COMMENTARIUS.

(d) Contra istud, etc. Hic impugnat Doctor priorem sententiam, et solvit ejus fundamentum desumptum ex acquisitione formali finis, sicut in quaestione laterali impugnat alterum fundamentum, ex quo asseritur perfectio intellectus super voluntate: in neutra autem statuit conclusionem expressam, quia difficultas in toto non est terminata in utraque quaestione; restat enim declarandum in quo actu voluntatis consistat beatitudo, quod resolvit quaestione sequenti, quae in ordine est quinta; hic autem deducitur ex impugnatione oppositae sententiae stantis pro intellectu et solutione sui fundamenti ; haec tantum conclusio nempe in voluntate primario consistere beatitudinem formalem, etc. cujus assertores hic subjiciam antequam ulterius progrediar, et sensus est Doctoris de formali intensiva, non de formali extensiva, de qua in superiori quaestione agitur. Conclusionem hanc imprimis tenent (quantum ad comparationem inter actus ut perfectior amor, et perfectior voluntas quam intellectus) quotquot in ea sunt opinione, ut praefer renda sit voluntas et amor, salvando namque illud principium utriusque Scholae satis vulgare et receptum, nempe quod beatitudo sit praestantissima operatio, ita erit illius potentiae principaliter acquisitio finis, cujus est praestantissimus actus, amorem autem, et voluntatem excedere docent non contemnendi Theologi tam antiqui quam moderni. Hugo de S. Victore, super caput 7. est Dionysii de, caelesti Hierarchia, Alens. 3. p. q. 1 2. mem. 2. art. 3. quaest. 80. m. 1. ad 5. et 4. p. q. 92. ro. 1. art. 4. Alberti Magni in 1. dist. 2. art. 14. Aegidii quodl. 3. quaest, ultima ad primum, Richardi in hac dist. art. 1. quaest. 6. Henrici quodl. 1. quaest. 14. Occhami in 1. dist. 1. quaest. 2. Majoris in hac dist. quaest. 5. ita supplementum Gabrielis quaest. 2. art. 1. notab. 2. art. 3. conclusione 4. Bassolis ibidem quaest. 3. art. 1. et plures alii.

Item, quotquot statuunt beatitudinem in actu utriusque potentiae docent acquisitionem finis, non fieri per solum intellectum, sed etiam per voluntatem. Hos magna ex parte citavimus in quaestione praecedenti ; quantum ergo ad auctoritatem Doctorum, non est infirmior haec sententia, nam quod affirmant alii juxta oppositam sententiam de intellectu, idem etiam nos affirmamus de voluntate, quantum ad primariam rationem beatitudinis, et intensam, licet admittamus in intellectu beatitudinem extensivam prout alii docent fruitionem, aut actum voluntatis spectare ad substantiam beatitudinis. Supposito ergo communiter recepto principio, quod beatitudo consistat in perfectissima operatione hominis, et perfectior sit tam voluntas quam ejus actus ex mente Doctorum, quos citavimus, sequitur acquisitionem finis consistere in actu voluntatis principaliter. Sequitur praeterea acquisitionem non esse solius intellectus, ex altera frequenti, qua docent alii beatitudinem essentialem non esse unius tantum potentiae, nec consistere in uno actu, sed in pluribus, prosequamur deinceps discursum Doctoris.

Probat ergo primo non consistere acquisitionem finis in solo actu intellectus, sed principalius convenire voluntati ; finis extra est simpliciter, et summe omnium volendum ; ergo inter ea quae sunt ad ipsum, quod sibi est immediatius est magis volendum ; sed velle est sibi immediatius, quia immediate tendit in ipsum ut in finem ultimum, cum finis ultimus, ut hujusmodi, sit proprium objectum ipsius velle. Probatur major, illud est magis volendum voluntate libera, quod appetitui naturaliter est magis appetendum: hujusmodi est, quod est propinquius objecto, quod simpliciter maxime appetitur naturaliter.

Dices cum Cajetano et Vasquez beatitudinem objectivam integrari ex visione et objecto, cujus visio est assecutio, quae ita attingit objectum ut cum ipso faciat unum objectum, quod sit beatitudo integra objecti va adaequate beans. Negatur itaque minor, quia voluntas non attingit objectum immediate, sed jam acquisitum per visionem, ita ut ipsa visio integret objectum beatificum voluntatis, quae delectatur de Deo ut possesso per visionem, et visio sit objectum quo, Deus autem objectum quod, idque non per accidens, sed per se, quasi voluntas nequeat ferri in Deum nisi mediante visione, ut objecto quo.

Contra, et haec solutio falsa est, et contra ipsos respondentes, nam et Cajetanus 2. 2. quaest. 17. art. 5. docet visionem habere rationem solius conditionis ad actum amoris, amicitiae et concupiscentiae in patria, et non objecti. Vasquez licet priori solutioni adhaereat cap. 6. tamen contrarium docet contra Cajetanum cap. 9. illius disp. 11. nempe visionem habere meram rationem conditionis, et non objecti. Probatur falsitas solutionis sub nulla ratione potest intellectus attingere Deum immediate per modum objecti immediati, quin voluntas illum attingere potest immediatione objecti, id est, non sub alia ratione formali, ut qua praeter solam divinam bonitatem in reipsa, et propter se volibilem ; ergo non fertur in Deum sub sola ratione formali visionis, ut objecti formalis quo.

Antecedens probatur, quia sicut Deus ex se includit omnem rationem objecti intellectus tam motivi quam terminativi, ut est praesens ante visionem respective ad intellectum, sic etiam in ratione boni et finis includit praecise ratione sui, et ex se, secluso omni alio mediante quo, ut ratione formali attingeret Deum in se propter se, omnem rationem objecti formalis motivi et terminativi voluntatis. Quod autem motivi, probatur, quia infinitum bonum actualissimum potens movere tam objective quam effective voluntatem ; ergo etiam terminativi, et probatur utrumque, quia visio ideo esset ratio formalis movens facultatem, qua est actus antecedens voluntatem et actum ejus, ita ut nunquam voluntas feratur in objectum suum,

nisi mediante actu priori intellectus, ut objecto quo, quod est falsum, et contra principia, quia nunquam voluntas amaret honestatem, v. g. propter honestatem, aut obediret legi propter legem praecise, et qua est voluntas superioris obligans, et ita etiam de caeteris discurrendo, sed praecise amaret honestatem, qua cognita est ab intellectu, quia omnis actus intantum extenditur ad materiale objectum, inquantum participat rationem objecti formalis, et sub hac ratione praecise movente; quis autem dicit aliquod objectum in re extra esse honestum, aut commodum, aut bonum, quacumque bonitate, per solum actum intellectus cognoscentis tanquam constituentem praecise ipsum in ratione boni respective ad voluntatem. Deinde, voluntas nequit ferri in objectum suum formale, nisi cognita sit ratio formalis objecti moventis voluntatem ; sed cognitio directa rei extra in ratione boni convenientis ex se sufficit ad actum voluntatis elicitum et eliciendum circa illud. Haec autem cognitio neque seipsam directe aut reflexe repraesentat intellectui aut voluntati, tanquam objectum formale aut materiale cognitum, cum non sit suiipsius expressio, sed objecti extra moventis et terminantis ipsam sub propria formali ratione ; ergo nequit esse objectum formale, quo voluntas velit objectum extra. Si dicatur quod visio non in ratione actus, sed in ratione attingentis objectum sit ratio formalis objectiva voluntatis, contra urgent eodem modo rationes praemissae, quia si intelligatur de attinget tia formali ex parte ipsius actus se tenente, quae est ipsa expressio objecti, aut similitudo ejus, haec non potest esse ratio movens, quia objectum non ideo est conveniens voluntati, tanquam quietans ipsam et ultimum perfectivum extrinsecum, quia videtur tanquam per visionem.

ut rationem formalem haberet objectum esse bonum conveniens voluntati, et non propria bonitate, quia hoc non videtur esse secundum Scripturam et Patres, et veritatem fidei, quod Deus nequeat esse bonum voluntatis nostrae, ut elevatur ad finem supernaturalem, nisi ratione alicujus perfectionis creatae per quam constitueretur bonum nostrum ; nihil enim est bonum immediatum, et ex se respectu voluntatis, nisi per rationem praecisam et formalem per quam constituitur, et natum est proxime movere voluntatem ; si ergo Deus tantum est bonum voluntatis per visionem, ut est forma creata, et expressio aut similitudo formalis condistincta ab objectio viso, ita ut ratio formalis ex parte objecti, quam attingit voluntas, sit sola visio, sequitur illud inconveniens. Accedit quod ipsa visio non sit sui visio in proprio genere, neque aliter nisi tantum, ut ipsa sibiipsi objicitur in Verbo per modum objecti secundarii ; ergo voluntas, ut fertur in objectum visum primario, quod est Deus in se, non fertur in visionem, ut rationem formalem sui objecti, neque in visionem aliter fertur, nisi ut relucet in Verbo per modum objecti secundarii, ad quod extenditur voluntas ratione Deitatis tanquam primarii et formalis objecti, vel certe ut intellectus per alium actum reflectitur in ipsam visionem, ut cognoscit eam in proprio genere ; ergo non apparet qua ratione visio esset objectum voluntatis, ut tendit in Deum ultimum finem ; objectum, inquam, formale. Quod si dicatur voluntatem tendere in utrumque aeque primo per eumdem actum qui dicitur fruitionis, aut quietationis ejus in fine ultimo, contra, hoc repugnat, ut idem aeque primo tendatin creatum et increatum sub ratione propria utriusque, aut in ulla diversa formalia objecta primo, quarum quodlibet sub ratione propria moveat potentiam, sicut repugnat eumdem actum tendere in duos fines ultimos aeque primo, et non subordinatos, nam quodlibet si movet sub ratione propria, sic non communicat aheri in sua ratione formali, nisi in hoc tantum quod in proposito visio per modum operationis sit ad Deum, ut objectum, sitque ejus similitudo intentionalis.

