri vel cogitari antiquius; sed tempus vel aevum, quod incepit cum mundo, est totius antiquitatis principium: ergo eo non potuit aliquid esse antiquius.

CONCLUSIO.

Deus non potuit mundum sic facere antiquiorem, ut sit ab aeterno, nec sic, ut sit sine tempore; bene tamen potuit facere tempus ante hoc et in illo facere mundum.

Respondeo; Quod cum quaeritur, utrum Deus potuerit facere mundum antiquiorem; potest intelligi dupliciter: aut quod ipsum creaverit ab aeterno, cum produxerit ex tempore, et tunc esset antiquior; aut ita quod mundus durasset tempore longiori, tamen finito.

Primum credo impossibile simpliciter, quoniam implicat in se contradictionem. Ex hoc enim, quod ponitur fieri, ponitur habere principium. Ex hoc autem, quod ponitur aeternus, ponitur non habere principium. Unde idem est quaerere, utrum Deus potuerit ante mundum facere, quod mundus habendo principium non haberet principium; et hoc includit contradictionis utramque partem.

Similiter quantum ad secundum sensum videtur aliquibus impossibile, quia implicat in se oppositionem, quoniam anterioritas sive antiquitas incipit simul cum tempore. Nam in aeternitate non est ante et post; et tempus incipit de necessitate simul cum mundo, sicut situs incipit simul cum loco, et locus cum orbe primo. Unde sicut, si quaereretur, utrum primus orbis potuerit fieri altior, nulla esset omnino quaestio, immo implicat contradictionem, scilicet extra omnem locum esse locum

et venit ex falsa imaginatione, quia imaginatur, totum mundum esse in locali spatio, sicut imaginamur, terram circumdari aqua

similiter intelligendum in proposito, quod est implicatio contradictionis; et venit ex falsa imaginatione, quia imaginamur, ante principium mundi fuisse durationem temporis, in qua mundus potuisset ante fieri. Unde sicut , si quaeratur, utrum totus mundus potuisset fieri extra totum mundam, vel supra, vel infra fieri, stulta est quaestio et implicans opposita et veniens ex mala imaginatione; per hunc modum respondent, si quaeratur, utrum mundus potuerit fieri ante vel antiquior. Unde dicunt, quod, si aliquid praecessisset, ante mensurans temporaliter, potuisset utique ante fieri ; similiter si locus esset extra, potuisset altior fieri.

Ratio autem istius malae imaginationis est; cum enim imaginamur, aeternitatem in infinitum ante tempus fuisse, intelligimus eam quasi durationem extensam, in qua sunt diversa nunc, in quorum quolibet potuisset fieri tempus. Sed hoc omnino nihil est, quia aeternitas est nunc simplicissimum, in quo nulla omnino cadit diversitas .

Concedendum ergo, sicut probant rationes inductae ad hoc, quod, sicut non potuit mundum facere in alio loco, quia non est in loco , sic nec ante, quia nulla est antiquitas nisi in eo.

Ad illud quod obiicitur, quod apud Deum non est vis aliqua in aliquanto tempore, et quod potentia eius non dependet etc; dicunt ad omnia unica responsione, quod quamvis divina virtus ad nihil arctetur, tamen principiatum non potest facere sine principio, et temporale non sine tempore, et primum temporale non potest facere nisi in principio temporis, et principium temporis non nisi in principio temporis. Oppositum enim non dicit potentiam, sed magis contradictionem et repugnantiam. Nec tamen arctatur ad sic faciendum, quia posset omnino non facere. Unde sicut stulta est quaestio, si quaeratur, utrum potuerit facere principium temporis ante principium temporis; similiter et praedicta.

Sed quoniam durum videtur dicere, quod Deus non potuit facere mundum antiquiorem, et quin alium mundum facere potuerit, sed tantum istum; propterea dicunt alii, quod, sicut Deus potuit facere mundum ampliorem, ita etiam potuit facere antiquiorem sine omni distinctione.

Sed tamen istud non est omnino simile, quia Deus posset facere caelum amplius et magis distare a terra, salva utriusque natura; sed si Deus intelligatur fecisse, quod istud nunc magis distet a principio temporis, intelligitur illud nunc esse aliud , quia etiamsi intelligatur mundus factus ante, adhuc non esset antiquior respectu istius nunc, quia tantum distaret, quantum distat a principio; et ita non esset antiquior.

