SERMO II.

De regno Dei descripto in parabolis evangelicis .

Summanum. - Introductio: nobilissimum est evangelizare regnum Dei, numero 1. - In ista parabola generaliter notantur de Deo tria: potentia, providentia, iustitia, 2. - Divisio in tres partes:prima, de regno Dei absolute considerato, quae habet quinque quaestiones; secunda, quomodo conveniat ei similitudo in duodecim parabolis evangelicis: tertia, de tribus circa malum quaestionibus, 3. - Pars I. De ipso regno Dei in se considerato. Primo, quid sit regnum Dei. Definitio secundum - S. Paulum: tres eius conditiones: iudicia directa, imperia tranquillata, desideria consummata, 4. - Haec nunc deficiunt, 3-7. - Exemplum, 8. - Secundo, ubi sit regnum Dei: primo, non in exterioribus, sed in interioribus, 9. - Secundo, non in inferioribus, sed in superioribus, 10. -Tertio, non in rebus creatis, sed in rationibus causalibus, 11.

Viae peccatorum opponitur via advenientis Salvatoris, 12.

Tertio, quale sit regnum Dei: est gloriosum, speciosum, deliciosum: de his singillatim, 13-15.

Quarto, quantum sit regnum Dei: est magnum longitudine aeternitatis, latitudine caritatis, celsitudine sublimitatis, 16-18.

Quinto, quorum est regnum Dei: regnum gloriae non est nisi habentium gratiam: gratia est quadruplex: primo, gratia baptismalis: haec conservatur per tria: per fidem veritatis, amorem bonitatis, imitationem virtutis, 19-22.

Secundo, gratia poenitentialis; haec exercetur tribus modis: in suppeditatione mentalis arrogantiae per humilitatem, in refrenatione mundialis avaritiae per paupertatem, in maceratione

carnalis concupiscentiae per castitatem, 23-27.

Tertio, gratia finalis; necessaria est cooperatio liberi arbitrii: ad integritatem gratiae finalis requiruntur tria: stabilis patientia, sublimis confidentia, longanimis perseverantia, 28-33.

Quarto, gratia sapientialis, quae integratur tribus: sapientialibus speculaminibus, desideriis, exercitiis, 34-36.

Pars H. Regnum Dei descriptum apte in duodecim parabolis evangelicis. Parabolae Evangelii reduci possunt ad duodecim; tres quidem ex parte Opificis, scilicet ut creantis, gubernantis, retribuentis, 37.

Tres ex parte Redemptoris, scilicet descendentis in mundum, conscendentis in caelum, revertentis ad iudicium, 38.

Tres ex parte doni gratuiti, scilicet quoad gratiam praevenientem, concomitantem, subsequentem, 39.

Tres ex parte liberi arbitrii: quoad simplicitatem intentionis, studiositatem sollicitudinis, strenuitatem operationis, quarum singulae duo requirunt, 40-42.

Pars III. Tres quaestiones de malo. Primo, unde malum oriatur, 43. - Secundo, quare sustineatur, 44-46. - Tertio, quomodo puniatur, 47.

1. Simile est regnum caelorum homini, rui seminavit bonum semen in agro suo, Matthaei decimo tertio .

Detinebant illum, ne discederet ab eis, scilicet Galilaei, quibus ipse ait: Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum Dei, quia ideo missus sum. Istud verbum ultimum scribitur Lucae quarto: ubi notandum, quod inter omnia officia hierarchica nobilissimum officium est evangelizare regnum Dei, ad quod quidem officium dicit se Christus missum. Unde Isaiae sexagesimo primo : Spiritus Domini super me ad. annuntiandum vel evangelizandum. Bonae ergo vitae debet esse qui vult Christi officium exercere: et nisi ipse praecepisset, Matthaei decimo: Euntes praedicate, dicentes, quia appropinquabit regnum caelorum; mirum esset, quomodo aliquis praedicare auderet. Quia ergo, carissimi, ad tam dignum officium vita nostra non sufficit, rogemus etc.

2. Simile est regnum caelorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo. In ista tota parabola Evangelii hodierni tria notantur in generali. Primum est divina potentia sive sapientia in conditione creaturarum ; quod designatur per hoc quod dicitur: Simile est regnum caelorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo.

Bonum semen creaturae bonae, Genesis primo: Vidit Deus cuncta, quae fecerat: et erant valde bona. Ager, sicut postmodum ipsemet Christus exponit, est mundus: et dicit ibi Glossa: " Bonum non seminat nisi bonus ".

Secundum est divina providentia in longanimitate et sustinentia malorum: quod notatur ibi: Ne forte, colligentes zizania, eradicetis simul cum eis et triticum. Sinite utraque crescere usque ad messem ; interlinearis: "Ecce, longanimitas, quae usque ad finem est necessaria".

Tertium est divina iustitia in retributione meritorum: quod notatur ibi: Et in tempore messis dicam messoribus: colligite primum zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum ; triticum autem congregate in horreum meum ; interlinearis : "Qui longanimiter tulit per iustitiam digna retribuit". Et propter hoc, sicut dicit Glossa, " in patiendo iustitiam meditemur, in iudicando patientiam non negligamus".

3. Sed quia nobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in parabolis, ut videntes non videant, et audientes non intelligant, sicut dicitur Lucae octavo ; et nullae rerum similitudines bene cognoscuntur, nisi prius cognitis ipsis rebus, sicut non possum cognoscere, quod Petrus sit similis Paulo, nisi prius utrumque cognoscam: ideo de regno caelorum videnda sunt aliqua absolute, et postmodum, quomodo conveniat ei similitudo. Et sunt hic de regno caelorum sex consideranda.

Primum est, quid sit regnum caelorum.

Secundum, ubi sit.

Tertium, quale sit.

Quartum, quantum sit.

Quintum, quorum sit.

Sextum, de parabolis regni, quae inveniuntur in Evangelio duodecim.

Ultimo autem., videndum erit de tribus quaestionibus difficilibus, quae in hanc parabolam incidunt,

videlicet unde malum oriatur, quare sustineatur et quomodo puniatur.

4. Primum igitur videndum est, quid sit regnum.Quid sit, dicit Apostolus ad Romanos decimo quarto : Regnum Dei non est esca et potus, sed iustitia et pax et gaudium in Spiritu sancto. Hic subtiliter describit Apostolus felicitatem totius liberi arbitrii, quod est facultas voluntatis et rationis. Quid autem est regnum Dei ? Regnum Dei nihil aliud est quam influentia deiformis, universaliter rectificans iudicia rationis, tranquillans vel pacificans imperia facultatis, adimplens vel laetificans desideria voluntatis. Unde iustitia nihil aliud est quam iudiciorum rationis universalis rectificatio; pax nihil aliud est quam imperiorum facultatis universalis tranquillitas; gaudium nihil aliud est quam desideriorum voluntatis universalis adimpletio. Et tunc regnat liberum arbitrium, et regnum animae totaliter est pacatum; quod impossibile est fieri in praesenti. Nam quod omnia iudicia nostra sint directa, imperia tranquillata, desideria consummata, impossibile est, dum sumus in hac vita.

5. De iudiciis patet in scientiis, maxime medicorum , iuristarum, astrologorum, theologorum; per quas quidem scientias omnia fere reguntur.

Medicorum enim iudicia saepe sunt obliqua: quia illa sunt media inter innatum et accidens, et accidentia sunt varia et innumerabilia, et modicum temporis complexionem immutat: et propter hoc falluntur.

luristarum iudicia saepe sunt distorta: quia illa sunt medium inter verum et verisimile, et interdum, quia verisimile probatur et magis apparet, verum dimittitur, et decipiuntur .