Quod si dicas tertio, quod ista integratio objecti unius tam ex visione quam objecto viso respective ad voluntatem, ut objecti motivi ita contingat, ut Deus in se, et ex propria bonitate moveat voluntatem, visionem tantum movere inquantum afficit Deum, vel attingit per modum possessionis. Contra, si Deus per se movet voluntatem, datur intentum, quia sic visio non movet, ut est attingentia Dei, nisi inquantum Deus movet, quidquid propter aliud tanquam rationem formalem movet, illud non ex propria ratione movet, sed ratione alterius inquantum ipsum participat ; ergo voluntas ex inclinatione sua ad Deum finem ultimum a Deo mota sub hac ratione praecise, non respicit visionem, nisi inquantum applicat finem, et inquantum est aliquid finis, et ex praeciso motivo finis movens. Quod si dicas visionem movere voluntatem inquantum est possessio quaedam finis; hoc nihil est, quia etiam voluntas nata est possidere perfectionem quamcumque suae naturae, et secundum omnem inclinationem ipsi convenientem, tendere in finem ultimum sub ratione finis propria, inquantum voluntas ad ipsum inclinatur, utattingibile per ipsam immediate tanquam suum perfectivum proprium et extrinsecum. Ex quibus patet impugnatio dictae responsionis ex omni modo imaginabili, quo voluntas posset ferri in visionem, ut objectum formale, vel alia quacumque ratione.

Secundo impugnatur amore amicitiae,

qualis est fruitio, nequit amari Deus aliter quam propter se ; ergo non ratione visionis tanquam objecti formalis, quae potius cadit sub objecto commodi, quatenus est perfectio personae per intellectum, vel certe sub affectu amicitiae, qua quis aliquo modo ordinatur ad seipsum. Antecedens probatur, amor amicitiae respicit bonum alterius qua ipsius proprium est bonum, et praelatum bono amantis, amor autem charitatis est respectu Dei, ut patet ex forma praecepti charitatis ; et sicut in via est amor amicitiae, sic tendens in Deum propter se super omnia diligibilem, ita a fortiori in patria sic tendit in Deum, cum ibi charitas non sit otiosa ut supra dictum est quaestione praecedenti, et loca Patrum et Scripturae, quae in favorem conclusionis adducuntur, intelligantur de hoc amore charitatis. Quod si loquamur etiam de voluntate, ut habet affectum commodi, etiam nullum commodum immediatius respicit quam objectum beatificum, in quo eminenter includitur omne bonum secundum affectionem tam amicitiae quam commodi afficiens voluntatem, ideoque sicut charitas et spes habitualis in via perficiunt voluntatem in ordine ad Deum, illa secundum affectum et inclinationem amicitiae, haec secundum inclinationem et affectum commodi, et respiciunt Deum immediate sub ratione propria, ita voluntas secundum utramque inclinationem respicit Deum sub ratione propria, quia objectum habitus nequit excedere objectum aut inclinationem potentiae, cujus est habitus, qui in ordine ad operationem datur. Si ergo voluntas in via perficitur a Deo immediate sub utraque ratione, a fortiori perficitur sub utraque ratione a Deo in patria, etiam omnis ejus appetitus complei tur et satiatur. Sed in via non integrat actus fidei divinae rationem objectivam charitatis aut spei, sed habet praecise rationem applicantis objectum ; ergo etiam visio in patria non integrat beatitudinem objectivam voluntatis, quae consistit irp immediata adhaesione ad Deum in seipso, et propter seipsum. Probatur consequentia, quia voluntas ut operans uniformiter operatur circa suum objectum, et sicut secundum quid ad secundum quid, ita simpliciter ad simpliciter; ergo si in via operatur circa Deum in se immediate, et non circa aliud, tanquam objectum formale, ita etiam in patria eodem modo operabitur, ubi perfectius conjungitur suo fini. Ex his sequitur tertium, nempe delectationem etiam esse in voluntate de ipso objecto beatifico, sive delectatio illa dicatur passio impressa ab objecto prius amato, sive certe actus elicitus voluntatis ( de quo jam non dissero ) perinde est, quia ex fine applicato recte sequitur delectatio de ipso, cum sit ultimum bonum potentiae ; ex quibus sequitur intentum, nempe voluntatem tendere in Deum immediate propter seipsum, et secundum utramque affectionem commodi et amicitiae, et secundum dilectionem et gaudium consequens.

Vera ergo est minor illa, quam subsumpsit Doctor, nempe quod suum velle est immediatius voluntati et fini, cum finis ultimus sit voluntatis, ut immediatum objectum.

Respondent alii aliter, nempe dato etiam quod voluntas immediate attingit Deum in se et propter se, non inde sequitur beatitudinem essentialem consistere in actu voluntatis, quia beatitudo essentialis consistit in acquisitione finis: voluntas autem supponit Deum acquisitum per visionem, per quam Deus in se fit praesens. Contra, illa acquisitio, in qua fundatur opposita sententia aequivocat, quia si loquamur de praesentia Dei in actu primo respective ad intellectum et voluntatem, non fit sic praesens per actum alterutrius potentiae, sed fit praesens in actu primo per suam voluntatem ex parte objecti, per dona et elevationem ex parte potentiarum, quae a Deo solo sunt, loquendo de actu primo, quia in illius virtute est praesens objectum, in cujus redditur virtute proxime volibile et intelligibile, et sic non fit actu intellectus. Quod si loquamur de praesentia formali in esse termini extrinseci perficientis utramque potentiam, sic fit praesens voluntati per fruitionem, et non per visionem, quia visio supponitur ad actum voluntatis ostensive, ut applicat ei objectum, et non aliter: ergo per solam visionem non fit praesens formaliter voluntati praesentia, quae sit ejus attingentia per voluntatem ; ergo neque fit ejus acquisitio totalis et completa per visionem. Probatur utraque consequentia, prima, quia voluntas, ut in confesso est, non amat neque attingit formaliter Deum, aut ullum objectum per actum intellectus, tanquam per rationem formalem tendendi. Probator secunda consequentia, quia acquisitio, qua Deus fit praesens in actu secundo, adaequatur praesentiae ejus in actu primo ; sed in actu primo non est praesens soli intellectui, sed etiam voluntati, ergo neque in actu secundo est praesens soli intellectui; ergo si acquisitio sit in hoc, quod est Deum esse, aut fieri praesentem, nequit esse solius intellectus, et consequenter hac ex parte non probatur beatitudo essentialis esse solius intellectus, neque assecutionem finis ultimi in ejus actu consistere solo.

Quaeritur ergo quid specialiter habet intellectus, aut ejus actus ut in eo ponatur beatitudo essentialis? Dices quod actus intellectus sit assimilatio formalis objecti, et sic intellectus trahit ad se objectum, non ita voluntas. Contra, hoc nihil est, quia voluntas perfectius etiam trahit ad se objectum quam intellectus, et intellectus etiam quamvis trahat objectum ad se, non trahit tamen adaequate objectum ut natum est a voluntate trahi, vel attingere voluntatem ; ergo illa differentia assignata non subsistit. Probatur antecedens quod intellectio sit similitudo expressa intentionalis, provenit ex natura potentiae, et modo ejus operandi circa objectum per modum naturae, et oppositum provenit in voluntate etiam ex natura potentiae, non solum circa objectum beatificum, sed etiam circa omnia objecta; non magis tamen per hoc adhaeret intellectus objecto quam voluntas, neque magis quietatur in ipso, sed utraque intantum quietatur inquantum inhaeret objecto ipsum attingendo sub ratione propria. Deinde, non ipsa similitudo expressa se tenens ex parte intellectionis est beatificans intellectum, sed objectum, ut in se attingitur, quod perinde competit voluntati, mediante suo actu.

Deinde, per illam metaphoram, quidquid intenditur, non recte salvatur assecutio objecti beatifici esse solius intellectus, nisi ostendatur perfectivum magis communicare suam perfectionem intellectui quam voluntati, quod probari nequit. Perfectivum enim magis ad se trahit subjectum perfectibile, quam per subjectum trahitur, et ita contingit in proposito, quia tractio in proposito est unio potentiae ad objectum, seque tenens non ex parte objecti, sed potentiae: ideo dicimus attingi objectum in se per actum potentiae ( ut in reipsa contingit) et non attingi potentiam per objectum, nam si proprie loquamur, illud magis trahitur, in quo est unio in ordine ad alterum, et constituitur ad alterum, ut extra se tendens, cum sui mutatione, et quasi motum ad alterum quam objectum, quod sine ulla sui mutatione terminet tendentiam et motum alterius.

