Admonitio In Subsequentes Meditationes.

0897D Librum hunc Meditationum inter germanos Augustini fetus in tomo nono reliquerunt Lovanienses, neque de eo pronuntiarunt aliud, quam id quod antea dubitans incertusque Erasmus iisdem fere verbis dixerat, Auctorem videlicet esse vel Augustinum, vel qui ejus libros non indiligenter legit. Bernardus Vindingus suspicatus est ab Anselmo Cantuariensi profectum, Augustini autem non esse his argumentis demonstravit. Nam cap. 31 dicit Meditationum scriptor fidem suam ab ipsis enutritam cunabulis, et illuminatam semper per intelligentiam gratiae divinae. Tum cap. 39 et 41, ubi sua peccata deflet, multis quidem et gravibus post Baptismum, sed tamen ante Baptismum solo se originali peccato obligatum fuisse significat. Haec vero minime convenire in Augustinum, nemo est qui Confessionum ipsius cognitis libris ignoret. Auctor praeterea passim excerpit sententias Augustini, easque interdum non sinceras, adhibet, nec germano earum sensu. Exempli gratia, dixit Augustinus libri 1 Confess. capite 1, Laudare te vult homo aliqua portio creaturae tuae: hic autem in Meditationum capite 33, Laudet te homo magna portio creaturae tuae. Et illud libri 12 Confess. cap. 15, O domus luminosa et speciosa, etc., quod ab Augustino de coelesti opificio dictum est, transfert ille in capite Meditationum 20 ad domum Dei spiritualem, beatorum scilicet societatem, a qua pro se cupit Deum orari. Mutuatur etiam in cap. 22 quaedam a Gregorio ex homilia 37 in Evangelium, et praeterea ex ecclesiastico Officio verba quamplura in capp. 14, 15, 17, 27, 33, 35, 39, etc. Hymnum pro capite 26 inserit de gloria paradisi, qui Petro Damiani vulgo assignatur. Denique stilo et dictionibus utitur alienis prorsus ab Augustino, veluti reciprocare pro repetere; proles, soboles et progenies poetico more, pro Filio Dei; item gladius materialis, tumidare, morbidare, etc. Atque haec plus satis erant, ut istae Meditationes abjudicarentur Augustino.

Quod Anselmum spectat, ex Orationibus ac Meditationibus ipsius nomine vulgatis continentur hoc libro non paucae, scilicet in quatuor capitibus prioribus Oratio decima; in aliis quatuor proxime sequentibus, id est in 5, 6, 7 et 8, Oratio secunda: quarta decima in capite nono; in decimo vigesima prima. Nonnihil postea Meditationis 18 in capite 18 occurrit, et plura Meditationis 14 in capp. 22, 23, 29 et 30. Rursum in capite 34 Oratio Anselmi quinta, decima septima in 35, decima sexta in 36, decima octava et decima nona in 37, ac tandem in capite 41 vigesima illius Oratio exhibetur. Mittimus sententias, quas reperire est hic capiti 39 inspersas ex ejusdem Proslogio, ex Meditationibus 2, 3 et 11, ex Oratione 4, et ex Oratione 62.

Caeterum nihil obstamus, quominus earum, quas modo recensuimus, Orationum Anselmi sive Meditationum, habeantur dubiae quaedam et incertae, praesertim vero si quae sunt ex variorum auctorum laciniis consarcinatae. Quinetiam considerato veteri codice quodam ex S. Arnulphi abbatia Mettensi, de quo in Veterum Analectorum tomo 1, pag. 161, facile arbitramur isthaec subsequentis libri capita viginti quatuor, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 36 et 37, Joannis esse, abbatis uti creditur Fiscamnensis, qui anno 1178 diem obiit, Anselmo abbate tunc temporis Beccensi. Nam Mettensis illa codex, cujus scriptura ejusdem Joannis aetatem redolet, libellum repraesentat capitibus viginti quatuor supra 0899 dictis comprehensum, praefixa proxime ante, prologi vice, epistola ad Imperatricem viduam Henrici Imperatoris (Henricum hunc tertium, illam vero Agnetem esse, monstravit D. Joannes Mabillon in praedictis Analectis, ubi epistolam eamdem pag. 133 publicavit), cum hacce in fine subscriptione: Ego Joannes ultimus servorum Christi, et qui mecum sunt fratres, Beatitudinem tuam salutamus in Christo, etc.; qua nimirum epistola post commemoratas alias quasdam scriptiones pias et nonnullas quas ex opusculis Patrum sententias se deflorasse dicit Joannes, libellus ille commendatur in haec verba: Quia relatione amicorum didici, te desiderare et poscere, ut ipse quoque, quem de contemplatione divina Christique amore, et de illa superna Jerusalem omnium fidelium matre editum habeo, tibi scribatur libellus . . . . ecce ego libens atque ovans, pro scire quod mihi dedit Deus, paratus sum, mater veneranda, tuae in omnibus obsequi voluntati . . . . Accipe, quaeso, pervigili mente illud quod expetis, meae per Christi gratiam deflorationis opusculum, in quo videlicet reperies magna ex parte coelestis theoriae dulcia verba, quae reverenter legenda sunt, et cum timore debito meditanda, ne forte de temeritate judicetur, qui tepidus et indevotus accesserit, etc.