Astrologorum iudicia similiter saepe sunt fallibilia, quia illa sunt media inter necessarium et possibile. Quia enim causae inferiores sunt possibiles et ideo variabiles, idcirco multoties decipiuntur. - Theologorum iudicia similiter quandoque sunt minus recta, quia illa sunt media inter aeternum seu aeviternum et temporale. Temporalia sunt intentiones, affectiones et circumstantiae innumerabiles, quae interdum variant operationes et in aliud genus mutant: et ideo, quia nemo scit, utrum aliquis amore, an odio dignus sit, animarum iudices aliquando falluntur. - Sic ergo patet, quod humana iudicia in hac vita non sunt universaliter recta.

6. De imperiis autem nostrae facultatis Similiter patet. Quis enim unquam in praesenti habuit omnia imperia sua tranquillata? Habemus enim nos miseri pugnam quadruplicem, qua iugiter impugnamur, scilicet pugnam temporis, corporis, sensualitatis et voluntatis.

Tempus impugnat nos miserabiliter: aestas per nimiam caliditatem, hiems per nimiam frigiditatem, autumnus per nimiam siccitatem, ver per excedentem humiditatem. Tempus etiam est principium corruptionis.

Corpus etiam nos impugnat et affligit, modo famescens , modo febricitans, modo frigescens etc.

Quis antem de sensualitate dubitet, quin nobis inferat magnam pugnam, voluntati multoties contradicens? Vult enim comedere, bibere, dormire et cetera hujusmodi.

Contra voluntatem etiam pugnam habemus, quia nec ipsa multoties est obediens rationi, immo etiam in semetipsa est contraria et diversa. Nam contradicit divinis legibus nec vult subiici rationi ; sed in semetipsa est contraria et divisa: nam vellet velle quod non potest velle.

Cum igitur nullus sit in hac vita, qui non molestetur hac pugna quadruplici, planum est, quod nullus hic habet sua imperia tranquillata .

7. De desideriis utique hoc idem patet. Quis est enim qui in praesenti habeat sua desideria? Nullus. Sunt autem quatuor desideria, quae sunt fere ad omne malum inductiva , scilicet desiderium principandi, desiderium sciendi vel cognoscendi, desiderium delectandi et desiderium abundantii. Primum est radix superbiae, secundum curiositatis, tertium lasciviae, quartum cupiditatis.

Primum desiderium impleri non potest, quia, etsi toti mundo principans ,-mors tamen principabitur tibi, quia, ut dicit Sapiens Ecclesiastici decimo , omnis potentatus, id est principatus, vita brevis.

Secundum desiderium impleri non potest, quia, si per multos annos viveres , adhuc naturam unius festucae, seu muscae; seu minimae creaturae de mundo ad plenum cognoscere non valeres.

Tertium desiderium, scilicet delectandi, hic impleri non potest, quia, ubi inveneris delectamentum, sequitur postea cruciatus et tormentum. Omnis enim delectatio in praesenti respersa est amaritudine . - Quartum autem desiderium, scilicet abundandi, similiter hic impleri non potest, quia avarus non implebitur pecunia . Unde Bernardus in libro de Diligendo Deo: " Pecunia sic non minuit animae famem, quomodo nec corporis ventus. Denique si famelicum hominem apertis faucibus, vento inflatis haurire buccis aerem cernas, quo quasi consulat fami: nonne credas insanire? Sic non minoris insaniae est qui spiritum rationalem rebus putes quibuscumque corporalibus non magis inflari quam satiari. Quid namque de corporibus ad spiritus ? Nec illa sane spiritualibus, nec isti e regione corporalibus refici queunt". Totum est Bernardi.

8. Nota de Alexandro rege, qui cum audiret Epicureos ponentes duos mundos, cogitavit statim, quomodo secundum mundum posset habere: et dixit: modo habeo plura facere. - Et propterea multum debemus desiderare regnum illud, ubi universaliter et recta erunt nostra iudicia, pacificata imperia et desideria terminata.

9. Secundo videndum est, ubi sit illud regnum, ut sciamus, quo debeamus quaerere. Ad hoc notandum, quod illud regnum non est in exterioribus, sed in interioribus, quia est spirituale. Item, non est in inferioribus, sed in superioribus, quia sublime. Nec est etiam in creatis rebus, sed in causalibus rationibus, quia perpetuum et incorruptibile.

Non est, inquam, illud regnum in exterioribus, sed in interioribus. Unde dicit Salvator noster Lucae decimo septimo : Ecce, regnum Dei intra vos est. Sed quid sibi vult hoc? Si intra nos est, videtur, quod sit regnum valde exiguum et angustum.

Sed attendendum, quomodo magnum est. Quadruplex est virtus in anima, scilicet sensus, imaginatio, ratio et intelligentia. Vide, quantum sensus capit. Oculus enim in puncto pupillae totum apprehenderet mundum, secundum quosdam, si non haberet obstaculum. Imaginatio vero multos tales potest apprehendere mundos. Ratio vero ulterius apprehendit, quia abstrahit universale, quod est semper et ubique, a particulari, quod est hic et nunc. Si ergo sensus, imaginatio, ratio tantae sunt capacitatis et apprehensionis; quid est intelligentia, quae nata est apprehendere Deum , summum bonum ? Ergo non parvum regnum est, quod intra nos est, sed maximum et infinitum.

10. Non est iterum illud regnum in inferioribus, sed in superioribus. Unde dicit Salvator Ioannis decimo octavo : Regnum meum non est de hoc mundo. Non vult dicere, quod iste mundus eius non sit imperio subiectus, sicut quidam dicunt haeretici ; sed vult innuere, quod regnum suum in superioribus, non in inferioribus, quaeratur ; quia necesse est, illud ibi esse, alioquin non esset regnum completum. - Est enim quadruplex agens: elementare, aetheriale, aeviternum seu sempiternum et aeternum. Primum est transmutabile secundum formam ; secundum, quantum ad situm: tertium, secundum affectiones: quartum vero nec est mobile nec transmutabile. Ergo in isto est ponere regnum sublime.

11. Non est tertio istud regnum in creatis rebus, sed in rationibus causalibus. Propter quod dicit Salvator Lucae vigesimo secundo : Vos estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus, regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam. Ista mensa non materialis est, sed sapientialis, in qua tot sunt fercula, quot relucent creaturarum rationes. De hac mensa, Proverbiorum nono: Sapientia aedificavit sibi domum, quando scilicet assumsit carnem humanam; excidii columnas septem, quando per septiformem gratiam Spiritus sancti Ecclesiam roboravit: proposuit mensam, quando rationes omnium aeternas et viventes animae cum ipso regnanti contemplandas et cognoscendas praeparavit ; et haec est praeparatio mensae.

Apparebunt autem spiritibus gloriosis rationes illac viventes tanquam in speculo, tanquam in libro, tanquam in mensa: in speculo, quia pulcriformiter ; in libro, quia stabiliter et indelebiliter ; in mensa vero, quia delectabiliter.

12. Et quia de interioribus ad exteriora egressi eramus, de superioribus ad inferiora cecideramus, creaturam pro Creatore diligebamus: ideo Dominus noster Iesus Christus venit de interioribus ad exteriora, iuxta illud Iob vigesimo octavo : Trahitur sapientia de occultis; ut nos de exterioribus ad interiora revocaret. De superioribus etiam descendit ad inferiora, iuxta illud Evangelii beati Ioannis : Descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam etc.; et Ecclesiastici vigesimo quarto: Ego in altissimis habito, et thronus meus in columna nubis: ut nos de inferioribus traheret ad superiora. Ipse nihilominus Creator noster assumsit creaturam, iuxta illud Ioannis primo: Verbum caro factum ; ut ab amore inordinato creaturae ad suum amorem reduceret.

