COMMENTARIUS.

(e) Dico secundo quod anima humana, etc. Haec secunda conclusio principalis hujus quaestionis, in qua asserit quod anima humana non sit sufficienter activa ex puris naturalibus ad consequendum actum visionis Dei, est contra haereticos supra citatos. Plures rationes ex Doctore quaest 1. Prologi huc afferri possunt ad probationem praesentis conclusionis, sed sufficit illa, quam hic proponit, et latius deducit in quodlibet. quaest. 14. quae ta- Iis est: Impossibile est intellectum esse causam visionis, nisi habeat objectum in se, vel in aliquo eminentius continente ipsum ; sed natura humana non habet Deum in se (id est, praesentem, quod requiritur ad visionem, quae est objecti praesentis et existentis) ex se praesentem sibi sub ratione objecti, nec in aliquo alio, in quo eminentius continentur, quia in nullo alio potest eminentius contineri ; ergo ex se non sufficit ad habendam visionem essentiae divinae.

Secundo probat, quia visio est cognitio rei intuitiva in se; sed natura humana non potest ex se habere Deum praesentem iu ratione objecti, licet sit sibi praesens perillapsum; ergo non sufficit ex puris naturalibus ad cognoscendum objectum beatificum.

Suarez in Metaph. disputat. 3. sect. 11. dicit non posse dari rationem convincentem et necessariam, qua probaretur visionem Dei naturaliter non posse videre Deum, aut hanc ipsi esse supernaturalem. Molina etiam 1. part. quaest. 12. dicit non posse dari aliam rationem quam probabilem, ubi rejiciunt hanc rationem Doctoris. Suarez desiderat tertium membrum in priori discursu, nempe praesentiam per speciem intelligibilem; sed hoc etiam membrum adjicit Scotus in quolibet. ubi agit de cognitione Dei propria, tam abstractiva quam intuitiva, quam negat possibilem Angelo aut homini ex puris naturalibus. Hic autem Doctor supponit quod superius probatum est, nempe cognitionem intuitivam necessario fieri per ipsum objectum, ut praesens est et existens. Videantur quae dicta sunt de cognitione animae separatae et naturali ; hic autem agit solum de cognitione intuitiva, et non de abstractiva, quae sit Dei sub ratione propria. Sed ne controversia sit, addamus etiam hic tertium illud membrum de specie intelligibili, quatenus Deus non sit praesens etiam naturaliter per speciem intelligibilem, quae ipsum repraesentet sub ratione propria. Addendo hoc membrum dicit praefatus auctor peti principium in utraque ratione praemissa, quia per speciem potest haberi tam visio quam praesentia objecti beatifici; non probatur autem non haberi talis species tam ab Angelo quam ab anima separata. Quod argumentum magis urget contra Scotum, inquit, quia in 2. dist. 3. quaest. 9. admittit speciem abstractive repraesentantem Deum sub ratione propria, quae esset naturalis.

Contra, non est assecutus mentem Doctoris, neque vim rationis ejus, quia hic agit Doctor contra illum errorem, qui dicebat ex naturalibus haberi posse visionem Dei intuitivam et beatitudinem ; ex naturalibus autem hoc acquirere est intellectum ex motivis naturalibus, et objecto motivo posse attingere illum actum prout praefati errantes astruebant. In quaest. 1. Prologi probat Doctor secundum cognoscendi modum hominis viatoris pro hoc statu non posse attingere eum beatitudinem, aut habere cognitionem ejus certam et practicam, aut finis supernaturalis absque doctrina revelata ; in quodl. Di. probat quod neque anima separata, neque etiam Angelus potest ex puris naturalibus cognitionem tam abstractivam quam intuitivam Dei sub ratione propria habere. Ex naturalibus autem habere hanc cognitionem est eam aequirere per motivum naturale intellectus creati, cum solo influxu Dei generali juxta exigentiam motivi et intellectus ut mobilis est per tale motivum, non vero per influxum Dei specialem, quo tribueret cognitionem praedictam per speciem, aut ipsam speciem. Quando autem in 2. loco praefato dicit forte speciem Dei sub ratione propria repraesentantem Deum datam fuisse Angelo, dicit illam speciem esse non ex naturalibus intellectus et sui motivi naturalis, sed a Deo specialiter causatam ; ideoque non urget ratio contra Doctorem desumpta ex tali specie, quae licet naturalis ab eo vocetur, intendit esse naturalem, quatenus ex providentia Dei speciali, licet ordinaria, ad beatitudinem Angeli in via naturalem, et ut distinguitur a gratia et gloria, et mediis gratuitis elevantibus potentiam ad finem supernaturalem, quidquid est, an Angelus posset attingere objectum sine tali elevatione sui intellectus, de qua quaestione agetur in proprio loco, sicut de modo attingendi, et mediis se tenentibus ex parte objecti, et an cognitio magis distincta et clara finis data sit Angelo, quam non habet homo pro hoc statu, licet medium cognoscendi fuerit simpliciter supernaturale, ut opponitur supernaturale virtuti causarum naturalium.

His positis patet ratio Doctoris, etiam ut hic jacet, secluso tertio illo medio cognoscendi, quod est per speciem, quia quodcumque objectum quod non est in se praesens praesentia requisita ad causandum cognitionem tam abstracti vam quam inluitivam sui in intellectu, non est etiam sufficienter praesens ad causandam sui speciem sic repraesentantem illud sub ratione propria. Sed nullum objectum, quod ex naturalibus est praesens intellectui creato, ex concursu causarum naturalium potest causare cognitionem Dei sub ratione propria alterutro modo; ergo si ratio concludit quoad hunc modum acquirendi cognitionem, probat etiam quoad inpossibilitatem acquirendi. Probatur consequentia, nullum objectum potest causare speciem alterius quod non includit in se illud formaliter, aut eminenter, aut virtualiter, quia intelligibilitas objecti sequitur suum esse; et causare posse speciem repraesentantem objectum sub ratione propria aeque comparatur ad intellectum, ac causare posse immediate ipsam cognitionem objecti. Sed nullum. objectum motivum naturale intellectus creati includit in se Deum aliquo modo ex praedictis, quia neque essentia Angeli, neque consequenter aliquod aliud inferioris ordinis: si enim anima per essentiam propriam nequit habere cognitionem Angeli superioris aut supremi, quia nullo modo ex praedictis includit esse Angeli, aut intelligibilitatem ejus, a fortiori minus includit Angelus esse Dei, aut ejus intelligibilitatem ex se. Perfectus enim conceptus quem potest objectum causare, et idem de specie, est ille quem de seipso causat sub ratione propria, qui conceptus neque ut cognitum, neque ut medium cognoscendi est sufficiens causare speciem aut cognitionem entis sine proportione superioris, sub propria et actuali ratione ejus. Minus potest Angelus per modum objecti causare speciem aut cognitionem Dei mediante conceptu aliquo abstracto et potentiali, quia conceptus ille non includit in se actu, aut eminenter aut virtualiter rationem particularem, quantum ad esse, aut intelligibilitatem actus primi aut secundi, id est, quantum ad speciem, aut intellectionem causandam. Unde ex conceptu animalis praeciso non potest haberi conceptus hominis ; nec alia ratio hujus assignari potest, nisi illa praemissa, quia nec actu, nec virtute aut eminentia conceptus abstractus includit rationes particulares. Et cur lapis non potest causare speciem, aut conceptum hominis inquantum homo est, nisi propter eamdem rationem? quia nempe intelligibilitas rei est proprietas ejus, et sequitur ad esse ipsius, quae in nullo salvari potest nisi in eo in quo ipsum esse salvatur formaliter, aut perfectiori modo.