Sed ne vis in verbo fiat, licet solutio magis verbalis videatur quam realis, sic argumentor : In hoc conveniunt visio et fruitio Dei, quod utraque sit Dei in se, ut objecti immediati differentia praetensa nequit ex hoc, quod commune est utrique sumi, ideoque statur in solutione data, quod visio ad se trahat objectum, et sic sit assecutio ejus non ita volitio; sed illa est assecutio vera objecti, quae firmius adhaeret objecto in se, et in esse rei, et quae consequenter magis communicat objecto, sed ita adhaerere et communicare objecto competit amori, et non cognitioni: ergo perfectior est assecutio per amorem quam per cognitionem. Major probatur, quia nihil est assecutio aut tractio in proposito, quam unio ad objectum beatificum ; inquantum est perfectivum potentiae, eique communicat ; ergo quo perfectior et firmior est unio, eo etiam perfectior est assecutio et tractio. Minor probatur, quia in ordine, qui est perfectionis inter infimum et supremum, perfectior longe est accessus ad supremum quam accessus ad infimum, et perfectius est transire aut transformari in supremum, quam infimum aliquo modo trahere ad se supremum. Sed voluntas per amorem transformatur in amatum, intellectus vero non ita transformatur, sed potius transfert in se similitudine intentionali objectum cognitum ; ergo perfectior est unio voluntatis ad Deum amatum, in quem transformatur, ut fiat affectu idem, et inseparabile ab amato quam intellectus qui e contra potius transfert in se objectum per similitudinem illam expressivam objecti. Probatur minor ex Dionysio de caelesti hierarchia cap. 1. ubi dicit amorem esse virtutem transformativam et conversivam amantis in amatum: et Hugo de S. Victore super eodem capite calidum et acutum significat impetum quemdam amoris ferventis in amatum, et intrantis et penetrantis, ut ubi est ipsum quod amatur, ib cum ipso et in ipso sit, etc. et sit unio quodam modo per viam amoris, ut expelli incipiat (supple amans) et exire extra se, et incipiat esse, quod amat, etc. quoniam dilectio supereminet scientiae, et major est intelligentia; plus enim diligitur quam intelligitur, et intrat dilectio, et appropinquat, ubi scientia foris stat, etc. Videtur quidem refectio magis necessaria esse, quemadmodum magis est tibi bonum, quod in te est, quam quod extra te est bonum, etc. Voluntas ergo tracta per amorem, intrat et penetrat amatum, ut cum ipso et in ipso sit, et ita unitur, ut exeat extra se, et incipiat esse, quod amat, supereminet, dilectio scientiae, et major est ; intrat dum scientia foris stat, et appropinquat cujus refectio perinde est magis necessaria l er go major est unio voluntati ad finem quam visionis, et firmior ; ergo magis acquiritur per amorem et eminentiorem habet gradum unitatis et unionis, qua transfertur in amatum, quam visio aut scientia. Quod dicas haec metaphorice dicfc liberum est, quia unio inter potentiam et objectum non est metaphorica, sed realis intentionalis ; significatur autem per praedicta major unio et penetratio esse amoris cum amato, magisque ipsi communicare, quam sit unio visionis aut communicatio. Confirmatur, illa potentia firmius adhaeret objecto secundum inclinationem hominis perfectam, quae magis applicat reliquas hominis facultates, et trahit ad operandum circa illud absens, sicut et alia quaevis media. Sed hoc competit voluntati, cui reliquae in hoc famulantur, alioquin indifferentes ex se, donec applicentur per voluntatem, et ea applicata necessario adhaerent: ergo, etc. Sed non est alia inclinatio voluntatis circa objectum absens et praesens, sed eadem ; ergo sicut circa bsens per desiderium firmius inhaeret ex eadem inclinatione, etiam circa praesens firmius adhaeret, nam ideo desiderat absens, ut fruatur praesente.

Ex his ergo patet ratio prima Doctoris, nempe illud esse summe volendum, quod est finis objectivus, et suo gradu illud magis volendum, quod immediatius se habet ad finem ; sed voluntas immediatius se habet ad finem, quia est objectum ipsius; ergo magis est volendum ipsum velle per voluntatem quam visio. Sed hoc esset falsum, si essentialis beatitudo consisteret in sola visione, quia ordinate volens finem, debet magis velle ea quae immediatius attingunt ; beatitudo autem essentialis immediatius attingit finem quam aliquid aliud; ergo si illa consisteret in visione, magis volenda esset visio voluntati quam fruitio, qua ipsa voluntas tendit in finem ; hic est scopus discursus Doctoris. Sed falsum est voluntatem magis aut immediatius hoc est, principalius velle visionem, quam fruitionem, aut suum velle, prout tendit in Deum immediate ; ergo falsum est beatitudinem formalem totalem consistere in visione. Antecedens probatum est supra, nempe non tendere voluntatem directe, et ut quo in visionem tanquam rationem formalis objecti, ut voluntas tendit immediate in Deum. Unde ad salvandam totalem rationem beatitudinis formalis in visione, auctores, quos supra impugnavimus, videntur sententiam sustinere, et ut effugiant difficultatem argumenti.

Nunc ergo solum superest probandum, quod neque reflexe etiam voluntas tendat in visionem principalius quam in ipsum amorem attingentem finem ultimum immediate, imo principalius amet hoc modo suum velle, sive ut virtualiter per amorem finis reflectit in ipsum amorem, sive ut reflectit per alium actum. Probatio hujus recte sumitur ex illa ratione

Doctoris, sic immediatius se habet velle ad finem ultimum, ut finis est bonum quam visio, licet enim deitas in se perficiat tam intellectum quam voluntatem, perficit tamen aliter, quia intellectum perficit, qua intellectus est, et secundum propriam ejus inclinationem ad intelligibile, qua intelligibile est, sive intelligibile objectum dicatur ens quantum, aut ens sub ratione entis, aut sub ratione veri; sub alterutra ratione Deus per modum objecti intelligibilis perficit intellectum, mediante visione. Dicatur hoc modo visio acquisitio aut possessio objecti intelligibilis, et Dei sub illa ratione, aliter non est ejus possessio formalis, quae magis proprie spectat ad voluntatem, sicut et apprehensio seu tentio objecti, ut fatetur etiam D. Thomas 1. 2. quaest. 4. tentionem proprie spectare ad voluntatem. Videatur art. 3. ad 2. et 3. Ita etiam sanctus Bonaventura, in hac dist. in prim. 1. part. art. i. quaest. 5. Sic currite, ut comprehendatis, 1. ad Corinth. 9. quod denotat actum voluntatis; nam sicut currere denotat meritum, quod propriissime et radicaliter est in voluntate, imo simpliciter juxta sententiam scholae D. Thomae ( quae non admittit actum externum superaddere differentem bonita--tem actui interno ), ita etiam comprehensio, quae denotat praemium, spectat ad eamdem potentiam principaliter, ac proinde ipsa etiam beatitudo.

Ad propositum, prosequendo discursum Deus perficit voluntatem sub ratione boni et finis, quia respicit bonum qua tale est formaliter, et finis qua finis constituitur formaliter, in quantum est bonus: ergo velle est immediatius et intimius fini ultimo, qua talis est, et qua bonum, quam visio: ergo voluntas, ut tendit in bonum et finem, magis per se et immediatius amat suum velle quo tenditur quam visionem. Probatur ultima consequentia ratione Doctoris : Illud est magis volendum voluntate libera, quod appetitui naturali est magis appetendum; sed hujusmodi est velle, quod est propinquius ultimo fini ; ergo magis est volendum. Probatur minor : Nihil est bonum respective ad voluntatem, nisi ut includit rationem sui objecti, id est, quod sit conveniens voluntati ; conveniens autem solum est, ad quod voluntas inclinatur, nam si nulla est inclinatio in voluntate, nulla etiam est convenientia in objecto ad voluntatem, et quo major est in objecto convenientia, eo major supponitur in voluntate inclinatio; sed potior est inclinatio voluntatis ad suum velle, ut per ipsum conjungitur fini, ut objecto: ergo etiam actus eliciens ejus primario respicit suum velle, et non vi. sionem, si est actus rectus, aut voluntas ordinate amans. Probatur minor: Inclinatio naturalis voluntatis, et eum sequens elicita, tanquam perfectio ejus, et conjunctio cum objecto, ad quod inclinatur voluntas in esse potentiae, et perfectibilis (sic intelligo quoad praesens inclinationem naturalem, ut tollatur controversia inferius circa hoc tractanda, si debeat dici obedientialis, si naturalis, parum ad propositum spectat. Hic agitur de illa inclinatione, qua voluntas elevata, est nata perfici per modum perfectibilis passivi) primario et immediate respicit ultimum finem in ratione finis, ut objecti perfectivi potentiae, et sic etiam objectum qua finis est, et bonum appetibile respicit voluntatem ; ergo tam ex inclinatione potentiae, quam ex ordine objecti ad eamdem, atque adeo ex proportione perfectivi et perfectibilis immediatius se habet velle voluntatis ad finem, ut dicit ordinem praedictum, quam aliquid aliud, ut comparatur ad voluntatem ; et patet consequentia, quia ipsum velle est unio formalis perfectivi et perfectibilis,

objecti et potentiae, et ipsa attingentia objecti per potentiam ; ergo magis nata est voluntas velle ipsum suum velle, quo fruitur quam visionem, per quam non fruitur, et mere se habet respective ad voluntatem, ut applicans objectum.

Responderi potest ad hoc, quod alia sit inclinatio in voluntate ad bonum naturae, et universale totius; alia vero ad bonum particulare potentiae, vel ipsius voluntatis, qua talis est ; licet ergo voluntas inclinetur ad amandum bonum suum particulare, et actum, magis quam actum intellectus, ut praecise est perfectio intellectus tanquam potentiae particularis et diversae, tamen ut in actu intellectus formaliter consistit beatitudo naturae ; inde est ut voluntas ordinate volens, et secundum inclinationem, quae potior est, et respicit totum seu naturam, magis amat visionem, in qua consistit tale bonum, quam amet suum velle, quod est bonum particulare; immediatius autem conjungitur visio objecto, quia est beatitudo formalis, immediatione perfectionis, et participationis objecti quam velle, licet velle immediatius conjungatur, quatenus est tendentia voluntatis. Contra, hoc est petere principium, quia ipsum est quod quaeritur; et impugnatur ex inclinati-O one potentiae, et ordine objecti ad potentiam, et sic argum entor : Inclinatio universalis in voluntate ad bonum naturae debet habere actum per quem ordinetur, et qui sit ejus proprius perficiens voluntatem, secundum illam inclinationem. Sed nullus est actus in voluntate secundum illam inclinationem diversus ab actu, qui est secundum inclinationem particularem voluntatis ad objectum in se et propter se; ergo haec erit inclinatio propria naturae, quae est ipsius voluntatis, et consequenter velle est potior beatitudo naturae, et immediatius se habet ad finem, id est, perfectius. Major probatur, quia inclinatio distincta est propter actum distinctum: ergo si inclinatio universalis est distincta in voluntate ad bonum naturae ab inclinatione particulari, habebit actum etiam distinctum, sicut inclinatio ejus diversa secundum affectum amicitiae habet proprium actum diversum ab eo qui est ad affectum commodi et delectabilis inquantum delectabile est. Sed nullum actum habet diversum voluntas, qui sit proprius inclinationis universalis ; et probatur, quia si haberet, esset actus perfectissimus voluntatis: sed hoc est falsum, dari scilicet talem actum in voluntate diversum ab eo quo ipsa immediate tendit in finem per fruitionem, quae ipsi competit secundum inclinationem particularem ; ergo inclinatio particularis voluntatis est illa ipsa, qua respicit bonum naturae, et consequenter in actu hujus qui est proprius voluntatis, consistit perfectio naturae principaliter. Probatur subsumptum, quae fuit etiam minor principalis, nullum habet voluntas actum perfectiorem, quam sit ille, quo attingit Deum propter se et in se ; sed sic attingere competit voluntati secundum inclinationem particularem ; ergo haec erit propria naturae. Major patet, quia perfectius est attingere Deum in se, et propter se absolute et simpliciter, quam attingere Deum cum aliqua limitatione, qua influit in naturam mediante intellectu, eamque perficit, quia priori modo attingitur secundum se absolute et propter se tantum et sine ulla limitatione se tenente ex parte objecti, quam objectum attingere sub ratione limitante ex parte objecti ; perfectius etiam est Deum attingere in se, et ad intra, quam ut dicit ordinem limitatum ad extra, sed voluntas secundum inclinationem propriam ad Deum attingit ipsum immediate et absolute ut est bonum in se, et proprium suum, id est, Dei, attingit enim affectu amicitiae. Attingere autem Deum, qua confert beatitudinem mediante intellectu, est attingere sub ratione limitante, ut influit ipsam visionem per modum moventis et terminantis ; ergo sic attingere non est secundum inclinationem universalem et perfectissimam voluntatis: ergo illa non est in voluntate distincta ab inclinatione particulari, et consequenter haec erit vera, et perfectior inclinatio naturae ad beatitudinem.

