CAPUT IV.

De speciebus ratiocinationis dialecticae.

Habitis autem jam principiis incomplexis et complexis integralibus ratiocinatio-

JL nis dialecticae, nunc determinandum est de partibus ejus subjectivis, in quas ut in species dividitur ratiocinatio dialectica. Determinatis enim his quae ut complexa et incomplexa integrando constituunt ratiocinationem dialecticam, oportet determinare quot et quae dialecticarum ratiocinationum sunt species. Quae non ideo dicuntur species, quod ex aequo dividant ratiocinationem dialecticam : quia syllogismus per prius participat nomen ratiocinationis dialecticae, et inductio per posterius : sed ideo dicuntur species, quia sunt modi ejusdem ratiocinationis communitate analogiae dictae de ipsis. Est autem haec una quaedam species ratiocinationis dialecticae inductio, illa vero syllogismus. Et quidam volunt exemplum contineri sub inductione, enthymema vero sub syllogismo : sed non oportet cum non accipiantur hic species ratiocinationis similiter sicut in secundo Priorum, sed tantum species ratiocinationis dialecticae et completae : et prius quidem in ante habitis dictum est quid syllogismus est dialecticus.

Inductio autem est a singularibus in universalia progressio. Quia vero inductio non nominat orationem, vel orationum collectionem sicut syllogismus, ideo oratio non ponitur in sua diffinitione in genere orationis sicut in syllogismo, sed nomine suo nominat motum ductionis : et ideo dicitur progressio, hoc est, ab inferiore ad superius egressio. Motus autem iste incipit a singularibus, non uno, sed omnibus divisim acceptis, vel per se, vel ut dicatur, et sic de singulis. Terminus vero ad quem est universalia, quae ideo pluraliter dicuntur a singularibus ad universalia progredi, et non dicitur ad universale : quia multiplex est universale : est enim universale rei et vocis per signum distributivum, et est universale intellectus, quod secundum se a singularibus collectum accipitur : et in omni sive in qualibet inductione est progressio in inductione ad universalia et non ad unum universale, hoc est, uno modo acceptum. Progressio autem dicitur inductio magis quam alius motus : quia sicut in progressivo motu primo additur secundum, et secundo tertium, ut patet in passibus, et sic inducitur terminus et finis : ita inductione singulare singulari additur, usque dum in summo singulalarium universale includitur. Exemplum autem hujus est, ut si sit gubernator optimus, et velimus ostendere quod qui eruditus est in arte nautica est optimus auriga : et rector civitatis qui est eruditus in regimine civitatis est optimus : et faber eruditus in fabrilibus est optimus, et sic de aliis : ergo similiter gubernator eruditus in navalibus est optimus. Et nota quod insimul concernit inductionem et exemplum. Unde BOEtius tale ponit exemplum : Rector civitatis optimus non eligitur sorte, sed arte, et similiter rector architectonicae, et sic de aliis : ergo nec rector navis eligitur sorte, sed arte.

Et nota hic, quod in omnibus singularibus quae inducuntur inductive, debet esse similis relatio subjecti ad praedicatum inductione, et sunt singularia, et si-