Vim hujus rationis intellexerunt Philosophi statuentes objectum motivum Intelligentiae suam essentiam, et negantes aliter attingere posse primam causam, nisi ut causa est, et per essentiam propriam, ut causatum ejus, et non intelligere Deum per modum, quo in se est intelligibilis. Sic etiam intellectionem hominis reducunt ad objectum motivum intellectus pro hoc statu, et solum ad conceptus abstractos, quos virtute talis objecti habere potest; ideoque cum ex hoc motivo nequit haberi cognitio substantiarum separatarum sub ratione propria,negant etiam esse possibilem homini, cujus intellectus limitatur ad medium cognoscendi imperfectum, quod habere potest virtute sui motivi. Si quaeratur causa, nullam aliam assignabunt, nisi illam supra praemissam. Ratio ergo Doctoris non est petitio principii, sed est per causam, et a priori, ac proinde necessaria, nam ex virtute objecti motivi recte colligitur quid possit intellectus ex praeciso tali motivo, quia nec ex medio particulari deducit scientiam, nisi illius subjecti praecise, cui est medium, et quod insufficiens est ad causandam scientiam alterius subjecti, quod non includit, neque in eo includitur: ergo eodem modo sumendo motivum adaequatum intellectus creati, et naturale, debet esse ens creatum, ac proinde distinctum a motivo naturali intellectus divini et infiniti. Hoc autem nequit includere in sua intelligibilitate Dei sub ratione propria: ergo ex eo nequit haberi cognitio propria Dei, aut intuitiva, aut abstractiva, quia neque in virtute talis motivi includitur, neque est debita intellectui, ut activus est, alia cognitio, nisi illa quae ex virtute motivi inesse potest. Bene ergo sequitur, si ex naturalibus intellectus creatus posset habere speciem repraesentantem Deum sub ratione propria praesentem, quod intelligeretur naturaliter; sed ratio praedicta perinde excludit speciem, sicut et ipsam cognitionem et praesentiam necessariam objecti in ordine ad utramque; sine enim cognitio Dei nata sit causari per essentiam ejus, ut unitam per modum speciei intelligibilis, sive mediante voluntate, eam libere causante, neque unio illa, neque causa proxima, quae est voluntas ut uniens, aut ut causans cognitionem, est in potestate creaturae, aut alicujus causae in tota universalitate rerum extra Deum.

(f) Ex hoc sequitur corollarium, etc. Deducit ex dictis corollarium, primo, quod in beato nihil erit supernaturale prius operationibus. Haec propositio ita intelligenda est non absolute, sed ut cohaeret antecedentibus et consequentibus, cum sit deduxio ex antecedentibus, et declaratio inchoata in ordine ad sequentia. Ex praecedentibus nihil sequitur, nisi quod nihil supernaturale prius operationibus detur in beato, per modum receptivi operationum, aut per modum dispositionis materialis, in quo versatur ejus prima conclusio in ordine,et discursus subjectus, ex quo tantum deductio hujus corollarii habetur, nam ad secundam conclusionem non sequitur, in qua dicit quod anima ex puris naturalibus non sit sufficiens ad visionem beatificam, sed potius sequitur oppositum, nam compleri debet ejus virtus activa per aliquid prius operationibus, ut sit sufficiens.

Idem sensus habetur etiam ex consequentibus ( scilicet ab eo excludi tantum aliquid supernaturale prius operationibus beatificis per modum receptivi ), dicit enim; Si tamen aliquid supernaturale ponitur in beato prius operationibus, hoc non erit propter receptionem, sed propter actionem ut eliciatur operatio a beato, qua attingat Deum, etc. Hoc ipsum clare infra dicit asserens charitatem secundum fidem ponendam esse in beato priorem fruitione, et ut ipse interpretatur, ad eliciendam fruitionem. Interim hic subjungit nullam formam statuendam esse in beato propter solum decorem et ornatum, et quae non ordinetur ad actionem. Intelligit de forma, quae inesset voluntati et intellectui beati, in quo triplex usus formae assignari potest, nempe ad receptionem beatitudinis, ad ornatum et pulchritudinem ; et utrumque hunc modum excludit, quia nec priorad beatitudinem spectat, neque ex ea colligitur, neque secundum requiritur ; inde colligens formam praesuppositam beatitudini esse in ordine ad eliciendam operationem, in qua consistit, et tunc ulterius vel requireretur propter objectum, vel propter potentias ; si propter utraque, tunc sunt tres formae requisitus ad operationem eliciendam, una correspondens objecto, ut species, lumen gloriae in intellectu et habitus charitatis in voluntate.

Quod si objectum in se praesens sufficit ad causandam visionem, tunc species non requiritur, si intellectus passive se habet ad visionem, et non elicitive, non requiritur lumen, cum non requiratur propter receptionem; si etiam voluntas mere passive se habet respectu fruitionis, ex parte voluntatis non requiritur charitas. Unde ponentes voluntatem passive se habere et non elicitive, tollunt, inquit, charitatem. Sed quia secundum fidem et Scripturam, inquit, habemus ponere charitatem, saltem necesse est eam poni in beato propter operationem eliciendam ( alludit ad Apost. I. ad Corinth. 13 ). Lumen autem gloriae ad visionem non videtur mihi necesse poni , quia quod dicitur de lumine naturali corporali, quod requiritur non solum propter objectum, sed propter oculum, videtur mihi esse quaedam metaphora ( scilicet ut transfertur simili proportione ad intellectum, ut respicit objectum beatificum ) quanto enim objectum est magis in se lux, tanto minus propter ipsum requiritur de lumine ;unde minus videtur mihi necesse ponere lumen quam speciem, etc. quantum scilicet ad effectum et proportionem servandam inter beatitudinem in genere operationis, et alias operationes quas experimur, quia lumen superadditum intellectui est, propria virtus, cum aliis principiis operandi, inter quae enumeratur species, ut integrat memoriam. Virtus autem intellectus cum specie et objecto sufficienter applicato, non requirunt aliud lumen diversum ex communi modo aut necessitate operandi ; ideoque hoc lumen in ratione luminis non requiritur ad beatitudinem, quidquid sit an requiratur in ratione formae concurrentis, quae metaphorice lumen dicitur, quia spectat ad intellectum, cujus alias natura est ignota praeter hoc solum, quod elevet ad eliciendam visionem. Hinc dicit Doctor quod sibi videtur minus requiri lumen sub ratione propria luminis ( quasi exercentis functionem illam, et munus luminis materialis respective ad objectum visibile ) in ordine ad visionem, quam ipsam speciem, argumento scilicet deducto ex modo communi intelligendi, quia materialis lux vel lumen reddit colores visibiles actu, qui alioquin non essent visibiles in tenebris ; hoc munus requiritur, quia illa sunt objecta visibilia in potentia , sic applicatur intellectui agenti, ut abstrahit speciem ab ente materiali. Sed visibile aut intelligibile actu non requirit tale lumen, sicut etiam lux seipsa videri potest ut praesens: Deus autem est ipsa lux intelligibilis et visibilis, ideoque non requirit aliud lumen per quod illustrari posset. Ad hoc munus exercendum, dicit Doctor sibi minus videri necessarium dari lumen quam ipsam speciem ; et loquitur de intellectu, ut passive comparatur ad visionem, vel etiam ut active, quia licet sic admittat formam aliquam per modum habitus priorem in intellectu, per quam videat elicitive, tamen illa forma non requiritur per modum luminis,quo illustratur objectum, quod de se est actu visibile. Tandem resolutive docet necessario ponendam esse charitatem propter operationem eliciendam ; et sic patet, inquit, ad formam quaestionis, quod aliquam operationem beatitudinis potest habere homo, quam non potest habere ex puris naturalibus ( scilicet sine elevatione per formam superadditam de potentia ordinaria ), quia sic ponitur se habere charitas ad fruitionem . Per pura naturalia intelligit Doctor non naturam, ut excludit omnem con-

" cursum tam intrinsecum quam extrinsecum supernaturalem, quia in ultima conclusione determinat non posse haberi visionem Dei ex naturalibus, sed excludit tantum concursum habitus elevantis intellectum in actu primo praevio ad operationem, quam tamen necessario requirit in voluntate. Hactenus explicuimus litteram Doctoris,

ut jacet ; concertant plures de ejus intentione et hic et alibi an senserit dari lumen gloriae. Scopus ejus in hac quaestione est tractare difficultatem juxta intentum quaesiti principalis, an scilicet homo ex puris naturalibus possit consequi beatitudinem ? Illa particula ex puris naturalibus intelligit ad scopum quaestionis (in qua examinat necessitatem habituum infusorum ad beatitudinem acquirendam) ipsas potentias secundum suum esse, et virtutem propriam, ut distinguuntur ab habitu elevante ipsas, non autem excludit omne agens supernaturale, quia hoc necesssarium esse concedit, ut patet ex secunda conclusione, et in 3. dist. 14. et ubicumque agit de hac materia. Resolvit primo in prima conclusione non requiri habitum supernaturalem in potentiis tanquam rationem receptivi, sed potentias per inclinationem passivam habere ut sint capaces beatitudinis ex summa inclinatione ad ipsam, secluso alio quocumque receptivo. Dicit in secunda conclusione animam non esse sufficienter activam respectu beatitudinis, ac proinde necessario hanc esse a causa supernaturali.

Deinde, in corollario redit ad explicationem hujus causae, dicens quod ad recipiendam beatitudinem non requiruntur habitus; et si ponantur habitus, requiri praecise propter operationem eliciendam. Ad hoc autem munus distinguit tres formas supernaturales, de quibus posset esse difficultas, ut est species intelligibilis requisita ex parte objecti, si ipsum immediate movere non potest ad intellectionem seu visionem, lumen gloriae in intellectu, et habitus charitatis in voluntate. Dicit speciem non esse necessariam, si objectum immediate concurrere potest, aut movere. Dicit etiam reliquos habitus non esse necessarios, si potentiae mere passivae se habent ad illas operationes.