Probatur tandem haec consequentia saepius deducta : Illa est perfectior et magis propria inclinatio naturae quae magis sistit in Deo absolute, et secundum se et propter se; haec autem est inclinatio voluntatis, non intellectus: ergo illa erit inclinatio magis conformis naturae, ut inclinatur ad perfectionem. Probatur major, quia est universalior inclinatio, et magis tendens in bonum secundum eminentiam, qua est ipsius in se et propter se absolute, et sine ordine ad aliud; talis autem inclinatio debet esse totius, ergo, etc. Quod vero illa sit voluntatis, jam probatum est: quod non sit intellectus, probatur, qua intellectus non solum est objecti beatifici qua intelligibile et visibile est, sed etiam qua est objectum voluntatis, et qua haec ad ipsum ordinatur ut perfectibilis, quia est ostensivus objecti, et applicativus voluntati, quoniam ipsa visio, et Theologia Beatorum est practica, ut recte Doctor in quaestione quarta prologi; de ratione autem cognitionis practicae est, ut proponat objectum voluntati, quae haec nata est circa objectum praxim excercere, quae est sua operatio, sed quoniam in hoc etiam est controversia de acceptione cognitionis practicae, et ipsius praxis, saltem illud notum est intellectum ferri in objectum, non solum absolute, qua est perfectivum ipsius per visionem, sed etiam respective ad voluntatem, qua perfectivum est voluntatis, e contra voluntas fertur amore amicitiae in ipsum objectum absolute in se et propter se, qui est perfectior modus attingendi objectum, licet eadem voluntas feratur etiam in objectum et sub ratione commodi, et secundum hunc affectum; praeterea, in omnem perfectionem, qua perficit objectum tam intellectum quam ipsam voluntatem, immediatius tamen qua perficit voluntatem, quia haec perfectio, ut dicit Doctor, immediatius attingit finem. Ex quibus colligitur intentum principale, nempe et inclinationem naturae mediante voluntate esse perfectiorem, et beatitudinem ad intra non consistere essentialiter in visione seu finem ad intrat sed in fruitione, quae magis diligitur a voluntate ordinate agente. Huc spectat ratio Doctoris principalis ad oppositum quae eadem est, et quam confirmat in littera auctoritate Augustini 1. de Trinit. cap. 13. et de doctrina Christiana cap. 6.

Secundo probat Doctor idem, et est confirmatio prioris : Voluntas potest velle suum actum, sicut intellectus intelligere suum actum ; aut ergo vult suum actum propter intelligere, aut e converso, aut neutro modo, hoc est, vult suum actum ut intellectio ad ipsum ordinatur tanquam ad perfectiorem, aut vult sine ordine perfectionis unius ad alterum, et intelligitur de volitione ordinata, quae sequitur ad naturam rerum juxta perfectionem gradus in quolibet, et ordinem perfectionis secundum quem non debet voluntas operans aliter operari, quia operatur propter bonum et finem, et secundum gradum, quo participatur illa bonitas a quolibet, sed non vult suum velle propter intelligere, quia ut Anselmus lib. 2, cur Deus homo cap. 1. ordo perversus

est velle amare, ut intelligeret, etc. Non vult neutro modo, quia in his, quae sunt ad finem, est aliquis ordo, ut etiam nobiscum supponit Angelicus Doctor ; ergo vult suum velle ut ad ipsum ordinatur. intelligere, quod etiam intendit ibideml Anselmus.

Respondent adversarii ad hanc rationem varie. In primis Cajetanus locis citatis in D. Thomam 1. part. quaest. 26. art. 2. et defendit amplius 1. 2. quaest. 3. art. 4. dicens actum voluntatis ordinari ad visionem tanquam perfectiorem et finem. Fundat solutionem in eo, quod supra impugnatum est, nempe Deum visum amari a Beatis, in quo amore non se habet visio per accidens, sed per seper modum objecti, ideoque amor ordinatur ad visionem, ut ad finem. Haec responsio quoad fundamentum, quo sustinetur, est impugnata in priori argumento.

Respondet Vasquez c. 9. praemittendo Anselmum non dixisse universim ordinem perversum esse amare, ut intelligas, nec solum dixisse ordinem rectum esse intelligere, ut ames, etiamsi hoc verum sit ; solum ergo contendit Anselmus creaturam rationalem esse factam participem rationis, ut Deum propter se amaret, ut summum bonum, et non propter aliud, quod facit per charitatem. Ex hoc autem colligit ne amor iste frustra habeatur, fore ut aliquando summum illud bonum sit consecutura in patria ; solum ergo contendit institutam esse cognitionem hujus viae, ut amaret creatura et consequeretur summum bonum in patria. Non dicit autem summum illud bonum possideri in patria per amorem, quamvis etiam doceat creaturam rationalem ideo fuisse institutam a Deo, ut Deo fruatur in alia vita, et tandem concludit ex sola Anselmi auctoritate nihil contra suam sententiam concludi, etc. Contra, haec interpretatio mentis Anselmi potius confirmat oppositum, nam si cognitio ad amorem ordinatur a Deo, et uterque ad fruitionem in patria, quae est voluntatis, habemus Anselmum pro nobis: quod etiam in fine non obscura admittit praefatus auctor, neque aliud ex verbis, aut ratione Anselmi haberi potest, et hac in parte stat probatio.

Respondet ad rationem, non omne illud quod ordinatur ad aliud, esse perfectius eo, ad quod ordinatur; instat, quia substantia ordinatur ad operationes, quae non sunt perfectiores substantia : Incarnatio ordinatur ad nos, quae tamen perfectior est, quibus positis, distinguit de ordinatione, quae est a voluntate divina neutrum actum ad alium ordinari, sed utrumque ad Deum, quia Deus non respicit alium finem quam seipsum. Si vero loquamur de ordinatione, ut respicit voluntatem creatam, quatenus amaret voluntas creata unum propter aliud, nihil probat argumentum, quia si amet quis visionem et amorem, ut bona propria, non debet amare visionem propter amorem tanquam finem, quia visio perfectior est: si tamen aliquis putaret amorem esse perfectiorem, tunc ordinate amaret visionem propter amorem. Quod si aliquis velit videre, ut amet, non gratia sui, sed amici, quia amor propinquius accedit ad amicum, tunc non inordinate amaret, quia tunc amor non desideratur, ut proprium bonum, sed ut amici ; superest ergo, ut visio suapte natura ordinetur ad amorem sicut causa ad effectum, ut supra dictum est, nempe in responsione, quam impugnabamus, et inde non sequitur quin visio sit in se perfectior.

Contra hanc responsionem : Si visio non sit causa amoris, ut probatum est non esse ejus causam in genere objecti formalis, prout praefatus auctor cum

Cajetano affirmat esse causam ejus, responsio in suo fundamento corruit. Deinde, si amor charitatis, ut hic supponit, sit immediatior et propinquior Deo quam visio, sequitur quod amicitiae seu charitatis in patria non sit de Deo viso, tanquam objecto formali, qua visus est, transferendo visionem in rationem formalem objecti, quod est contra idem fundamentum. Deinde si timor est propinquior Deo propter se amato quam visio, sequitur etiam amorem esse perfectiorem quam sit visio, quia immediatius attingit objectum, ex quo utriusque perfectio redundat, et quae sunt viciniora fini, sunt perfectiora, et prius ordinate debent amari, ut dictum est. Quod ergo supponit primum quod non omne quod ordinatur ad aliud, sit ipso imperfectius, et instantiae ad probationem ejus allatae non faciunt ad propositum ; nam hic praecise agitur de ordine perfectionis inter res ipsas inquantum unum, ut imperfectius ordinatur ad aliud, tanquam ad finem in genere perfectionis; supposito utriusque sententiae hunc ordinem admittit inter visionem et fruitionem, et sicut in ordine essentiarum quantum ad actum primum ; species enim sunt sicut numeri, ita ut duae non sint ejusdem perfectionis, sicut neque ejusdem quidditatis, ita in perfectionibus actus secundi talis ordo datur, et maxime in proposito, in quo agitur de attingenlia finis, quaeritur utra perfectior sit, ut per quam summum bonum magis ultimate secundum perfectionem communicat se creaturae, alias si diceremus cum sententia superius allegata, prout aliqui eam defendunt, non esse talem ordinem, sed integram beatitudinem essentialem constitui in utraque attingentia, nemo diceret eam totaliter consistere in visione aut in fruitione, licet etiam sectatores illius hunc ordinem admittunt, ita ut dicant alteram operationem esse perfectiorem. Non ergo agitur de ordine alicujus ad alterum inquantum illud perficit communicando ei esse, aut perfectionem essendi, sicut actus primus ordinatur ad secundum, vel Incarnatio ad Redemptionem, sed de ordine, qui est inferioris ad superius in perfectione, qualis est actus secundi ad primum, nostri ad Incarnationem. Hunc ordinem statuit Anselmus inter visionem et fruitionem: intellectionem, amorem, tanquam inter diversa bona appetibilia, et in diverso gradu bonitatis, asserens Deum instituisse creaturam cognoscentem ad finem amoris, non e contra amorem ad finem cognitionis, et ultimatam perfectionem finis sub ratione finis tribuit amori, ut institutus est a Deo sic intendente. Ex quo patet falsitas illius responsionis, qua dicit neutram perfectionem, ut cadit sub intentione Dei, dicere ordinem ad alterum tanquam finem, quia Deus non habet finem ad extra, sed omnium finis immediatus sit sua bonitas; quae doctrina non recte subsistit, nam licet finis universalis et ultimatus omnium, ut intenduntur a Deo, sit propria bonitas, tamen sic in omni opere ejus elucet etiam justitia, ut supra ostensum dist. 46. quaest. 1. et in creatura reperiri debitum exigentiae diversum, secundum quod Deus in intentione et executione distribuit proportionatam singulis perfectionem, ita etiam ex intentione unius ut finis in esse rei respectu alterius, vult alterum ; voluit enim meritum in intentione propter praemium, vult justificationem peccatoris ob finem salvandi, et ad gloriam Christi vult hanc creaturam in hac perfectione creare, quia voluit universum creare in esse perfecto, vult sacramenta propter gratiam ; ergo ex hoc fundamento non recte negatur Deum in sua providentia voluisse alteram ex his operationibus, in ordine ad alteram,

