COMMENTARIUS.

(a) Ad quaestionem, etc. Sustinendo primam opinionem, quam in superiori quaestione tenuit cum D. Thoma et Richardo, dicit non distingui justitiam in Deo, et misericordiam, quia haec est pars justitiae, quia divinae bonitati est concedens misereri. Sequendo tamen opinionem secundam, qua dicitur justitia una re et ratione, esse in Deo, distinguitur a sua misericordia, quia justitia respicit primo bonitatem pro objecto: misericordia autem respicit aliquid in creatura, praetermisso etiam justo, quod non potest esse in creatura, scilicet exigentia, quia non est misericordia in Deo, ubi sic est justum in creatura, etc. Est autem misericordia praeveniens et liberans in Deo respectu creaturae; ergo nulla est justitia in ipsa creatura, aut debitum respectu Dei miserentis, quod notaverim adversus modernos, qui calumniam intentant Doctori, quasi negaverit gratiam praevenientem et adjuvantem, vel necessitatem gratiae ad poenitentiam, quae liberat a peccato.

Ad propositum ergo, prosequendo litteram, dicit objectis differre justitiam et misericordiam, quia justitia primo respicit divinam bonitatem propter se et intrinsece, sive ut est Dei, sive ut creaturae communicatur secundum exigentiam creaturae, ubi suponilur aliquod debitum ex parte creaturae, non simpliciter, sed quatenus dicit ordinem ad divinam bonitatem indifferenter, quia hoc ipsum quod velit in ea divina voluntas fiat juste, neque repugnet creaturae sive unum oppositum, sive alterum velit voluntas ex motivo bonitatis ejusdem, cum qua creatura non habet determinatam connexionem, sed ut statuitur a voluntate, et eo ipso quo statuatur fiat juste. Misericordia vero respicit creaturam ex motivo quidem remoto et extrinseco divinae bonitatis, ex motivo tamen intrinseco, sublevandi creaturam a miseria, ob emolumentum ipsius creaturae.

Declaratur, volens legislator inducere obligationem particularis virtutis, statuit legem de ejus servanda rectitudine, v. g. castitatis: quamvis autem intendat ultimate bonum commune tanquam finem extrinsecum legis, tamen ipsa lex non specificatur intrinsece ab illo fine boni communis, et intrinseco, ideoque lex non inducit obligationem respective ad illum, sed tantum respective ad intrinsecum finem objecti castitatis, ad quem hic et nunc obligati ideoque communiter Doctores negant finem praecepti cadere sub praecepto, nempe extrinsecum, et idem est in nobis quotiescumque imperatur actus alicujus virtutis ex fine alterius, actus imperatus respicit intrinsece objectum proprium, extrinsece vero objectum remotum, per accidens et per modum circumstantiae. Ita Deus communicans aliquid creaturae ex justitia illa, quae est in ipso, intendit intrinsece debitum suae bonitati servandum, ad quam se habet quasi ad alterum, atque adeo ipsam bonitatem per modum specificativi intrinseci actus talis. Quando vero ex motivo misericordiae aliquid vult creaturae ad sublevandam ejus miseriam, licet remote hoc velit ex motivo suae bonitatis ultimato, quod tale respectu cujuscumque divinitas, tamen per actum misericordiae sublevantis creaturam, non intendit intrinsece bonitatem suam aut debitum ejus, ut servatur in creatura, sed solum sublevationem creaturae a miseria praeter omne debitum, vel quod ipsi competit, vel etiam quod ipsi inest secundum justitiam, et debitum divinae bonitatis; atque adeo licet divina bonitas ipsi communicetur per talem actum, tamen non communicatur per affectum, aut regulas justitiae; sed per affectum miserentis et sublevantis ob intentum intrinsece ex vi talis actus, emolumentum creaturae miserae, qua misera est, et a miseria liberatur, vel praeveniendo, ne incurrat, vel certe sanando ab incursa, et ut dicit Doctor, praeter omne justum in creatura, quia potius in hoc actu est dispensatio bonitatis divinae praeter regulas ordinarias justitiae, quam ulla collatio debiti, quia miseria ipsa ex debito justitiae inest, vel inesse debere, v. g. in nobis, ut comparantur ad Dei misericordiam praevenientem, qua praeservamur a peccato et miseria imminente; debitum ejus incurrendi est ex infirmitate incursa ex peccato primi parentis. Qua vero Deus liberat a peccato incurso et poena, evacuatur omne etiam debitum justitiae, quia illa miseria inest secundum leges justitiae ob demeritum et electionem perversam voluntatis.