Dicit tandem necessario ponendam esse charitatem ex Apostolo, et reprehendit dicentes voluntatem mere se passive habere. Per oppositum dicit non necessario poni lumen gloriae in intellectu, scilicet non dari aliquam rationem aut Scripturam, quae convincat sic dari lumen per modum habitus, sicut datur Scriptura definiens dari charitatem. Hic ergo est scopus Doctoris inquirentis fundamentum convincens dari hos habitus, asseritque dari illud quoad habitum charitatis, non vero quoad luminis habitum, et nihil aliud resolvit. Non est ergo quod in hac littera pro parte negativa citetur, ut ab auctoribus passim contingit citari. Segmen enim dicursus abreptum et abruptum a scopo, non declarat intentionem, quamvis proinde dicat sibi minus videri necesse ponere lumen quam speciem, intendit necessitatem probationis, non absolutam assertionem, quia potest visio illa supernaturalis inesse virtute objecti sine lumine ; et alludit ad sententiam Richardi asserentis in 3. dist, 14. art. 3. q 1: et in hac dist. art. 3. quaest. 2. lumen non requiri ut influat in visionem, sed ut dispositionem materialem non activam ; neque etiam ut asserit D. Thomas, ut . uniat objectum beatificum in esse i ntelligibili intellectui in actu primo, sed ut mere disponat intellectum materialiter per modum dispositionis, qui passive se habet ad visionem. Merito ergo dicit Doctor sibi magis esse speciem videri necesse ponendam intelligibilem, ut perficiat memoriam, quam lumen hoc modo, vel hac ratione, ideoque supra praemisit lumen, si ponitur necessario ponendum esse propter actionem, et non propter receptionem.

Item, in loco praemisso in 3. non asserit negativam, neque in eam inclinat, quaerit enim : An in aninwChrisli possit fieri summa visio absque omni alia forma

prius perficiente animam. Et primo resolvit quantum ad potentiam passivam, nullam talem formam priorem requiri, quae sit dispositio per modum receptivi, aut etiam aliter disponens materialiter, licet non reciperet. Quam conclusionem ibidem probat per similes rationes, quibus usus est in hac quaestione conclusione prima. Objicit sibi quod tunc visio illa esset ex naturalibus.

Respondet magis id sequi ex opposito, si poneretur lumen, quia scilicet sic intellectus posset videre Deum ex naturalibus, id est, ex causis creatis, quale esset lumen ; ipse vero respondet negative, quia visio illa esset ex verbo immediate eam causante, et supernaturaliter, inquit, causat. Deinde, subjungit dubium :

Si autem quaeratur, inquit, utrum sine tali habitu, aut lumine, quod dicatur A, possit intellectus creatus non tantum passive se habere ad visionem, sed etiam active ad eliciendam tantam visionem, et hoc aeque perfectam, sicut cum A.

Respondet ; Hic, inquit, supponendo linum, quod intellectus posset se habere active respectu visionis Verbi, sicut et active se habet respectu inlelleclionis naturalis, etc. tunc potest dici sicut ad quartam quaestionem praecedentis distinctionis dictum est, etc. In praedicta quaestione quarta, in qua simile dubium movet de voluntate : An sine summa gratia posset active in summam visionem.

Respondet negative, nisi Deus suppleret concursum gratiae specialiter, quod tamen negat fieri respectu visionis de potentia ordinaria : Tamen, inquit, non posset voluntas Christi frui active, sive elicitive,sine summa gratia ; cujus rationem ibi subjungit: Quia ordinatum, inquit, quod causa prima, quae nata est habere causam secundam, non possit in effectum summum illarum causarum sine actione causae secundae.

Similiter ordinatum est, ut nulla voluntas summe perficiatur actu secundo summo etiam ut recipiens, nisi habeat actum primum summum, ita neque possibile est de potentia ordinata quod summe fru .tur sine summa gratia, etc. Si ergo pari modo disserendum est de intellectu, ut active se habet ad visionem, sicut de voluntate , magis sequitur Doctorem asserere ad visionem de facto requiri lumen, sicut ad fruitionem gratia vel charitas. In loco autem citato non tangit hanc quaestionem Doctor nisi obiter, quia scopus ipsius est agere de intellectu, ut receptivus est, et non ut activus. Unde in fine illius articuli ita subjungit post remissionem solutionis dubii ad quaestionem quartam : Sed quantum ad receptionem, inquit, de qua est quaestio modo proposita, non videtur simpliciter necessarium concedere A ( id est, habitum ) prius perficere intellectum quam visionem ;sed si intellectus potest recipere duas perfectiones ordinatas, scilicet A, ut actum primum et visionem, ut actum secundum, congruum est, ut illis perfectionibus ordinate perficiatur, sed utraque absolute posset inesse sine alia, etc. Ex his verbis sequitur primo Doctorem in hoc articulo disserere de intellectu ut passive se habet ad visionem, sic dicens, non requiri lumen ut dispositionem materialem ; secundo sequitur eum tenere si intellectus active concurrit ad visionem, dari lumen aut habitum elevantem in ipsa, non secus ac in voluntate ; tertio, admittit, si intellectus potest recipere duas perfectiones ordinatas, scilicet habitum, ut actum primum, visionem ut actum secundum, congruum esse ut illis ordinate perficiatur: actus primus denotat activum, actus secundus effectum. Quaenam autem sit haec congruitas declaravit supra quaest. 4. agens de voluntate -nullibi autem Doctor negavit posse recipi in intellectu habitum elevantem ad visionem. Videtur ergo mihi expresse dicere, si intellectus active concurrat, dari in ea habitum de facto, non ea necessitate, quam alii statuerunt, quasi aliter non possit etiam active concurrere ad visionem Deo speciali concursu supplente lumen, vel etiam passive seipso, si visio a solo Deo produceretur.

Quid autem senserit Doctor de intellectu, an active concurrat, et in quam partem ipse magis inclinet ?

Respondeo eum magis inclinare in sententiam communem affirmantem concurrere active, quia quodlib. 14. et 18. docet visionem beatificam non esse Verbum, quae licet eliciatur ab intellectu active, tamen quia objectum in se, vel sua specie non concurrat ad ipsam, neque per modum naturae, sed voluntatis, ideo neget eam esse Verbum ; et in 1. dist. 3. quaest. 1. 8. et 9. supponit generaliter intellectum esse principium activum respectu intellectionis, licet q. 9. dicat objectum beatificum propter excessum supra facultatem intellectivam creatam, posse dici esse totalem causam visionis, aut saltem principalem. Non video ergo unde magis dicatur in sententiam oppositam inclinatus, quamvis eam senserit probabilem, quam ante eum docuit Richardus loco supra citato, et post eum Nominales tam in 3. dist. 14. quam in hac distinct. sicut et Paludanus et Durandus, prout benigne quidam eum explicant.

Ex his ergo satis colligere licet, quae fuerit sententia Doctoris, et in quam magis inclinavit: dicit enim ut intellectus recipiat passive visionem, non requiri lumen gloriae.

Dicit praeterea, si intellectus active concurrat, non requiri lumen gloriae de potentia absoluta, quin Deus posset supplere activitatem luminis concurrendo cum intellectu active. Dicit tertio quod de potentia ordinaria, si intellectus agat ad visionem, requiri lumen seu habitum elevantem, et sic eam parem facit voluntati, quam active se habere. ad fruitionem concurrente habitu charitatis, ut certum docet.

Hinc ergo rejiciuntur moderni, qui in partem negantem citant Doctorem tanquam magis inclinatum, vel certe dubitabundum, quamvis nihil, inquiunt, clare resolverit Aegidius lib. 9. de Beat. art. 1. sig. 1. per varias propositiones mentem Do--ctoris interpretatur putans certo pro , negativa stare Doctorem, recte quidem eum eximit a sententia Durandi ; sed in tertia propositione dicit Scotum nullibi asseruisse lumen gloriae requiri, si intellectus active se habeat ad visionem : Nec dabitur, inquit, locus, in quo simpliciter affirmet lumen gloriae dari in beatis, si intellectus active concurrit, etc.

Respondetur jam assignatum esse locum, in quo id affirmat simpliciter, et de facto, et de potentia ordinaria, si intellectus active concurrat.