Et ideo non est simpliciter neganda nec simpliciter concedenda, sicut nec ista; Deus potuit facere mundum altiorem. Si enim intelligas de hoc absolute, falsum est, sicut dicit prima opinio, et non intelligibile, et implicatio contradictionis. Si autem intelligas per concomitantiam alterius loci, scilicet quia Deus potuit facere alium mundum amplectentem istum, in quo situm posset habere magis altum et minus, verum est. Similiter iudicandum de antiquitate.

Et ideo si quaeratur, utrum Deus potuerit ante facere mundum, distinguendum est sicut et haec: utrum Deus potuerit facere mundum in alio loco vel alibi; quia adverbialis determinatio potest cadere sub ampliatione verbi, vel extra . Si sub ampliatione verbi ; tunc est vera, et est sensus. quod Deus potuit alium locum facere et in illo mundum istum totum ponere. Potuit enim facere centum tales mundos, et adhuc unum complectentem omnes, et unum in loco altiori quam alium. Sic et in tempore intelligendum est, quod Deus potuit facere tempus ante hoc, et in illo facere mundum.

Alio modo potest cadere adverbialis determinatio extra ampliationem de ly potest, et est sensus, quod Deus potest facere mundum istum in alio loco, qui est extra mundum; et hic est implicatio falsi, quia non est locus nisi intra mundum ; et similiter de tempore intelligendum.

1. Ad illud ergo quod obiicitur, quod ante non erat nisi aeternitas; dicendum, quod verum est; sed tamen Deus poterat facere, quod ante esset tempus.

2. Ad illud quod obiicitur de infinito a parte ante, dicendum, quod infinitum a parte ante potest esse apponendo aut secundum actum, aut secundum potentiam. Primo modo dicit aeternitatem, secundo modo minime, quia aeternitas dicit infinitum actu.

3. Ad illud quod obiicitur, quod necesse est ponere statum; dicendum, quod verum est; sed status possunt esse infiniti; et licet in potentiarum sit ponere statum, tamen quia actus non consequitur totam potentiam, sed in aliquo statu est, ideo in statu finito. Sed quare magis in hoc quam in alio, ratio summa et potissima est voluntas facientis.

4. Ad illud quod obiicitur, quod antiquitas coepit cum mundo; dicendum, quod verum est; sed Deus potuit facere, quod ante inciperet; ideo non valet ratio illa. Rationes ad oppositum sunt concedendae; procedunt enim secundum primam viam.

ARTICULUS 11. De immutabilitate divinae potentiae.

Consequenter quantum ad secundum articulum quaeritur de immutabilitate divinae potentiae, utrum videlicet quod semel potest semper possit.

QUAESTIO UNICA. Utrum Deus quod semel potest semper possit.

Et quod sic, videtur;

1. Quia omnis potentia, quae est idem cum essentia, habet idem posse quod esse , et omne illud cuius posse est idem quod esse, si habet esse immutabile et aeternum, habet et posse; sed quod Deus semel est semper est, quia eius esse est immutabile; ergo et quod semel potest semper potest.

2. Item, omnis potentia, quae est infinita et non potest non esse infinita, semper est respectu aequalium , quia si respectu paucorum esset, aliquando desineret esse infinita et desineret esse omnipotens; sed divina potentia semper est infinita et omnipotens; ergo nihil possibilium accrescit ei nec decrescit; ergo quod semel potest semper potest.

3. Item, omnis potentia, quae est omnino sufficiens et nullo modo dependens a possibili, omne quod potest semper potest, si in se ipsa maneat non mutata ; sed divina potentia est hujusmodi, et non mutatur in se; ergo etc.

4. Item, quidquid Deus potuit, adhuc potest, si nihil de eo factum est ; sed nihil potest fieri ab ipso, quod non subiaceat divinae virtuti: ergo propter illud factum non impeditur, quin adhuc possit; ergo potest quidquid potuit.

Sed contra: 1. Si Deus potest semper quidquid potuit semel; sed potuit Christum resuscitare a mortuis et mundum creare; ergo et modo potest; quod stultum est dicere.

2. Item, si quidquid semel potest semper potuit; sed modo potest mundum creasse; ergo ab aeterno potuit creasse.

3. Item, si quidquid potest semel, et semper; sed ante mundum potuit facere, quod mundus non fuisset; ergo et modo potest facere, quod mundus non fuisset.

4. Item, cum dicitur; Deus potest hoc sive potest facere hoc , aliquo demonstrato, aut connotatur aliquid, aut nihil. Si nihil; ergo aeque vere potest dici, quod Deus potest malum, ut bonum. Si autem aliquid connotatur, hoc non est nisi possibilitas ad fieri; sed quod factum est, idem ipsum non habet possibilitatem ad fieri; ergo Deus non potest facere quod factum est; et prius potuit; ergo non potest quidquid potuit.

