CAPUT VI.

Quomodo inspiciendum in diversum ab eo quod distinguitur per multiplex.

Distinctorum sic inventa multiplicitate, inspiciendum in diversum ab eo quod distinguitur : invenienda est etiam inspiciendo in idem ei quod distinguitur, sicut diffinitum et diffinitio sunt idem secundum quod diversa sunt genus et differentia . Dicamus ergo primo quod in distinctione multiplicis, considerare oportet si genera eorum quae sunt distinguenda sunt secundum nomen praedicamentorum , hoc est, si sua significata sunt in diversis praedicamentis vel non, hoc est, si eadem sint in omnibus praedicamentis. Nam si significata in generibus praedicamentorum non sunt eadem, manifestum est quod dicitur aequivoce quod dicitur in diversis generibus esse secundum sua significata, quia essentiae praedicamentorum sunt impermixtae. Sicut exemplariter loquendo, bonum quidem in genere ciborum dicitur effectivum voluptatis : bonus enim cibus est voluptuosus. In genere medicinae bonum (quod bona dicitur medicina) est effectivum sanitatis. In anima vero tanquam in alio genere dicitur bonum, qualem esse secundum bonitatem vel castum vel fortem vel justum. Similiter autem aliquoties hoc modo dicitur in homine qui bonus dicitur, quia qualis est secundum aliquam virtutem. Aliquoties autem in alio genere dicitur bonum, ut quando quod in illo tempore melius est, et si non simpliciter sit, plerumque dicitur bonum secundum quantitatem, ut quantum sufficit est bonum, et superfluum et diminutum ab illo malum : et in medio dicitur bonum, quod nec superfluit, nec deficit a mensura : dicitur enim mediocre bonum quod medium virtutis attingit: propter quod aequivocum est bonum in omnibus bis generibus edictum.

Simili autem exemplo et album in genere colorum est color : in voce autem tanquam in alio genere est album bene audibile et clare. Similiter in alio exemplo et tertio acutum in diversis generibus significat diversa: non enim accipitur similiter secundum unam rationem in omnibus generibus in quibus invenitur: nam vox quidem acuta velox est, sicut dicunt qui secundum numeros vocum harmonici sive musici sunt, cito et veloci motu penetrans auditum. Angulus autem acutus in geometria est qui minor est recto. Cultellus autem in genere substantiae dicitur esse acutus, vel gladius, qui est anguli acuti. Sic acutum dicitur multipliciter in generibus illis.

Considerare autem oportet si oppositum cujus multiplicitas quaeritur, sit in eodem generalissimo secundum omnes suas acceptiones : tunc oportet considerare genera subalterna eorum quae sunt sub eodem nomine, si sunt diversa et non subalternatim posita, quamvis sunt in eodem generativo, ut asinus dicitur animal, et vas quo coclhearia reservantur : secundum hoc enim genera in quibus est asinus, vas et animal, diversa sunt similiter et ratio, quia alia est ratio vasis, et alia animalis : nam boc quidem enim una significatione significat quale quid, boc est, animal in genere animalis : illud vero in alia significatione significat quale quid quod est vas.

Si autem subalternatim posita sicut in genere sint in aliquibus, ut corpus ani-

matum et animal, non propter hoc necessarium diversas habere rationes : quia quod est in inferiori, est etiam in superiori, et recipit univoce utriusque generis. Sicut dicimus cornicem et animal et avem esse : et non propter hoc dicitur corvus aequivoce animal et corvus. Quando ergo dicimus corvum et animal esse et avem, quale quidem dicimus univoce corvum esse : quia utraque genera sic subalternatim posita de corvo, eodem nomine et ratione praedicantur. Similiter autem in differentiis generalibus, ut quando dicimus corvum et volatile et bipes : cum enim corvum et volatile et bipes dicimus, et sic genera utraque subalternatim posita, de corvo univoce praedicantur, de eodem praedicatur ratio eorum generi in quibus ponitur corvus. In non subalternatis autem generibus non accidit, quando idem, hoc est, sub eodem nomine dicitur esse in illis : nec enim quando asinum vas dicimus, animal significamus : sed dicendo corvum avem, significamus eum esse animal, et dicendo ipsum animal, significamus esse avem. Considerandum autem non solum si propositi, cujus quaeritur multiplicitas, sint diversa genera et non subalternatim posita, ut dictum est : sed considerandum in contrario, si contrarium hujus secundum diversa multipliciter dicitur, palam est quoniam et propositum ad minus secundum habilitatem, quamvis forte contrarium prout in diversis generibus est, nomen unum non habeat : quia a nobis est utrum sit unius nominis vel diversorum : in hoc autem nulla vis est.