Ex his facile solvuntur, quae Pater Smising opponit quaestione illa sexta n. 93. et Lorca 2. 2. disp. 33. sect. 3. probantes misericordiam non esse in Deo distinctam a divina benevolentia seu charitate, quam supra diximus esse illam justitiam universalem, quam Doctor statuit formaliter in Deo, si teneatur dari talis rectitudo diversa a rectitudine voluntatis, dicunt primo, ejusdem virtutis esse prosequi auum objectum, et ex ejusdem motivo fugere oppositum, quod est inclinare ad velle bonum suum, et ad nolle malum oppositum ; sed charitas efficaciter inclinat ad volendum bonum proximo, ergo ad nolendum ei malum. Haec ratio probat universaliter non distingui etiam in nobis has virtutes. Ad propositum autem applicatur, quia ille affectus misericordiae est benevolentiae divinas ex motivo suae bonitatis universali, quatenus vero est in nostram utilitatem, est ex eodem motivo, quatenus nos aliquid sumus Dei, et sic universaliter misericordiae actus erit illius virtutis, ex cujus motivo subvenitur proximo.

Respondetur ex dictis, quamvis antecedens sit verum, quod eadem virtus inclinet ad volitionem boni, et fugam mali oppositi, ut recte etiam Doctor in quaestione praecedenti insinuat, tamen unde non sequitur actum illum fugae non participare aliam honestatem quam intrinsecam sui motivi. Sed in proposito, fuga ex motivo benevolentiae, aut amicitiae, aut charitatis, si sumatur stricte, respicit debitum, vel quasi debitum etiam in Deo, quatenus hoc condeceat suam bonitatem, et ex motivo intrinseco bonitatis ; misericordia autem excludit omne debitum,

et respicit utilitatem creaturae praecise tanquam intrinsecum motivum, licet extrinsece bonitatem divinam. Deinde, misericordia non potest esse affectus benevolentiae, quatenus nos sumus aliquid Dei, quia si loquamur de benevolentia late sumpta, qua Deus universim respicit creaturas, vel in specie creaturam rationalem, non extenditur ad peccatorem, qui est extra Dei amicitiam, quia qua peccator est, nequit esse objectum benevolentiae ; qua autem creatura est Dei, non habet specialem rationem unde Deus ipsum specialiter respicit per benevolentiam. Misericordia vero respicit ipsum, qua peccator est et miser, et ex motivo intrinseco miseriae sublevandae, citra omne debitum, vel quod respiciat intrinsece divinam bonitatem, vel ex motivo ejus ut communicandae, miseriam, quia divina bonitas non extenditur ad creaturas, nisi ea ratione qua participatur aut participari potest a creaturis, cujus nequit miseria peccati et poenae debitae, qua debita est, esse participatio ; ergo non ex motivo intrinseco bonitatis Deus respicit miseriam in profectum peccatoris, sed ex sobus misericordiae (cui id tribuitur in Scriptura et a Patribus, et Doctoribus communiter,) cum nihil habeat peccator, qua talis, in quo possit communicare divinae bonitati. Quod autem ipsa misericordia dicatur beneficentia late sumpta, est ex concomitantia beneficentiae, quia non solum per Dei misericordiam tollitur miseria, sed sed etiam renovatur peccator interius, utrumque tamen provenit ex affectu misericordiae citra omne debitum sanantis a miseria culpae et infirmitatis, et dispendii incursi, et restituentis in integrum. Invenitur ergo sufficiens ratio distinguendi benevolentiam et misericordiam ex parte objectorum, et fine intrinseco utriusque, quia beneficentia seu benevolentia, respicit divinam bonitatem, ejusque manifestationem ab intrinseco, propter ipsam bonitatem manifestabilem, in quo actu creatura habet rationem objecti materialis et secundarii. Misericordia vero respicit miseriam sublevandam citra omne debitum, quod ex bonitate redundaret, sed praecise in utilitatem miseri, a quo propellitur miseria. Benevolentia ergo respicit in rebus quoddam justum, prout in ipsis in ordine ad Deum reperiri potest. Misericordia vero nullum tale justum respicit, sed potius non justum, non debitum.

(b) Si autem quaeritur, etc. Hic quaerit de ordine justitiae et misericordiae, supposita earum distinctione, et respondet ratione objecti priorem esse justitiam in rebus ipsis, quod patet, quia communicatio divinae bonitatis, prout statuit justum aliquale in creatura, supponitur miseriae, quae est in creatura ex subtractione debiti statuti per justitiam Dei et legem, qua ordinatur in finem: prius ergo est creaturam obnoxiam esse justitiae Dei, quam fieri miseram ex subtractione illius debiti. Quod si considerentur ut sunt in Deo, nullus est ordo inter ipsas, quia sicut objecta sunt diversa, ita etiam et ipsa, quae in objectis non communicant sunt diversa, quia justitia, ut dictum est, respicit justum et debitum, misericordia vero non justum, non debitum; itaque neutra ex radice alterius oritur, sed utraque immediate a voluntate, quamvis ex natura objectorum unum supponitur alteri, tamen non inde infertur ordo earum inter se, sicut scientia in Deo praesupponitur ad amorem, et intellectus ad voluntatem, quantum ad objectum, tamen neutra ex radice alterius emanat, sed utraque ex radice essentiae. Posset tamen ut ibidem indicat, servari quidam ordo ad intra inter ipsa, ita ut licet ab eadem radice voluntatis emanent,

tamen prior sit justitia. Unde Anselmus cap. 11. Prosologii, dicit ex justitia nasci misericordiam.