13. Tertio videndum est, quale est istud regnum. Ad quod notandum, quod est regnum gloriosum, speciosum, deliciosum, et hoc propter Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Patri appropriatur celsitudo gloriae, Filio pulcritudo sapientiae, Spiritui sancto dulcedo benevolentiae. Ibi est ergo omnis sublimitas, formositas et suavitas.

Dico igitur, quod est illud regnum gloriosum, iuxta illud Psalmi : Gloriam regni tui dicent. Hoc autem erit, quando spiritus glorificati quidquid boni habebunt in primum resolvent principium. Et propter hoc Angeli sunt in continua laude et glorificatione, quia illud quod continue accipiunt, in eum qui solus potest gloriari resolvunt. Unde etiam hic, quanto anima ea quae accipit, humilius suo attribuit principio, tanto est illius regni gloriae vicinior. Gloria autem regni aeterni erit in hoc, quod spiritus glorificati Dominum nostrum, formatorem, reformatorem, gubernatorem, glorificatorem laudabunt perpetuo et glorificabunt. Sic ergo regnum Dei est gloriosum.

14. Est iterum istud regnum speciosum, iuxta illud quod dicitur Sapientiae quinto : Accipient, scilicet Sancti, regnum decoris et diadema speciei de manu Domini. Diadema speciei seu regnum decoris nihil aliud est, quam videre pulcritudinem rerum sensibilium, spirituum rationalium , humanitatis Christi , Divinitatis urius Dei et trini.

Augustinus dicit in sexto Musicae , quod " pulcritudo nihil aliud est quam aequalitas numerosa ", quae ibi erit per omnia.

15. Est tertio istud regnum deliciosum: propter quod dicitur Lucae decimo quarto : Beatus, qui manducabit panem in regno Dei. Quid sibi vult hoc ? Eruntne ibi alia fercula quam panis ? Non. Iste enim sufficiet, quia habebit in se omne delectamentum et omnis saporis suauitatem. Iste est panis Angelorum. Si igitur homines tantum delectantur in pane materiali, pro eo quod vitam continuat mortalem: quanta erit delectatio in pane illo, qui est vita per essentiam? Isto solo et nullo alio potest satiari anima.

Et ratio huius est , quia solus est intimus, solus convenientissimus, solus sufficientissimus, solus abundantissimus. Solus, dico, intimus est animae iste panis: quia solus per essentiam intrat in animam, et ideo solus potest ipsam reficere. Alia vero non intrant in animam per essentiam, sed solum secundum similitudinem: unde dicit Philosophus , quod lapis non est in anima, sed similitudo lapidis: et ideo talia reficere non possunt.

Item, solus est animae convenientissimus: nam nihil alicui melius convenit quam ille, ad cuius imaginem factus est. Anima vero ad imaginem Dei facta est: et ideo ipse solus, eidem conveniens, ipsam satiat et delectat: quia delectatio est coniunctio convenientis cum convenienti.

Item, solus sufficiens est, quia solus totam implet animam: et ideo per se totam reficere potest.

Item, abundantissimus est, quia cum infinitus sit , ipsius animae capacitatem excedit. Beatus ergo, qui manducabit panem istum in illo regno.

16. Quarto videndum est, quantum est istud regnum. Hic deficit sensus, imaginatio, ratio et intelligentia. Est enim magnum longitudine aeternitatis incorruptibilis vel interminabilis: est magnum latitudine caritatis incoarctabilis; est magnum celsitudine sublimitatis incomprehensibilis. Est, dico, istud regnum magnum longitudine aeternitatis incorruptibilis, iuxta quod dicitur in Psalmo : Regnum tuum regnum omnium saecvlorum, id est sempiternum; Tobiae decimo tertio: Magnus es, Domine, in aeternum et in omnia saecula regnum tuum: Danielis tertio in verbo Nabuchodonosor: Reonum eius regnum sempiternum, et potestas eius in generationem et generationem: et septimo: Potestas eius potestas aeterna, quae non auferetur, et regnum eius, quod non corrumpetur. Quia enim potestas Regis corrumpi non poterit, ideo regnum est aeternum.

Non enim corruptibile est in se sive ab intra: et ideo beatus Petrus in Canonica vocat illud regnum gloriam immarcescibilem. Illud enim est immarcescibile, quod non habet in se aliquam rationem vel causam corruptionis: et econtra flos est marcescibilis, quia in se est corruptibilis. - Item, nec a supra nec a iuxta nec ab infra corrumpi poterit, quia potestas Regis aeterna, nec quisquam praevalet ei.

Nec est aliquid, quod tantum valeat ad spernendam momentaneam vanitatem, sicut cogitare iugiter gloriae aeternitatem.

17. Est iterum istud regnum magnum latitudine caritatis incoarctabilis; quia, licet ibi sint ex omni lingua, populo, tribu et natione: in nullo tamen propter hoc coarctatur, immo magis ampliatur, quia inde cuilibet gloria sua accrescit. Unde dicit beatus Augustinus octavo Confessionum : " Quando cum multis gaudetur, et in singulis uberius est gaudium, quia fervefaciunt se, et inflammantur ex alterutro". Propter istam latitudinem dicitur in Psalmo : Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae; et Matthaei octavo: Multi ab oriente et occidente venient et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum. Nec enim multitudo desiderantium nec multitudo existentium nec multitudo possidentium nec multitudo advenientium coarctauit locum, aut faciet cuiquam praeiudicium.

Nota autem auctoritatem Gregorii quarto libro Moralium in fine .

18. Est tertio istud regnum magnum celsitudine sublimitatis incomprehensibilis. A magnitudine vero regni corruptibilis dicitur rex magnus, sed a magnitudine regis aeterni dicitur istud regnum magnum. Quis autem magnitudinem vel celsitudinem potentiae, sapientiae, clementiae et iustitiae eius poterit annuntiare? Ieremiae decimo : Non est similis tui, Domine: magnus tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. Quis non timebit te, o rex gentium? Tuum est enim decus: inter cunctos sapientes gentium et in universis regnis eorum nullus est similis tui. Et ideo tuum regnum magnum est, et magni qui obtinebunt illud: Matthaei undecimo: Qui autem minor est in regno coetorum maior est illo.

Haec autem de regno dicta sunt speculativa: quod vero sequitur est practicum, scilicet quorum est.

19. Quinto loco videndum est, quorum est istud gloriosissimum regnum. Ad hoc notandum, quod istud regnum gloriae non est nisi habentium gratiam, sine qua impossibile est ad illud pervenire. Stipendia enim peccati, mors: gratia autem Dei, vita aeterna, id est causa vitae, ad Romanos sexto ; Psalmus : Gratiam et gloriam dabit Dominus. Sed ista gratia est quadriformis, scilicet innocentialis vel baptismalis, poenitentialis, finalis vel perseverantialis et sapientialis.

De baptismali seu innocentiali planum est, quod necessaria est ad regnum; de illa quippe dedit Dominus sententiam Ioannis tertio: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei. Et ratio huius est, quia propter peccatum primorum parentum omnes nascimur filii irae; si filii irae, ergo filii indignationis: et si filii indignationis, non filii regni, sed perditionis. Oportet ergo, nos de necessitate purgari et gratificari per restitutionem innocentiae; quod facit gratia baptismalis. - Quod figuratum fuit Matthaei tertio , ubi super Christum baptizatum caeli aperti sunt, Spiritus sanctus descendit in specie columbae, et vox Patris audita.est: Hic est filius meus dilectus. Ubi notantur tres effectus baptismi: ianuae apertio, quam peccatum clauserat, per hoc quod caeli aperti sunt;

innocentiae restitutio, per columbam, quam innocentiam peccatum abstulerat: gratificatio, ibi: Hic est filius meus dilectus, quia peccatum filios irae fecerat.