quae sit perfectior, nam sicut voluit se communicare per fidem et dilectionem invia ex fine communicandi se in patria perfectissimo modo, sic etiam illa operatio, per quam primario constituitur beatus in patria secundum intentionem communicandi se hoc modo, voluit primario, et alteram tantum ut ordinatur ad ipsam. Tandem quod dicit si voluntas velit tam visionem quam fruitionem ut bonum proprium, non posse velle visionem propter fruitionem, quia est perfectior ; si tamen velit affectu amicitiae et charitatis, tunc posse velle ordinate fruitionem ut finem visionis; hoc inquam, non subsistit, quia ratione objecti utraque est perfectio creaturae: ut eam constituit in ordine ad beatitudinem objectivam, eo autem ordine quo objectum beatificum se communicat perfectius per unam quam per alteram, eodem ordine perfectionis una est magis perfectio propria, quia major beatitudo intensive quam altera. Sed quod est immediatius et propinquius objecto beatifico, magis percipit perfectionem objecti ut beat, quam quod est remotius, sic se habet hic, ut idem admittit, amor amicitiae: ergo magis est perfectio propria quam visio ergo sic visio ordinatur ad illum amorem, sicut imperfectius et remotius attingens finem quoad gradum C perfectionis, et consequenter sic est volii bilis propter amorem, ut finem: non e contra amor propter visionem, nam talis ordo est inter actus, qualis est motionis objecti; cum ergo principalius moveat ad amorem amicitiae quam ad visionem sui, et magis fiat unum amans et amatum, quam videns et visum, sequitur intentum.

Ex his etiam rejicitur responsio aliorum, qui dicunt Anselmum loqui de his affectibus, ut sunt in via, non vero in patria, quia in patria non sequuntur eumdem ordinem, quem habent in via. Contra, Anselmus ex ordine ipsorum in via quantum ad perfectionem colligit ordinem, quem dicunt in patria, etiam quantum ad perfectionem, ita ut dicat intellectionem et amorem viae ordinari praecise ad fruitionem, et non ad visionem ; et probatur, utraque potentia in via elevatur ut operetur in ordine ad finem, sed in via perfectior est amor quam cognitio circa finem ; ergo etiam in patria. Probatur consequentia,quia eodem ordine perfectionis,quo potentiae operantur circa finem absentem, eodem etiam operantur circa praesentem: ergo, etc. Probatur antecep dens, ideo debetur in via voluntati peri fectior operatio quam intellectui, quia perfectior est inclinatio voluntatis in finem, ob quam exigit perfectiori modo et operatione, attingere finem prout est possibile utrique potentiae illum attingere in via. Sed in patria remanet eadem et invariata perfectio utriusque potentiae: ergo magis exigit voluntas in patria quiescere in fine, et perfectiori operatione ordinari ad finem quam intellectus: utraque autem in patria quiescit juxta exigentiam cujusque. Suppositio hic admissa de perfectione amoris in via super cognitione viae, non admittitur ab omnibus adversariis, et meo videri consequenter negatur; sed de ea agitur in quaestione Iaterali ex professo, ubi plura argumenta huc spectantia, quae probant perfectionem voluntatis super intellectu, probant operationem perfectissimam (in qua debet constitui beatitudo) esse voluntatis. Addit praeterea Vasquez interpretatifit onem illius principiis communiter recepti. Finis est praestantior iis, quae sunt ad finem, etc. id intelligi, quia bonitas finis est praestantior bonitate mediorum, accidere tamen potest, ut id quod in re est praestantius consideratum, tantum ut utile ad aliud, sic assumatur a voluntate, ea autem ratione qua assumitur ut medium, minus perfectum est, nec semper inordinate procedit, qui magis perfectum ordinat ad minus perfectum, nam interdum operando secundum rectam rationem, opus perfectioris virtutis assumitur, ut medium ad imperfectiorem.

Contra, haec doctrina non solvit difficuli tatem, et axioma illud universaliter intelligendum est de fine in re, non vero de fine hic et nunc praestituto a voluntate ex sua libertate, qua contingit eam velle unum propter aliud, et velle etiam ac ordinare contra rectam rationem id quod bonum est ad malum, ut dare eleemosynam propter vanam gloriam. Instantia adducta, nempe voluntatem sic aliquando operari regulariter et ordinate, non facit ad propositum, quia etsi voluntas operatur hic et nunc quantum ad effectum praesentem, assumendo magis bonum propter minus, non operatur tunc propter finem in re, neque principaliter perficientem: sed operatur ordinando causam perficientem ad effectum quo habeat completam bonitatem tam ex objecto quam circumstantiis, v. g. assumit actum charitatis ad finem eiiciendi actum paenitentiae, licet ex vi actus imperantis sistat motus in actu paenitentiae, tanquam in fine proximo; tamen in eo non sistit motus completus voluntatis, sed ulterius respicit ipsum finem charitatis tanquam ultimatum, sic etiam quando vult actum temperantiae in ordine ad finem cultus, potest velle circulariter ipsum cultum proxime ad actum temperantiae, licet remote redeat ex vi anterioris voluntatis ad idem motivum tanquam ad finem ultimatum: sic etiam quando praeceptum alicujus virtutis urget, cujus observantia impeditur per vitium oppositum alteri virtuti, utitur actu et rectitudine illius virtutis ad tollendam impedimentum actus praecepti, qui si est inferioris virtutis, dignificatur amplius per actum alterius, cujus etiam honestatem acquirit. Caeterum voluntas sistendo in debito ordine finis in reipsa nunquam utitur perfectiori virtute in ordine ad imperfectiorem tanquam finem, quia perfectior virtus est medium omnino improportionatum ad hunc finem, nisi ut praecise sumitur tanquam causa communicans perfectionem actui inferioris. In beatitudine autem ordo, quem sequitur voluntas, est finis in re, et respective ad ea quae ei sunt magis vicina, sive ut media, sive etiam ut finis sub fine, et sic recta ratio dictans per principia desumpta a fine ultimo ordinat et deducit sicut in finem propter se summe diligendum; sic etiam conclusiones proximaset practicas deducit quoad dilectionem eorum, quae immediatius et perfectius attingunt bonitatem finis. Deinceps proced it ad alia juxta gradum reliquorum ; inordinatus autem processus esset dictare ea quae minus participant perfectionem finis, esse magis diligenda, quam alia quae immediatius et perfectius adhaerent fini, quando intellectus sequens veritatem principii practici, ut est Deum esse summe diligendum, procedit deducendo conclusiones in iis, quae finem attingunt secundum ordinem perfectionis quoad gradum participationis finis et veritatis primi principii) ideoque ex hoc principio procedit sententia, quam defendit Vasquez, asserendo fruitionemordinari ad visionem, quia haec immediatius attingit finem, estque sola ejus assecutio, ut praedicta sententia tenet, ad quam ordinatur fruitio tanquam perfectio consequens ; tota ergo controversia est in hoc puncto, in quo nos cum Doctore defendimus oppositum, nempe assecutionem finis qua finis est, consistere in fruitione principaliter, atque ad eam ordinari visionem.

Tertio tandem argumentatur Doctor, assumens principium sententiae oppositae, et commune, si beatitudo extra, id est, objectum beatificum sit simpliciter summe volendum; ergo illud maxime est beatitudo intra seu intrinseca et formalis, quodl inter intrinseca est summe volendum. Antecedens conceditur, consequentia recte tenet ex dictis, quia voluntas ordinate operans circa finem illud, maxime vult inter reliqua, quae sunt ad finem, quod magis est propinquum fini, quia inter reliqua illud magis participat bonitatem finis ; sed quoad intrinseca voluntas magis vult suum velle, quam visionem, plus enim diligit perfectionem propriam quam alterius juxta inclinationem naturalem, qua ordinatur ad propriam perfectionem magis quam ad perfectionem intellectus, nam appetitus elicitus est propter perfectionem appetitus innati ut compleatur ; ergo, etc Hanc rationem superius in confirmatione primi argumenti deduximus, neque habet aliam responsionem, quam eas, quae jam impugnatae sunt et petunt principium. Rationes hae Doctoris procedunt a priori et ex inclinatione naturali potentiae, tanquam per notiora, ut inde ex modo operandi immediatius circa finem, et perfectione tendendi in illum, colligatur quid sit, et in cujus operatione consistat perfectio intensiva beatitudinis.