(c) Ad argumenta. Ad primum etc. Primum est ex Cassiodoro super Psal. 50. Hae dux rei sunt in viis Domini semper admixtae, ubi loquitur de justitia et misericordia ; ergo sunt diversae. Respondet Doctor, eum extendere duas res ad dualitatem secundum quid, et formalem. De hac distinctione vide ipsum Doctorem in primo, Iocis ad quae se remittit.

(d) Ad secundum dicitur, etc. Secundum est, si non distinguerentur, essent idem ; ergo utriusque esset idem effectus, quia idem principium formale non habet nisi eumdem effectum ; consequens est falsum, quia misericordia sine meritis liberat, justitia autem respicit merita aut demerita. Respondet Richardus misericordiam connotare aliquid quod non connotat justitia, licet illa duo sint inter se simpliciter eadem. Contra, connotatio non inducit differentiam, nisi tantum in conceptu: argumentum aliquid amplius exigit, quod scilicet ut sunt causae distinctorum effectuum sit distinctio aliqua in ipsis, quae diversitas effectuum non praeexigit solam distinctionem rationis, sed aliquam formalem in ipsis causis, nam distinctio effectuum in proposito oritur ex distinctione causarum ; intelligitur hoc, non eo sensu quo aliqua causa aequivoca causet diversos effectus, nam sic non requiritur distinctio in causa, neque ex distinctione formali effectuum sequitur distinctio in causa, quia causa illa non sub formali sua ratione exigitur ad effectus, sed ex ratione eminentiali et virtuali. Quandocumque ergo exigitur aliqua causa sub sua ratione formali, sequitur esse distinctionem in illo effectu ab alio, ad quem non requiritur talis causa per se formaliter, nam propter aliquem gradum, et rationem formalem in ipso effectu requiritur per se.

Advertendum ergo est, aliquando exigi concursum causae, ob rationem formalem in effectu, aliquando vero ex sola dependentia et imperfectione alterius causae concurrentis, ut quia estinadaequata effectui, et imperfecta quoad virtutem agendi, v. g. potentia motiva unius non potest ferre pondus excedens vires ; ex concursu autem alterius possunt simul quod alias ab uno adaequatae virtutis posset ferri ; in eo casu non est distinctio in effectu ob distinctionem causae, quia illa causa non exigitur ex natura effectus, sed per accidens ex infirmitate virtutis alterius causae ; at aliquando exigitur causa sub su a formali ratione ex necessitate effectus, v. g. voluntas ad volendum, intellectus ad intellectionem, et ex alia parte objectum cui assimilatur intellectio, bonum quod movet voluntatem, et terminat amorem ejus, tunc recte ex diversitate effectus formali, infertur diversitas formalis causarum, quia ideo est aliquid diversum formale in effectu, quia secundum hoc procedit a causa sub sua ratione formali diversa.

In proposito idem servatur, quia justitia requiritur formaliter ad servandum debitum, vel quasi debitum, et ut ponat justum respective ad merita vel demerita. Misericordia vero requiritur ex alio motivo proprio quod non communicat motivo justitiae, sed potius illud tollit, sicut neque justitia servat modum agendi misericordiae, cum medium utriusque sub opposita ratione justi et non justi attendatur: et utraque, ut dixi, secundum suam rationem formalem requiratur, ita ut actus unius non possit esse ab altera ob repugnantiam objectorum, et modi tendendi in ipsa objecta, ideo recte ex affectu hoc modo diverso colligitur differentia in ipsis. Ideo concedit Doctor rationem praemissam, inquantum ex ea probatur differentia formalis utriusque, et supposito quod utraque reperiatur in Deo, ut distincta a rectitudine formali ipsius voluntatis, quia dato quod nulla sit virtus moralis in Deo, quoad habitum, sed sola ipsius voluntatis rectitudo, tunc distinctio tantum erit quantum ad effectum voluntatis diversum in ordine ad diversa illa objecta. Deinceps Doctor explicat modum illius distinctionis, qui magis spectat ad primum in locis citatis ab ipso in littera, ideo hic supersedeo hujus tractationi. Deinde respondet ad argumentum in oppositum, quod desumitur ab Augustino 11. de Civit. cap. 10. quia probat tantum identitatem omnium quae sunt in Deo realem, non vero quoad suas rationes formales.