militudo. Et quoad singularia quae sensibus offeruntur, dicitur quod inductio quoad nos est verisimilior quam syllogismus, et non dicitur verior. Ratione autem similitudinis quae est inter singularia partiendo praedicatum, dicitur planior, quia in aeque se habent quoad praedicatum singularia, et nullum alteri supereminet. Sicut diffiniens planum dixit Plato, quod planum est cujus partes partibus in aeque se habent. In syllogismo autem una propositio est ut major, et altera ut minor sub majori stans, et non aeque, sed coarctans eam. Secundo autem quia sensibus percipiuntur et objiciuntur singularia, dicitur inductio secundum sensum notior : propter quod etiam inductione ex singularibus collatis ad universale infertur universale, et sic principium sunt, et universale illatum vel principiatum. Quia autem plures sequuntur judicium sensus, ideo inductio in pluribus communis est, syllogismus autem sapientibus. Syllogismus autem e converso procedens a toto ad partem, violentior est inferendo et probando : quia pars ex toto infertur quae virtute est in toto, et totum habet influentiam entitatis super partem, et non e converso : et ad contradictiones in obviationibus sive contradictorias conclusiones per syllogismum ad impossibile ducentem, efficacior quam inductio : et ideo ratione ostensivi syllogismi dicitur violentior : quia obligatione principiorum concludit, et ratione syllogismi ad impossibile dicitur ad contradicendum efficacior. Via igitur in ratione dialectica : aut est ex prioribus quoad nos, aut ex prioribus secundum naturam. Primo quidem modo aut est completa, aut incompleta . Si completa, sic est a singularibus ad universalia universaliter accepta, et est inductio. Si autem est incompleta, tunc est de parte ad partem, sive de singulari ad singulare, et est exemplum quod sub inductione continetur. Si autem sit ex prioribus secundum naturam, aut completa, aut incompleta in medio et principiis. Si completa, est syllogismus. Si incompleta, est enthymema quod sub syllogismo continetur.

Vel sic: omnis processus vel est a parte ad totum, vel a toto ad partem. Si est a parte ad totum : aut est processus ad terminum, vel ad medium. Primo modo est inductio, secundo modo exemplum. Similiter processus a toto ad partem : aut cum determinatione et contradictione totius ad determinatam partem, et sic est syllogismus in quo minor contrahit et determinat majorem, ut patet cum dicitur : omne animal currit : omnis homo est animal : ergo omnis homo currit. In quo animal determinatur in minori ad hominem, et sic de homine concluditur. Aut est sine determinatione totius, et sic est enthymema. Non est autem processus a toto ad totum : quia inter totum et totum non est aliud continuans : processus autem omnis in aliquo continuante motum vult esse processus, non de toto ad partem : est enim forma totius continens partem. Processus autem de partibus ad totum, est iterum in forma totius collecta ex partibus, et processus de parte ad partem in forma totius secundum unum modum sparsa in partibus. In forma autem partis non est alius processus, quia forma partis non est commune continens, sed singulare distinctum et segregatum.

Genera vero ratiocinationum, propositionum, et problematum, et positionum, de quibus (hoc est, ad quae) fiunt disputationes, et ex quibus sunt, complexis, ut propositionibus: incomplexis, ut diffinitione, genere, proprio, et accidente, quemadmodum de singulis horum est praedictum in hoc eodem libro, determinetur. Hic enim non oportet ostendere qualiter una via ratiocinationis reducatur ad aliam, sicut quod inductio reducatur ad syllogismum. Non tamen inductio dialectica reducitur ad syllogismum dialecticum. Cujus causa est, quia probabile non semper est quod videtur sapientibus : et ideo inductio re-

ducitur ad syllogismum simpliciter, non ad dialecticum syllogismum : et inductio talis jam in superiori scientia qui ista subalternatur, ostensa est, et supponitur ab ista, sicut etiam supponitur quid terminus, quid propositio, et quid syllogismus, et quae forma ipsius. Oportet hic specialiter de singulis speciebus ratiocinationis completae et incompletae tractare: quia haec omnia supponuntur a libro Priorum.

Quaerunt tamen quidam, cujus virtute inferat inductio, utrum virtute sensus, an virtute intellectus ? Et videtur, quod nec virtute sensus, nec intellectus : quia sensus non accipit universale quod infertur, nec intellectus accipit singularia ex quibus infertur. Sed ad hoc planum est respondere, cum omnis illatio sit ex collatione inferentis ad illatum, oportet quod illatio sit per virtutem illationis, quae (ut dicit Isaac) est virtus collativa faciens currere causam in causatum : quia in inductione reflectitur ad sensum, quando accipitur sensibile prout stat sub universali, hoc est, sicut problema in primo Physicorum in sensibili mixtum et confusum est.