CAPUT I.

De propositione dialectica, quid sit, et per quae dividitur.

Inter haec igitur quae de complexis et integrantibus syllogismum dialecticum dicenda sunt, primum determinetur quid est propositio dialectica : quia illa sicut principium se habet ad syllogismum dialecticum. Problema autem se habet sicut conclusio : et ideo determinata propositione dialectica, determinandum est quid sit problema dialecticum. Non enim ponit quod omnis propositio dialectica sit, et quod omne problema sit dialecticum. Nullus enim (qui mentem bene dispositam habeat) proponit propositionem dialecticam esse, quod manifeste est falsum, et quod nulli videtur: quia hoc materiam probabilitatis (quae est materia dialecticae propositionis) non habet. Nec aliquis proponit pro dialectica propositione, quod omnibus est manifestum, ex ipsis quae ut ex causis praedicato et subjecto propositionis accipiuntur: quia hoc est necessarium, aut per demonstrationem, vel ut demonstrationis principium, vel quod pluribus secundum sensum indicantibus, quia hoc ad sensum est manifestum. Dico autem quod nullus haec proponet ut terminanda in problemate, quamvis forte talia proponat in simplici propositione, quae non est dialectica : quia dialectica propositio est interrogatio, et habet dubium in consensu plurium. Nam haec quae quidem simplici- ter manifesta sunt, vel in consensu plurium, non habent dubitationem, et omnes consentiunt in illud. Illa autem quae sunt manifeste falsa, nemo ponet ut problemata : quamvis forte simpliciter proponat per modum enuntiationis : quia sicut dictum est in Perihermenia contingit enuntiare quod est esse, et quod est non esse, et quod non est esse, et quod non est non esse. Sed dialectica propositio est interrogatio consensus in probabile, nec consensus requireretur si probari non deberet : manifeste autem falsum probari non potest, et manifeste verum non indiget probari, sed ad alterius alicujus assumitur probationem.

In diffiniendo ergo propositionem dialecticam secundum potissimum suum statum dicimus, quod propositio dialectica est interrogatio probabilis,ita quodprobabilis sit genitivi casus, hoc est, interrogatio de probabili, quod est materia propositionis dialecticae. In probabili enim (quia ponitur in judicio ejus cui proponitur, utrum sic videatur vel non) oportet quaerere respondentis judicium et consensum, antequam procedere possit opponens. Sic ergo dialectica propositio interrogatio est probabilis. Et hac ratione etiam BOEtius in diffinitione syllogismi dicit, quod est oratio in qua quibusdam positis et concessis, respiciens ad propositiones syllogismi dialectici. Cujus causa est, quod probabile de se non habet sufficientem causam consequentiae vel inferentiae, et causam inferentiae sufficientem accepit a concessione respondentis. Haec igitur est tota diffinitio propositionis dialecticae.

Sed ut sciatur per explanationem quid sit probabile, dicimus quod videtur omnibus, aut pluribus, aut sapientibus, et his omnibus, vel pluribus, vel maxime notis non extraneum. Et quia dictum est quod propositio est interrogatio probabilis, et interrogatio nota dubitationis est inter duas partes contradictionis, scilicet et in parte affirmativa et in parte negativa, ut matrem diligere quia mater est, et matrem non diligere quia in caena duos suos devoravit Medea natos. Posset tamen dici quod cum dicitur propositio dialectica, est interrogatio probabilis, sic est intelligendum quod propositio est interrogatio probabilis, et circa probabile, et de probabili, et juxta probabile facta : et haec est expositio verior secundum Commentatores. Sed quod dicitur probabile esse, quod videtur omnibus, et in ante habitis est expositum et per proprias differentias declaratum.

Sed hic notandum quod quamvis id quod videtur sapientibus sit eminentis veritatis secundum intellectum, tamen ad hoc quod sit propositio dialectica, oportet quod illud idem pluribus vel omnibus non sit extraneum per signa probabilitatis apparentia in ipso : quia aliter disputari non posset per probabilia, sed demonstrative disputaretur per causas essentiales sapientibus tantum notas. Ponet enim aliquis respondentium concedendo id quod videtur sapientibus, propter hoc ipsum quod videtur sapientibus : quia sic est probabile, nisi sit contrarium plurium opinioni, et extraneum pluribus. Hanc expositionem ponunt Auctores, qui dicunt causam, exponunt nisi pro quamvis, et illi dicunt, quod hoc quod dicitur : ponet enim aliquis rationem ejus quod probabile est quod videtur sapientibus, qui non judicant secundum superficiem, sed secundum eminentem veritatem, cum eo ipso quod videtur sapientibus. Aliquis respondentium dialectice ponet id, nisi, hoc est, quamvis contrarium sit aliis opinionibus plurium ; et sic ponitur non per causam, sed propter ju-

dicium sapientium quod est ex causa probabili. Ponet enim, ut dicit Avicenna, quia sapientes homines sunt et non dubitant : et ideo falli non possunt in judicio.