20. Sed notandum, quod ista gratia conservatur per tria, sine quibus impossibile est regnum adipisci, scilicet per fidem summae veritatis, per amorem summae bonitatis, per imitationem summae virtutis: et haec est fides operans per dilectionem . - Primum igitur, quod necessarium est ad regnum habendum, est fides veritatis, quia sine fide impossibile est placere Deo, ad Hebraeos undecimo. Unde dicitur Ioannis tertio: Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei. Bene dixit: non potest videre regnum Dei. Revera non potest videre regnum Dei qui non potest videre veritatem, quia illud regnum est " gaudium de veritate"; sed non potest videre veritatem qui non eredit veritati, insta illud Isaiae septimo secundum aliam litteram: Nisi credideritis, non intelligetis: ergo qui non credit veritati non potest videre regnum Dei; si non videre , nec habere; quia visio est "tota merces": ergo necessaria est fides veritatis.

21. Secundum, quod est necessarium, est amor bonitatis. Propter quod dicitur Sapientiae sexto : Si delectamini sedibus et sceptris, o reges populi, diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis. Diligite lumen sapientiae etc. Ista sapientia diligenda nihil aliud est quam Christus, Dei virtus et Dei sapientia , quam qui non diligit non potest regnare cum Deo.

Et ratio huius est: quia, cum anima in illo regno debeat uniri Deo et copulari, sicut sponsa sponso, indissolubili vinculo

sicut dicitur Matthaei vigesimo quinto de virginibus: Quae praeparatae erant intraverunt cum eo ad nuptias, interlinearis: " Ubi munda anima Verbo Dei copulatur "

et amor sit vis unitiva et principium delectationis - sicut dicit Dionysius : " Amorem, inquit, seu divinum seu intellectualem, seu animalem, sive divinum, sive angelicum, sive intellectualem, sive animalem, sive naturalem dicamus unitivam quandam et concretivam intelligamus virtutem " - et Augustinus etiam dicat, quod caritas est summi amor boni: ergo necesse est, caritatem habere et summam diligere bonitatem ad hoc, quod anima ibi regnet, ubi regnare nihil aliud est, quam summae bonitati copulari et ea frui.

22. Tertium, quod necessarium est ad habendum regnum, est imitatio summae virtutis, ut sit obedientia in mandatis; quia, sicut dicitur primae ad Corinthios quarto , non in sermone est regnum Dei, sed in virtute. Et propter hoc dicitur Matthaei septimo: Non omnis, qui dicit milii: Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum, sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in cadis est, ipse intrabit in regnum caelorum.

Et ratio huius est: impossibile est, quod tu regnes cum Deo, nisi Deus regnet in te; sed non regnat in te, nisi facias eius voluntatem: non facis autem eius voluntatem, nisi obtemperes mandatis eius: ergo necessaria est obedientia mandatorum ad hoc, quod inires in regnum caelorum. Nullus enim unquam intrabit nisi sub titulo obedientiae; plus enim quaeretur de factis quam de verbis.

23. Sequitur de gratia poenitentiali , quae est similiter ad introitum regni necessaria. Unde dicit Ioannes Matthaei tertio : Paenitentiam agite: appropinquabit enim regnum coetorum. Idem dicit etiam Christus Matthaei quarto.

Et ratio huius necessitatis est: quia, cum in peccato, per quod a regno expellimur, sit voluntaria delectatio: oportet, quod in poenitentia, per quam recuperatur, sit voluntaria quaedam afflictio, ut videlicet homo sibi ipsi violentiam faciat. Unde dicitur Matthaei undecimo : A diebus Ioannis Baptistae regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud. Haec autem violentia fit tribus modis, secundum tres radices, a quibus pullulat omne malum.

24. Primo in suppedilatione mentalis arrogantiae per profundissimam humilitatem: quia, sicut dicitur Matthaei decimo octavo , nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum. Sinite, inquit Marci decimo, sinite parvulos venire ad me, talium est enim regnum caelorum; superbus autem nunquam intrabit.

- Et ratio huius triplex est: prima, quia in illo regno est omnimoda subiectio quoad Dominum. Superbus vero nulli vult subiici nec etiam Domino, Deuteronomii primo : Locutus sum, et non audistis: sed adversantes imperio Domini et tumentes superbia, ascendistis in montem. - Secunda ratio est: quia in illo regno est omnimoda pax et concordatio quoad proximum: econtra, sicut dicitur Proverbiorum decimo tertio , inter superbos semper iurgia sunt. - Tertia vero ratio est omnimoda quietatio quoad se ipsum. Quilibet enim est contentus eo quod habet: proprio loco, propria mansione, propriis finibus, nec amplius desiderat: superbus vero non, sed semper extendit se extra terminos suos per appetitum excellentiae et vanitatis. Unde dicit Anselmus in libro de Similitudinibus, quod superbia dicitur, quia super ea quam debeat, graditur: Iob undecimo: Vir vanus in superbiam erigitur: nam superbia eorum qui te oderunt, ascendet semper.

Igitur regio subiectionis omnhnodae, pacis perpetuae, plenae sufficientiae nullo modo convenit superbiae, sed per contrarium humilitati profundae. Quicumque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, hic est maior in regno caelorum, Matthaei decimo octavo.

25. Secundo ad habendum regnum caelorum est necessaria violentia in refrenatione mundialis avaritiae per altissimam paupertatem; Matthaei quinto : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Bene dicit: ipsorum est, quia, cum tales superferantur toti mundo per contemptum omnium, dum ad illud regnum singulariter elevantur per desiderium, quodam modo iam ibi sunt. E contrario de amatoribus mundi dicitur Matthaei decimo nono : Amen dico vobis, quia dives difficile intrabit in regnum caelorum. Iterum dico vobis, facilius est, camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum caelorum.

Et ratio huius triplex est: prima, quia illud regnum est simplicissimum: econtra avarus compositissimus; quot enim habet rerum terrenarum affectiones, tot habet compositiones. Unde comparatur camelo propter gibbositatem, quia, quot desiderat terrae partes sive possessiones , tot habet gibbositates, propter quas non potest intrare: quia in regno est unitas affectionis, sublimitas positionis, communitas possessionis.

Secunda ratio est: quia illud regnum est su blimissimum, sicut prius dictum est: econtra avarus est infimus, inhaerens terrae, faeci elementorum. Unde potest dicere avarus illud Psalmi: Persecutus est inimicus animam meam, humiliavit in tetra vitam meam, id est "in terrenis", sicut dicit Glossa. - Tertia ratio est: quia illud regnum est communissimum: econtra avarus est invidissimus , omnia sibi approprians. - Nota auctoritatem Gregorii octavo Moralium in fine . - Igitur regio simplicitatis, sublimitatis et communitatis nullo modo avaritiae convenit, sed potius per contrarium paupertati. Merito ergo elegit Deus pauperes in hoc mundo, divites in fide et heredes regni, quod repromisit Deus diligentibus se, Iacobi secundo.

26, Tertio etiam ad habendum regnum est necessaria violentia in maceratione carnalis concupiscentiae per integerrimam castitatem, de qua Matthaei decimo nono : Sunt eunuchi, qui de matris utero sic nati sunt; et sunt eunuchi, qui facti sunt ab hominibus: et sunt eunuchi, qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum; et loquitur de triplici genere eunuchorum, quos scilicet facit necessitas, violentia et gratia. Tamen moraliter eunuchi, qui fiunt ab hominibus, possunt dici hypocritae, qui continent propter vanam gloriam, vel propter verecundiam, ne amittant honorem saeculi, aut reditus. Soli vero tertii sunt ad regnum apti.