(e) Ad rationem ergo concedo, etc. Respondet ad fundamenta D. Thomae desumpta a ratione. Ad primam ( in quae consistit fundamentum desumptum a ratione ) respondet Doctor concedendo majorem et minorem quoad secundam partem concedit, nempe actum voluntatis non esse finem ad extra, sicut etiam neque actus intellectus est finis objectivus. Caeterum negatur minor quoad secundam partem, scilicet quod actus voluntatis non conjungat immediatius et perfectius ultimo fini, ut patet ex rationibus praemissis. Concedit ergo juxta ea quae praemisit in quaestione praecedente, actum intellectus attingere Deum finem ultimum, sed proprius et immediatius attingi per actum voluntatis, et ita magis principaliter consistere beatitudinem in actu voluntatis, quod advertendum est, quia non defendit Doctor suam conclusionem in eo rigore; quo aliqui interpretantur, quasi voluerit totam rationem essentialis beatitudinis consistere in solo actu voluntatis, quo modo dicit opposita sententia eam consi stere in sola visione, sed sequitur sententiam mediam, quam tuetur in antecedente quaestione, cujus sensum melius assecuti sunt, meo videri Joannes de Colonia, Nicolaus de Nisa, et Angles, quam alii, qui oppositum quasi ex mente ejus tenent. Haec igitur ejus sententia beatitudinem extensivam et completam creaturae intellectualis consistere in operatione utriusque potentiae, per quam immediate attingitur finis, sed comparando utramque ad invicem, perfectius consistere in actu voluntatis, ac proinde sumendo beatitudinem pro ultimo et essentiali complemento actus secundi, magis convenire fruitioni quam visioni.

(f) Nec probationes ad primam par- f tem, etc. Respondet ad probationem primae partis illius minoris, qua dicitur velle ordinari ad finem, neque posse esse primum volitum, quia praesupponit aliud a velle prius esse volitum, quia reflexus actus praesupponit actum rectum terminatum ad aliud ab actu illius potentiae, alias esset processus in infinitum. Similiter intellectus ad suum intelligere praesupponit aliquid aliud, quod est ipsum objectum. Respondet Doctor actum voluntatis esse ordinatum et ordinabilem ad finem simpliciter, qui est fini inter reliqua immediatissimum, actus intellectas non est sic ordinabilis, sed tantum mediate, et ideo minus participans rationem finis. Declaratur prima propositio: Actusvoluntatis est ordinabilis in finem ultimum, et ordinatur de facto immediate: non intendit ordinari per alium priorem voluntatis in termino, neque per actum reflexum, sed immediate ex natura potentiae, cujus est finis, et omnis ordinatio in finem et immediate attingere ipsum finem ut objectum ; hoc ergo modo ordinatur actus voluntatis in finem ultimum immediate, quamvis autem intellectus operatur circa finem ultimum, ejus tamen actus non ita ordinatur nisi sub ratione intelligibilis, vel ut alii dicunt, veri, et sic non attingit finem, qua finis est, id est, bonum sub ratione boni, quia sic tantum attingitur per amorem. Quamvis ergo intellectus attingat priori modo, non ordinatur in finem nisi mediate secundum modum attingendi finis, qua finis est, id est, sub ratione formali boni, qua constituitur finis, et hoc est tantum mediate attingere finem, qua finis est, nempe mediante veritate aut intelligibilitate, quae sunt rationes formales, quibus intellectus terminatur et movetur ex parte objecti, quae diversae sunt a bonitate, inquantum movet et terminat sub ratione bonitatis, ut bonitas est. Alio etiam modo se habet mediate, quatenus tantum ostensive applicat voluntati finem sub ratione finis et amabilis, ad quam ipsa voluntas formaliter unitur, et per quam movetur: unde ratio illa, qua dicitur non esse primum volitum, distinguenda est, in ratione objecti conceditur, in ratione tamen voliti, ut vulitio est eorum quae sunt ad finem, negatur, quia sic vult suum velle voluntas prius et perfectius, quam visionem ex dictis; licet etiam diceretur visio prius volita ordine generationis,

non refert, quia hic agitur de prius volito secundum ordinem perfectionis, et sic volitio est prius volita tam ex parte objecti primarii, scilicet finis moventis prius ad ea quae magis sunt propinqua, ut competit volitioni, quam ex parte potentiae, et ejus inclinationis, quae fertur in finem, et conjunctiora ad finem.

(g) Secundam partem minoris, nego, etc. Secunda pars fuit quod actus voluntatis non sit assecutio finis, quia nec actus desiderii, qui antecedit consecutionem finis, nec delectatio, quae est quietatio potentiae in fine, quae sequitur consecutionem finis, quia potentia nullo modo se habet aliter ad finem, quem ante intendebat per actum desiderii, nisi quia praecessit assecutio finis, per quam fit quidam contactus Dei ad intellectum (cum cognitum sit in cognoscente) per quem contactum sic se habet objectum ad voluntatem, ut ipsa possit nunc quietari in eo, quod prius non poterat. Hanc rationem prolixe satis prosequitur Vasquez cap. 1. tanquam quae sit a priori ; summa discursus ejus consistit in praemissa ratione, quam format Doctor ex D. Thoma ; dicit beatitudinem consistere in objecto extrinseco, loquendo de objectiva, nempe in Deo ; formalem vero in illa operatione, quae est proprie assecutio Dei, qui beare nequit nisi ut possessus, quemadmodum si pecunia esset beatitudo objectiva, illa tantum ut possessa bearet, possessione, inquam, quae manu, et reipsa fieret ; respectu autem objecti beatifici, ipsa visio clara est talis possessio ; ergo, etc. Subjungit majorem concedi ab omnibus, nempe formalem beatitudinem consistere in possessione objecti beatifici ; sed rejicit tanquam inutilem dissertationem Doctoris et aliorum, qua discutiunt utra potentiarum sit perfectior, nempe an intellectus et voluntas, et idem quoad operationes, consequenter asserens non esse ad praesens institutum, quia etsi de facto operatio perfectissima sit beatitudo, non tamen inde habet rationem beatitudinis, sed qua est possessio objecti. Probat ergo hanc consecutionem finis non esse aliam operationem a visione clara, quia vel esset dilectio charitatis in voluntate, vel delectatio ; non dilectio, quae indifferens ad Deum visum, et obscure cognitum, praesentem et absentem, et supponit Deum praesentem ut est amor praesentis per visionem, et respicit ipsam etiam visionem ut supra ex eo dictum est, non est delectatio ex ratione jam praemissa. Quod sit sola visio, probat, quia nulli operationi voluntatis convenit esse possessio objecti, sed visioni quatenus ipsa facultate et potentia intellectiva, tanquam manu et operatione possidet objectum, quia intellectui convenit habere objectum praesens vi sua, et non operatione alterius potentiae, ipsi competit possessio, eo quod sit actualis repraesentatio rei cognitae; hinc etiam desumit perfectionem intellectus supra voluntatem. De hac difficultate agetur in quaestione laterali. Respon-1 det Doctor ad probationem secundae partis minoris, concedendo non per actum -desiderii, qui est absentis, possideri objectum beatificum, sed per alium actum, qui est Dei praesentis ; et haec est assecutio primaria prioritate perfectionis, licet per intellectum sit quaedam ejus assecutio prior prioritate generationis, posteriora autem generatione sunt perfectiora ex Philosopho 4. Met. text. 15. quod verum est de priori secundum perfectionem, quod est simpliciter immediatius ultimo, supple perfectivo, quod ultimum est simpliciter perfectum, ut in proposito se habet actus voluntatis, ut proximus et immediatior ad Deum ultimum finem, per hoc responsionem habet illa probatio Vasquez, qua dicit charitatem, et ejus amorem abstrahere a re praesente vel absente, visa vel credita. Respondetur amorem charitatis circa Deum praesentem non ita abstrahere, quin sicut tam intellectus quam voluntatis abstractio hoc modo sumpta non intelligitur respective ad eumdem actum, sed ad diversos: ita etiam se habet abstractio charitatis in ordine ad diversos actus, ita ut idem nequeat esse Dei praesentis, qua praesens est, et Dei absentis, vel clare visi, et obscure cogniti, aliter enim bonitas in se visa et praesens movet et terminat voluntatem, aliter vero ipsa ut absens, et obscure cognita. Quidquid sit an hi actus charitatis sint distincti specie, quod verius est juxta sententiam Doctoris in 3. dist. 31. ad 1. id certum est quod voluntas nequeat satiari ultimate per amorem absentis, quo movetur ad assecutionem praesentis, ejusque fruitionem ; nam ut optime Augustinus 9. de Trin cap. ult. Appetitus inhiantis fit amor fruentis, id est, mutatur in amorem fruentis, ita adhaesio voluntatis ad finem ultimum praesentem, ut finis ejus est, est terminus motus ejus in eumdem absentem, estque vera possessio praesentis, quae competit voluntati perfectiori modo quam intellectui, ut probatum est a Doctore. Neque suppositio illa vera est, quam praeferre videtur ratio praemissa, ut utroque modo formatur, nempe essentialem beatitudinem tam viae quam patriae in nullo communicare secundum speciem, modo dicamus utrumque amorem esse ejusdem speciei, et intelligatur communicatio secundum speciem, et non in individuo, quia beatitudo actus primi, et in habitu eadem est, sive ponatur charitas eadem cum gratia, sive diversa forma a gratia, quia utraque immutabiliter manet secundum habitum: ergo non repugnat etiam, cum charitas non sit otiosa, si uniformiter etiam dicatur secundum speciem tendere in objectum, habere in patria eumdem specie actura, seclusis imperfectionibus concomitantibus in via. Sicut autem ad finem ultimum in particulari eadem est inclinatio potentiae volitivae, quae uno modo reducitur in actum, quantum ad modum tendendi in ipsum objectum, nempe per amorem ipsius propter se, ita in patria per suum amorem beatur principaliter. Sicut etiam in via per amorem principaliter beatur et adhaeret fini, qui amor nequit consistere cum ulla aversione actuali a fit e, neque obliquari, sicut potest obliquari actus fidei et intellectus ; magis ergo et perfectius adhaeret creatura rationalis per amorem in via Deo, quam per intellectum. Unde idem sequitur etiam de adhaesione ad Deum in patria perfectius tendere voluntatem per eumdem amorem, quam per visionem intendat intellectus, nam beatitudo viae et patriae proportionantur quoad perfectionem, ita ut illa sit potior beatitudo in patria, quae est potior in via, et quae perfectius conjungit: nam quod varientur media attingendi Deum per intellectum in via et in patria ut lumen fidei et gloriae, non autem ex parte voluntatis, loquendo de medio intrinseco et elevante potentiam ad suum finem, id magis arguit perfectionem voluntatis super intellectu, et amoris super cognitione, quia intellectus ex sua imperfectione id habet quod in perfectissimum objectum suum tendat in via modo imperfecto et obscuro per revelationem in aenigmate. Voluntas autem nequit tendere nisi absolute et propter se, spectando supremam inclinationem ejus, quae est secundum affectum amicitiae, et non propter aliquam rationem extrinsecam objecto formalem, sed propter ipsum: ex hoc autem potentiarum illa videtur perfectior,