In primo etiam dist. 17. sig. Ad primum pro secunda via concedo, etc. qui habetur ad calcem quaestionis secundae : Ad ultimum, inquit, dico quod licet illud faciat difficultatem tenentibus speciem esse actum primum respectu intellectus, per quem intellectus potest in actu, sicut lignum calidum calefacit calore, quia si hoc esset verum, esset difficile salvare, quod intellectus non informatus aliqua forma posset in operationes, alludit ad opinionem, quam impugnat dist. 3. quae dicit intellectionem non esse ab intellectu active, sed a specie vel objecto, et sequitur : Tamen secundum illam viam, quam dixi dist. 3. primi hujus (scilicet q. 6. et 7.) quod objectum sive in se, sive in specie,est sicut causa partialis concurrens

cum intellectu ad causandam intellectionem, non facit aliquam difficultatem, quia objectum in se praesens, quomodo erit in patria, sufficit absque omni informatione ad causandam visionem, vel ex se solo cum intellectu. Et cum arguitur quod sine habitu informante potest esse visio perfecta in intellectu;ergo et fruitio perfectissima.

Respondeo, inquit, nullus negat communiter in gloria habitum luminis gloriae in intellectu, et iste ex parte intellectus potest poni correspondere charitati ex parte voluntatis, etc. Hic ergo Doctor asserit lumen gloriae in intellectu de facto, et intellectum active se habere ad visionem, asserens esse sententiam omnium Doctorum, qui ante ipsam scripserunt, quantum ad lumen, quod etiam verissimum est, a quibus non recedit, quamvis impugnat modum dicendi quorumdam in locis citatis. Deinde in hac distinct. supra quaest. 4. in laterali, arguendo per viam habitus ad perfectionem potentiae, ut voluntatis super intellectu, asserit habitum charitatis excedere habitum luminis gloriae : Hoc medium, inquit (supple ex perfectione habitus ) magis videtur concludere pro voluntate, maxime loquendo de habitibus infusis, qui disponunt ad beatitudinem illam veram, de qua loquuntur Theologi, etc. In hanc sententiam communius Doctores nostrae Scholae referunt Doctorem, cum quibus consensio, licet Doctissimus Smising aliter eum interpretetur.

Aliqui tamen recentiores non attente legerunt Doctorem, et perviam ejus doctrinam, ut Solus in hac distinctione quaest. 2. art. 4. et Sumelius 1. part. quaest. 12. art. 5. quaest. 1. et insinuare videtur Vasquez 1. part. disput. 41. Scotum reipsa consentire Durando, qui in ea videtur esse opinione in hac dist: q. 2.

ut nihil aliud requirat supernaturale od videndum Deum ex parte intellectus creati, nisi solam praesentationem et applicationem ejus. Fundamentum interpretationis sumunt ex eo quod Doctor in hac quaestione probet ex puris naturalibus hominem non posse assequi beatitudinem, quia objectum non potest habere praesens, sibi: ergo si haberet, posset videre Deum, inquiunt: ergo tenet cum Durando. Consecutio haec non valet, neque est ex mente Doctoris, qui asserit expressis terminis intellectum ut passive se habet ad visionem, respicere quidem ipsam naturaliter passive, sed produci eam ab objecto supernaturaliter agente, vel de potentia absoluta posse intellectum etiam active concurrere sine habitu, Deo supplente, imperfectam virtutem agendi intellectus. Aliud motivum eorum est, quod negat lumen gloriae, sed neque consequentia illa valet, negat lumen gloriae; ergo intellectus seipso potest attingere visionem beatificam sine supplemento virtutis aut alterius concursus supernaturalis. Accedit quod Doctor, ut patet ex dictis in utroque hoc loco, nempe in quaestione praesenti, quam explicamus, et in 3. dist. illa 14. non disserat de hac quaestione, vel quid de facto contingat, sed quid posset contingere de potentia absoluta Dei, ut patet ex titulo et resolutione utriusque loci. De facto autem lumen dari asseruit, ut patet ex dictis, licet neget ad receptionem ordinari, sed ad actionem. Hactenus de mente Doctoris.

Quaeritur quid certitudinis habeat illa veritas de lumine gloriae habituali?

Haec quaestio movetur ad veram declarationem Clementinoe ad nostram, de haereticis, in qua damnantur haeretici Bergardi et Beguinae, et ut veritas fidei ad sua principia deducatur, varius est modus dicendi, et varie sensurae Doctorum in quaesito. Ad scopum praesentem pertinent duo articuli damnati, nempe quartus et quintus. Quartus est talis, quod homo potest ita finalem beatitudinem secundum omnem gradum perfectionis in praesenti assequi, sicut etiam in vita obtinebit beata, etc. Sed magis spectat quintus articulus talis, quod quaelibet intellectualis natura in seipsa naturaliter est beata, quodque anima non indiget lumine gloriae ipsam elevante ad Deum videndum, et eo beate fruendum, etc. Omisso primo articulo secundus damnat duas propositi ones : Prima est, quod quaelibet natura intellectualis in se naturaliter sit beata. Haec propositio intelligitur viribus naturae scilicet, nam non est verisimile quod in seipsa tanquam fine diceretur naturaliter beata, quamvis hic etiam error de istis recte posset praesumi, quorum dogmata erant absurda et irrationabilia. Secunda propositio est, quod anima non indigeat lumine gloriae ipsam elevante ad videndum Deum, et eo beate fruendum, ex hac sumi potest interpretatio utriusque articu- Ii, nempe quod viribus naturae posset acquiri beatitudo sine dono Dei, aut gratia. Ante hoc Concilium defunctus est Doctor anno 1308. et sic hoc decretum non vidit, ideoque in praesenti quaestione, et in 3. dist. 14. certitudinem hujus veritatis reduxit ad principia generalia, quantum ad intellectum, non esse in se sufficientem ex naturalibus ad attingendum Deum sine elevatione supernaturali; et docuit tres modos illius elevationis , quibus pos sibilis erat fieri quantum est ex parte infirmitatis intellectus, nempe vel Deo solo libere et supernaturaliter causante visionem, vel etiam concurrente intellectu active, sed Deo specialiter supplente ejus defectum, sive per habitum, sive per concursum supplentem habitum. Ex communi autem Doctorum, et secundum congruitatem potentiae ordinariae Dei, asseruit de facto dari lumen gloriae habituale, ut patet ex locis supra citatis in 3. dist. illa 14. et in 1. dist. 17. Aliam certitudinem hujus non vidit, quia ex doctrina Patrum aut Scriptura non colligitur elevationem illam fieri in specie per solum habitum, sicut ipse colligit elevationem voluntatis fieri per habitum charitatis.

His praemissis aliqui docent esse de fide definitum in hoc decreto dari.lumen gloriae habituale ; ita Capreolus in hac dist. quaest. 4. art. 3. Hispalen. quaest. 4. art. 4. Cajet. 1. part. quaest. 12. art. 5. et i. 2. quaest. 67. art. 5. Ferrarien. 3. contra gentes cap. 54. Ripa 1. part. quaest. 12. art. 1. dub. 1. Antonin. 1. part. Summae tit. 3. cap. 6. Ex nostris Ovandus in hac dist. proposit. 6. Angles. in tract. de beatitud. art. 2. difficult. 7. quibus consentit Argent. in hac dist. quaest. 2. Major in 3. dist. 14. quaest. 2. Sotus dicit in hac dist. quaest. 2. esse definitionem Ecclesiae, vel quid ei affine ; et Palacius ibidem dispul. 1. conclus. 7 .

Alii Doctores docent hanc veritatem luminis habitualis non definiri in praedicto decreto. Noster Mayron in 3. dist. 12. quaest. 2. Leuchetus in 1. dist. 3. quaest. 3. Albertinus in corollario 1. in 1. quaest. Theologica in 3. dubitatione, Vasquez 1. part. disp. 43. cap. 2. Molina 1. part. quaest. 12. art. 5. disp. 1. Valentia ibidem, Suarez de attributis lib. 2. cap. 12. Bannes in 1. part. quaest. 12. art. 1. dub. 1. Lorca 1. 2. disput. 30. Pesantius 1. part. quoest . 12. disp. 1. notabili 4. Aegidius Lusitanus lib. 9. de beatitudine quaest. 4. art 2. sig. 2. concl. 5 . Aliqui tamen ex his, ut Molina, Valentia, Suarez, Bannes, e idem Lusitanus concl. 4. licet affirment non esse de fide definitum dari lumen habituale, supposita tamen definitione esse vel temerarium, vel periculosum, vel erroneum negare de facto dari in beatis lumen habituale. Hanc partem prosequitur fuse Lusitanus concl. 6.

Licet nihil hic dicendum sit necessarium ad defensionem Doctoris supposita explicatione praemissa, neque in partem negantem transeat, aliquibus tamen dictis quid in hoc judicaverim, aperiam.