Econtra: Hoc scitote intelligentes, quod omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet hereditatem in regno Christi et Dei .

Quare hoc? Triplex ad hoc est ratio: prima, quia illud regnum est purissimum, utpote luminosum: unde comparatur in Apocalypsi auro et vitro mundo, Apocalypsis vigesimo primo . Econtra in luxuria est summa impuritas.

Nota de admixtione auri et luti, sic est de anima et de luxuria.

Secunda ratio est, quod illud regnum est ordinatissimum: quia, sicut in inferno est nullus ordo , ita ibi omnis ordo.

Econtra in peccato carnis est summa inordinatio, ubi ratio per carnem absorbetur. - Tertia ratio estquia illud regnum est incorruptibile et perpetuum sicut dictum est supra . Econtra in peccato carnis est summa corruptio, in quo vulneratur homo etiam in naturalibus etc.

27. Regio igitur puritatis sordidis et inquinatis non convenit, quia non intrabit in civitatem aliquid coinquinatum, Apocalypsis vigesimo primo . Regio totius ordinis absorptis a carne non competit, quia caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt primae ad Corinthios decimo quinto. Regio etiam incorruptionis summae corruptis non convenit, quia neque corruptio incorruptionem possidebit, sicut dicitur ibidem: immo qui seminat in carne, Glossa: " carnalia vitia", et fovet ea, de carne et metet corruptionem, Glossa: " convenientem messem "; nihil enim melius convenit carni quam corruptio, ad Galatas sexto. Quicumque ergo non acceperit regnum Dei sicut puer, non intrabit in illud. Hanc sententiam dedit Salvator Lucae decimo octavo. Et dicit ibi Glossa: Per puerum intelligitur innocentiae castitas, quae nobis imitanda proponitur,si regnum Dei volumus; quia, sicut dicitur Sapientiae sexto , incorruptio facit esse proximum Deo.

28. Sequitur de gratia finali, quae super omnia necessaria est ad regnum habendum, nec aliter haberi potest. Hanc sententiam dedit Salvator illi qui volebat reverti ad sepeliendum patrem suum, Lucae nono : Nemo, mittens manum suam ad aratrum et respiciens retro, aptus est regno Dei. Quod non intelligit qui non intelligit parabolam de semine. .-Unde notandum, quod semen in agro est gratia infusa in corde hominis: et quamvis ager fructificet ex virtute seminis, requiritur tamen diligentia cultoris et cooperatoris. Sic, quamvis ex virtute gratiae faciamus fructum boni operis, requiritur tamen diligentia et cooperatio liberi arbitrii et industria hominis, iuxta illud primae ad Corinthios tertio : Dei sumus adiutores: Dei agricultura estis, Dei aedificatio estis: et hoc est aratrum. Nihil aliud est igitur dicere: Nemo, miliens manum suam ad aratrum et respiciens retro, aptus est regno Dei, quam dicere: nemo, in producendo bono opere cooperans gratiae et retrocedens, cum minime perseveret , aptus est regno Dei; quia, sicut dicit Gregorius, "in cassum bonum agitur, si ante terminum vitae deseratur "; quia et frustra velociter currit, qui prius, quam ad metas veniat, deficit.

29. Sed notandum, quod tria sunt, quae istam gratiam integrant ; quae sunt ad obtinendum regnum necessaria, scilicet stabilis patientia, sublimis confittentia et longaminis perseverantia. Et oritur unum ex altero, sicut dicitur ad Romanos quinto : Scientes, quod tribulatio patientiam operatur: patientia autem probationem;probatio vero spem; spes autem non cenfundit etc.

Est ergo necessaria ad habendum regnum stabilis patientia. Scriptum namque est Actuum decimo quarto : Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum caelorum. Hoc dixit Paulus, nec illud oportet sonat in congruitatem, sed in necessitatem. Unde Salvator noster, Matthaei vigesimo, matri filiorum Zebedaei petenti: Dic, ut sedeant hi duo filii mei unus ad dexteram tuam, et alius ad sinistram in regno tuo ; respondit: Nescitis, quid petatis. Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Dicunt ei: Possumus: quasi dicat: vos petitis regnum, sed petite cum eo iustitiam eius. Iustitia est, ut qui vult esse particeps in regno sit particeps in tribulatione ; Apocalypsis primo : Particeps in tribulatione et regno. Unde dicit Ioannes in Glossa: " Et hoc sciebat, quod eius passionem poterant imitari: sed hoc dicit, ut eo interrogante, et illis respondentibus, audiamus, quod nemo cum Christo potest regnare, nisi passionem eius sit imitatus ". Et ad hoc triplex est ratio.

30. Prima est: quia Deus nullum debet admittere ad regni sui consortium, nisi sit amicus verus et approbatus. Sed nullus approbari debet, nisi prius probetur: nullus probari potest ita bene, sicut per tribulationem, sicut dicitur de Abraham, Iudith octavo : Memores esse debemus, quomodo pater

noster Abraham tentatus est, et per multas tribulationes probatus, amicus Dei effectus est. Ergo tribulationis sufferentia vel patientia ad regnum habendum est necessaria. - Secunda ratio est: quia Deus in regno suo omnes coronat, sicut dicitur Sapientiae quinto : Accipient regnum decoris et diadema speciei de manu Dei. Sed nullus debet coronari, nisi vicerit: nullus potest vincere, nisi certaverit: nec certare, nisi inimicos et tentationes sen tribulationes habuerit, sicut dicit Glossa super illud Psalmi : Dum anxiaretur cor meum, in petra exaltasti me. Ergo ad coronam regni veniendum est per viam patientiae stabilis: secundae ad Timotheum secundo: Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit. - Tertia ratio est: quia in illo regno est omne gaudiuin et delectatio: Delectationes enim in dextera tua usque in finem . Sed nullus ad hujusmodi gaudium venire dignus est, nisi a gaudiis et delectabilibus mundi est elongatus. Unde dicit Hieronymus ad Heliodorum : " Delicatus es, frater, si et hic vis gaudere cum saeculo et postea regnare cum Christo ". Nam, sicut idem dicit ad Iulianum, " difficile, immo impossibile est, ut et praesentibus quis et futuris fruatur bonis, ut et hic ventrem et ibi mentem impleat, ut de deliciis transeat ad delicias ; ut in utroque saeculo primus sit, ut et in caelo et in terra appareat gloriosus "; et alibi. Sed nihil est, quod ita ab istis elonget hominem et sequestrat, sicut facit tribulatio. Ergo tribulatio est recta via ad regnum: beati ergo, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum, Matthaei quinto .

31. Est iterum ad habendum regnum necessaria sublimis confidentia, quam benedictus ille latro habuit, qui dixit Lucae vigesimo tertio : Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum, qui statim propter spem suam, quam in Dei misericordia posuit, audire meruit: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso.

Sed quare debeo confidere vel sperare, quod regnum Dei debeam possidere? Certe propter eius liberalitatem, quae me invitat: Matthaei sexto et Lucae duodecimo: Primum quaerite regnum Dei. - Propter veritatem, quae me confortat: Lucae duodecimo: Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum. - Item propter pietatem et caritatem, quae me redemit: Apocalypsis quinto: Dignus es, Domine Deus, accipere librum et solvere signacula eius: quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine tuo ex omni lingua et tribu et populo et natione: et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes , et regnabimus super terram. - Spes ergo sive confidentia est ad habendum regnum necessaria, et hoc, quia hominem sursum erigit, erectum stabilit, stabilito mansionem facit.

