CAPUT I.

Proaemium D. Alberti.

De syllogismo et syllogismi generatione secundum formam (quae est figura et modus secundum ordinem et dispositionem terminorum et resolutionem syllogismi in ea quae formalia sunt in ipso, quae est resolutio sua prima, et in principalia formalia quae sunt syllogismi in quantum est syllogismus, et non sunt syllogismi hujus aut illius) determinatum est. Et quoniam omnis syllogismus est ex principiis conclusionis, et haec principia oportet esse nota : eo quod per syllogismum non possit aliquis venire in notitiam ignotae conclusionis nisi per nota: nota autem principia maxime in demonstratione : et iterum quia consequentia quae est in syllogismo, in demonstratione accipit firmitatem : ideo post hoc de Posterioribus resolutoriis oportuit determinari. Et quia syllogismus demonstrativus addit supra consequentiam syllogismi, etiam consequentis necessitatem, quae sciri non potest nisi per resolutionem consequentis in principia ipsius. His ergo jam declaratis, ad syllogismum dialecticum accedendum, qui diminuit a consequentis necessitate : quia probabile ex probabilibus syllogizatum, consequentis non habet necessitatem. Propterea in scientia logi- cali scientia libri Topicorum post librum Posteriorum est ordinanda.

Cum ratio differendi, quam veteres Peripatetici logicam sive rationalem scientiam vocaverunt, dividatur per scientiam inveniendi, et scientiam judicandi : et jam de generatione syllogismi et judicio habitum sit et determinatum (in quo est perfecta consequentia ipsius, et esse suum perfectissimum) consequens esse videtur de his etiam determinare, in quibus non perfecte attingit suae consequentiae ultimum. Et hoc resolutorie et judicative tradi non potest, quia proprie resolutio non est in imperfectum : sed potius inventive tradendum est, eo quod ignotum quidem in hoc negotio ex probabilibus et verisimilibus commixtum est conjecturationi, et non habet consequentiae perfectam rationem. Omnis autem ratiocinatio conjecturationi mixta, inventionis modo fit, et non per judicium et resolutionem. Cum ergo logica complectatur utrumque, id est, inventionem et judicium : et cum tradita sit ars judicandi et de consequentia in Prioribus, et de consequente in Posterioribus : et per hoc sciamus syllogismum esse perfectam ratiocinationem, per quam ignotum cognoscitur per notum : superest ut de inventione dicamus ut partes logicae perfecte cognoscantur.

Oportet igitur ut in hoc negotio topice procedatur, ostendendo in quibus

rerum habitudinibus, ut in quibusdam locis claudatur ignoti notitia, quod scire desideramus : propter quod etiam haec scientia liber Topicorum vocatur. Cujus quidem materia et subjectum est syllogismus topicus sive dialecticus : qui ideo Topicus dicitur, quia a locali habitudine rerum ad invicem trahit suae consequentiae necessitatem. Et ideo dicitur dialecticus, quia procedit ex probabilibus, quae in consequentia syllogistica (in qua principia ad conclusionem referuntur) mixtam sibi habent conjeciurationem ex probabilibus et habitudine rerum ad invicem. Hic tamen syllogismus postquam visus et inventus est, totum usum habet circa probabile, hoc est, quaestionem ex communibus terminandam. Eae communibus autem dico, quae vel in pluribus vel in omnibus inveniuntur, non profundata in ipsis, sicut profundantur propria et essentialia, sed quae apparent in superficie statim, quamvis ex ipsis propria possint conjecturali, propter id quod vere probabilia aliqualiter pertingunt in profundum ad propria sicut signa propriorum.

Et ideo quamvis syllogismus dialecticus in se et in usu hujus scientiae subjectum sit de quo probantur passiones : tantum probabile est, et subjecti materia, circa quod talis est syllogismus : et ideo proprie loquendo syllogismus est subjectum : et quia syllogismus est ut instrumentum quoddam deveniendi de noto ad ignotum, et omne instrumentum circa aliquam habet fieri materiam in quam motu artificis inducit formam, ideo probabile est materia subjecta circa quam est operatio hujus syllogismi, et non est subjectum de quo probantur passiones. Omnis enim ratio qua aliquid differitur, de logica est et logicae pars, sive sit dissertio per syllogismum simpliciter, sive per syllogismum demonstrativum, sive per dialecticum, sive etiam sophisticum. Et ideo logica non perfecte traditur nisi omnis modus, et omnis species differendi determinetur.