Epistolae continuo subjungitur libellus diversis partibus et titulis hunc in modum distinctus: Incipit libellus de Scripturis et verbis Patrum collectus, ad eorum praesertim utilitatem qui contemplativae vitae sunt amatores. Psal. «Deus misereatur nostri». Summa Trinitas, virtus una, et indiscreta majestas, Deus noster, Deus omnipotens, confiteor tibi, etc. Pars est libelli prima, incipiens a capite 12 Meditationum sequentium, et desinens ad finem capitis 17. Tum subjicitur: « Explicit de contemplatione divina pars prima. Incipit pars secunda de Christi amore, simul et de illa superna Jerusalem matre nostra. Psal. « Eructavit.» Spes mea, Christe Deus, hominum tu dulcis amator. etc. Desinit haec secunda pars ad finem capitis 25. Postea legitur: Explicit pars secunda theoreticae speculationis. Incipit pars tertia, ubi mens devota Deo ad altiorem contemplationis gradum ascendit. Psal. «Te Deum laudamus.» Psal. «Benedicite omnia.» Psal. «Laudate Dominum. Benedic, anima mea, Domino, et omnia quae intra me sunt nomini sancto ejus, » etc. Pars itaque tertia praetermisso capite 26, incipit a 27. Desinit autem ad finem capitis 33. Deinde relicto capite 34 subsequitur titulus: Incipiunt preces ardentis desiderii, ut anima solum Christum possit amare, quia bonus et malus amor non se simul in uno capiunt pectore, sicut scriptum est, «Nemo potest duobus dominis servire.» Psal. «Jubilate Deo, omnis terra». Moxque additur totum caput 35, Jesu nostra redemptio, etc. Suscepit caput 36, cum hoc titulo: Hic peccatrix anima gemit nimis et dolet, videns terram sine aqua, et idcirco prae desiderio lacrymarum devotas preces fundit ad Dominum. Psal. «Quemadmodum.» Christe Domine, Verbum Patris, etc. Postea sequitur prima pars capitis 37, cum inscriptione: Hic optat ardore nimio mens pia, et datorem omnium bonorum Deum humiliter rogat, ut divinae gratiae fulta praesidio, hoc constanter agere possit, quod Apostolus praecipit dicens, «Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens; quae sursum sunt sapite, non quae super terram.» Psal. «Quam dilecta.» Jesu Domine, Jesu pie, etc. usque ad isthaec verba: Dormiat, obsecro, Deus meus, dormiat memoria mea ab omnibus, (jam varia est lectio, sic pro conclusione habens) quae sub coelo sunt, vigilans in te, sicut scriptum est, «Ego dormio et cor meum vigilat.» Sit tuta, sit semper secura sub pennis protectionis tuae anima mea, Deus meus, etc. Extremo loco ponitur reliqua pars capitis ejusdem 37, adjunctum habens exordium et titulum, hoc modo: Vir desideriorum et coelestium contemplator, praesentia fastidiens, futura desiderans, gemit ex fundo cordis, et implorat quotidie, dolens se ibi non esse, ubi dilectum suum revelata facie mereatur videre, sicut scriptum est, «Cupio dissolvi et esse cum Christo.» Psal. «Jubilate Domino.» Christe Domine, virtus et sapientia Patris, etc.; quod exordium versibus fere quindecim constans annectitur ad verba illa capitis 37: Quid enim pulchrius, quidve dulcius, etc., desinitque ibi libellus: Ipsum laudo, benedico atque adoro, qui vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen.