32. Est nihilominus super omnia longanimis perseverantia ad habendum regnum necessaria. Nam si commortui sumus, et convivemus: si sustinebimus, et conregnabimus . Quid est commori Christo in cruce, nisi in cruce poenitentiae et evangelicae observantiae usque ad mortem perseverare ? Et propter hoc dicitur notabile verbum Iacobi quinto : Sufferentiam Iob audistis, et finem Domini vidistis.

Possent enim aliqui dicere: bene audivimus sufferentiam Iob, et quod postea fuit in magna prosperitate, et reddita sunt ei omnia duplicata, et mortuus est in pace. Propter hoc ad denotandum, quod perseverandum est usque ad mortem in paupertate, confusione et afflictione, addidit: et finem Domini vidistis, cui nihil in praesenti est redditum.

33. Et revera propter tria est necessaria longanimis perseverantia ad regnum habendum. Primum est aeternitas voluntatis. Unde sicut illi qui habuerunt malam voluntatem in suo aeterno, aeternaliter cruciabuntur in inferno ; ita qui bonam habuerunt, aeternaliter regnabunt in caelo.

Secundum est punctat itas mortis, quia in illo puncto mortis, ubi ceciderit lignum, ibi erit , nec ad agendam poenitentiam erit regressus. Propter hoc dicit Gregorius terribile verbum in libro vigesimo quarto Moralium : " Appropinquante morte, cuiuslibet anima non immerito terretur, quando post pusillum hoc invenit, quod in aeternum mutare non possit". -

Tertium est immutabilitas virtutis, ad cuius perfectionem secundum Philosophum exigitur "scire et velle et impermutabiliter operari "; aliter non esset digna remuneratione aeterni praemii.

34. Sequitur de gratia sapientiali, qu ae etiam ad habendum regnum expedit. Sed notandum, quod istam tria integrant, scilicet sapientialia speculamina, sapientialia desideria, sapientialia exercitia, ut sapientia totum possideat hominem quantum ad intellectum, affectum et effectum .

Dico ergo, quod ad regnum habendum expediunt sapientialia speculamina, et de hoc dicitur Sapientiae decimo: Iustum deduxit Dominus per vias rectas et ostendit illi regnum Dei et dedit illi scientiam Sanctorum. Sanctorum scientia sunt sapientiae speculamina, quorum quaedam realia, in creaturis videlicet universis: quaedam mentalia, in Scripturis videlicet divinis: quaedam vero moralia, in operibus videlicet Redemptoris. Prima pertinent ad Verbum increatum, secunda ad Verbum inspiratum, sed tertia ad Verbum incarnatum.

35. Item, ad habendum regnum expediunt sapientialia desideria, iuxta quod dicitur Sapientiae sexto : Concupiscentia sapientius deducit ad regnum perpetuum: et hoc, quia talia desideria animam simplificant, elevant et inflammant: Danielis decimo: Daniel, vir desideriorum, intellige verba, quae ego loquor ad te, et sta in gradu tuo. Item, nono dixit Gabriel Danieli: Ego veni, ut indicarem tibi, quia vir desideriorum es.

Item, expediunt sapientialia exercitia, Matthaei quinto : Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum. Haec autem exercitia sunt, si cor nostrum informamus, si corpus bene regimus, si proximum instruimus.

36. Isti duodecim rami gratiae possunt signari per duodecim portas civitatis Ierusalem, de quibus scribitur Apocalypsis vigesimo primo : Ab oriente portae tres, baptismalis scilicet gratiae, ubi anima renascitur et spiritualis oritur: ab occasu seu ab occidente portae tres, poenitentialis scilicet gratiae, quia per illam ab occasu resurgit homo iuxta illud.:

Septies in die cadet iustus et resurget ; de filio prodigo, Lucae decimo quinto: Surgam et ibo ad patrem meum etc: ab aquilone, unde panditur omne malum, sicut dicitur leremiae primo, portae tres finalis gratiae, per quam homo firmus est contra malum tribulationis et tentationis; ab austro sive meridie, ubi sol est in plena claritate, portae tres sapientialis gratiae, quae illuminat hominem ad cognoscenda quae supra dicta sunt, scilicet librum naturae, Scripturae, gratiae.

37. Viso igitur de conditionibus regni: quid est, ubi est, quale est, quantum est et quorum est: nunc ergo subiiciendum est de parabolis regni duodecim, quae inveniuntur in Evangelio generales, et si forte sunt plures, ad istas sunt reducibiles: quarum tres accipiuntur ex parte Opificis, tres ex parte Redemptoris, tres ex parte doni gratuiti et tra ex parte liberi arbitrii.

Tres, dico, parabolae sumuntur ratione Opificis ut creantis, ut gubernantis, ut retribuentis.

Ratione Opificis ut creantis sumitur illa Matthaei decimo tertio: Simile factum est regnum caelorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo, ut supra. Cum autem dormirent homines, venit inimicus eius et superseminavit zizania in medio tritici etc. Quomodo vero inimicus superseminavit zizania, id est malitiam et deordinationem in hoc mundo, patebit forte inferius.

Ratione vero Opificis ut gubernantis accipitur illa de patrefamilias, Matthaei vigesimo : Simile est regnum caelorum homini patrifamilias, qui exivit primo mane conducere operarios in vineam suam. Hic notatur sollicitudo Dei, quam habuit circa populum suum a principio mundi, sicut paterfamilias circa familiam suam. Nunquam enim desiit nos erudire. Nam mane per legem naturae; hora tertia, per legem Scripturae; sexta, per Prophetas: nona, per Apostolos in lege gratiae; undecima, per Doctores sacros: et tamen adhuc remanemus pigri et infructuosi: et potest non immerito dici nobis: Quid hic statis tota die otiosi ?

Ratione autem Opificis ut retribuentis accipitur illa de rege, qui voluit rationem ponere cum servis suis, Matthaei decimo octav : Assimilatum est regnum caelorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum servis suis: et manifestantur ibi duo de Deo: misericordia scilicet et iustitia, quia unioersae viae Domini misericordia et veritas : misericordia in debiti dimissione, iustitia vero in ingrati punitione: in eis utique, qui abusi sunt misericordia, saeviet acrius iustitia. - Et nota exemplum beati Bernardi de ape, quae habet mel et aculeum. - Prima autem istarum parabolarum accipitur in ratione praeteriti, secunda in ratione praesentis, tertia vero in ratione futuri.

38. Tres iterum parabolae accipiuntur ratione Redemptoris, Redemptoris, inquam , descendentis in mundum, conscenderitis in caelum et sedentis ad dexteram Patris et iterum reverteritis ad iudicium: primum in ratione praeteriti, secundum in ratione praesentis, tertium vero in ratione futuri accipitur. - Ratione ergo Redemptoris descendentis in mundum accipitur illa de homine rege, qui fecit nuptias filio suo, Matthaei vigesimo secundo , ubi dicitur: Simile factum est regnum coetorum homini regi, qui fecit nuptias filio suo etc. Homini regi, interlinearis: " Deo Patri "; qui fecit nuptias, interlinearis: " per incarnationis mysterium Ecclesiam Filio suo copulavit". Nuptiarum vero thalamus fuit Virginis uterus.