De causa autem efficiente aliquid dici non oportet, nisi quod cum omnis scientia et omnis ars ab inventione rationis procedat, processus iste proculdubio ratiocinativus est, secundum quod Isaac diffinit rationem, quod ratio est vis animae intellectualis habituatae et habituantis, procedens ex causa in causatum. Propter quod dicit Dionysius quod discursus est disciplina. rationis : simplex autem veritatis intuitus est intellectus : syllogismus secundum quod est syllogismus, rationis est actus : et quia prima conversio rationis (ut ratio) est ad principia, et principia sunt ipsius intellectus et intellectualia, ideo primus syllogismus ex intellectualibus procedens est demonstratio, quae est rationis actus, et inventio secundum conversionem rationis ad intellectum et habitum intellectualem, qui per naturam est quodammodo intus, sicut habitum est in fine libri Posteriorum. Secunda autem conversio rationis est ad res circa quas est ratio negotians scientiam ignoti. Ea autem quae primo occurrunt rationi in rebus, ut probatur in principio primi Physicorum , sunt communia, non propria. Et ideo talis ratio primo considerans haec communia, et habitudines earum ad invicem perpendens ex principiis quae intus habet, propria causa efficiens est syllogismi dialectici secundum quod primo est illa scientia ex inventione : et haec est propria causa efficiens talis scientiae : quia etsi homo sit inveniens, non tamen invenit nisi per taliter (ut dictum est) dispositam rationem.

Forma autem scientiae istius cognoscitur in scientiae divisione, quae est singulis tractatibus, partibus, et capitulis perpendenda : et haec quidem forma doctrinae etiam habet modum et diffiniendo et dividendo, et exempla etiam subjungendo : sed iste doctrinae potius est quam scientiae modus.

Finis autem infra determinabitur, qui est finis scientiae : est tamen finis quidem scientis potius quam scientiae, qui est, ut idoneus fiat sciens ad ea quae sunt illius scientiae, et perfectus in illis : et haec cognitionis est facultas eorum quae traduntur. Propter quod oportet cognoscere circa quae est haec scientia, et qua forma, et qualiter fiat ut generetur in eo qui accipit scientiam de istis. Et primum est probabile. Secundum autem scientiae forma. Et tertium est instrumentum quod est syllogismus topicus sive dialecticus.

Ex hoc etiam patet quod ista scientia sub illa parte philosophiae est, qua Logica vocatur. Et ideo potius est philosophiae et philosophandi modus quam philosophia, nisi philosophia largo modo sumatur, ut modus philosophiae est ipsa philosophia : sed de hoc alibi satis dictum est.

Titulus qui est quasi radius illuminans ea de quibus agitur in scientia, est : Incipit liber Topicorum : eo quod AdminBookmark Graece, est locus Latine : et id quod docetur in hoc libro, est qualiter ab habitudine locali trahatur consideratio ad problematis determinationem.

Est autem memoria tenendum (quod alibi dictum est) quod scientia dialectica sive de syllogismo dialectico, et est docens, et est utens : eo quod per doctrinam acceptum est. Et quod omnis scientia docens modo demonstrationis traditur : quia aliter ex doctrina certus et stans habitus non generaretur : et ulterius nec scientia esset, nec doctrina. Utens autem eo quod per doctrinam acceptum est, scientia est conjecturis mixta, et ex habitudinibus localibus conjecturae et rationis trahens considerationem.

Utilitas autem est ad talia perficere rationem intellectualibus informatam, et ad exteriora rerum sciendarum conversam. Dicit enim Yictorinus, quod natura in talibus facit habilem, ars autem et scientia facilem, usus facit potentem : propter quod perfectio naturae est in scientia et

arte quae sunt virtutes intellectuales, et ultimum in bono intellectus vel rationis illius de qua dictum est. Perfectio autem scientis est in usu et exercitio : quia (sicut dicit Philosophus) exercitium est causa potestatis sive facultatis : quia facultas nihil aliud est quam facilis potestas, quae de facultate habitus quando vult actum elicit et operatur non impedite. Haec ergo sufficiant ad dicendorum praelibationem. Sed addendum hoc esse videtur, quia sicut in aliis, sic et hic etiam studebimus ad facilem explanationem, et non aliorum quae objici possunt solutionem : quia etiam ipsa quae ab Aristotele in hac scientia tradita sunt, non magnam habent difficultatem : quia de talibus non est subtilis ratia requirenda.