Dico primo non sufficere elevationem supernaturalem per solam applicationem objecti beatifici, et in actu primo ad veritatem hanc salvandam, sed requiri ulterius elevationem in ordine ad actum producendum, scilicet ipsam visionem in effectu, quam nequit intellectus viribus propriis elicere, nisi adjuvetur concursu se tenente ex parte potentiae. Haec est communis Theologorum, excepto Durando, quem aliqui notant de contraria sententia, quatenus videtur requirere solum ut objectum supernaturaliter praesentetur potentiae, et potentiam non aliter se habere ad visionem, quam visiva sensitiva praesentato objecto visibili miraculose. Patet conclusio ex omnibus locis, in quibas ostenditur infirmitas naturae ad attingendum Deum ex parte etiam sua, et astruitur necessitas gratiae sive in via, sive in patria ad opera ordinis supernaturalis. Recedit autem Durandus ab errore hic damnato, inquantum requirit praesentiam objecti ut supernaturalem. Eum benigne excusat Suarez, non tamen Lusitanus, alioquin satis benignus in Auctores; et loca Durandi citata alium sensum non videntur praeferre, nisi illum quem ei adscribit.

Dico secundo scopum principalem definitionis praemissae esse damnare illum errorem, quatenus ex viribus naturae dicitur possibilis, aut de facto haberi posse visionem Dei supernaturalem sine ulla elevatione. H anc recte probant Auctores secundo loco citati, ac proinde illa particula : Non indiget lumine gloriae, etc. aequivalet huic, quod est sine elevatione, aut gratia,sed per solas vires naturae ; un. de licet mentionem fecerit Concilium luminis gloriae, non tamen expressit habituale esse debere, et intrinsecum. Consuetudine autem Scripturarum et Patrum omnis elevatio intellectus supernaturalis dicitur ejus illuminatio intellectus, ut pervium est, et frequenter gratiae actualis auxilium per illuminationem appellatur a Patribus, quo intellectus illustratur. Sufficit modo quod Trident. sess. 6. cap. 5. sic appellet auxilium, quo illuminatur infidelis ut convertatur ad fidem ante infusionem habituum ; tam frequens est haec appellatio, ut vel solis tyronibus sit obvia. Unde mihi omnino ambiguum est, quo fundamento Doctores illi moderni inurant nota sententiam illorum Doctorum,qui lumen actuale admittunt ; necessarium, licet non habituale, et si habituale, non idem omnes admittunt inurunt, inquam, nota temeritatis aut periculi, aut erroris, ex hac definitione, eos eximentes a graviori censura, quam inurunt Doctores primae sententiae, ea ratione salvantes quod hic non definiatur lumen habituale esse necessarium, nam Concilium dicit tantum sine lumine gloriae, etc. Neque mentionem facit luminis habitualis, aut actualis, solumque intendit declarare supernaturalem esse visionem per lumen aliquod supernaturale, per quod habetur, ut ostendatur non esse possibilem, aut de facto acquiri per vires solius naturae, ut errabant haeretici, quos damnat decretum. Primo ergo si non definitur solum lumen habituale de facto necessarium esse, et comprehendi in illa particula non indiget lumine gloriae, etc. ex vi hujus definitionis non est fundamentum talis censurae. Quod si Patres et Scripturam consulamus, magis verba ipsorum denotant lumen actuale, et concursum Dei immediatum, quam mediatum per habi tum, et idem de Conciliis antiquis habitis contra Pelagianos in pari causa de necessitate gratiae Christi ob defectum et infirmitatem liberi arbitrii. Quod si ergo argumentum sumatur ex proprietate loquendi, quasi illa sola sit propria acceptatio luminis gloriae, ut supponat pro habitu inhaerente, falluntur qui ita ratiocinantur, quia proprietas loquendi in definitione fidei a Scriptura et Patribus, et anterioribus Conciliis petenda est, qui nusquam appellationem luminis appropriarunt soli habitui aut elevationi potentiae intellectualis per solum habitum, sed etiam omnibus mediis, quibus Deus se revelat suae creaturae, eique manifestat, et, ut dixi, si inspiciantur verba, magis sonant concursum actualem et immediatam actionem Dei in actum secundum, . quam concursum mediatum per habitum, licet utrumque importet illuminatio.

Secundo, frivolum esse videtur, ut Concilium intenderet definitionem, non specificando lumen, quod intenderet requiri. Praeterea. ex occasione erroris damnati non fuit intelligendum lumen habituale magis quam actuale, quia neque de facto ad videndum Deum sufficit lumen habituale, sed ulterius requiritur concursus et praesentia objecti. Totum hoc excludebat haeresis damnata asserens ex solis viribus intellectualis animae posse attingi visionem et fruitionem ; ergo lumen gloriae debet intelligi pro omni eo quod requiritur supernaturaliter ad visionem ex parte intellectus aut animae.

Praetera, forte si consideretur illa definitio, ut jacet, et ex natura erroris, lumen gloriae non solum sumitur ex intento

Concilii pro dono intellectus, sed etiam pro dono habituali voluntatis, quia, ut patet ex articulo 4. illi haeretici non solum intendebant dona intellectus excludere, sed etiam voluntatis, ita ut tam visio quam fruitio fieret sine elevatione et solis viribus animae. Quantum ad formam autem definitionis perinde videre et frui, seu particula ad videndum et fruendum, referuntur ad lumen gloriae elevans animam tanquam ad principium, ac proinde lumen gloriae pro dono elevante tam intellectum quam voluntatem congrue sumi potest, nam et charitas etiam ardet et lucet.

Quod si dicas tunc sequi improprietatem sermonis in definitione Concilii, quod est inconveniens.

Respondeo non esse inconveniens ut Concilium assumens propositionem erroneam alicujus, et eam damnans etiam, servet tenorem assertionis ejus. Unde Concilium proponit illos articulos, quos damnat ut assertos a Begardis. Begardi autem erant in Alemania, ut testatur Auctor Chronici Aulae Regiae illius temporis, erant homines rusticani, et opifices mechanici, postponentes suorum laborum operas, in incertum vagabantur, erantque hypocritae, et nullius scientiae aut honestatis, neque illius facultatis, ut apprehenderent perfecte rationem luminis, aut aliorum donorum, ac proinde poterant per lumen gloriae intendere quamcumque elevationem animae, quae dicebatur necessaria ad visionem et fruitionem. Et Concilium assumens eorumdem propositionem, ut in terminis assertam eam damnet, attendens ad sensum seu sententiam asserentium, et modum quo eam proferebant seu declarabant verbis, sive propriam significationem praeferebant, sive impropriam. Concilium enim non concipit definitionem dogmaticam, sed damnat errorem, ut proponebatur juxta rudem conceptum haereticorum, qui per lumen gloriae integram elevationem potentiarum intendebant ; alias mihi magis inconveniens est, quod Concilium praeterierit necessitatem charitatis, quam quod lumen modo dicto sumatur.

Ex hoc respondetur ad fundamentum illius censurae, quod tale est, nempe definitiones Conciliorum intelligi debere cum proprietate: lumen autem gloriae significat proprie donum habituale, quod aliquid manifestat potentiae cognoscenti formaliter, ut urget Lusitanus, a proportione ad lumen corporale, ideoque lumen gloriae proprie formaliter sumptum debet sumi pro formali manifestatio divinae essentiae, ut patere potest ex definitione luminis adducta ex Aristotele. Sed facilis est responsio, quod lumen habituale, si detur, non datur ut manifestativum essentiae divinae, quae de se est in se lux, et intelligibile proxime, quantum est ex ratione objecti, nulla indigens ex parte sui illustratione. Deinde, manifestare proprie intellectui objectum convenit specie, vel impressae, vel expressae, quia manifestare est unire objectum intellectui, vel ergo in actu primo, vel in actu secundo, utrumque fit per solam speciem, non per aliud nisi per ipsum objectum; sed lumen non est species, et, ut praemissum est, non unit intelligibiliter objectum beatificum intellectui, sed mere se habet ex parte potentiae eam elevans, ut possit efficere visionem.

Ad illud quod objicitur de proprietate sermonis, dico quod non recte proprietas luminis materialis transfertur ad lumen intellectuale, vel ejus habitus et actus, nisi tantum metaphorice, et ut supra praenotavi consuetudine Scripturae et Patrum, qui noverunt naturam elevationis ; appellatio luminis frequentius aliis ab habituali accommodatur.

Ad illud ergo quod affertur de proprietate definitionis et verborum ejus, respondetur ex dictis lumen gloriae consuetudine Scripturae aut Patrum, non dici habituale solum. Deinde ad proprietatem definitionis sufficit ut articulus damnatus errorem expressum contineat ; magis autem expresse et proprie continet expressionem erroris damnati, si lumen sumatur ut commune est actuali et habituali, quia sic tantum reddit propositionem originatam, seu radicalem erroris, quo dicitur, aut intenditur per illam negationem, naturam ex se posse videre Deum, et frui Deo sine ulla elevatione. Deinde, lux intellectualis proprie dicitur ipse actus secundus, cujus est declarare et exprimere formaliter aliquid intellectui, reliquis omnibus tantum efficienter. Quod ergo competit lumini habituali inquantum elevat efficiendo, potest competere ipsi concursui Dei actuali supplenti defectum virtutis in potentia intellectiva. Hinc ergo non recte excluditur concursus Dei ab aliquibus, ne comprehendi possit sub appellatione luminis, neque etiam visio, ut a Deo potest esse, recte etiam excluditur ab appellatione luminis, neque objectum in se intuitive praesens.