Ratione vero Redemptoris conscendentis in caelum accipitur illa de homine nobili, Lucae decimo nono : Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi regnum et reverti. Vocatis autem decem servis suis, dedit eis decem mnas et ait ad illos: Negotiamini, dum venio. Quis est iste nobilis nisi ille Filius Dei, qui de se ipso dicit: Ego autem constitutus sum rex ab eo, et illud Proverbiorum trigesimo primo: Nobilis in portis vir eius. Iste abiit in regionem longinquam , quando nostram carnem, cuius locus proprius terra est, sicut dicit Gregorius , transtulit in caelum. Sed tunc talenta dedit ad negotiandum, quando dedit diversa Spiritus dona ad bene agendum. Sed heu nos miseri ! quis de ista negotiatione sufficienter poterit respondere ? - Ratione etiam Redemptoris reuertentis ad iudicium accipitur illa de decem virginibus, Malthaei vigesimo quinto ubi dicitur : Tunc simile erit regnum coetorum decem virginibus: et sequitur: Media nocte clamor factus est: ecce, sponsus venit, id est Christus, et dicitur ibi: Moram autem faciente sponso, interlinearis: "iudicium differente extremum"; vel moram faciente, quia. sicut dicit interlinearis, non est parum temporis inter primum et secundum adventum Christi. Virgines autem sub numero denario significant universitatem omnium hominum. Denarius enim numerus perfectus est, quia omnes numeros comprehendit, et ultra ipsum non est numerus, sed tantum numeri recapitulatio . Omnes enim, sicut dicit Apostolus, stabimus ante tribunal Christi etc.

39. Tres nihilominus parabolae sumuntur ex parte doni gratuiti, et hoc quantum ad gratiam praevenientem in voluntate, concomitantem in iustificatione et subsequentem in consummatione. - Ratione igitur doni gratuiti quantum ad gratiam praevenientem in voluntate sumitur illa de sagena missa in mare, Matthaei decimo tertio , ubi dicitur: Simile est regnum caelorum sagenae missae in mare et ex omni genere piscium congreganti. Sicut enim exponunt Sancti, mare est mundus, sagena praedicatio evangelica vel praeveniens gratia, quae congregat ex omni genere piscium ; quia " ad veniam vocat omnis generis homines", etsi non omnes eliguntur ; unde: Multi sunt vocati, pauci vero electi . Littus, finis saeculi, in quo boni ad caelum, mali ad tenebras mittuntur. In praesenti enim erant permixti; unde sequitur: elegerunt bonos in vasa sua, id est " in aeterna tabernacula "; ita exponit Glossa.

Ratione vero doni gratuiti quantum ad gratiam concomitantem in iustificatione accipitur illa de homine jaciente semen in terram, Marci quarto , ubi dicitur: Sic est regnum Dei, quemadmodum si iaciat homo semen in terram, et dormiat ei exsurgat nocte et die, et semen germinet et crescat, dum nescit

ille. Ultro enim terra germinat et fructificat primum herbam, deinde spicam. Sicut enim semen iactatum in terram imperceptibiliter crescit tam de die quam de nocte; sic gratia infusa, in corde hominis cooperans facit eum crescere, licet non animadvertatur tam in die prosperitatis quam in nocte adversitatis quia electis omnia cooperantur in bonum. Et dicit Gregorius : "Cum desideria bona concipimus, semen in terram mittimus ; cum vero recta operari incipimus, herba sumus: cum autem ad profectum boni operis crescimus, ad spicam pervenimus: cumque in eiusdem perfectione solidamur, iam plenum frumentum in spica proferimus". - Ratione autem doni gratuiti quantum ad gratiam subsequentem in consummatione accipitur illa de fermento, Matthaei decimo tertio , ubi dicitur: Simile est regnum caelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit sive misit in farinae sata tria, donec fermentaretur totum: idem Lucae decimo tertio. Mulier ista divina sapientia est, fermentum vero caritas ratione caloris. Sicut enim mediante calore fermenti pasta disponitur et fit esibilis, sic mediante caritate Christo incorporamur et in bono consummamur: primae ad Timotheum primo : Finis praecepti est caritas etc. Tria sata possunt dici activi, contemplativi et ex utrisque permixti, scilicet praelati, in quibus illud fermentum absconditur.

Vel secundum Glossam, farinae satis tribus, ut spiritus, anima et corpus in unum redacta, ne discrepent inter se: vel tres virtutes animae in unum redigantur, ut in rationabili possideamus prudentiam, in irascibili odium vitiorum, in concupiscibili desiderium virtutum. Donec fermentaretur totum, Glossa: " Tamdiu caritas in mente crescere debet, donec mentem totam in sui perfectionem commutet, ut nihil praeter Deum diligat ". " Satum, sicut dicit Glossa, est mensurat.

40. Tres denique parabolae sumuntur ex parte liberi arbitrii , in quo debet esse simplicitas intentionis, studiositas sollicitudinis, strenuitas operationis iuxta tria, quae sunt in libero arbitrio.

Ratione igitur simplicitatis intentionis I quae debet esse in libero arbitrio, sumitur illa parabola de thesauro, Matthaei decimo tertio , ubi dicitur: Simile est regnum caelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo abscondit et prae gaudio illius vadit et vendit universa, quae habet, et emit agrum illum.

Ubi nota expositionem Gregorii, et sufficiat. Tamen in generali ibi duo notantur, scilicet vitatio pericidi, scilicet humanae laudis, in absconsione thesauri ; unde dicit beatus Gregorius : "Thesaurus absconditur, ut servetur, quia studium caelestis desiderii a malignis spiritibus custodire non sufficit, qui hoc ab humanis laudibus non abscondit. Depraedari ergo desiderat qui thesaurum publice portat in via".

Nota exemplum de candela portata in vento.

Secundum notabile est appretiatio regni in venditione omnis possessionis, quia, sicut dicit alibi beatus Gregorius, " si consideremus, quae et quanta sunt, quae nobis promittuntur in caelis, vilescunt animo omnia, quae habentur in terris ". Unde talis in comparatione omnia reputat ut stercora.

41. Ratione itidem studiositatis sollicitudinis, quae debet similiter esse in libero arbitrio, accipitur illa parabola de homine negotiatore, Matthaei decimo tertio , ubi dicitur: Simile est regnum caelorum homini negotiatori, quaerenti bonas margaritas. Ubi duo in generali sunt attendenda: primum vigilantia in inquirendo.

Nota de istis mercatoribus, quantis laboribus et periculis se exponunt. Unde dicit beatus Hieronymus ad Nepotianum : " Quantis sudoribus hereditas cassa expetitur ? Minori labore margaritum Christi emi poterat ".

Secundum, attendenda prudentia in emendo, ut tales emat res, quae valeant in terra, ad quam est ipsas portaturus, et quarum est ibi inopia.

. 42. Ratione autem strenuitatis operis, quae requiritur similiter in libero arbitrio, accipitur illa parabola de grano sinapis, Matthaei decimo tertio , ubi dicitur: Simile est regnum caelorum grano sinapis, quod aecipiens homo seminavit in agro sua. Quod minimum quidem est omnibus seminibus: cum autem creverit, maius est omnibus oleribus. Idem fere Lucae decimo tertio et Marci quarto.

In grano

sinapis, quod est minimum quantitate et maximum virtute, notantur duo necessaria bonis operibus, scilicet humilitas per modicitatem, virilitas per virtutemi et haec contra duo, quae maxime timenda sunt in bonis operibus, scilicet contra fraudem et desidiam. Unde super illud Iob nono : Verebar omnia opera mea, dicit Glossa beati Gregorii: " Duo in bonis operibus timenda sunt, desidia et fraus. Desidiam facit minor amor Dei, fraudem proprius amor sui, dum pro bene actis tacita humani cordis gratia, vel favoris aura, vel quaelibet res exterior desideratur". Haec breviter de parabolis dicta sufficiant .