Regius codex ante annos ducentos descriptus libellum eumdem a capite 12 sic exorditur, ut in titulo praemittat caput 11. Atque ipsius libelli non septem partes, quot attulimus supra ex codice Mettensi, sed tantum sex facit, capite videlicet 37, in quo pariter desinit, minime diviso. Juvat exhibere titulos ac initia partium singularum ex eodem Regio codice, tametsi nomen Augustini falso praeferat libellus, hac ibi ratione praenotatus et digestus: Liber supputationum seu supplicationum beati Augustini episcopi, de divinis Scripturis collectus, ad eorum praesertim utilitatem, qui contemplativae vitae sunt amatores. Et ante omnia dicatur psalmus, «Deus misereatur nostri et benedicat nobis, » etc., qui in primis dicendus est, quia in eo de summa Trinitate et unitate satis expresse locutus est Propheta. Quo finito addatur et hoc, Te Deum Patrem ingenitum, etc., scilicet caput 11, quod hoc loco totum scribitur; et additur: Deinde caetera quae sequuntur, mente devota, et corde puro, utpote laudes Dei, Deo dicturus flebilis et supplex in modum orationis seu canonis perora: Summa Trinitas, virtus una et indiscreta Majestas, etc. Ibidem finito capite 16, Incipit secunda pars, ubi agitur de Christi amore et de illa superna civitate Jerusalem, quae est mater nostra. Et primo dicendus est iste psalmus, «Eructavit cor meum verbum,» in quo de Christo et Ecclesia per Prophetam Spiritus sanctus satis expresse loquitur. Quo finito, adde et haec quae sequuntur: Spes mea, Christe Deus, etc. Ibidem post finem capitis 25: Incipit tertia pars, ubi mens devota ad altiorem contemplationis gradum ascendit. Et in primis cantetur hymnus, «Te Deum laudamus.» Item alius hymnus, «Benedicite, omnia opera Domini, Domino.» Item psalmus. «Laudate Dominum de coelis.» Et deinde caetera quae sequuntur, intenta et morosa meditatione dicantur: «Benedic, anima mea, Domino, » etc. Ibidem completo capite 33 subditur: Incipit quarta pars, scilicet preces ardentis desiderii, ut fidelis anima 0901 solum Christum possit amare. Et in primis dicendus est iste psalmus, «Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus.» Deinde devote dicantur sequentia: Jesu nostra redemptio, etc. Caput est 35, quo finito ibidem legitur: Incipit quinta pars, ubi vir desideriorum et coelestium contemplator gemit quotidie dicens se ibi non esse, ubi dilectum suum mereatur videre, sicut Apostolus aiebat, «Cupio dissolvi et esse cum Christo.» In primis autem dicendus est iste psalmus, «Jubilate Deo, omnis terra, psalmum dicite, » etc. Deinde quae sequuntur: Christe Domine, Verbum Patris, etc. Denique post caput istud 36, postrema pars ad caput 37 sic inscribitur: Incipit sexta pars. Hic optat ardore nimio anima sive mens pia, et datorem omnium donorum Deum humiliter rogat, ut divinae gratiae fulta praesidio, hoc constanter valeat agere, quod Apostolus ait, «Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite.» Jesu Domine, Jesu pie, Jesu bone, etc. Finitoque hoc capite 37, clausula apponitur: Explicit liber supputationum beati Augustini episcopi, et finitus in anno Domini 1471.

Additum opinamur Augustini nomen, quia liber ex Augustini maxime dictis compositus videbatur; vel certe referendum id in librariorum errorem et incuriam, quam in eo jam libro expertus forte fuerat Joannes, qui ejusdem libri prologo seu epistola ad Imperatricem scribit: Rogo Dilectionem tuam, ut si quoslibet inveneris, qui libellum hunc velint habere, moneas eos et diligenter transcribere, et scriptum frequenter relegere, usque adeo ut aliquid addi, vel subtrahi, aut immutari non patiantur in eo. Hoc autem dicimus propter incuriam librariorum, qui non solum veritatem corrumpunt, sed etiam mendacia mendaciis jungunt. Joannem porro non ea tantum sapiunt, quae libellus, uti vidimus, in Mettensi et Regio codice comprehendit subsequentium Meditationum capita viginti quatuor, sed capita quoque ordine 38 et 40, quae plurimis ex Alcuino, quem etiam exscribere solet Joannes, sententiis contexta sunt. Alcuini loca indicabuntur singula, notato e regione libro et folio editionis Parisiensis anni 1617 .

Ad extremum nonnihil refert observare hic rem, comperta Joannis et codicis ipsius Mettensis antiquitate, certam deinceps et exploratam, sententias scilicet quae libri de Spiritu et Anima, de Diligendo Deo, Soliloquia, Manuale, (libri utique omnes Bernardo posteriores), similes sive plane easdem habent cum subsequente Meditationum opusculo, non ex illis libris a Joanne decerptas esse, imo potius ex libro Joannis in eos libros recentius conditos transiisse.