Dices, controversia fuit inter Catholicos et haereticos de indulgentia luminis ad videndum Deum, nam utraque pars concedebat visionem Dei ; nulla ergo fuit controversia, an visio Dei fuerit necessaria ad videndum Deum, sed solum de causa visionis, an necessaria fuerit elevatio. Negabant haeretici hanc elevationem supernaturalem D e contra Catholici astruebant necessariam ; ergo cum Concilium loquatur de lumine, intelligit aliquid distinctum a visione. Respondetur controversiam fuisse de ipsa visione in ratione actus, an in substantia sua fuerit supernaturalis, et supernaturaliter causata; an vero naturalis, et solis viribus naturae. Fuit ergo controversia de visione in fieri et facto esse, unde Concilium agit de elevatione, quatenus fuit necessaria in fieri et efficienter, ut excluderet errorem haereticorum praemissum de modo efficiendi visionem, et consequenter de substantia ejus: ideo dicit lumen requiri, non specificans illud esse habituale, ideoque comprehendit tam actuale quam habituale sub disjunctione ; neque enim Concilium descendit ad alterum determinate, quia neque hoc requirebatur ad damnationem erroris, quo dicebatur ex sola natura esse ; neque sic aequivocat Concilium, neque stylus Conciliorum est in damnatione erroris transcendere materiam praesentem, aut tangere opiniones Scholastieas, inter Doctores permissas in Scholis, quando particularis error non exigit majorem specificationem. Sic Concilia contra Pelagianos, quamvis definiant necessitatem gratiae, Christi ad operandum opera salutis, non descendit ad specificationem illius gratiae quantum ad id speciale in quo consistit, quoniam multis modis contingere potest adjutorium, et praeparari voluntas a Domino, et particulares opiniones in Scholis in hoc vel illo statuunt auxilium quantum ad entitatem suam, quod impertinens est ad veritatem fidei, ut sic dicatur, modo salvetur infirmitas naturae, et necessitas auxilii supernaturalis sit hoc vel illud.

In patria eodem modo, quoniam variis modis potest elevari intellectus ad videndum Deum supernaturaliter, id solum intendebat Concilium, dari illam elevationem in substantia, quidquid sit de modo ejus, ideoque comprehendit sub lumine gloriae omnem modum elevationis sub disjunctione, et hoc sufficit ad intentum, et damnandum errorem praemissum scrvando veram proprietatem sermonis, prout servant anteriora Concilia in pari errore Pelagii. Deinde, sicut praemissum est, articulus ille non videtur formatus a Concilio, sed damnatus prout proponebatur ab haereticis assertus. Homines autem rusticani, quales illi fuerunt, per lumen gloriae non comprehendebant lumen sub distinctione illa subtili Scholasticorum, ut distinguitur in actuale et habituale; neque discernebant inter elevationem per concursum mediatum et immediatum ; quod discrimen ipsi Theologi sub ratione tantum generali et confusa apprehendunt, ut patet etiam ex variis modis asserendi lumen habituale, et statuendi ejus necessitatem. Intelligebant ergo haeretici per elevationem et lumen gloriae omnem modum elevationis supernaturalis necessarium non esse ad visionem, quae ex solis naturalibus erat, ut ipsi astruebant. Concilium ergo damnans propositionem illam, damnat eam juxta sensum, quem praetendebant haeretici erroneum. Eamque damnat supponens esse haeresim ante damnationem, ut patet ex modo condemnandi ipsam propositionem, sed anie damnationem latam a Concilio nulla fuit in Ecclesia veritas definita circa hanc materiam de visione praeter illam solam, qua dicebatur Deus visibilis viribus naturae, quam tenebant Ananaei. Neque Patres alium errorem damnarunt, neque ex Scriptura explicite, aut Conciliis invenitur aliud quam necessitas concursus supernaturalis ad beatitudinem ; ergo Concilium damnans illum articulum ut haereticum alias, et contra fidem, eumdem sensum tenet ; quis autem dicet alias ex Scriptura aut Patribus fuisse tanquam dogma explicitum fidei, elevationem intellectus in patria de facto tantum fieri per habitum, et non alio modo. Concilium autem nihil de novo definire, sed damnare errores contra explicitam alias fidei veritatem colligo ex stylo et modo procedendi. Ad nostrum, inquit, (qui desideranter in votis gerimus, ut fides Catholica nostris prosperetur temporibus, et pravitas haeretica de finibus fidelium extirpetur) non sine displicentia grandi pervenit auditum, quod seda quaedam abominabilis, etc. damnabiliter insurrexit tenens et asserens doctrina sua sacrilega et perversa inferius designatos errores, etc. Consequenter Concilium enumerat sine discrimine ipsos articulos suo ordine. In fine autem sic habet: Cum autem ex debito commissi nobis officii hujusmodi sectam detestabilem, et praemissos ipsius execrandos errores, etc. extirpare ab Ecclesia Catholica necessario habeamus ; nos sacro approbante Concilio, sectam ipsam cum praemissis erroribus damnamus, etc. Hic stylus damnationis et propositionis illorum errorum, non est consuetus, quo exponitur et definitur de novo veritas fidei, quae alias non fuit explicita, sed est stylus consuetus damnandi errores contra jam explicitam et retentam fidem: ergo Concilium nulla ratione discernens illos articulos inter se in ratione erroris, non intendit lumen gloriae quo indiget intellectus ad sui elevationem sumere in ea stricta acceptione, qua supponeret tantum pro habitu elevante, ut distinguitur ab aliis modis, quibus Deus in via quandoque elevat potentias, et quibus sufficienter, et cum effectu elevare potest in patria: vel ostendatur alias habita aliqua decisio Ecclesiae, aut Scriptura manifesta, unde constat de fide articulum in eo stricto sensu fuisse retentum ante Concilium. Unde ex hoc articulo, ut condemnatur a Concilio, recte sequitur nihil praeiudicii esse sententiis, quae in scholis tractantur etiam post Concilium, quod magis constat ex processu Concilii ejusdem in Clementina prima de summa Trinitate et fide Catholica, ubi agit de effectu Baptismi, et recensentur opiniones Theologorum, et eam quae asserit gratiam et virtutes infundi infantibus in Baptismo, tanquam probabiliorem, tantum determinat. Hic autem idem observaret si illa concertatio tractaretur, an scilicet elevatio contingat per lumen actuale aut habituale; ideoque per lumen gloriae intelligit simpliciter et absolute elevationem in genere, non determinando modum ejus, an fiat per habitum, an aliter; et alterum horum perinde salvat intentum Concilii, et veritatem fidei. Ex quibus patet censuram illam Doctorum modernorum in negantes elevationem fieri per habitum, non recte fundari in intento processu aut proprietate loquendi hujus textus, ac proinde ex hoc capite non esse metuendam. Ex alio tamen motivo non judicarem re-

. cedendum a communi sententia Doctorum, quia noster Doctor locuples mihi testis

est in loco citato in primo dist. 17. illam fuisse communem sententiam omnium suo tempore, et ante ipsum, quam, ut probavi, ipse etiam tenet, a qua non est recedendum in re obscura, licet necessitas ejus simpliciter et absolute in ordine ad Deum, quasi aliter non possit elevare intellectam ad videndum nisi infundendo primum lumen habituale, recte impugnatur, etiam communius a modernis, et a Doctore locis citatis, in quibus disserit non de facto, sed de eo quod per potentiam Dei supernaturalem et absolutam fieri potest.

Quod si quispiam objiciat, Concilium in eo articulo uti notione elevationis et luminis gloriae prout Doctores Theologi id asserebant communiter, asserebant autem lumen habituale: ergo et Concilium.