43. Sequitur de tribus quaestionibus difficilibus, quae in hanc parabolam incidunt, videlicet unde malum oriatur, quare sustineatur et quomodo puniatur .

Ad responsionem primae quaestionis oportet primum intelligere, quid sit malum. Malum autem, secundum Augustinum , non est natura aliqua, sed privatio boni mali nomen accepit. Manichaeus non potest intelligere, malum esse privationem, sed ponit, naturam esse aliquam: ideo necesse habet ponere mali principium, et sic duo principia , cum mali non possit esse principium nisi malum in quantum tale ; bonum vero est diffusivum sui .

Cum enim unitas sit indivisio entis, veritas indivisio entis et esse: bonitas addit adhuc super hoc, quia est indivisio entis et esse et agere , et illud agere est sese diffundere et communicare. Deus autem omne, quod agit, agit a se, secundum se et propter se. Quia agit a se, dat modum: quia secundum se, dat speciem: quia propter se, dat ordinem: quia omne bonum habet modum, speciem et ordinem: horum autem privatio est malum. Cum autem causa sit tantum agens, ut Deus: et tantum acta, ut irrationabilia: et agens et acta, ut rationalis creatura: horum privatio in causa tantum agente non potest esse: in causa tantum acta potest esse et est, sed sine culpa: in causa vero agente et acta est cum culpa: quia, si deficit, hoc est ex culpa sua, cum possit suam actionem ordinare et ab ordine pro sui libertate arbitrii deficere. Creatura enim rationalis et a Deo est et de nihilo est. Quia est a Deo, est ipsius imitativa; et imitando Deum in actione sua, si agit a Deo et secundum Deum et propter Deum, ut constituat Deum suae actionis principium, exemplar et finem; tunc eius actio bona est, habens modum, speciem et ordinem. Quia vero de nihilo est, potest ab his deficere, et hoc facit, cum se nimium diligit, ut, quando debet constituere Deum finem et agere propter Deum, constituat se et agat propter se: et sic necesse est, ut agat secundum se et a se: et sic deficit ab ordine rectae actionis, et talis defectus est malum, causatus a propria reputatione et proprio amore.

Habemus igitur, quid sit malum, quia defectus modi, speciei et ordinis: unde sit, quia a voluntate deficiente: et quare in sola creatura rationali, utente libertate arbitrii , propter quam potest a recto ordine obliquari.

44. Ad secundum autem, quod quaeritur, quare sustineatur: respondeo: quia hoc facit ad complementum universi, ad maiorem gloriam generis humani et ampliorem laudem Dei.

Ad complementum universi spectat, quod sit omnis differentia entium, quae potest rationabiliter cogitari. Sed cum aliquod sit ens, quod cadens a bono statim obstinatur in malo, ut lucifer: et aliquod, quod adhaerens bono statim confirmatur in eo, ut Angeli boni: debet etiam esse aliqua creatura, quae possit cadere et surgere pro sui arbitrii libertate. Et cum, secundum Augustinum , " Deus sic res, quas condidit, administret , ut eas agere proprios motus sinat" ; sicut non mutat naturam inditam lapidi et cuilibet alii gravi, quin tendant inferius ad centrum, et ignis ac aeris, quin tendant superius et recedant a centro: sic nec debet vim inferre homini, quem liberum fecit, quin possit semper eligere quod voluerit. Igitur non solum rationabile, sed etiam necesse est ad complementum et regimen universi, quod mala fieri permittantur.

4b. Spectat etiam malum ad maiorem gloriam generis humani. Fit enim homo gloriosior per exercitationem virtutum. Non enim, secundum Augustinum , Deus sineret, mala fieri, nisi sciret, quibus bonorum usibus accommodaret. Gloriosiorem fecit enim beatum Laurentium malitia Decii quam amor patris sui.

Fit etiam gloriosior per accumulationem gratiarum. Magis enim gratus est Deo qui novit se a malis liberatum, quam qui non sciret, se ad mala fuisse dispositum; et ideo, si factus fuisset homo, qui peccare non posset, non tantas Deo gratias ageret. - Fit etiam gloriosior ex apparentia antithetorum ; contraria enim iuxta se posita magis elucescunt, sicut color albus apparet speciosior iuxta nigrum, et cantilena iucundior ex interpositione silentii, cum silentium sit pura privatio.

4(i. Spectat sive facit etiam ad ampliorem laudem Dei: apparet enim ex malis laudabilior eius potentia: licet enim manifesta sit in rerum productione, tamen melius est eam diversis modis manifestare. Propter quod dicit Dominus de Pharaone : Idcirco autem posui te, ut ostendam in te fortitudinem meam. Nunquam enim in tot mirabilibus ostendisset Deus suam potentiam, si Pharao non fuisset malus.

Laudabilior etiam fit sapientia: ad maiorem enim sapientiam spectat deordinata ad ordinationem reducere, quam nunquam deordinata in ordine conservare. Unde Boethius : " Ordo divinae providentiae cuncta complectitur"; quo fit, ut, si quis ab una differentia ceciderit, in alteram relabatur. -Laudabilior etiam fit eius iustitia in puniendo, quae non sic appareret, nisi essent mala, quae puniret. -Laudabilior est etiam eius misericordia in condonando, patientia in supportando, munificentia in largiendo: quia. solem suum oriri facit super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos .

47. Ad tertium, quod quaeritur, quomodo puniatur malum: respondeo, quod punitur aeternaliter: et quod sic debeat esse, patet prius ratione divinae offensae, quae tanta est, quantus est ille qui offenditur. Cum igitur Deus sit infinitus, offensa peccati est infinita. Iustum est igitur, quod puniatur poena infinita: sed non potest puniri poena infinita secundum intensionem: oportet ergo, quod puniatur poena infinita secundum durationem aeternam

Alia ratio est, quia peccans in collegium civitatis iuste potest per exilium ab eius contubernio separari, quamdiu ipse vixerit, et civitas duraverit. Si igitur peccator proditor est civitatis Dei, cuius duratio est perpetua, iustum est, quod et ipse exilio perpetuo puniatur . - Tertia ratio est, quia peccator iudicatur non solum secundum actum exteriorem principaliter, sed secundum interiorem voluntatem. Sed omnis peccans, quandocumque derelinquit Deum pro momentanea delectatione, mallet illam perpetuari,

ex quo de illa in perpetuo vitae suae poenitentiam non facit: ergo puniendus est, ac si delectatio perpetuo durasset.

Quarta ratio est: quia peccator in quolibet actu peccati mortalis abutitur omnibus illis rebus, a quibus debet iuvari et cum quibus habet ordinari. Sed ipse, cum sit pars universi, iuvamentum recipit ab elementaribus, caelestibus, supercaelestibus, et ordinem habet ad praeterita, praesentia et futura: abutitur ergo omnibus supradictis: nihil est ergo in universo, quod non sibi adversetur et quantum ad consistentiam et quantum ad durationem. Ergo necessarium est, quod ipse in universali et sempiterna adversitate puniatur, ac per hoc interminata poenae calamitate. - Quinta ratio est: quia, cum anima rationalis sit creata in horizonte aeviternitatis et temporis , nec sit in tempore nisi ratione unionis ad corpus, sublata illa unione, necessario intrat anima statum aeviternitatis. Si igitur moritur in peccato mortali, sempiternaliter in peccati perversione perdurat ; sed " non est dedecus peccati sine decore institiae ": igitur si sempiternaliter durat culpa, sempiternali est supplicio punienda: a quo supplicio nos liberatos perducat Filius Dei ad regnum caelorum; quod nobis praestare dignetur qui vivit et regnat cum Deo Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen. - Explicit.