quae aliter nequit tendere in perfectissimum objectum suum, nisi propter rationem intrinsecam formalem objecti, quam illa quae potest imperfecto modo tendere, licet alias possit per alia media tendere sub ratione formali objecti. Ratio autem est, quia illa quae nequit aliter tendere in objectum quam propter se, et sub ratione propria formali magis determinatur ad objectum sub perfectissimo modo attingentiae, et secundum completam rationem suae inclinationis ( completam dico, id est, totalem, ita ut aliter nequeat respicere objectum sub imperfectiori modo ) subjicitur tanquam perfectibilis perfectivo per ultimam et formalem rationem objecti ; alia vero potentia, quae licet possit esse objecti sub perfecta et propria ratione formali, tamen quia potest esse ejus etiam sub imperfecta ratione, non ita totaliter est determinata ex sua inclinatione ad objectum sub modo perfectissimo. Exemplum hujus possumus assumere in habitu charitatis, cujus est ita immediate operari circa ultimum finem, et propter rationem ejus formalem, ut nullo modo actus ejus physice possit compati cum aversione actuali et positiva a fine, in quo excedit alios habitus virtutum, quia ejus solius est conjungere virtutes in suis operationibus ad ultimum finem in re; ergo etiam servata proportione in potentiis, et considerata eorum inclinatione ad objectum suum perfectissimum in re ipsa, attendenda est et colligenda earum perfectio ex modo inclinationis: et sicut in via supereminet voluntas ejusque inclinatio, atque actus, intellectui, et ejus tam inclinationi quam actui, ita etiam in patria quantum ad modum adhaesionis objecto, et conjunctionis creaturae ad ipsum.

Ex his negatur illa minor Vasquez, scilicet quod ipsa visio sit sola possessio objecti, aut perfectior ejus possessio: licet enim sit possessio objecti penes intellectum quam intendit Doctor, et admittit dicendo esse aliqualem possessionem, mediante scilicet facultate intellectiva, et objecti sub ratione intelligibilis, non est tamen possessio ejus adaequata, neque perfectior, qua est ultimus finis, quia sic possidetur mediante fruitione. Quod autem dicit Vasquez objectum esse praesens per visionem, aequivocat, nam objectum ut consideratur in actu primo, fit praesens seipso, et per media elevantia utramque potentiam, et sic perinde se habet ad intellectum et voluntatem. Quod vero intellectus prioritate generationis respiciat objectum per visionem, qua formaliter dicitur possideri aut uniri intellectui, non inde fit objectum formaliter unitum aut possessum esse a voluntate. Unde si, posita visione, Deus suspenderet fruitionem, negando concursum, aut aliter, certe sic videns non esset beatus, non solum complete, sed neque absolute, ut concedunt aliqui cum Soto in hac dist. quaest. 1. art. 4. in fine, et cum Medina 1. 2. quaest. 3. art. 4. quorum ratio est, quia visio, licet sit tota beatitudo, non tamen beatificat ut solum consideratur in esse formae, sed etiam ut causat amorem, quem si non causat, non explet rationem absolutam beatitudinis, quae ratio seipsam destruit, nam beatitudinem essentialem, necesse est constituere in aliqua forma, qua possidetur objectum beatificum, et. cujus effectus formalis est ipsi objecto unire potentiam, quae in eo praecise beatificabilis est, inquantum unitur objecto; omnis autem alia ratio huic extranea, est etiam extranea beatitudini qua beatitudo formalis et essentialis dicitur; haec ergo ratio confirmat magis sententiam nostram, licet in seipsa dubia est. Dicimus itaque quod neque visio sit formalis possessio objecti per voluntatem, cui specialiter debetur, neque objectum fieri praesens voluntati per visionem, praesentia etiam ob-, jectiva, sed seipso, quod sic declaro, quia licet illud universaliter sit verum, quod nihil volitum quin praecognitum, et in eo consistat ordo potentiarum in sua operatione, non tamen objectum, qua cognitum movet aut terminat voluntatem, sed specificative, quod est cognitum sub ratione sua et propria, quam non participat ab intellectu, movet voluntatem. Ex eo autem quod objectum sit praesens intellectui formaliter per cognitionem, fit praesens in actu primo voluntati, in actu vero secundo per proprium suum actum fit ei praesens in esse voliti ; quod si objectum in reipsa sit praesens intellectui, ut contingit in proposito per visionem in patria, ita etiam fit praesens voluntati in reipsa, in quod praecise sic tendit propter se, et non qua terminat intellectum aut visionem. Ad fruitionem etiam objecti supponitur praesentia in reipsa, et ex ordine potentiarum ipsa visio, quae ad summum habet rationem conditionis applicantis ostensive objectum in re voluntati.

Ad probationem autem illius minoris, qua removetur a voluntate essentialis beatitudo, jam responsum est, et negatur quoad primam partem ; quoad secundam aequivocat, ut infra videbimus super textu sequenti, in quo Doctor ad eam respondet. Ad alteram probationem ostensivam minoris, respondetur illam alludere ad possessionem juris et facti, ut convenit Domino ; quae acceptio transfertur ad propositum ut mediante operatione possidetur objectum beatificum: haec autem possessio non soli intellectui, neque primario competit, nihil enim est in reipsa, quam attingentia immediata et perfecta objecti, quae non est solius intellectus, sed etiam voluntatis, quae perfectius unitur objecto. Unde si translatio illa vocabuli servata proportione ad possessionem rerum facto aut jure, proprie accommodari posset proposito, sic spectare magis ad voluntatem quam ad intellectum, quia sicut in voluntate residet jus et dominium, et dispositio, per quemcumque actum de re possessa procedit a voluntate, ita etiam principaliter in voluntate residet possessio, et non in ulla alia facultate. Unde ut significatur per tactum, visum aut pedum positionem rei dominium, totum fit in virtute voluntatis per quam acquiritur, et retinetur dominium, et possessio, et fit etiam alienatio rei per actus ejus contrarios; neque acquisitio aut possessio rei fit per solam praesentiam, aut praesentantem, sed per actum voluntatis ministerio sensus. In proposito sicut nullum est dominium creaturae in objectum beatificum, ita etiam nulla est possessio proprie dicta, et qualiscumque sit per attingentiam objecti in reipsa, ad differentiam modi operandi potentiarum circa ipsum, ut est absens, dicitur tantum possessio, non vero ad modum dominii, aut actus juridici ; haec, inquam, attingentia competit etiam voluntati primario, sicut et ipsum jus, quod fundatur in merito, per quod acquiritur beatitudo: si ergo dicatur beatitudo possessio finis quasi acquisitio praemii ex medio quodam justitiae, magis sic competit voluntati proprie, in qua ipsum jus fundatur, et sequitur finis seu praemium per fruitionem. Quod autem ulterius urget praefatus auctor, nempe hoc esse peculiare intellectui ut a nulla alia potentia dependeat quoad hoc, quod est habere suum objectum praesens, quia id competit illi ex sua operatione formaliter expressiva objecti ; voluntas est potentia caeca dependens ab intellectu, ut habeat objectum praesens, qui modus operandi est multo imperfectior ; hoc inquam, probat et responsura habet ex dictis, et ratio redit in idem, quod impugnatum est in probatione conclusionis, et falsum est quod assumit, nempe ex subordinatione potentiarum colligi perfectiorem modum operandi intellectus esse, quia haec subordinatio potentiarum est ex ratione generali ipsarum, et est in Deo ubi nulla potest esse imperfectio, subordinatio intellectus in nobis ad cognitivam sensitivam non probat perfectiorem esse modum operandi sensus quam intellectus; perfectior est in via actus voluntatis, v. g. charitatis, quam fidei, quamvis hoc negaret Vasquez, prioritas operandi non magis probat excessum intellectus quam imperfectionem, quia prioritas generationis procedit ab imperfecto ad perfectum, ut supra ex Philosopho probat Doctor.

Praeterea, magis subordinatur intellectus objecto quam voluntas ex genere suo, quia intellectus, ut comparatur ad objectum motivum, est causa incompleta et partialis respectu sui actus, non sic voluntas, in quam physice non influit objectum, sed tantum metaphorice alliciendo ipsam. Item, necessitatur intellectus per objectum suum, non ita voluntas, quae est alia subordinatio magis arguens imperfectionem. Deinde, aequivocat ratio, quia si intelligatur de praesentia in actu primo, falsum est intellectum habere ex se objectum praesens ; si autem intelligatur de praesentia in actu secundo, sic falsum est voluntatem non habere actum suum circa objectum praesens, et eo mediante habere objectum praesens ; comparatio autem illa in eo aequivocat, quod sumat praesentiam objecti intellectus in actu secundo, voluntatis in actu primo; si fiat autem uniformis comparatio quoad actum secundum, sic voluntas per nullam aliam potentiam habet objectum sibi praesens ; si comparatio sumatur in actu primo, objectum fit praesens utrique ex propria ratione, licet cum ordine moveat utramque ; haec ergo ratio, quam facilem asserit praedictus auctor, nullam in reipsa difficultatem nobis ingerit, magisque commoda est illa ratio, quam contemnit aliorum, qui ex majori abstractione intellectus colligunt ejus perfectionem.