CONCLUSIO.

Quamvis divina potentia in se sit immutabilis, ratione tamen connotati, quod fuit aliquando possibile et postea factum est impossibile, Deus non quidquid potuit semper potest.

Respondeo; Ad hoc est duplex modus respondendi, sicut ad sophisma de scientia . Concesso enim, quod divina potentia secundum veritatem omnino sit immutabilis, secundum positionem tamen Nominalium concedunt hanc: potest quidquid potuit. Et respondent illationi: sed potuit Christum suscitare; ergo et modo potest; respondent, quod non debet inferri sub illo tempore, sed sub alio; ergo potest Christum suscitasse, quia hoc enuntiabile, adiunctum verbis diversorum temporum, non est idem. Ideo dicunt, quod propositio est vera, et si aliter inferatur, assignant peccatum in processu secundum figuram dictionis sive secundum accidens.

Tamen, sicut supra probatum fuit , haec positio non habet veritatem

quamvis ista positio videatur fuisse probabilis, et Magister fuerit huius positionis

quia per hoc non solvit; et iterum non solvit in proposito. Primum, quia si diceretur Deus posse quidquid potuit, quia potest fecisse quod potuit facere; pari ratione qui nunc est caecus potest quidquid potuit, et truncatus, quia potest fecisse quod potuit facere, et potest nunc vidisse, quod potuit videre. Praeterea, dantem oppositum huius solutionis adhuc contingit solvere , hoc modo formata ratione: potest quidquid potuit; sed potuit non fecisse mundum, antequam faceret; ergo et modo potest non fecisse; loco eius quod est non fecisse non est aliud dare aequivalens.

Ergo illa responsio non solvit, maxime cum ipse Magister dicat in littera , quod Deus non potest facere omne quod potuit aliquando facere, nec vult facere vel esse vel fieri quod aliquando voluit facere vel esse vel fieri.

Ideo dicendum, sicut dictum fuit de scientia , quod divina scientia, in se omnino immutabilis, desinit scire aliquod enuntiabile ratione connotati, quia scibile desinit esse verum, et ipsa scientia sive scire connotat uno modo in cognito veritatem. Similiter intelligendum, quod divina potentia connotat in re, respectu cuius dicitur, possibilitatem; et talem, inquam, possibilitatem, quae respicit potentiam agentem sub ratione potentiae, non impotentiae. Quoniam igitur ita est, quod multa possibilia fiunt impossibilia ''per accidens , et multa possibilia fiunt entia et iam sunt impossibilia ad fieri

facere enim, quod nonens non sit, nihil est facere; similiter facere quod factum est nihil est facere, et ita impossibile est fieri - hinc est, quod quia Deus non potest nisi possibile, quod posse est potentiae, quod nulla mutatione facta in potentia, sed aequaliter Deo existente potente, fit aliquid Deo impossibile propter mutationem a parte rei. Et haec concedenda est, quod divina potentia est immutabilis; et haec neganda; quidquid Deus semel potest, semper potest.''

1. 2. 3. Ad illud ergo quod obiicitur, quod divinum posse est esse et infinitum et independens; totum illud concludit, quod ipsa non mutetur; sed nihil sequitur de connotato. Verum est tamen, quod posse Dei respectu connotati semper est infinitum, quia si auferatur finitum ab infinito, nihilominus remanet infinitum; et ideo quamvis desinat aliquid posse facere, semper tamen infinita potest.

4. Ad illud quod obiicitur ultimo

quia alia patent

ex hoc, quod divina potentia dominatur omnibus quae sunt; dicendum, quod omnia ei subsunt; et tamen non sequitur, quod possit facere quod factum est; potest tamen illud destruere, sed facere non potest, quia faciendo aut facit aliquid, aut nihil. Si aliquid; ergo aliquid plus est nunc quam prius; ergo non facit quod factum est Si nihil: ergo faciendo nihil facit. Similiter, de eo quod fuit facere quod non fuerit, aut facit hoc quiescendo , aut operando, aut destruendo. Quiescendo non: si enim Deus nihil faciat, cum hoc est praeteritum , semper est praeteritum. Si vero faciat operando, cum nihil ex hoc fiat

hoc enim non

fuisse praeteritum non est aliquid

ergo faciendo nihil facit Si vero destruendo, cum praeteritum sive quod fuit non sit, nihil facit destruendo, et destruendo nihil destruit .

Concedendum est ergo,

quod non potest quidquid potuit, quia fuit aliquando possibile quod factum est impossibile, non propter arctationem potentiae, sed propter hoc, quod necessario connotat impotentiam. Et sic patent obiecta.