Bespondeo ex dictis quod Concilium non statuit hic aliquid de fide, quod alias non fuerit de fide, ut dictum est; elevationem autem intellectus fieri de facto per lumen habituale, nec Concilium asserit, neque Doctores anteriores id statuebant de fide, sed tanquam magis congruum potentiae Dei ordinariae, et statui patriae, et modo connaturali operandi ex parte potentiae, ejusque elevandi ; neque video ullum, qui determinationem hujus veritatis referaf ad aliquod antiquius decretum. Unde si Concilium exprimeret lumen gloriae cum hac limitatione habituale, potius interpretandum videretur loqui de genere per speciem juxta regulas ordinarias interpretandi Scripturam, quam sequatur illud absurdum, ut eo stylo et modo procedendi proponeret aliquam veritatem de novo credendam, quae alias non fuit de fide, ipsam confundendo cum aliis damnatis pridem, quasi error vetus esset, et non definitio nova: dato ergo quod Concilium uteretur illo vocabulo luminis juxta vulgarem usum Theologis antiquis, non deberet aliter praesumi ejus intentum, quam ut de stylo definiendi veritates de novo congrueret, et juxta sententiam ipsorum Theologorum multo minus; ergo praesumptio de intento Concilii fundatur, cum non expresserit aliquam particulam, quae determinaret lumen habituale in specie, neque ex necessitate damnandi errorem, neque ex intentione asserentium, qui universaliter omnem elevationem abnuebant.

Superest ut breviter ostendamus nihil sequi contra assertionem Doctoris ex hoc decreto, in qua asserit illam conditionalem, si intellectus passive se habeat ad visionem, non requiri lumen habituale elevans illum. Dicit enim praedictus P. Aegidius Lusitanus in concl. 3. quod definitio Concilii necessario intelligenda est, sive intellectus active concurrat ad visionem, sive passive solum. quia definitio est generalis et absoluta ; ergo semper erit vera, quocumque modo concurrat intellectus, quia etiam haeretici absolute negebant lumen, non curantes, an hoc vel illo modo intellectus concurreret.

Respondeo sive active, sive passive se habeat intellectus, necessario dandum esse lumen ad visionem et elevationem, quam intendit ipsum Concilium, nempe non posse haberi illam viribus naturae sine elevatione extrinseca vel extrinseca, id est, sine virtute supernaturali eam causante ; quem sensum debet praetendere praefatus Auctor, ut subsistat ejus conclusio quinta, quia negat esse de fide definitum dari lumen habituale in intellectu beato creaturae, reprehendens oppositum assertum a Cajetano ulterius. Sed dico Concilium intendere concursum activum luminis, non ullum ejus passivum, praeter ipsam substantiam visionis: et idem de ipsis haereticis, quia astruebant visionem inesse per solam virtutem naturae, et omnem creaturam spiritualem esse in seipsa beatam, nempe propter virtutem completam acquirendi beatitudinem, si modo sensum aliquem rationabilem praetenderint, licet erroneum. Asserebant ergo haeretici visionem inesse per causam,

1 et hanc constituebant naturam solam, vel posse inesse. Concilium contra negat visionem posse inesse per naturam sine lumine elevante: ergo quaestio fuit de causa effectiva visionis. Deinde, ut dictum est, error haereticorum damnatus, ut talis, fuit ante decretum Concilii, sed principia fidei, per quae damnatur ille error, fuerunt illa, quae de infirmitate naturae, necessitate gratiae, et indivisibilitate Dei tradita sunt: haec autem magis concernunt negationem activitatis ex parte naturae sufficientis sine virtute supperaddita et supernaturali; ergo ex principiis, ex quibus constat veritas, quam intendit et supponit Concilium, ut necessitas elevationis attenditur penes efficientiam, et non penes receptionem, ideoque lumen propter activitatem requiritur ut docet Doctor, et non propter receptionem ; elevationem enim materialem receptivi, inquantum praecise receptivum est, requiri, opinio tantum Scholastica est, quam alias et hic et supra q. 9. et 10. impugnavimus.

Probatur consequentia quoad praesens, Augustinus lib. 12. de civitate Dei, parem facit statum supernaturalem viae et patriae, cap. 9. dicens Angelos bonos, nec charitatem in via, nec beatitudinem in patria a seipsis habuisse, sed utramque a Deo accepisse, etc. a se autem habere est viribus naturae acquirere.

Nazianzenus in secunda oratione Thelogica admittit appetitum naturalem respectu Dei in qualibet creatura rationali, non tamen vires, quae est sententia Doctoris : Etenim Deum quidem, inquit, et primariam illam causam natura quidem omnis rationis particeps appetit.Coeterum ob eas, quas dixi, causas, viribus deficitur, etc. Cyrillus Hiercsolym. Catechesi 6. Angelis ignorantibus eum ( supple Deum ) secundum propriam virtutem unicuique revelat per Spiritum sanctum Unigenitus, eic. Quid est ignorare secundum propriam, quam non habere ex propria virtute, et viribus causam acquirendi scientiam?

Chrysostomus in homiliis contra Anomaeos idem saepe docet: unde homil. 3. Invocemus ipsum ineffabilem, invisibilem, incomprehensibilem, intelligibilem Deum omnem linguae humanae superat facultatem;omnes mortalis intelligentiae vires excedit, etc.

Cyrillus Alexandrinus lib. 1. in Joann. cap. 8. in illa erat lux vera, etc. nihil

ergo inquit, praeter illam, vera est, nec quidquam aliud propria virtute, atque natura fructum luminis edere potest;sed quemadmodum ex nihil producta est, sic a tenebris splendore veri luminis accepto, et participatione veri luminis illustrata, imitatione quadam in lucem transit, etc. Per hanc rationem, qua creatura est ex nihilo, probatur saepe ab Augustino indigentia gratiae Dei, ne deficiat in cognitione faciendorum, et in operibus: similiter alii Patres deducunt infirmitatem virtutis naturalis ejus ad videndum Deum, aut cognoscendum sub ratione propria.

(f) Ad argumenta. Ad primum, etc. Primum fuit ex Philosopho, secundo de caelo et mundo : Si natura dedisset caelis motum progressivum, dedisset instrumentum, vel instrumenta, etc. Natura enim non ordinat ad perfectionem aliquid, quin det media ejus attingendae; sed homo naturaliter ordinatur ad beatitudinem, ergo, etc. Respondet naturam dedisse homini organa ad consequendam beatitudinem, id est, quibus meritorie operari potest ad beatitudinem, sicut et potentias passivas et activas, nempe voluntatem et intellectum, non tamen ut statim consequeretur beatitudinem ; sed habitis dispositionibus requisitis, et ita secundum unam viam (scilicet opinionem quam impugnat in prima conclusione) non dedit dispositiones proximas ad beatitudinem, licet dederit potentias, vel alio modo non dedit dispositionem activam proxime ad beatitudinem, donec accedat terminus et visio, et lumen gloriae, quomodocumque explicetur. Haec responsio in terminis Philosophicis proponitur, sicut et ratio, quae solvitur.

Suppositio hujus argumenti est visionem Dei claram esse possibilem, aque etiam de facto concedi beatis, cujus contrarius error fuit Armoenorum, et quorumdam modernorum Graecorum teste Armachano, lib. 14. quaestionum Armenorum cap. 1. In eodem fuit Almericus, ut ait Turrecremata lib. 4. de Eccles. c. 35. Alios ejusdem erroris citat noster Castro, verb. Beatitudo, haeresi prima. Sed quod magis est de eodem errore, traducit Vasquez p. 1. disputat. 37. cap. 2. 3. et 4. primarios Ecclesiae Patres Chrysostomum, Basilium, Epiphanium, Cyrillum Hierosolymitanum et Alexandrinum, Theodoretum, Theophylactum, Euthymium, Gregorium Nyssenum, Hieronymum, Primasium,Ambrosium et Isidorum. Quod merito reprehendunt Lorca 1. 2. disp. 27. Raphael de Ripa, 1. part. q. 12. art. 1. dub. 2. et doctissimus Lusitanus lib. 12. de beatitudine q. 1. art. 1. et sequentibus, i n quibus vindicat Patres ab ejusmodi nota, ad quem proinde remitto lectorem, quia hoc argumentum exigit majorem prolixitatem, quam, ut tempus permittit festinanti ad finem hujus tomi, et totius, operis instituti, cumulate operam praestitit praefatus auctor ; possibilitas alioquin beatitudinis, et veritas Catholica ex dictis hactenus est confirmata.

(g) Ad secundum, etc. Hoc fuit confirmatio prioris duplex : Primo quod natura magis dedit homini ad acquirendum perfectionem intellectus quam sensus; sed sensus ex naturalibus potest in suam perfectionem: ergo et intellectus. Secunda confirmatio a sensu contrario, quia sensus nequit elevari ultra facultatem naturalem suam ; ergo neque intellectus.

Respondet sensum non posse elevari ultra latitudinem sui objecti materialis, quod est primum ejus, licet non cujuslibet sensus quodlibet materiale: intellectus autem respicit immateriale, quia totum ens, ideo ipsi bene competit elevari ad aliquod, quod excedit vires naturae suae,

quamvis contineatur sub latitudine sui objecti primi. Ex quibus patet oculum corporeum non posse elevari ad videndum Deum, aut quodcumque immateriale: intellectum autem elevari ad videndum Deum facialiter, ut praeter Patres et Scripturam docet etiam Evaristus Papa epistola 1. Petrus ad Clementem lib. 3. recognitionum, Martialis epist. ad Tolosanos, cap. 12. Patres Concilii Francofurtensis ad Episcopos Hispaniae, definit Benedictus XII. in sua exlravaganli de visione animarum, Concil. Florent. in litteris unionis. Vide citatos : Ad aliud, etc. Resolutio est clara, et alias supra tractata.