(h) Cum probatur propositum, etc. Hic respondet Doctor ad alterum membrum illius argumenti, seu probationis minoris qua excludit a beatitudine formali quietationem voluntatis in fine, quia sequitur finis acquisitionem; aequivocat autem ratio praemissa, quia haec quietatio potest intelligi, vel pro delectatione proprie dicta, quae est perfectio superveniens operationi ut pulchritudo juveni, et sic aliqui interpretantur quasi voluntas non habeat alium actum circa finem praesentem, nisi solius delectationis) sic ergo intellecta quietatio conceditur quod in ea non consistat beatitudo formalis, quia delectatio proprie dicta supponit finem acquisitum. Falsum autem est quod voluntas non habeat actum elicitum circa finem praesentem priorem delectatione, quia appetitus inhiantis fit amor fruentis secundum Augustinum, et in genere passio non habet rationem meriti, quia nec passionibus meremur, aut laudamur, aut vituperamur juxta Philosophum in littera citatum, meritum voluntatis in via consistit in desiderio, ut comprehendit actum circa absentem finem, et circa praesentem ; nam permanere in bono acquisito est meriti, et circa finem praesentem etiam voluntas intensius operatur, quia perfectius applicatur suo perfectivo in reipsa conjuncto. Rationabile etiam est quod voluntas in desiderando eliciat actum, ut probavit in 2. d. 23. et probat etiam hic ex Augustino lib. 12. de Civit. cap. 6. et Anselmo 4. de Conceptione Virginali. Imo hoc de fide est, quia liberum arbitrium est potentia activa, ut patet ex Trid. sess. 6. c. 5. et can. 4. et supponitur per totam sessionem. Si ergo voluntas elicit actum circa finem suum absentem, idem dicendum de fine, ut est praesens, actum, inquam, priorem delectatione: quod facilis est probationis, quia quo perfectius applicantur potentia, et objectum, eo perfectius etiam nata est sequi operatio: finis autem absens amatur sub ratione propria, et propter ipsum. Haec ratio eadem est finis praesentis respective ad voluntatem, et sub eadem ratione perficiens potentiam ; ergo perficit mediante amore elicito diverso a passione, nam convenientia finis ad voluntatem in hoc primario attenditur, quatenus voluntas amando a fine perficitur ; rectitudo etiam voluntatis in actu secundo sumitur ab amore elicito finis, et non a passione consequente, et inclinatio voluntatis ad finem potissima est secundum hanc rectitudinem. Accedit quod superius adnotavimus amorem amicitiae esse in patria perfectissimum, et communicationem affectuum et bonorum, in qua consistit amicitia.

(i) Si ergo alio modo accipiatur, etc. Hic transit ad aliam acceptionem quietationis potentiae, ut sumitur pro actu elicito ejus, qui dicitur amor fruitionis, et non pro delectatione, negatur assumptum, nempe hanc quietationem potentiae supponere finem acquisitum primaria assecutione secundum ordinem perfectionis, quia haec consistit in actu voluntatis, licet supponat assecutionem finis non sub ratione finis, sed objecti intelligibilis per intellectum. Quod si dicas finem conjungi intellectui per visionem, respondetur aliud esse conjungi finem sub ratione finis reduplicative,et aliud conjungi specificative.

Conjungitur specificative intellectui, licet etiam conjungatur, ut perfectivum intellectus per modum ultimi et perfectissimi intelligibilis, et sic dici posset finis intellectus, sumendo finem late pro ultimo perfectivo cujusque, sed aliter sumendo finem stricte sub ratione finis, ut particulariter est finis, et ultimum conveniens naturae per affectum solius voluntatis, in ordine ad quam hoc modo dicitur praecise finis, et bonum, tum quia se movet in ipsum, et ordinat media ad ejus consecutionem: tum quia bonum sub ratione boni est ratio formalis constitutiva finis, et formalis ratio etiam objecti solius voluntatis: ideo finis sub hac ratione est solius voluntatis, sicut et assecutio ejus, qui est ejus amor elicitus circa finem, quo formaliter fit praesens voluntati, ut perfectivum beatificans.

(k) Si contra hoc adducatur, etc. Respondet ad rationem factam pro D. Thoma ex principiis contradictionis. Voluntas potest nunc quietari, prius non; ergo aliter se habet ad finem nunc quam prius, vel e converso, scilicet non se habet aliter. Respondet consequentiam non valere, quia sufficit ut aliter se habeat potentia intellectiva prior operans. ad hoc ut finis in actu primo sit praesens praesentia proxima et requisita ad actum per quem quietatur voluntas; posita autem priori operatione, voluntas per actum elicitum jam formaliter quietatur, quod est dicere, finem in actu primo et proximo fieri praei sentem voluntati sine ulla ipsius voluntatis mutatione: in actu vero secundo esse praesentem perfruitionem ejus positivam qua conjungitur potentiae in ratione perfectivi sub ratione formali finis.

(1) Breviter ergo prima pars deductionis, etc. Hic per recapitulationem subjicit totius responsionis summanum. Dicit primam partem deductionis non esse contra aliquem, nemo enim statuit beatitudinem objectivam in alio quam in Deo, neque secunda pars de primo actu voluntatis est alicui dubia, nempe beatitudinem ultimam non consistere in actu desiderii circa absens. Restat ergo tota difficultas in hoc : Si aliquis actus voluntatis alius a desiderio posset esse prima consecutio finis (supponit delectationem proprie dictam non esse actum elicitum voluntatis, ideo discrimen actus eliciti revocat ad desiderium absentis, et actum circa praesentem finem ultimum), et probatio adducta fallit secundum aequivocationem, quia si accipiatur quietatio pro passione consequente operationem perfectam circa finem, illa supponit finem acquisitum. Si autem sumatur pro ipsa operatione, est perfecta quietatio potentiae, et non supponit finem acquisitum, sed est ipsa ejus acquisitio perfectior, et ideo illa propositio, quietationem in objecto praecedit assecutio objecti prima, id est perfecta, falsa est, cujus comparatio sumitur ex proportione ad motum, quo mobile assequitur terminum, et quo posito in esse sequitur quies, et cessat motus. Haec comparatio, ut dicit, non est ad propositum, quia quietare, et. acquirere hic competit eidem operationi, et universaliter nequit motus comparari ad operationes, nisi seclusis imperfectionibus, quae conjunctae sunt motui, quarum una est distinctio ejus a quiete motus enim est actus entis in potentia, ideoque incompletus. Adveniente autem completo, qui est ipse terminus in esse, cessat motus ex natura sua, quia est productio termini, quo producto cessat fieri ejus; operatio autem est actus completus et perfectus, per quem quietatur potentia in objecto.

Deinde, probat dari medium inter actum desiderii absentis, et delectationem stricte sumptam, quae est passio, per quem actum acquiritur finis, qua finis est. Respondet quae ad illud argumentum ex contradictione, quae dicitur nunc finem esse praesentem et possessum, antea non fuisse, etc. Respondet, inquam, per solutionem supra datam, nempe duplicem esse assecutionem finis ; aliam primitate generationis, et hanc esse per intellectum ; aliam primitate perfectionis, et hanc esse per voluntatem. Et si dicas, inquit, potentiae assecutionem finis praecedere, ante omnem operationem et quietationem potentiae, quia nempe potentia nunc potest operari, antea non potuit, quod nequit esse sine aliqua mutatione potentiae, sequitur hoc inconveniens, nempe quod in nulla operatione consistit acquisitio finis, nequidem ipsius intellectus operatione, et ita nec beatitudo, et tunc inclinatur in illam sententiam, qua dicitur in nulla operatione potentiae consistere beatitudinem, sed in aliqua habitione finis supposita potentiae et ejus operationi, quae sententia impugnata est quaest. prima hujus. Sequela haec probatur ex eadem forma argumenti applicata ad intellectum, quia intellectus nunc operatur et quietatur in fine praesente, qui ante non habuit finem praesentem ; ergo haec ejus quietatio supponit aliquam priorem mutationem, per quam finis nunc fit praesens, qui antea non fuit praesens: ergo operatio, per quam quietatur formaliter in fine, ut praesens est, supponit finem alias praesentem et acquisitum, antequam ut praesens quietat potentiam. Responsio est eadem quoad utramque potentiam, nempe acquisitionem finis praesentis, et quietationem contineri unitive et formaliter in ipsa operatione potentiae, ideo non valet consequentia de mutatione ulla, quae antecedit actum potentiae.

Hactenus Doctor in hac quaestione quoad illam difficultatem de assecutione finis, in qua consistit beatitudo creaturae rationalis, et licet alii de ejus intentione certent, ego discursum ejus perpendens, nihil aliud colligere potui, quam eum sequi sententiam mediam inter duas extremas superiori quaestione discussas, nempe beatitudinem completam extensive consistere in operatione utriusque potentiae, in quo convenit cum sententia Richardi et aliorum; beatitudinem vero intensivam, et ultimo completam consistere in una operatione, in quo convenit cum D. Thomae hanc autem beatitudinem convenire actui voluntatis perfectiori gradu,quam actui intellectus,quia actus voluntatis est finis propriissime sumpti in ratione boni ultimi et perfectivi sub ratione boni, licet actus intellectus sit de eodem objecto sub ratione etiam propria sibi inquantum est objectum intelligibile. In hoc tantum discedit a D. Thoma in duobus punctis. Primum est, quod totalis beatitudo essentialis non sit in solo intellectu ; secundum vero est quod sit proprius in voluntate quam in intellectu. ac proinde quod acquisitio finis non sit solius intellectus. Reliqua argumenta, quibus haec sententia Doctoris impugnatur, adducemus in fine quaestioni Literalis, ubi respondendum erit ad argumenta etiam principalia: interim procedemus ad ipsam quaestionem lateralem, in qua altera probatio conclusionis desumpia a perfectione potentiae tractatur, etc.