Haec igitur et talis propositio dialectica habet divisionem secundum modos probabilitatis variatae et divisae: sunt enim quaedam propositiones dialecticae probabiles in veritate, sicut dictum est, et sunt probabilia quae probabilibus sunt similia, a quibus sumuntur dialecticae propositiones : similia autem sunt vel probabilia, et similiter contraria his quae videntur probabilia, contrarietate subjecti, et praedicati, vel utriusque : et sunt probabilia contraria his quae videntur probabilia, et sunt secundum contradictionem (hoc est, secundum negationem quae nota est contradictionis) protensa ad similem propositionem : et probabiles sunt interrogationes vel propositiones datae et positae secundum artes inventas, eo quod artificialibus in talibus opinionibus sive conceptis quae secundum artem sunt, assentiendum est. Cum ergo sit divisio trimembris, scilicet probabile in se, et probabile in similitudine, et probabile secundum artes inventas : sed probabile in similitudine dividitur, quia est similitudo ad ipsum, et ad contrarium, sive per contrarium dupliciter : in contrario similitudinari, et in protenso secundum contradictionem per contrarium similiter, vel de contrario subjecto, vel contrario praedicato, vel utriusque : et haec omnia cum nota contradictionis sive non contradictionis. Et de omnibus his dabimus exempla.

Probabile igitur simpliciter est, quod videtur omnibus, aut pluribus vel sapientibus, et his omnibus, vel pluribus, vel maxime notis.

Similiter autem probabile est, quorum simile est judicium probabilitatis, ut si probabile est eamdem contrariorum esse disciplinam, eo quod unius sunt generis et potentiae: a simili probabile etiam contrariorum esse eumdem sensum, propter simile et per locum a simili terminatur. Similiter autem si probabile est unam numero scientiam esse grammaticam propter subjecti communis unitatem, probabile erit a simili et musicam esse unam scientiam propter simile judicium. Si autem probabile est plures esse grammaticas propter partes subjecti quae plures sunt, probabile erit et musicas plures esse : omnia enim haec similia et cognata ad invicem videntur. Et de rebus similibus, ut dicit BOEtius, est idem judicium.

Similia probabilia sunt etiam ea quae probabilibus sunt contraria in subjecto vel praedicato, et sunt secundum contradictionem protensa, hoc est, secundum affirmationem et negationem protensa et multiplicata : haec enim omnia probabilia videntur et dicuntur protensa in eodem more variata. Si enim probabile est quoniam oportet amicis benefacere, quod dixit Socrates, tunc etiam probabile erit, quoniam amicis non oportet malefacere. Haec autem contraria habent praedicata, ut benefacere, et malefacere, sed protensa secundum contradictionem affirmationis et negationis : quia amicis benefacere est affirmatio, amicis autem non malefacere est negatio. Quod vocatur secundum contradictionem : ideo non contradicitur sic, quod dictae duae propositiones sint contradictoriae, sed secundum quod distant per affirmationem et negationem, quae sunt notae contradictionis, et sic distensae sunt ejusdem moris, amicis benefacere, et amicis non malefacere. Contratrium autem propositionis hujus, oportet benefacere amicis, secundum praedicatum est, quoniam oportet malefacere amicis. Illae duae, oportet amicis benefacere, et quoniam oportet amicis malefacere, in praedicatis sunt contrariae : quae quia contraria praedicata ad idem subjectum referuntur, sunt contrarii moris, et ideo non ejusdem judicii. Cum additur negatio quae nota est contradictionis ejus quod dicebatur in praedicato, tunc efficitur contrarium ad eumdem morem protensum, ut

cum dicitur, oportet amicis benefacere, et non oportet amicis malefacere.

Similiter autem est si contraria sint subjecta : si enim hoc apparet probabile, oportet amicis benefacere, erit haec probabilis, inimicis non oportet benefacere : sed sunt ejusdem moris : quia cum subjecta sint contraria, praedicata per affirmationem et negationem ad eumdem morem sunt protensa, et ideo idem habent probabilitatis judicium : et illud exemplum etiam est secundum contradictionem, hoc est, per affirmationem et negationem ejusdem praedicati contrariorum subjectorum : et ideo affirmatio et negatio reducuntur hic ad eumdem morem. Contrarium autem in subjecto non protensum ad contradictionem est, quoniam oportet inimicis benefacere : haec enim in subjecto contraria est illi, oportet amicis benefacere : et quia per contradictionem non est protensa, ideo est contrarii moris, quia una est virtutis, et altera est vitii. Similiter autem faciendum in aliis, ut in omnibus sic multiplicatae accipiantur probabiles propositiones.

Adhuc unus specialis modus propositionis est probabilis : apparet enim probabile in parabola, hoc est, collatione et proportione ad probabile, ut si unum attribuitur uni contrario, contrarium attribuitur reliquo propter similitudinem proportionis et attributionis. Et ille locus vocatur per simile in contrario, ut si dicatur probabile esse quod oportet amicis benefacere, quod dicatur, quod probabile quod oportet inimicis malefacere : et est contrarium tam in praedicato quam in subjecto, et ideo ex utraque apparebit contrarium id quod est amicis benefacere, ei quod est inimicis malefacere : sed propter unam parabolam sive simile contrariorum praedicatorum ad contraria subjecta ad unum referuntur morem. Utrum autem secundum virtutem se habeant ad invicem ista ut contraria, vel non, in sequentibus et in libro secundo in his quae de contrario dicentur, ostendemus. Et veritas est quod non vere possunt esse contraria quae ejusdem sunt moris.

Tertius autem modus dialecticae propositionis probabilis fuit propositiones secundum artes inventas : palam enim est quod etiam quaecumque opiniones sive conceptiones, ut praecepta tradita secundum artes bene inventas, dialecticae sunt propositiones. Ponet enim aliquis probabiliter (secundum quod probabile est , quod videtur sapientibus et maxime notis) ea quae videntur his quae probati et antiquiores sunt in artibus traditis, ut de his in geometria ponet quae videntur geometrae : de his vero quae sunt in medicina, ponet ut probabiliter medicus posuit : in quod et sufficiens est ratio positionis, quia sic de eis dixit Auctor illius artis.