6 EPISTOLA ENCYCLICA

in iis etiam quae longe dissita aut inter se repugnantia videan- tur , tam amice posse cum philosophia componi et consociari, ut altera alterius luce magis magisque collustretur : naturam, non hostem, sed comitem esse atque administram religionis; huius haustu non modo omnis generis cognitionem ditescere, sed plurimum roboris ac vitae litteris etiam ceterisque artibus provenire. Quantum autem sacris doctrinis ornamenti ac di- gnitatis accedat ex profanis ipsis disciplinis, facili intelligi potest cui hominum natura cognita sit, pronior ad ea, quae sensus iucunde permoveant. Quare apud gentes quae prae ceteris hu- manitate commendantur, vix ulla fiducia est rudi sapientiae, ea- que negliguntur maxime a doctis, quae nullam speciem for- mamque praeseferant. Sapientibus autem debitores sumus non minus quam insipientem, ita ut cum illis in acie stare, hos debeamus labantes erigere ac confirmare.

Atque hic sane campus Ecclesiae patuit latissime. Nam, ubi pr imum post diuturnas caedes rediit animus, quam fidem viri fortissimi sanguine obsignaverant, eamdem doctissimi ho- mines ingenio suo et scientia illustrarunt. In hanc laudem pri- m u m conspira vere Patres, iis quidem lacertis, ut fieri nihil posset valentius; voce autem plerumque erudita et romanis graecisque auribus digna. Quorum doctrinae eloquentiaeque quasi aculéis excitati complures deinde impetum omnem in sa- crarum rerum studia coniecerunt, atque tam amplum christia- nae sapientiae quasi patrimonium collegerunt, in quo quavis aetate ceteris Ecclesiae homines invenirent unde aut veteres superstitiones evellerent, aut nova errorum portenta subverte- rent. Hanc vero uberem doctorum copiam nulla non aetas ef- fudit, ne illa quidem excepta quum pulcherrima quaeque, bar- barorum obnoxia rapinis, ad neglectum atque oblivionem reci- dissent: ita ut si antiqua illa humanae mentis manusque mi- racula, si res quae olim apud romanos aut graecos summo in honore erant , non penitus exciderunt, totum id acceptum Ec- clesiae labori atque industriae sit referendum.

Quod si tantum religioni lumen accedit ex doctrinae studiis atque artium, profecto qui totos se in his collocarunt adhibeant opus est non modo cogitandi, verum etiam agendi solertiam, ne ipsorum solivaga cognitio et ieiuna videatur. Sua igitur docti studia ad christianae reipublicae utilitatem, privatumque otium ad commune negotium conferentes efficiant, ut sua ipsorum