Non tantum ad differentias est utile inspicere ad multiplicis inventionem : sed et utile est inspicere ad totam diffinitionem, quae est essentia completa diffiniti, cujus quaeritur multiplicitas, quae fit ex toto composito distincto . Dico autem compositum ut compositum ex genere et eo quod dicitur esse in ipso, ut album quando ponitur in corpore, et quando ponitur in voce, ut in generibus, compositum est corpus album, et composi- tum est vox alba : si enim diffiniatur corpus album et VOX alba, si album univoce est in illis, tunc perempto sive ablato eo quod utrique proprium est, et in quo unum separatur ab altero, quod est corpus et vox, ejus quod remanet, unam oportet relinqui rationem in utroque. Hoc autem in aequivocis non accidit, quia in illis ejus quod relinquitur diversa est ratio, ut patet in illis quae nunc dicta sunt : quia album est quod relinquitur, et ex boc in duobus dictis generibus non est : nam hoc quidem etiam album in corpore erit corpus talem colorem habens : in diffinitione enim accidentis praecipue denominative dicti cadit subjectum : illud autem etiam in voce erit vox bene audibilis. Interempto ergo a diffinitionibus istis corpore et voce, quae sunt propria et privata et separata genera, non idem et una ratione est dictum in utroque genere quod restat, quod est album, non unius est rationis in talibus. Tamen saepe etiam in ipsis diffinitionibus in quas inspicitur, latet assequens, hoc est, diffinitioni communicans aequivocum : propter quod etiam in diffinitionibus considerandum eadem consideratione si aliquid sit positum aequivoce. Cujus exemplum est, ut alius dicat diffiniendo significativum sanitatis, sanativum, quod mediocriter se habet ordinativum ad medium sive temperamentum sanitatis : et eodem modo quod mediocriter se habet ad sanitatem, diffiniat et perfectivum sanitatis : non enim statim pertransitoria inspectione discedendum est ab inspectione diffinitionis, sed inspiciendum quid hoc est, in qua significatione dixit, mediocriter se habens ad sanitatem secundum utrumque sanitatis etiam significativum et sanitatis perfectivum . Et considerandum est si hoc mediocriter etiam sanitatem in una significatione dixit diffiniendo tantum esse secundum significationem quantum est

significare medium sanitatis : illud autem mediocre in alterius diffinitione tale dixit, quod sit significare qualis quidem habitus sanitatis, quia medii et contemperati : patet quia mediocriter se habens ad sanitatem in his diffinitionibus aequivocum et multiplex est.

Amplius autem considerando in accidentibus deprehenditur multiplex : si enim ea quae sunt sub una voce, non sunt comparabilia secundum unam formam in voce figuratam . Dico autem comparabilia simpliciter, vel secundum magis et minus et aeque : omnia enim univoca comparantur secundum magis et minus accidentia, secundum prius et posterius analoga : et ideo si in illa forma comparari non possunt ea quae sub eadem voce figurantur, erunt proculdubio aequivoca, et multipliciter dicta, ut alba vox et vestis alba non comparantur in albedine : quia vox nec magis nec minus, nec aeque alba dicitur ut vestis. Et similiter acutus humor et acuta vox in accidente comparari non possunt : haec enim nec similiter (hoc est, aeque) nec magis nec minus unum altero dicitur acutum. Propter quod aequivocum est et album et acutum in diversis generibus dictum. Nam omne univocum in forma quam significat nomen, comparabile est, quod eamdem formam et nomen idem participat : aut non similiter (hoc est, secundum aeque) dicetur, ut homo et asinus animal : aut alterum dicetur magis vel minus, ut nix dicitur albior veste.

Quoniam autem diversorum generum et non subalternatim nec sub aliquo communi genere positorum diversae sunt species et differentiae , ut animalis et scientiae, quae sub nullo genere communi uno modo ponuntur. Considerandum si ea quae sunt sub eodem nomine, diversorum generum et non subalternatim positorum sunt species et differentiae : si enim sic sunt, constat quod aequivocum nomen est. Cujus exemplum est, quod acutum est species et differentia vocis, et angulatae magnitudinis : differt enim vox a voce, eo quod una sit acuta : propter hoc acutum est aequivocum in voce et magnitudine : diversorum enim generum, etc.

Rursum autem in diversa genera considerando, si eorum quae sub eodem nomine significata, diversae sunt species et differentiae et non subalternatim positae, item est aequivocum, ut coloris qui in corporibus dicitur color albus, et coloris qui est in melodiis musicis, sunt diversae differentiae, et non subalternatim positae : nam coloris qui est in corporibus, sunt aggregativi et disgregativi : ejus vero coloris qui est in melodiis, non sunt eaedem differentiae et clare et non claro audibile : propter quod color erit aequivocum : nam eorumdem, hoc est, eorum quae dicuntur ut eadem, sunt eaedem differentiae et divisivae et constitutivae.

Amplius adimc considerando in id quod est idem : quoniam species in aliquo genere constituta non est differentia, cum species nullius generis vel speciei differentiae sunt : quia species sunt in esse perfecto constitutae : singularium enim eorum species est inspiciendum, si eorum quae sunt sub eodem communi nomine proposito (cujus multiplicitas quaeritur) hoc quidem species est, illud autem significatum est differentia. Cujus exemplum album quod in corpore acceptum, est species coloris : album autem quod est in voce, est differentia. Cujus probatio est : quia differt vox a voce : eo quod alba vel clara sit, alia autem non alba sive obscura sit : aequivocum est ergo album. Si quis autem huic objiciet quod corporeum et incorporeum sunt diversa, et non subalternatim posita : et tamen eorum est una differentia quae rationale dicitur , quae homini convenit et Deo, ut dicit Porphyrius. Ridendum est potius quam solvendum . Ergo de eo quod est de multiplici dicto instrumento per haec quae dicta sunt et hujusmodi

(hoc est, per similia his) est perspiciendum.