(h) Ad aliud secundum unam opinionem, etc. Resolutio patet ex dictis. Hoc argumentum fuit quartum in ordine, estque tale quod perfectio inferioris possit contineri unitive in specie superioris habitus D ergo luminis, et de charitate, quae sunt perfectiones animae ad videndum Deum, possunt contineri in aliqua specie superiori, ut si creetur summa substantia spiritualis, quae includat in se perfectionem tam habituum quam potentiarum creaturae inferioris unitive, huic substantiae esset connaturalis beatitudo.

Respondet Doctor non omnem perfectionem naturae inferioris posse contineri unitive in natura superiori, quod maxime verum est de perfectione supernaturali habituum, per quos elevatur natura inferior, ut proxime attingat Deum sub ratione propria; unde summa voluntas creabili eodem modo se haberet ad beatitudinem, sicut et voluntas Angeli et hominis, et perinde exigeret elevationem sui per habitus luminis et charitatis, unde secluso habitu esset summa illa substantia creabilis magis imperfecta propter imperfectionem majorem ad perfectionem qua caret. Neque posset includere unitive perfectionem habitus, quia sic, inquit, non esset capax habitus natura inferior. Ratio haec optima est ad probandum non posse dari substantiam creatam supernaturalem cui lumen gloriae et charitatis esset connaturalis, sive unitive illorum perfectionem includeret substantialiter, sive etiam per modum proprietatum physicarum, eo modo quo igni debetur calor, non solum passive, sed active, ut ab ejus virtute connaturali et activa emanat, quod jam supponimus requiri ad proprietatem, ut supponat in subjecto causam a qua fluit. Vis autem rationis in hoc consistit, quod convenit superiori unitive, et secundum perfectissimum gradum sui, in quo excedit inferiora, est perfectissimum in ipso, et ratione ejus constituitur in gradu superiori ; sed habere lumen et charitatem unitive in se esset gradus perfectissimus et ultimus illius substantiae ; ergo substantia inferior non esset capax illius, quia quod convenit superiori, qua diversum est et in esse superioris nequit convenire inferiori. Quamvis autem posset aliquis modus differentiae assignari, adhuc ratio persistit, quia illi habitus in natura superiori eatenus sunt perfectio propria et suprema ejus, quatenus immediate Deo conjungunt et uniunt in actu primo: ergo sic non esset capax natura inferior talis unionis, si in superiori, et per naturam sit perfectissinus gradus, et in quo excedit. Quod si illi habitus convenirent per modum proprietatum, sequitur idem, quod neque inferiori in eodem gradu perfectionis convenirent, quae perfectio consistit in unione ad Deum in actu primo ; si esset ergo hoc proprium illi naturae, non posset convenire inferiori.

Caeterum ratio potissima hujus est etiam illa, qua probat visionem Dei non posse esse ex naturalibus, quae perinde concludit de omni creatura posita in esse, et de omni etiam possibili. Sic etiam supponunt tam Patres quam alii Theologi probantes supernaturalitatem visionis, nam rationes, quas desumunt ex parte creaturae. ut ostendatur ejus infirmitas, qua ex viribus propriis attingere possit Deum sub ratione propria, similiter probant de creatura possibili. Praeterea, illa creatura, quae in se

. includeret perfectionem habituum supernaturalium esset indefectibilis et impeccabilis, imo etiam incapax legis, quia non esset libera, quia nullum haberet affectum commodi, et necessario semper ageret secundum inclinationem habituum, ut transit in naturam, quae licet ex terminis non destruat conceptum formalem creaturae in essendo (sicut et Philosophi in Intelligentiis statuebant indefectibilitatem, licet productionem earum ad primam causam retulerint) ex consequenti, tamen sicut ex possibilitate et contingentia essendi est secundum quid, ita etiam quoad perfectionem voluntatis et intellectus defectibilis est, et imperfecta, qua imperfectione sublata per intrinsecam naturalem indefectibilitatem, et non ex dono creatoris, tollitur etiam conceptus creaturae ; nam saepe Augustinus dat hanc rationem, cur voluntas creata sit defectibilis destituta suo creatore, quia nempe est ex nihilo. Eamdem dant reliqui Patres saepe, unde probent viribus naturae creaturam non posse videre Deum ; eadem ergo sufficit ad probandum quod neque creabilis sit substantia talis cui visio esset connaturalis.

Caeterum non desunt rationes in oppositum. Primo, urgetur quod intellectui creato elevato per lumen sit connaturalis visio beata; ergo in genere entis creati non repugnat dari substantiam, cui sit connaturalis, et patet consequentia, quia intellectus, ut elevatur, non amittit rationem substantiae. Si ergo potest elevari per accidens, poterit etiam per se ex genere proprio dari aliquis intellectus in se includens perfectionem illam accidentis, quia sicut hoc convenit inferiori, poterit convenire superiori: attingere autem Deumconvenit habitui ex virtute propria.; ergo et substantiae.

Deinde, accidentia supernaturalia videntur exigere connaturaliter subjectum ejus generis; ergo substantiam supernaturalem. Deinde, datur modus supernaturalis substantialis ; ergo potest dari substantia supernaturalis.

Respondetur ad primam, aliqui negant visionem esse connaturalem intellectui elevato, ut elevatus est, sed esse simpliciter supernaturalem, ut procedit a potentia etiam active, quia vel tota virtus est lumen ex parte potentiae, vel si agat potentia, agit etiam ut elevata. Sed haec responsio non est vera quoad primam partem, ut infra dist. 50 . disseretur: quoad secundam vero partem non solvit difficultatem, quia in argumento assumitur connaturalitas non in sensu formali, quae designat formam supernaturalem quoad substantiam, sed effective, ut designatur sufficiens virtus activa in toto illo complexo respectu visionis, quamvis illa virtus sit creata. Conceditur ergo hoc sensu visionem esse connaturalem, quantum ad virtutem necessariam et completam ex parte potentiae ; negatur quantum ad concursum requisitum ex parte objecti, qui concursus specialis est, et necessarius: tum quia ipsum objectum est voluntarium, et non videtur nisi vult, ut dicit Ambrosius ; tum quia praeter virtutem potentiae et luminis ulterius requiritur concursus specialis objecti ut praesentis ad visionem intuitivam, sine quo concursu virtus potentiae et luminis est remota, quia neque ex se possunt habere praesentiam objecti, neque illa etiam habita possunt in visionem sine concursu objecti, quod est primaria causa visionis, negatur tamen consequentia, quia quantumlibet crescat creatus intellectus in perfectione, nunquam attingit perfectionem habitus . supernaturalis, licet attingere possit perfectionem habitus acquisiti, repugnat in genere substantiae supernaturalitas, quia causa creata in qualicumque perfectione propria et connaturali nequit attingere effectum proprium et specialem causae primae ; talis est supernaturalis ut exigat a Deo supernaturali auctore provenire, et in nullius creaturae virtute continetur ut causa principalis, quidquid sit de instrumentaria ; eo ergo ipso quo substantia creata sit, nequit in sua virtute naturali includere tanquam causa sufficiens effectum supernaturalem proprium ipsius Dei, ex quo patet ad probationem consequentis.

Ad secundam objectionem respondetur accidentia supernaturalia habere subjectum connaturale, cui inhaerent per modum subjecti, et per se inclinatum ad illa ; illud autem est ipsa natura spiritualis, cui. licet sint connaturalia quantum ad inclinationem passivam, non tamen quantum ad virtutem activam. Imo et hoc necessarium est, ut Deus tanquam excedens omnem virtutem nativam causarum naturalium posset perficere naturam quoad aliquam perfectionem, cujus ipsa est capax, licet a nullo agente ejusdem ordinis haberi possit, aut produci ; quin etiam in ipsa natura talis est ordo rerum, ut inferiora perfici possint per superiora, aliqua perfectione, quae causae inferioris ordinis et ejusdem generis cum subjecto nequeunt imprimere subjecto.

Alii responderent potentia obedientialem esse connaturalem formis supernaturalibus, in hoc quod aliam ex genere suo nequeant supponere ex parte subjecti, et negarent antecedens.

Ad tertium respondetur unionem hypostaticam, qua unitur natura substantialis assumpta, et quae ipsi tantum est intrinseca, esse accidens, et universim genus supernaturalium supponere naturam, et consistere in solis accidentibus, et non extendi ad formas aliquas substantiales.